Huyền Trang (tiếng Pháp là Hiuan-stang) không phải là một triết nhân, chẳng phát huy thêm được cái gì cho đạo; ông cũng không phải là một văn hào hay một nhà khoa học, lại càng không phải là một nhà thám hiểm như Christophe Colomb, Magellan, ông chỉ là một pháp sư đi hành hương ở đất Phật. Vậy mà sự nghiệp của ông đối với đạo Phật quan trọng hơn sự nghiệp của Chu Hi đối với đạo Khổng; ông lại tặng dân tộc Trung Hoa bảy mươi lăm bộ sách, gồm trên ngàn quyển, làm giàu cho Hoa ngữ được trên vạn tiếng; và lưu lại cho nhân loại vô số tài liệu rất quý về phong tục, khí hậu, sông núi, cây cỏ, di tích của những miền hoang vu, huyền bí ở Trung bộ châu Á, nhất là Ấn Độ. Những tài liệu mà các nhà thám hiểm phương Tây tới sau ông đều phải khen là rất đích xác, rất quý báu. Thử hỏi, trong lịch sử nhân loại có vị danh nhân nhân thứ hai nào như ông không? Nội một việc dân tộc Trung Hoa thần kỳ hóa việc đi thỉnh kinh của ông, truyền miệng cho nhau, sao chép lại thành một bộ tiểu thuyết tức bộ Tây du ký cũng là cái vinh dự mà từ xưa đến nay chưa ai được nhận nữa! Nhất là đọc xong tiểu sử của ông, ta mới thấy tấm gương của ông để lại cho ta soi không một chút tì vết. Các vĩ nhân khác, trừ vài vị thánh, còn có thể có chỗ cho ta không phục, còn ông thì suốt đời thanh đạm, can đảm, cần cù, hiếu học, lễ độ, khiêm tốn, trong sạch và hy sinh.
Xuanzang (in French, Hiuan-stang) was not a philosopher, and did not contribute anything to the religion; he was not a writer or a scientist, and even less an explorer like Christophe Colomb or Magellan; he was just a monk who made a pilgrimage to the land of Buddha. Yet his career for Buddhism was more important than Zhu Xi's career for Confucianism; he gave the Chinese people seventy-five sets of books, including over a thousand volumes, enriching the Chinese language by over ten thousand words; and left to humanity countless precious documents on customs, climate, mountains and rivers, plants, and relics of the wild, mysterious regions of Central Asia, especially India. The documents that Western explorers who came after him all had to praise as very accurate and very precious. In human history, is there a second famous person like him? The fact that the Chinese people miraculously made his journey to seek the scriptures, passed it on orally, and copied it into a novel, Journey to the West, is an honor that no one has ever received before! Especially after reading his biography, we can see that the example he left for us to reflect on is flawless. Other great men, except for a few saints, may have places for us to be dissatisfied with, but he was frugal, courageous, diligent, studious, polite, modest, pure, and selfless all his life.
Tôi muốn có một bức chân dung của ông quá.
I really want a portrait of him.
Ông sinh năm 602 sau Công nguyên, năm thứ 14 đời Tùy Văn Đế (1) tại huyện Câu Thị Lộ (Lộ Châu; hiện là huyện Yên Sư, tỉnh Hà Nam), trong một gia đình vọng tộc. Tằng tổ là Trần Khâm được phong tước Khai quốc quận công đời Bắc Nguỵ; tổ phụ là Trần Khương làm quốc tử bác sĩ đời Bắc Tề; thân phụ là Trần Tuệ làm chức quan huyện ở Giang Lăng đời Tùy, sau thấy Tùy Đăng Đế là một hôn quân, chán nản, từ quan về nhà dạy học. Ông tên thật là Trần Vĩ, đứng hàng con út. Người anh thứ hai, Trần Tố, làm hòa thượng chùa Tịnh Độ, (Lạc Dương). Như vậy gia đình ông là một gia đình nhà nho, phát ở thời Nam Bắc Triều, mà thời đó là một thời rất thịnh của đạo Phật ở Trung Quốc.
He was born in 602 AD, the 14th year of Emperor Wen of Sui (1) in Cau Thi Lo district (Lo Chau; currently Yen Su district, Ha Nam province), in a noble family. His great-grandfather, Tran Kham, was given the title of Khai Quoc Quan Cong during the Northern Wei dynasty; His grandfather, Tran Khuong, was a national doctor in the Northern Qi Dynasty; his father, Tran Tue, was a district official in Giang Lang during the Sui Dynasty. Later, seeing that Emperor Sui Deng was a tyrant, he became frustrated and resigned to return home to teach. His real name was Tran Vi, the youngest son. His second brother, Tran To, was a monk at Tinh Do Pagoda (Luoyang). Thus, his family was a Confucian family, which developed during the Southern and Northern Dynasties, which was a very prosperous time for Buddhism in China.
Đạo Phật bắt đầu vào Trung Quốc có lẽ từ đời Tần, đến đời Hán ảnh hưởng còn ít, qua đời Đông Tấn và Nam Bắc Triều, nhân xã hội Trung Hoa hủ bại, loạn lạc liên miên, dân chúng khổ sở, không tìm được nỗi an ủi ở đạo Nho, nên quay về đạo Lão, nhất là đạo Phật, mà đạo Phật mới có cớ phát triển mạnh mẽ. Sử chép đời Bắc Triều đã có non 900 chùa Phật và tại Lạc Dương, thầy sãi các nước họp nhau lại có trên ba ngàn người. Từ vua quan đến dân chúng, ai cũng sùng bái đạo Phật. Tăng ni được hưởng nhiều quyền lợi: khỏi bị đi lính, được miễn thuế, sưu, dịch; cho nên càng loạn lạc, càng nghèo khổ, dân chúng lại càng chạy vào ẩn náu dưới cửa Phật. Người có của cũng xin đầu Phật, để đất đai khỏi bị đóng thuế, thành thử đạo Phật bành trướng rất mau; đến đời Bắc Nguỵ, nhà chùa chiếm được một phần ba tổng số diện tích đất đai trong nước.
Buddhism probably began to enter China during the Qin Dynasty. By the Han Dynasty, its influence was still small. During the Eastern Jin Dynasty and the Southern and Northern Dynasties, due to the corrupt Chinese society and constant turmoil, the people were miserable and could not find comfort in Confucianism, so they turned to Taoism, especially Buddhism, and Buddhism had a reason to develop strongly. History records that during the Northern Dynasties, there were nearly 900 Buddhist temples and in Luoyang, monks from all over the country gathered together, numbering over three thousand people. From kings to common people, everyone worshipped Buddhism. Monks and nuns enjoyed many benefits: they were exempted from military service, taxes, levies, and corvee; therefore, the more chaos and poverty there was, the more people sought refuge under the Buddha's door. Those with wealth also asked to surrender to the Buddha, so that their land would not be taxed, so Buddhism expanded very quickly; by the Northern Wei Dynasty, temples occupied one-third of the total land area in the country.
Cuối thời Nam Bắc Triều, nhà Châu thấy nguy cơ cho triều đình, chủ trương diệt đạo Phật, bắt ba triệu tăng ni hồi tục và ra lệnh phá rất nhiều chùa chiền. Nhưng đến cuối thế kỷ thứ 6, đạo Phật lại phục hưng, rồi nhân chính sách bạo tàn của Tùy Dạng Đế làm cho dân chúng lầm than, điêu đứng (ba lần chiến tranh với Cao Ly, động viên đến hơn một triệu tráng đinh mà thua; một lần xuống Giang Nam ngắm quỳnh hoa nở, mà bắt sưu hơn một triệu dân để đào kinh từ Lạc Dương đến Giang Đô), chùa chiền lại mọc lên rất nhiều, mở rộng cửa đón những kẻ chán ngán thời cuộc hoặc trốn sưu lậu thuế.
At the end of the Southern and Northern Dynasties, the Zhou Dynasty saw the danger to the court, advocated the destruction of Buddhism, forced three million monks and nuns to return to secular life, and ordered the destruction of many temples. But by the end of the 6th century, Buddhism was revived, and then due to the brutal policies of Emperor Yang of Sui, which caused the people to suffer and be in trouble (three wars with Goryeo, mobilized more than one million young men but lost; once went to Jiangnan to see the blooming of the night-blooming ceremonial flowers, forced to collect taxes from more than one million people to dig canals from Luoyang to Jiangdu), temples sprang up again, opening their doors to those who were bored with the times or who evaded taxes.
Thân phụ Huyền Trang là một trong hạng người chán ngán đó. Ông không quy y, vẫn giữ đạo Nho, nhưng ham đọc kinh của đạo Lão và đạo Phật.
Xuanzang's father was one of those bored people. He did not convert, still kept Confucianism, but loved to read Taoist and Buddhist scriptures.
Huyền Trang, hồi tám tuổi đã thích lễ nghi, tính tình nghiêm cẩn. Ít năm sau, một người anh là Tố quy y, Huyền Trang được anh thỉnh thoảng giảng đạo Phật cho nghe, đâm mê, cũng muốn theo anh. Năm 13 tuổi ông lại chùa Tịnh Độ ở Lạc Dương, xin quy y. Mới đầu, nhà chùa còn do dự, chê ông nhỏ tuổi quá, sau thấy ông thành tâm và thông minh lạ thường, nên chấp thuận. (2) Ông học hết các kinh của Tiểu thừa, Đại thừa rồi đến kinh Niết Bàn, giáo lý rất cao siêu, học đến quên ăn quên ngủ.
Xuanzang, at the age of eight, liked rituals and had a serious personality. A few years later, an older brother named Su converted, and Xuanzang was occasionally taught Buddhism by his brother, and became fascinated, wanting to follow his brother. At the age of 13, he went to the Pure Land Temple in Luoyang to ask to convert. At first, the temple was hesitant, saying he was too young, but later, seeing that he was sincere and unusually intelligent, they accepted him. (2) He studied all the Hinayana and Mahayana sutras, then the Nirvana Sutra, a very profound doctrine, studying until he forgot to eat and sleep.
Hồi đó là cuối đời Tùy, đầu đời Đường, trong nước loạn lạc. “Kinh đô thành một ổ đạo tặc, mà miền Hồ Nam thành cái hang mãnh thú, đường phố Lạc Dương đầy thây người.”
At that time, it was the end of the Sui Dynasty, the beginning of the Tang Dynasty, the country was in chaos. "The capital had become a den of bandits, and Hunan had become a den of ferocious beasts, and the streets of Luoyang were full of corpses."
Phải lánh đi nơi khác, Huyền Trang bàn với anh qua Thành Đô (Tứ Xuyên), ngụ chùa Không Túc tràng hai ba năm, tiếp tục học hết kinh các giáo phái.
Having to flee to another place, Xuanzang discussed with his brother going to Chengdu (Sichuan), staying at the Kongzukushi Temple for two or three years, continuing to study all the sutras of the sects.
Năm hai mươi tuổi, nội loạn đã chấm dứt, ông về Trường An, kinh đô nhà Đường. Trường An là một đất Phật đầu tiên ở Trung Hoa. Từ năm thế kỷ trước, những vị tu hành ở Ấn Độ qua cất chùa tại đó và dịch những kinh Tiểu thừa, Đại thừa từ Phạn ngữ qua Hoa ngữ. Công việc dịch thuật đó có thể chia làm hai thời kỳ:
At the age of twenty, the internal turmoil had ended, he returned to Chang'an, the capital of the Tang Dynasty. Chang'an was the first Buddhist land in China. Five centuries ago, monks from India came to build temples there and translated Hinayana and Mahayana sutras from Sanskrit to Chinese. The translation work can be divided into two periods:
- Từ Đông Hán đến Tây Tấn (khoảng 250 năm) dịch chưa có hệ thống gì cả.
- From the Eastern Han Dynasty to the Western Jin Dynasty (about 250 years), there was no systematic translation.
- Từ Đông Tấn đến đầu đời Đường (khoảng 270 năm) đã thấy những dịch phẩm có giá trị, như bộ Pháp Hoa, bộ Đại Phẩm... Tuy có thú vị về văn chương, nhưng chưa thật sát nghĩa. Dịch giả đại biểu cho thời ấy là một người Tây Vực tên là Cưu Ma La Thập.
- From the Eastern Jin Dynasty to the beginning of the Tang Dynasty (about 270 years), there were valuable translations, such as the Lotus Sutra, the Mahaprajnaparamita Sutra... Although they were interesting in terms of literature, they were not really accurate in meaning. The representative translator of that period was a Westerner named Kumarajiva.
Ở Trường An, Huyền Trang rán đọc hết những kinh đã dịch, tìm những hòa thượng có danh tiếng để học đạo, nhưng ông nhận thấy rằng họ cũng thờ Thích Ca Mâu Ni mà lý thuyết của họ khác nhau xa quá, có khi phản nhau nữa. Có bao nhiêu tôn phái là có bấy nhiêu chủ trương, làm cho ông hoang mang, không nhận đâu được là đạo chính truyền.
In Chang'an, Xuanzang tried to read all the translated sutras, looking for famous monks to study the Dharma, but he realized that they also worshiped Sakyamuni, but their theories were too different, sometimes even contradicting each other. There were as many sects as there were doctrines, making him confused, unable to recognize which was the true Dharma.
Bất mãn, ông xin phép anh đi học đạo ở khắp miền Bắc tại các vùng Xuyên Đông (đông bộ tỉnh Tứ Xuyên) qua Hồ Bắc, Hà Nam, Sơn Đông, Hà Bắc. Càng tìm hiểu, ông càng nảy ra nhiều nghi vấn, đã không tin được các vị hòa thượng và nay trong các bản dịch kinh Phật ông cũng thấy nhiều chỗ lờ mờ, mâu thuẫn, hoặc dịch sai. Vậy muốn hiểu rõ đạo thì chỉ còn một cách là đến nơi phát tích của đạo Phật, tức Ấn Độ, để học tiếng Phạn rồi nghiên cứu tại chỗ những kinh điển cổ nhất. Ý “Tây du” của ông phát sinh từ đó.
Dissatisfied, he asked his brother's permission to study the Dharma throughout the North in the Xuyen Dong regions (eastern Sichuan province) through Hubei, Henan, Shandong, and Hebei. The more he studied, the more doubts arose in him. He could not believe the monks, and now in the translations of Buddhist scriptures, he also saw many unclear, contradictory, or mistranslated places. So, to understand the religion clearly, the only way left was to go to the place where Buddhism originated, India, to learn Sanskrit and then research the oldest scriptures on the spot. His idea of "Journey to the West" arose from there.
Năm Trinh Quán nguyên niên, năm đầu tiên vua Đường Thái Tông (627 sau Công nguyên), Huyền Trang cùng với vài vị hòa thượng nữa dâng biểu lên nhà vua xin phép qua Ấn du học. Truyện Tây du ký chép rằng Đường Thái Tông sai Tam Tạng đi thỉnh kinh, lại cho làm ngự đệ, cho lấy họ Đường, có lẽ để nịnh triều đình mà quy công cho nhà vua, chứ sự thật thì khác hẳn; vua Thái Tông không cho phép, vì nước mới được bình trị, vương quyền chưa được vững, mà sự ngoại giao với các dân tộc ở phía Tây, tại Trung bộ châu Á lại chưa được tốt đẹp.
In the first year of Zhenguan, the first year of Emperor Taizong of Tang (627 AD), Xuanzang and a few other monks submitted a petition to the king asking for permission to go to India to study. The story of Journey to the West recorded that Emperor Taizong sent Tripitaka to retrieve the scriptures, and also made him his younger brother, and gave him the surname Tang, perhaps to flatter the court and give credit to the king, but the truth was quite different; Emperor Taizong did not allow it because the country had just been pacified, the royal power was not yet stable, and diplomacy with the peoples in the West, in Central Asia, was not yet good.
Đợi mãi không được phép, các vị hòa thượng cùng dâng biểu với ông, ngã lòng bỏ đi. Ông kiên nhẫn ở lại Tràng An, học thêm tiếng Ấn Độ. Đêm ngày ông cầu nguyện các vị Bồ tát cho ông đủ sáng suốt và nghị lực thực hành nổi chương trình tây du của ông, mà ông biết là rất khó khăn, phải qua nhiều nơi hiểm trở, hoang vu, trộm cướp.
Waiting for a long time without permission, the monks submitted a petition with him, and he became discouraged and left. He patiently stayed in Chang'an, learning more Indian languages. Day and night, he prayed to the Bodhisattvas to give him enough clarity and strength to carry out his journey to the west, which he knew was very difficult, having to go through many dangerous, desolate, and robber-ridden places.
Một đêm năm 629, ông nằm mộng thấy một ngọn linh sơn ở giữa biển, bèn nhảy xuống để lội ra thì vừa lúc đó, một bông sen xuất hiện, đỡ ông, đưa ông tới chân núi. Núi dựng đứng, leo không được, ông chưa biết tính sao thì một ngọn cuồng phong bí mật nâng bổng ông lên tới ngọn núi. Đứng trên núi nhìn chung quanh thấy cảnh bao la, rực rỡ, ông thích quá, tỉnh dậy.
One night in 629, he dreamed of a sacred mountain in the middle of the sea. He jumped down to wade out, and at that moment, a lotus flower appeared, supported him, and brought him to the foot of the mountain. The mountain was steep and he could not climb it. Before he knew what to do, a mysterious hurricane lifted him up to the top of the mountain. Standing on the mountain, looking around at the vast, brilliant scene, he was so excited that he woke up.
Từ đó ông cương quyết tin rằng thế nào cũng thành công và chính lòng quyết tín, mộ đạo đó đã giúp ông thắng mọi gian nan sau này. Ít bữa sau, nhân miền chung quanh Tràng An bị nạn mưa đá mất mùa, triều đình xuống chiếu cho phép dân ở kinh đô được đi nơi khác làm ăn, ông theo nhóm người di cư, tiến về phương Tây, mở đầu cuộc du hành vạn lý.
From then on, he firmly believed that he would succeed, and it was that determination and devotion that helped him overcome all future hardships. A few days later, the area around Trang An suffered from a hailstorm that caused crop failure. The court issued an edict allowing the people in the capital to go elsewhere to make a living. He followed a group of migrants, heading west, beginning a journey of thousands of miles.
Năm (629) ông 28 tuổi (tính theo phương Đông), đến năm 44 tuổi mới trở về, tính ra xa quê luôn trong 16 năm.
In 629, he was 28 years old (calculated according to the East), and he did not return until he was 44, having been away from home for 16 years.
Tuổi đó là tuổi hăng hái, tin tưởng, mà bẩm tính ông lại nghiêm cẩn, ôn hoà, nên ông rất được nhiều người mến trọng. “Nước da hơi sạm, mắt sáng. Vẻ mặt uy nghiêm, nét mặt tươi đẹp, rực rỡ. Giọng nói trong trẻo, rõ ràng, ngôn ngữ cao nhã, hoa mỹ, du dương, ai nghe cũng mê...” Nhìn ông, người ta nhận ngay thấy sự dung hòa của đạo Phật và đạo Khổng - lòng từ bi, đại độ của Phật, đức lễ độ, sáng suốt của đạo Khổng. Ông vừa thương người, vừa cương quyết, “trang nghiêm như đại giang, mà lại bình tĩnh, rực rỡ như một bông sen nổi trên mặt nước”.
That was an enthusiastic and trusting age, and his nature was serious and gentle, so he was very much respected by many people. “His skin was slightly dark, his eyes were bright. His face was majestic, his features were beautiful and radiant. His voice was clear and distinct, his language was elegant, flowery, and melodious, and everyone who heard it was fascinated...” Looking at him, people immediately recognized the harmony of Buddhism and Confucianism - the compassion and generosity of Buddha, the politeness and wisdom of Confucianism. He was both compassionate and resolute, “as dignified as a great river, yet calm and radiant as a lotus floating on the water”.
Ta sẽ chia cuộc hành trình của ông làm 4 giai đoạn:
We will divide his journey into 4 stages:
- Từ Tràng An tới Ngọc Môn quan, hết địa phận Trung Quốc.
- From Chang'an to Yumen Pass, the end of China.
- Từ Ngọc Môn quan tới Kapica biên giới địa phận Ấn Độ, qua những nước nhỏ ở Trung bộ châu Á.
- From Yumen Pass to Kapica, the border of India, through small countries in Central Asia.
- Giai đoạn trên đường về, như độc giả sẽ thấy, do một tình cờ mà ông theo một đường khác lúc đi, thành thử ghi chép thêm được nhiều nhận xét về một miền lúc đó còn bí mật.
- The stage on the way back, as readers will see, by chance he took a different route when going, so he was able to record many more observations about a region that was still secret at that time.
Từ Tràng An ông tới Tân Châu (coi trên bản đồ), Lan Châu, rồi Lương Châu (hiện nay là huyện Vũ Uy, tỉnh Cam Túc).
From Chang'an he went to Xinzhou (see map), Lanzhou, then Liangzhou (now Wuwei County, Gansu Province).
Chắc độc giả đã quen với tên đó. Vương Chi Hoán, một thi sĩ thời Thịnh Đường, được người đương thời tặng cho tên Thi Thiên tử nhờ bài Lương Châu từ tả cảnh rừng núi hoang vu ở miền biên tái đó:
Surely readers are familiar with that name. Wang Zhihuan, a poet of the Tang Dynasty, was given the name of Thi Thien Tu by his contemporaries thanks to the poem "Liangzhou" describing the wild mountains and forests in that border region:
Hoàng hà viễn thượng bạch vân gian
Nhất phiến cô thành vạn nhẫn san (4)
The Yellow River far above the white clouds A lonely mountain of ten thousand rings (4)
Ngay từ đời Đường, mà có lẽ trước nữa, Lương Châu đã là ngã ba của các con đường mòn đưa những đoàn thương nhân từ phương Tây hoặc từ Mông Cổ tiến vào Trung Hoa. Các thương nhân đó gồm rất nhiều giống người, ngôn ngữ, phong tục khác nhau, họp chợ ở Lương Châu để trao đổi hàng hóa, tin tức và chắc chắn cũng để do thám cho nên sự canh phòng rất nghiêm mật. Đô đốc Lý Đại Lượng được lệnh phong tỏa, không cho người ngoài vô Trung Quốc và người Trung Quốc lọt ra ngoài. Huyền Trang phải nấn ná chờ cơ hội, nhân dịp đó ông thuyết pháp cho các thương nhân, người ta tạ ơn ông vật gì thì ông đem cúng vào chùa hết. Hơn một tháng sau, nhân lúc lính canh trễ nãi, ông trốn thoát. Lý Đại Lượng sai vệ binh đuổi bắt; nhờ pháp sư Tuệ Uy phái hai môn đệ là Tuệ Lâm và Đạo Chính đi theo bảo hộ, Huyền Trang mới thoát được. Họ đêm đi, ngày trốn, lần mò đến Qua Châu (hiện là huyện Tây An, tỉnh Cam Túc).
Since the Tang Dynasty, and perhaps even before, Liangzhou had been the crossroads of trails that brought merchants from the West or from Mongolia into China. Those merchants included many different races, languages, and customs, and gathered in Liangzhou to exchange goods, news, and certainly to spy, so the security was very strict. Admiral Li Daliang was ordered to blockade, not allowing outsiders to enter China and not allowing Chinese people to escape. Xuanzang had to linger and wait for an opportunity, taking the opportunity to preach to the merchants, and whatever people thanked him, he offered to the temple. More than a month later, when the guards were late, he escaped. Ly Dai Luong ordered the guards to chase and capture him; thanks to the monk Tue Uy sending two disciples, Tue Lam and Dao Chinh, to follow and protect him, Huyen Trang was able to escape. They traveled at night and hid during the day, groping their way to Qua Chau (now Xi'an district, Gansu province).
Thứ sử Qua Châu là Độc Cô Khai theo đạo Phật, tuy biết lệnh của triều đình, nhưng làm lơ cho ông, lại chỉ dẫn đường đi cho ông nữa. Từ Qua Châu tiến lên phía Bắc ít chục dặm tới Ngọc Môn quan, một cửa ải nằm trên biên giới và ở bờ sông Hồ Lô, nước chảy xiết, gió lộng suốt ngày đêm vì lòng sông rất lạ lùng: trên hẹp dưới rộng.
The governor of Qua Chau, Doc Co Khai, was a Buddhist. Although he knew the court's orders, he ignored him and even showed him the way. From Qua Chau, he went north a few dozen miles to Ngoc Mon Quan, a pass on the border and on the banks of the Ho Lo River, with fast-flowing water and strong winds day and night because the riverbed was very strange: narrow at the top and wide at the bottom.
Cảnh ở đây thực làm rợn tóc du khách. Một thế kỷ sau, nhà Đường đã bình phục những dân tộc ở phía Tây, vậy mà các thi sĩ triều Minh Hoàng, chỉ nghĩ tới miền biên tái hoang vu, hiểm trở này cũng nổi lên những giọng ai oán, mà thương cho chinh phụ phải đi thú ở đó, và cho những người vợ trẻ của họ ở nhà đăm đăm trông chồng:
The scene here really makes visitors shiver. A century later, the Tang Dynasty had pacified the peoples in the West, yet the poets of the Ming Dynasty, thinking only of this wild and dangerous borderland, also raised lamenting voices, pitying the soldiers' wives who had to go there to fight, and their young wives at home, longing for their husbands:
Minh nguyệt xuất Thiên San,
Thương mang vân hải gian,
Trường phong kỷ vạn lý,
Xuy độ Ngọc Môn quan,
Hán há Bạch Đăng đạo,
Hồ khuy Thanh Hải loan,
Do lai chinh chiến địa,
Bất kiến hữu nhân hoàn,
Thú khách vọng biên sắc,
Tư quy đa khổ nhan,
Cao lâu đương thử dạ,
Thán tức vị ưng nhàn.
The bright moon rises above the Heavenly Mountains, Carrying the clouds on the sea, The long wind has lasted for thousands of miles, Passing over the Jade Gate Pass, Han hath the White Lamp Path, Ho khuc Thanh Hai Loan, Come to the battlefield, Never see anyone return, The traveler looks at the border's beauty, Through the return journey, many sorrows appear, The high tower is standing here tonight, Sighing, the leisurely man is at ease.
Dịch:
The moon rises over Thien San mountain (5) The vast sea and clouds are shining. The wind runs for thousands of miles, Blowing the bright moon out of Ngoc Mon (6) The Han army is stationed at Bach Dang, Over there, Thanh Hai is always watching Ho's eyes. Since ancient times, many warriors, Have gone to war, how many have returned to lull them to sleep? Sadly looking at the scenery in the sky, Urge the traveler to miss his homeland, High tower, lonely night, who is there, Tonight, sighing is surely not over.
Vừng trăng ra núi Thiên San (5)
Mênh mang nước bể mây ngàn đang soi.
Gió đâu muôn dặm chạy dài,
Thổi đưa trăng sáng ra ngoài Ngọc Môn (6)
Bạch Đăng quân Hán đóng đồn,
Vùng kia Thanh Hải dòm luôn mắt Hồ.
Từ xưa bao kẻ chinh phu,
Đã ra đất chiến, về ru mấy người?
Buồn trông cảnh sắc bên trời,
Giục lòng khách thú nhớ nơi quê nhà,
Lầu cao, đêm vắng, ai mà,
Đêm nay than thở ắt là chưa nguôi.
Tản Đà dịch
After crossing the Ho Lo River and leaving Ngoc Mon Pass, one must avoid five fire-signal towers, which are towers that signal by lighting fires when enemies arrive, so that the person guarding the tower next to it can see and also light fires, thus gradually transmitting the message to Ngoc Mon Pass. Each tower is about a hundred miles apart (7) and all have guards, all built in the middle of a deserted area, so anyone who wants to find food or water must go to the foot of the fire-signal tower, and then be imprisoned and interrogated.
Qua sông Hồ Lô, ra khỏi Ngọc Môn quan rồi, lại phải tránh năm tòa phong hỏa đài, tức những đài báo hiệu bằng cách đốt lửa lên khi có giặc tới, để cho người canh ngọn đài kế bên trông thấy, cũng đốt lửa lên, như vậy truyền tin lần lần cho Ngọc Môn quan. Mỗi đài cách nhau khoảng trăm dặm (7) và đều có lính canh, đều xây giữa một vùng hoang vu, thành thử ai muốn kiếm thức ăn, nước uống phải đến chân phong hỏa đài, để rồi phải bị giam cầm, tra hỏi.
Seeing the difficult road, Huyen Trang was worried. His horse got sick and just died. The two people that the monk Tue Uy let follow him, one was afraid of the court's orders to arrest him, so he wanted to turn back; the other was too sick and weak to endure the hardships of the journey, so he also let him go back, so he was alone again. He bought another horse, and prepared to leave, when a local man named Thach Ban Da asked to follow him as his disciple.
Thấy đường đi khó khăn, Huyền Trang lo lắng. Ngựa ông bị bệnh, mới chết. Hai người mà pháp sư Tuệ Uy cho theo ông thì một người sợ lệnh triều đình truy nã, đòi lộn về; còn một người ốm yếu quá, không sao chịu nổi gian lao trên đường, ông cũng cho về nốt, thế là ông lại cô độc. Ông mua một con ngựa khác, sửa soạn lên đường thì một người trong miền, tên là Thạch Bàn Đà, xin theo làm đồ đệ.
That night, the master and his disciple set out and met an old man. Hearing Huyen Trang tell his purpose of seeking the sutras, the old man admired him, but advised: "You should go back, you won't get there because the road to the West is very dangerous; if you encounter moving sand dunes or fiery winds, you won't be able to escape. Many caravans of merchants have lost their lives on the road."
Đêm đó hai thầy trò khởi hành, gặp một ông già. Nghe Huyền Trang kể mục đích thỉnh kinh, ông già thán phục, nhưng khuyên: “Thầy nên trở về đi, không tới nơi được đâu vì đường về phương Tây nguy hiểm lắm; nếu gặp những đám cát di động hoặc những cơn gió lửa thì không thể nào thoát được. Đã nhiều đoàn thương nhân bỏ mạng trên đường rồi.”
He didn't listen, but continued on, cutting down a parasol tree to build a bridge over the Ho Lo River. On the other side of the river, he was so tired that he dozed off for a while and saw his guide lying about a hundred paces away from him. He drew his sword and tiptoed forward until he was about ten paces away, then stopped, hesitated a moment, and then retreated.
Ông không nghe, cứ tiến, đốn cây ngô đồng bắc cầu qua sông Hồ Lô. Qua bờ bên kia sông, mệt quá ông chợp mắt được một lúc thì thấy người đưa đường nằm cách xa ông khoảng trăm bước, rút kiếm ra, rón rén tiến lại khi cách ông độ mươi bước thì ngừng, ra vẻ do dự một chút rồi trở lui.
Near dawn, he woke up. He did not mention anything about the night, and quietly told him to go get water. He reluctantly obeyed, but a moment later he said: "This road is long and dangerous. There is water at the foot of the fifth wind-fire tower. If you want to get water, you have to sneak up at night. If you go during the day, they will shoot you to death. Let's go back." He still did not listen and kept moving forward. Suddenly, he drew his sword and told him to go ahead. He refused. Seeing his courage and unusual calmness, he did not dare to kill him, left him, and escaped.
Gần sáng, tỉnh dậy, ông không nhắc gì đến việc ban đêm cả, lẳng lặng bảo hắn đi lấy nước. Hắn miễn cưỡng vâng lời, nhưng một lát sau thưa: “Con đường này dài và nguy hiểm. Ở chân phong hỏa đài thứ năm mới có nước, muốn kiếm nước thì phải lẻn tới ban đêm nếu đi ban ngày thì bị chúng bắn chết mất. Thầy trò mình trở về thôi.” Ông vẫn không nghe, cứ tiến tới. Thình lình hắn rút gươm ra, bắt ông đi trước. Ông không chịu, thấy ông can đảm, bình tĩnh lạ thường, hắn không dám hạ thủ, bỏ ông, trốn mất.
He was alone again in the desert. Near the first wind-fire tower, he hid in the heart of a dry canal, and waited until nightfall to emerge to get water to drink. Just as he was drawing water, two arrows flew past his ear, he shouted: "I am a monk from Trang An, don't shoot anymore", then he surrendered himself to the soldiers. The commander of that station was Vuong Tuong, a Buddhist. Vuong Tuong advised him not to go, but he did not listen, saying:
Ông lại thui thủi một mình trên sa mạc. Gần tới phong hỏa đài thứ nhất, ông nép trong lòng một con kinh khô, đợi đến tối mới ló ra, kiếm nước uống. Đúng lúc ông múc nước, hai mũi tên bay vèo bên tai, ông la lên: “Tôi là hòa thượng ở Tràng An đây, đừng bắn nữa”, rồi ông lại nộp mình cho lính. Người chỉ huy đài đó là Vương Tường, một tín đồ đạo Phật. Vương Tường khuyên ông đừng đi nữa, ông cũng không nghe, nói:
- I am heartbroken to see that the Buddhist scriptures are lacking and each person understands them in a different way, not knowing which is the true religion, so I have vowed to go to India to study Buddhism. If the commander stops me, then kill me, but I will definitely not turn back.
- Bần tăng đau lòng thấy rằng kinh Phật thiếu sót mà mỗi người hiểu một lối, không biết đâu là đạo chân truyền, nên đã nguyện qua Ấn Độ học đạo. Nếu hiệu úy ngăn cản bần tăng thì giết bần tăng đi, chứ nhất định bần tăng không chịu trở gót đâu.
Seeing his determination, Vuong Tuong had to let him go, after giving him some food and writing a letter of introduction to the commander of the second station. As for the fifth station, Vuong advised him to avoid it, because the commander was not a Buddhist, and had a violent temperament.
Thấy lòng cương quyết đó, Vương Tường đành để ông đi, sau khi tặng ông ít vật thực và viết thư giới thiệu với người chỉ huy đài thứ nhì. Riêng đài thứ năm thì họ Vương khuyên ông nên tránh, vì viên chỉ huy không theo đạo Phật, mà tính tình hung bạo.
He listened, passed the fourth platform, went west, entered the Mac Ha Dien Tich desert and from here, he left the land of his ancestors, not knowing when he would return. Looking back at the fourth platform one last time, he felt sad, then let go of the reins, and let his horse move forward.
Ông nghe lời, qua khỏi đài thứ tư rồi, đi về hướng Tây, tiến vào sa mạc Mạc Hạ Diên Tích và từ đây, ông rời xứ sở của tổ tiên, không biết bao giờ mới lại trở về. Nhìn lại một lần cuối phong hỏa đài thứ tư, ông bùi ngùi, rồi buông cương, cho ngựa bước tới.
* * *
The road through the desert is eight hundred miles long, or nearly 500 kilometers, and is called Sa Ha (river of sand). The ancients described that desert like this: "There are no birds, no animals, no water, and no grass. To find direction, travelers must take their own shadow and chant Buddhist scriptures."
Đường qua sa mạc dài tám trăm dặm, tức non 500 cây số, có tên là Sa Hà (con sông cát). Người xưa đã tả sa mạc đó như vầy: “Không có loài cầm, không có loài thú, chẳng có nước mà cũng chẳng có cỏ. Muốn tìm phương hướng thì các bộ hành phải nhận bóng của mình và tụng kinh Phật”.
Xuan Trang must have followed that saying. Explorers like Christopher Columbus and Magellan, crossing the ocean, although encountering storms or hunger, still had companions, sailors. Even Alain Gerbault, although he was alone on a sailing ship sailing around the world, was not so lonely because he believed that the whole world was following his journey, and that at every port there were people waiting to welcome him. As for Xuanzang, he was alone in the vast desert, with only the harsh sunlight of the sun during the day and the dim light of the stars at night. His loneliness was so terrible that no one in the past or present could match his adventurous spirit.
Huyền Trang chắc là làm theo đúng câu đó. Các nhà thám hiểm như Christophe Colomb, Magellan, vượt đại dương, tuy gặp những cảnh giông tố, hoặc đói khát nhưng còn có bầu bạn, thủy thủ. Ngay như Alain Gerbault, tuy một mình lênh đênh trên một chiếc thuyền buồm đi vòng quanh thế giới, nhưng cũng không đến nỗi cô độc vì còn tin tưởng khắp thế giới theo dõi hành trình của mình, mà tới hải cảng nào cũng có người chờ đón để hoan hô. Còn Huyền Trang thì thui thủi trong sa mạc mênh mông, ngày chỉ có ánh nắng gay gắt của mặt trời, đêm thì có ánh sáng mờ mờ của các vì sao, cảnh cô độc thật ghê gớm mà đức mạo hiểm của ông cổ kim chưa ai bì kịp.
He looked for a stream of water but could not find it, only saw troops of soldiers dressed in velvet and animal skin, riding camels, with shining spears, appearing and disappearing, coming and going, changing strangely on the horizon. He urged his horse closer and everything disappeared. It turned out to be just an illusion in the desert.
Ông tìm suối nước mà không thấy, chỉ thấy những đội binh mã nhung phục bằng nỉ và da thú, cưỡi lạc đà, giáo mác sáng ngời, ẩn rồi hiện, tới rồi lui, biến đổi kỳ dị ở chân trời. Ông thúc ngựa lại gần thì mọi vật biến đâu mất hết. Thì ra đó chỉ là ảo ảnh trong sa mạc.
He was so thirsty that he took out his water gourd, but his hand was loose and the gourd was heavy, he fell on the sand, all the water spilled out, discouraged, he decided to return to the Chinese border. Only then did he doubt. But after traveling ten kilometers, he thought again: “At first, I swore that if I did not go to the West, I would never return to my homeland. It would be better to go to the West and die than to return to the East and live.” Then he spurred his horse and headed northwest.
Khát quá ông lấy bầu nước ra, nhưng tay ông lỏng cỏng mà bầu nặng, rớt xuống cát, nước chảy ra hết, chán nản, ông định quay trở về phía biên giới Trung Hoa. Chỉ có lúc đó là ông mới nghi ngờ. Nhưng sau khi đi được mười cây số, ông nghĩ lại: “Hồi đầu ta đã thề là không tới Tây Trúc thì không khi nào trở về quê hương. Thà đi về phương Tây mà chết còn hơn là trở về hướng Đông mà sống.” Rồi ông thúc ngựa, hướng về tây bắc mà đi.
The sand was flying everywhere, burning wherever it touched his skin. He was so thirsty, his tongue was swollen, his lips were chapped, his eyes were blurred, he was exhausted, and he could not go any further. It had been five days and four nights, and not a drop of water had moistened his lips. He fainted on the sand, but he was not yet unconscious, and was still enthusiastically chanting sutras and reciting Buddha’s name. At midnight on the fifth night, a cool breeze blew by, and his body became alert again, as if he had just taken a bath. He patted the horse, and it stood up, neighed a few times, and then went. After about six kilometers, it suddenly changed direction, and there was no way to make it go in the same direction. He was surprised, but thought he should let it follow its instincts, because there must be something strange here. Sure enough, after traveling a little further, he was overjoyed: a patch of green grass appeared in front of him. So the horse could smell the grass from afar. Next to the patch of grass was a clear pond, bright as a mirror. After resting, he cut grass for the horse and filled his water jug before continuing his journey.
Cát bay mù mịt, chạm vào da thịt chỗ nào thì muốn cháy chỗ đó. Ông khát quá, lưỡi sưng, môi nứt, mắt mờ, sức kiệt, không tiến được nữa. Đã năm ngày và bốn đêm rồi, không có một giọt nước thấm môi. Ông té xỉu trên cát, nhưng chưa đến nỗi mê man, còn hăng hái tụng kinh niệm Phật, tới nửa đêm thứ năm thì một cơn gió mát thổi qua, cơ thể tỉnh táo lại, như mới được tắm xong. Ông vỗ về con ngựa, nó đứng dậy, hí hí mấy tiếng nhỏ rồi đi. Được khoảng sáu cây số thì tự nhiên nó đổi hướng, không làm sao bắt nó theo hướng cũ được nữa. Ông ngạc nhiên, nhưng nghĩ nên để cho nó theo bản năng của nó, vì chắc có cái gì lạ đây. Quả nhiên, đi được một quãng đường nữa thì ông mừng quýnh: một đám cỏ xanh hiện ra ở trước mặt. Vậy ngựa đã biết đánh hơi cỏ từ xa. Bên đám cỏ là một đầm nước trong, sáng như gương. Nghỉ ngơi cho hết mệt, ông cắt cỏ cho ngựa và múc đầy bầu nước rồi tiếp tục hành trình.
Two days later, he arrived at the country of I Wu. He had overcome the most difficult part of the journey, which took 8 or 9 days to cross the desert.
Hai hôm sau ông tới nước I Ngô. Ông đã vượt quãng đường khó khăn nhất, tính ra mất 8, 9 ngày mới qua được sa mạc.
* * *
I Wu was an oasis, formerly occupied by the Chinese army, but at that time it was a colony of the Turks. Xuanzang stopped in a temple and met three Chinese monks. They ran out to greet him with joy and sadness, hugging him and crying, not expecting to meet someone from their homeland.
I Ngô là một ốc đảo, xưa có quân đội Trung Hoa đóng, nhưng lúc đó hình thành một thuộc địa của Thổ. Huyền Trang ngừng bước trong một ngôi chùa và gặp ba vị hòa thượng Trung Hoa. Họ mừng mứng tủi tủi chạy ra tiếp đón ông, ôm ông mà khóc, không ngờ tha phương còn gặp được người cố quận.
The king of the country of Gaochang, west of I Wu, heard that he had arrived and sent an envoy to welcome him. He accepted, and when he arrived at night, King Cao Xuong, Khuc Van Thai, ordered torches to be lit and he personally came out of the palace to welcome him, while the Queen and the ministers knelt down. Khuc Van Thai was very religious, but his temperament was still the fierce temperament of an uncivilized nation. He received Huyen Trang very solemnly, respectfully like a student respecting a teacher, but he insisted on begging Huyen Trang to stay and be the head of the religion in the country. If he couldn't beg, he threatened. Huyen Trang used earnest words to refuse, but he couldn't, so he had to be resolute:
Vua nước Cao Xương ở phía tây I Ngô, nghe tin ông tới, sai sứ lại đón. Ông nhận lời, đương đêm tới nơi thì vua Cao Xương là Khúc Văn Thái sai đốt đuốc rồi thân hành ra khỏi hoàng cung để nghinh tiếp, còn Vương phi và đại thần thì quỳ lạy. Khúc Văn Thái rất mộ đạo, nhưng tính tình vẫn là tính tình hung hãn của một dân tộc kém văn minh. Ông ta tiếp Huyền Trang rất long trọng, tôn kính như trò tôn kính thầy, nhưng nhất định năn nỉ Huyền Trang ở lại làm chức giáo chủ trong nước, năn nỉ không được thì dọa nạt, Huyền Trang dùng lời tha thiết để từ chối mà không được, phải cương quyết:
- I came here not for fame but only because I want to go to the West to study the scriptures in place to understand Buddhism and then return to my country to teach it to everyone. Your Majesty should not stop me. But you can't stop me either. Your Majesty can only keep a handful of bones here, but my will and spirit cannot be kept.
- Bần tăng đến đây không vì danh vọng mà chỉ vì muốn qua Tây Trúc nghiên cứu kinh điển tại chỗ để hiểu rõ đạo Phật rồi về nước giảng lại cho mọi người. Bệ hạ không nên ngăn cản bần tăng. Mà ngăn cản cũng không được. Bệ hạ chỉ có thể giữ một nắm xương tàn ở lại đây thôi, còn ý chí cùng tinh thần của bần tăng thì không thể giữ được.
Khuc Van Thai didn't listen, but pampered me even more than before, personally prepared the meal, and stood by. Xuanzang had to resort to a hunger strike, sitting upright, not moving for three days, not drinking a drop of water. On the fourth day, Khuc Van Thai saw that his breathing was failing, both humiliated and afraid, knelt down to apologize to him, swore before the Buddha statue that he would not dare to stop him anymore, but asked him to stay in Cao Xuong for just one more month to preach to his subjects. He accepted and ate and drank again.
Khúc Văn Thái cũng không nghe, lại càng chiều chuộng hơn trước, đích thân dọn cơm, đứng hầu. Huyền Trang phải dùng đến chính sách tuyệt thực, ngồi ngay ngắn, không nhúc nhích luôn ba ngày, không uống một giọt nước. Qua ngày thứ tư, Khúc Văn Thái thấy hơi thở của ông suy rồi, vừa tủi vừa sợ, quỳ xuống xin lỗi ông, thề trước tượng Phật là không dám ngăn cản ông nữa, nhưng xin ông ở lại Cao Xương thêm một tháng nữa thôi để giảng đạo cho thần dân. Ông nhận lời, ăn uống trở lại.
Khuc Van Thai ordered the construction of a huge tent that could cover 300 people. Every day, the royal family, monks and officials of the court came to the tent to listen to Xuanzang preach the sutras.
Khúc Văn Thái sai dựng một cái lều mênh mông che được 300 người. Mỗi ngày, hoàng gia, các vị hòa thượng và các quan trong triều tới lều nghe Huyền Trang giảng kinh.
When Xuanzang set off, Khuc gave him all kinds of royal clothes and utensils, gold, silver, brocade, along with 30 horses and 25 attendants, gave him 24 letters of introduction to the kingdoms in Central Asia, and sent a general to guide him.
Khi Huyền Trang lên đường, Khúc tặng ông đủ các đồ ngự hàn cùng vật dụng, vàng bạc, gấm vóc, cùng với 30 con ngựa và 25 người tùy tùng, đưa ông hai mươi bốn bức thư giới thiệu với các vương quốc ở Trung bộ châu Á, lại sai một viên tướng đưa đường ông nữa.
To repay King Cao Xuong, he presented a memorial:
Để đáp ơn vua Cao Xương, ông dâng lên một bức khải:
(...)
Seeing the great king receiving the harmonious atmosphere of the two principles of heaven and earth, taking the robe of king, nurturing the people, the east is likened to a great country, the west is likened to a hundred silks (...) Also respecting the wise and loving, kind and compassionate, pitying those who come from afar, warmly welcoming them, having been allowed to attend, being even more gracious, receiving and conversing, promoting the Dharma. Also thanks to you, I have made a bond of brotherhood, wholeheartedly loving and compliant. And also sent letters to more than twenty regions of the Western Regions, the precepts are kind and considerate, ordering to send them off. Also pitying me on my lonely journey to the west, the snowy and cold road; so I issued a decree, ordaining four young novices to serve as my servants. They are robes, shiny hats, sheepskin cushions, and ox-footed shoes, more than fifty things, and receiving silk, gold, silver, and money, to make up for the expenses of twenty years of return. Looking shyly and fearfully, I did not know how to handle it. Even though I opened the Giao Ha River, that favor would not be small; comparing the Thong Linh mountain with that favor would be even heavier. (...)
Nép thấy đại vương bẩm thụ cái khí thuận hòa của nhị nghi trời đất, rủ áo làm vua, vỗ nuôi dân chúng, phía đông ví bằng phong đại quốc, phía tây yên vỗ tục bách nhung (...) Lại hay kính hiền yêu sĩ, hiếu thiện từ, thương xót kẻ xa xôi đi lại, ân cần cho tiếp đãi đến nơi, đã được vào hầu, nhuần ơn càng hậu, tiếp đãi chuyện trò, phát dương pháp nghĩa. Lại được nhờ ngài giáng kết làm nghĩa anh em, dốc một lòng yêu thuận. Và lại được đưa thư cho hơn hai mươi phiên cõi Tây Vực, giới sức ân cần, sai bảo tiễn tống. Lại thương tôi tây du vò võ, đường tuyết lạnh lùng; bèn xuống lời minh sắc, độ cho bốn chú tiểu sa di để làm người hầu hạ. Nào là pháp phục mũ bóng, đệm cừu giầy miệt, hơn năm mươi thứ, và lĩnh lụa vàng bạc tiền nong, để khiến cho sung cái phí vãng hoàn trong hai mươi năm. Nép trông thẹn thùng sợ hãi, không biết xử trí cách nào. Dẫu khơi dòng nước Giao Hà ví ơn kia chẳng ít kém; cân hòn non Thông Lĩnh đọ nghĩa nọ còn nặng hơn. (...)
From now on, I will pay homage to you, monks, and report to you the true Dharma, bringing back to translate and propagate things I have never heard before. Destroying the dense forest of those with wrong views, completely eliminating the distorted thoughts of superstitions (...) Hopefully, this small effort will be able to repay that deep favor. Now the future is still far away, cannot stay long, tomorrow farewell, even more sad, can not express gratitude, respectfully present to thank".
Sau này xin bái yết chúng sư, bẩm vâng chính pháp, đem về phiên dịch truyền bá những điều chưa từng nghe. Phá tan cái rừng rậm rạp của những kẻ tà kiến, tuyệt hẳn cái ý xuyên tạc của những mối dị đoan (...) May ra cái công nhỏ ấy, ngõ đáp được cái ơn sâu kia. Nay tiền đồ còn xa, không thể lưu ở lâu được, ngày mai từ biệt, thêm thiết bùi ngùi, không xiết đội ơn, cẩn dâng khải lên kính tạ”.
Translated by Dong Chau
(Mr. Tang monk Xuanzang
Nam Phong No. 142, September 1929).
Đông Châu dịch
(Ông Đường tăng Huyền Trang
Nam Phong số 142, tháng 9 năm 1929).
On the day of departure, the entire court, the monks and the people escorted him to the West gate. Xuanzang was moved by the king's kindness, promised to stop at Cao Xuong on the way back to stay for three years, then sadly got on his horse. But later he could not keep his promise because at that time, the Khuc Van Thai tribe had been exterminated.
Ngày khởi hành, cả triều đình, các tăng lữ và bá tánh đưa ông ra tới cửa thành Tây. Huyền Trang cảm tấm lòng của nhà vua, hứa trên đường về sẽ ghé Cao Xương ở lại ba năm, rồi bùi ngùi lên ngựa. Nhưng sau này ông không giữ được lời hứa vì lúc đó, bộ lạc Khúc Văn Thái đã bị diệt vong.
From here on, his reputation was known to everyone, the journey was much easier than before, wherever he went he was welcomed with great honor. Khuc Van Thai had made great contributions in his quest for the scriptures.
Từ đây danh tiếng của ông được mọi người biết, cuộc hành trình dễ dàng hơn trước nhiều, tới đâu cũng được đón đưa long trọng. Khúc Văn Thái đã có công lớn trong chuyện thỉnh kinh của ông.
* * *
Through a rugged mountainous region famous for having many mines silver, Xuanzang went to Akini, a resting place for merchant groups to stay for a night, then to Kuxia. This area was very prosperous. Because at that time the snow covered the Tianshan Mountains, he could not continue his journey immediately, so he had to stay there for two months and had the opportunity to observe and record the customs and civilization of Kuxia, leaving valuable documents for future archaeologists. That kingdom was about a thousand miles wide from east to west, and six hundred miles from south to north. The capital's circumference was 17 or 18 miles. The land grew red millet, barley, grapes, pomegranates, pears, plums, and peaches. There were mines of gold, copper, iron, lead, and tin. The climate was warm, and the people were honest. The writing was adapted from that of India. Music was much more advanced than that of neighboring countries. It was thanks to Kuxia that Buddhism spread to China. Because it was located on the silk transport route from Rome to China, Kuxia's trade was very prosperous, and the rich wore brilliant brocades.
Qua một miền rừng núi hiểm trở nổi tiếng là có nhiều mỏ bạc, Huyền Trang tới A Ki Ni, một nơi nghỉ ngơi của các đoàn thương nhân tá túc một đêm, rồi tới Khổ Xa. Miền này rất trù phú. Vì lúc đó tuyết phủ đầy dãy Thiên Sơn, không thể tiếp tục hành trình ngay được, ông phải ở lại đó hai tháng và có dịp nhận xét, ghi chép phong tục cùng văn minh của Khổ Xa, lưu lại những tài liệu quý cho các nhà khảo cổ sau này. Vương quốc đó rộng khoảng ngàn dặm từ đông qua tây, và sáu trăm dặm từ nam tới bắc. Chu vi kinh đô được 17, 18 dặm. Đất trồng kê đỏ, lúa mạch, nho, lựu, lê, mận, đào. Có mỏ vàng, đồng, sắt, chì, thiếc. Khí hậu ấm áp, dân thuần lương. Văn tự phỏng theo của Ấn Độ. Âm nhạc tiến hơn các nước láng giềng nhiều. Chính nhờ Khổ Xa mà đạo Phật truyền qua Trung Hoa. Vì nằm trên đường chở lụa từ La Mã qua Trung Hoa, nên Khổ Xa buôn bán rất thịnh, hạng phú gia bận những đồ gấm vóc rực rỡ.
There, he met a learned monk His uncle was Moksha Kudara, who had been in India studying the scriptures for over twenty years. Thanks to that meeting, he learned more about Buddhism and India, but sometimes the discussion about Buddhism was a bit harsh because Moksha Kudara followed Theravada like most Central Asian monks, while he was inclined towards Mahayana. In the end, Moksha Kudara had to admit that even in India there were few scholars as learned as him.
Tại đó, ông gặp một nhà tu hành học thức uyên bác là Mộc Xa Cúc Đa, đã qua Ấn Độ nghiên cứu kinh điển trên hai chục năm. Nhờ sự gặp gỡ đó, ông biết thêm được nhiều về đạo Phật và Ấn Độ, nhưng đôi khi cuộc thảo luận về Phật pháp có giọng hơi gay gắt vì Mộc Xá Cúc Đa theo Tiểu thừa như hầu hết các hòa thượng Trung bộ châu Á, còn ông thì thiên về Đại thừa. Rốt cuộc, Mộc Xá Cúc Đa phải nhận rằng ngay tại Ấn Độ cũng có ít học giả uyên bác như ông.
When the snow began to melt, he continued his journey, to Wu Hei Country and climbed Tong Ling Mountain (8) 7,200 meters high in the Tian Shan range. He described that mountain in great detail: “It is very dangerous, its peak touches the sky. Since the beginning of time, snow has covered it, forming piles of ice that do not melt all year round. The ice spreads in hard and brilliant layers, continuously reaching the horizon, mixed with clouds. It is dazzling to look at (...) Climbing is really difficult and dangerous. In addition, there could be snowstorms at any time, so even though they wore two layers of leather shoes and sheepskin coats, they still shivered. If they wanted to eat or sleep, there was no dry place to rest. The only way was to hang a pot somewhere to cook and spread out a mat to lie down.” Climbing that mountain, Xuanzang's group lost more than ten people due to hunger and cold (not counting a large number of cows and horses), leaving only a few people.
Khi tuyết bắt đầu tan, ông lại tiếp tục hành trình, tới Ô Hắc Quốc rồi leo núi Thông Lãnh (8) cao 7.200 thước trong dãy Thiên Sơn. Ông tả núi đó rất kỹ: “Nó rất nguy hiểm, ngọn đụng trời. Từ hồi khai thiên lập địa, tuyết phủ, đóng lại thành những đống băng quanh năm không tan. Băng trải thành từng lớp cứng và rực rỡ, liên tiếp tới chân trời, lẫn với mây. Nhìn vào chói mắt (...) Leo trèo thực khó khăn, nguy hiểm. Lại thêm lúc nào cũng có thể có những cơn giông tuyết, thành thử dù đi giày có hai lớp da, dù bận áo cừu, cũng vẫn run lên cầm cập. Muốn ăn hoặc ngủ thì không có một chỗ nào khô để nghỉ chân. Chỉ có cách là treo nồi lên chỗ nào đó mà nấu ăn và trải chiếu ra để nằm.” Leo núi đó, đoàn của Huyền Trang chết mất hơn chục người vì đói, lạnh (không kể một số lớn bò và ngựa), chỉ còn lơ thơ ít người.
Descending to the foot of the mountain, he followed a river and arrived at Nhiet Lake (also called I Tay Khac Lake): “This lake has a circumference of about 1,000 miles, stretching from east to west, wide in the south and narrow in the north. On all sides are mountains, and countless rivers flow into it. The water is a dark blue color, salty and astringent. The lake never freezes, the climate is relatively warm, so the kings of the region come there to escape the cold. It was near the lake at To Diep Thanh that Huyen Trang met Diep Ho Khac Han (9) of the Turkic land.
Xuống tới chân núi, ông theo một con sông rồi tới Nhiệt hồ (cũng gọi là hồ I Tây Khắc): “Hồ này chu vi khoảng 1000 dặm, nằm dài từ đông qua tây, phía nam rộng mà phía bắc hẹp. Bốn bề là núi, vô số sông chảy vào. Nước màu đen phơn phớt xanh, vị mặn và chát”. Hồ không bao giờ đóng băng, khí hậu tương đối ấm áp, nên các vua chúa trong miền tới đó để tị hàn. Chính ở gần hồ tại Tô Điệp Thành mà Huyền Trang gặp Diệp Hộ Khắc Hàn (9) của xứ Đột Quyết.
Khac Han lived in a large tent embroidered with dazzling golden flowers, which, although barbaric, had a majestic and respectable appearance. Khac Han was originally a relative of Khuc Van Thai, so he received Huyen Trang solemnly. After listening to his lecture, he admired him very much and wanted to keep him: "Master, don't go to Tay Truc. That country is very hot, winter is like summer. I'm afraid that when you go there, your face will melt like wax. The people are black, most of them are naked, and don't know any etiquette. It's not worth for you to visit."
Khắc Hàn ở trong một cái lều lớn thêu hoa bằng vàng rực rỡ chói mắt, tuy là man rợ mà có vẻ uy nghi đáng kính. Khắc Hàn vốn là bà con của Khúc Văn Thái nên tiếp đãi Huyền Trang long trọng, nghe ông giảng kinh xong, ngưỡng mộ ông lắm, muốn giữ lại: “Bạch sư phụ, sư phụ đừng qua Tây Trúc. Xứ đó nóng lắm, đông cũng như hè. Tôi ngại rằng sư phụ mới qua đó thì mặt mũi sẽ chảy ra như sáp hết. Dân chúng thì đen thui, đa số lõa lồ, không biết lễ nghi gì cả, không đáng cho sư phụ tới thăm”.
He didn't listen, Khac Han had to let him go. He went west, to Xa Thoi country, through a desert about two hundred and fifty kilometers wide, red sand, then to Phong Mac Kien country, a place with very ancient ramparts, because nine centuries before Huyen Trang, A Lich Son Dai De had passed there to go to India.
Ông không nghe, Khắc Hàn phải để ông đi. Ông tiến về phương Tây, tới nước Xá Thời, qua một bãi sa mạc rộng khoảng hai trăm rưỡi cây số, cát đỏ, rồi đến nước Phong Mạc Kiện, một nơi có thành lũy rất cổ, vì chín thế kỷ trước Huyền Trang, A Lịch Sơn Đại Đế đã qua đó để vô Ấn Độ.
That place, at a fork on the silk transport route, had countless precious goods. The sandy soil was fertile, and could grow any kind of tree. The people were completely different from the regions he had been to. This was initially an area of Persian influence, not influenced by Chinese civilization. Although there were still a few temples (10), they were all in ruins because the king and people did not follow Buddhism but worshiped the fire god.
Nơi đó, ở một ngã ba trên đường chở lụa nên có vô số hàng hóa quý giá. Đất cát lại phì nhiêu, trồng loại cây gì cũng được. Dân tộc khác hẳn những miền ông đã qua. Đây bắt đầu là khu vực ảnh hưởng của Ba Tư, không chịu ảnh hưởng của văn minh Trung Hoa. Tuy còn vài ngôi chùa (10) nhưng đều hoang tàn vì vua và dân không theo đạo Phật mà thờ thần lửa.
The king received Xuanzang contemptuously, but after listening to his sermon, he was moved and protected him. Once, the people held torches and chased him away. When the king heard the news, he captured them and sentenced them to have their hands and feet cut off. He asked for a reduction in their sentence, and after that, the people both respected and feared him, and many people asked to follow Buddhism. The following year, the king sent an envoy to China to express their allegiance to Emperor Taizong of Tang. Only then did Emperor Taizong know of his contributions to the court.
Nhà vua tiếp Huyền Trang một cách khinh khỉnh, nhưng sau khi nghe ông thuyết pháp, tỏ ý cảm động, che chở ông. Có lần dân chúng cầm bó đuốc đánh đuổi ông, nhà vua hay tin bắt họ, xử tội chặt tay chặt chân, ông xin giảm tội cho, và sau đó, dân chúng vừa kính vừa sợ, xin theo đạo Phật rất đông. Năm sau, nhà vua lại sai sứ qua Trung Hoa, tỏ tình thần phục Đường Thái Tông. Lúc đó Thái Tông mới biết công của ông đối với triều đình.
From Fengmojian, Xuanzang headed south, about three or four hundred miles, to Tiemen Mountain, an extremely dangerous place, very favorable for martial arts. “It is a winding road in the territory of Afghanistan, winding at the foot of two towering mountain ranges, standing upright like two black, iron-colored walls, because the mountains have a lot of iron ore. Countless rapids and waterfalls lie across the road. At the beginning of the road is a door with two iron wings, on which hang iron bells. When the wind blows in, the sound of the bells rings like thunder, mixed with the sound of the rushing waterfall, and the sky is gloomy, it is truly a hellish scene. Only ten guards at that pass are enough to stop thousands of troops. The Turks grasped that weak point and controlled all traffic and trade between India and Central Asia.
Từ Phong Mạc Kiện, Huyền Trang tiến về phía Nam, khoảng ba bốn trăm dặm, tới Thiết Môn Sơn, một nơi vô cùng hiểm trở, rất lợi cho sự dụng võ. “Nó là một con đường hẻm thuộc địa phận A Phú Hãn, ngòng ngoèo ở dưới chân hai rặng núi cao chót vót, dựng đứng lên như hai bức tường đen, màu sắt, vì núi có nhiều quặng sắt. Vô số ghềnh thác nằm ngang đường. Ở đầu đường là một cái cửa có hai cánh bằng sắt, trên cửa treo những chuông sắt. Những khi gió thốc vào, tiếng chuông vang động lên như sấm, hòa với tiếng thác đổ ào ào mà trời lại u ám, thì thật là một cảnh địa ngục. Chỉ mươi tên giữ cửa ải đó là đủ ngăn cản thiên binh vạn mã. Người Thổ nắm được yếu điểm đó mà kiểm soát hết giao thông và thương mại giữa Ấn Độ và Trung bộ Á châu.
Passing the Iron Gate, the escort of Diep Ho Khac Han said goodbye and returned. He went alone to the southeast, passed many small countries, and one day by chance met a young monk from the Tho Hoa La country named Tue Tanh who volunteered to be his disciple, taking him to India. The two of them circled around the west side of Dai Tuyet Son, traveling over two thousand miles further, the monk was ordered by King Tu Hoa La to say goodbye to him and return.
Qua khỏi Thiết Môn quan, đoàn hộ tống Điệp Hộ Khắc Hàn từ giã trở về. Ông một mình tiến về phía đông nam, qua nhiều nước nhỏ rồi một hôm tình cờ gặp một vị hòa thượng trẻ tuổi xứ Thổ Hòa La tên là Tuệ Tánh tình nguyện làm đồ đệ, đưa ông sang Ấn Độ. Hai người vòng qua phía tây Đại Tuyết Sơn, đi trên hai ngàn dặm nữa thì vị hòa thượng được lệnh của vua Thổ Hòa La, phải từ biệt ông mà trở về.
That area was the ancient Bactriane region, which in ancient times belonged to the Persian people, later occupied by Alexander the Great, was influenced by Greece for a time, then by Buddhism, and had Buddhist temples housing three thousand monks.
Miền đó là miền Bactriane hồi xưa, thời thượng cổ thuộc về dân tộc Ba Tư, sau bị A Lịch Sơn Đại Đế chiếm, chịu ảnh hưởng Hy Lạp trong một thời gian, rồi chịu ảnh hưởng của đạo Phật, có những chùa Phật chứa ba nghìn tăng đồ.
The section around Dai Tuyet Son was the most difficult to travel. The clouds seemed to thicken, the snow flew all day long, and the sun was never seen. The steep road had no flat place that was even two or three meters wide. Sometimes one had to lie down and cling to the rocks to move little by little, sometimes one had to cross bridges made of rattan swaying in the air, and just a little carelessness would cause one to fall into the abyss of rushing waterfalls.
Đoạn đường vòng Đại Tuyết Sơn khó đi nhất. Mây như đặc lại, tuyết bay loạn suốt ngày, không bao giờ thấy mặt trời. Đường cheo leo không có chỗ nào phẳng mà rộng được đến hai ba thước. Có khi phải nằm rạp xuống bíu vào đá mà nhích đi từng chút, có khi phải qua những cầu kết bằng mây đong đưa ở trên không, chỉ vô ý một chút là té xuống vực thẳm thác đổ ào ào.
* * *
Since Tue Tanh returned, Huyen Trang was alone in the wild jungle, climbing the three thousand meter high Shibar Pass, to Kapica (the valley Kabul), a rich and fertile region, 60 kilometers long and 20 kilometers wide. It belonged to India, so he met many Indian monks in Kapica, following the asceticism: staying naked, sitting and praying in the forest, enduring hunger and cold.
Từ khi Tuệ Tánh trở gót, Huyền Trang lại thui thủi một mình trong rừng rậm hoang vu, leo đèo Shibar cao ba ngàn thước, tới Kapica (thung lũng Kabul), một miền phì nhiêu phong phú, dài 60 cây số và rộng 20 cây số. Đó đã thuộc về Ấn, cho nên ông gặp ở Kapica nhiều nhà tu hành Ấn, theo thuyết khổ hạnh: Ở trần truồng, ngồi cầu nguyện trong rừng, chịu cảnh đói lạnh.
He rested there for the whole summer, then went to Lampaka, which from the climate, to the people, animals and customs were different from the previous regions. The people were cheerful, liked to sing and dance, although small but agile, wearing brightly colored cloth clothes. Truly Indian people. The climate was a bit hot, the trees were dense and there were many monkeys.
Ông nghỉ ở đó hết mùa hè, rồi đến Lampaka, mà từ khí hậu, cho đến người, vật và phong tục đều khác các miền trước. Dân thì vui vẻ, thích ca hát, nhảy múa, tuy nhỏ mà nhanh nhẹn, bận áo vải màu rực rỡ. Đúng là dân tộc Ấn Độ. Khí hậu hơi nóng, cây cối um tùm và có nhiều khỉ.
He crossed the Indus River to Taxila, visiting the place where, according to legend, in a previous life, the Buddha saw a hungry tigress, unable to find food to feed her cubs, so moved with compassion, jumped from a high place near the tiger's cave, destroyed her own body to feed the tiger, so the land around there was red as blood, and the trees also had a red color.
Ông qua sông Indus tới Taxila, viếng nơi mà theo truyền thuyết Đức Phật trong một kiếp trước đã thấy một con cọp cái đói, không kiếm được mồi để nuôi bầy cọp con, bèn động lòng từ bi, từ trên cao đâm đầu xuống gần cửa hang cọp, tự hủy thân thể để nuôi cọp, vì vậy mà đất ở chung quanh đó đỏ như máu, mà cây cối cũng có sắc đỏ.
Taxila belonged to Kâcmvi, a very religious country, with hundreds of temples and five thousand monks. That place was the place where the Mahayana sect aspired. The king heard that Xuanzang also followed that sect, so he respected him very much, personally went to the border to welcome him and invited him to sit on a statue to go to the capital together. Because he met a seventy-year-old monk, the monk Xung Lao, who was well-versed in the Tripitaka and had found many scriptures (a total of nearly one million words), Xuanzang stayed in Kâcmvi for two years (from 631 to 633) to study the Dharma. The student respected the teacher very much, and the teacher loved the student very much, and they got along very well. When he had understood the scriptures, Xuanzang said goodbye to the king and his teacher to visit the Buddha's land. In total, he had been away from home for four years, experiencing many hardships, but he was almost at his destination.
Taxila thuộc về Kâcmvi, một nước rất sùng đạo, có hàng trăm chùa và năm ngàn sư. Chính nơi đó là đất phát nguyện của phái Đại thừa. Nhà vua nghe Huyền Trang cũng theo phái đó, nên rất kính trọng, thân hành ra biên giới để đón và thỉnh lên ngồi một thớt tượng để cùng song song vô kinh đô. Vì gặp được một pháp sư bảy chục tuổi, pháp sư Xung Lão làu thông Tam Tạng, lại tìm được rất nhiều kinh điển (cộng đến non một triệu chữ), Huyền Trang ở lại Kâcmvi hai năm (từ 631 đến 633) để học đạo. Trò rất kính thầy, mà thầy rất mến trò, tương đắc nhau lắm. Khi đã hiểu rõ kinh điển rồi, Huyền Trang mới từ biệt nhà vua và thầy học để đi thăm đất Phật. Tính ra, ông xa quê đã bốn năm, trải biết bao gian lao, nhưng đã gần tới đích.
* * *
Leaving Kâcmvi for Cakala, and then traveling for a few days, one day, passing a In the dense forest, he and his entourage were robbed of all their belongings and had to hide in a cave. Thanks to a group of farmers who heard the news, they rescued them and took them to a Brahman temple there. Although the owner of this temple was a Brahman, he also liked to study Buddhism. Xuanzang asked to stay for a month to learn more about Brahmanism, and then went to Jâlanghara.
Rời Kâcmvi tới Cakala, rồi lại đi được ít ngày thì một hôm, qua một khu rừng rậm, ông cùng đoàn tùy tùng bị cướp lột hết hành trang, phải trốn trong một cái hang. Nhờ có một đám nông dân hay tin lại cứu, đưa tới một chùa Bà La Môn ở đó. Ông chủ chùa này tuy theo Bà La Môn mà cũng thích nghiên cứu đạo Phật, Huyền Trang xin ở lại một tháng để tìm hiểu thêm đạo Bà La Môn, rồi mới đi tới Jâlanghara.
From here, his study abroad was extremely enjoyable. Here, he also encountered relics of Buddhism, freely read scriptures, discussed with monks, and asked for advice from learned monks.
Từ đây cuộc du học của ông thích thú vô cùng. Tới đây ông cũng gặp những di tích của đạo Phật, tha hồ mà đọc kinh điển, mà thảo luận với các pháp sư, và thỉnh giáo các vị tu hành uyên bác.
India is famous as a mysterious land, partly because of its terrain and partly because of its religion. In terms of terrain, that land is almost completely isolated from the surrounding lands: on the three sides, East, West, and South, there is the sea; to the North, there is the towering Himalayas, very inconvenient for transportation; in terms of religion, at first there were two main religions, Brahmanism and Buddhism, and another religion, Islam, from Persia was introduced; only the two religions of Brahmanism and Buddhism had many sects with very different theories. The land was as vast as a small continent, divided into hundreds of countries, some of which were only one percent the size of other countries. There was a lot of gold, silver, and jewels, and there were many temples. The people were very superstitious and divided into many classes: the nobles daydreamed in the palace, then went hunting and enjoyed the pleasures of beauty; the Brahman priests did nothing, only practiced and were highly respected; the merchants were also respected because of their wealth; the peasants were despised almost like slaves; and finally the untouchables were despised by the other classes more than we despise lepers, to the point that no one dared to come near them and whatever their shadow fell on was considered dirty, had to be thrown away, and no one would touch it anymore.
Ấn Độ nổi tiếng là một xứ huyền bí, một phần vì địa thế, một phần vì tôn giáo. Về địa thế, xứ đó gần như tách biệt hẳn với các xứ chung quanh: ba phía Đông, Tây và Nam là biển, phía Bắc thì có dãy Hy Mã Lạp Sơn cao vòi vọi, rất bất tiện cho sự giao thông; về tôn giáo thì mới đầu có hai đạo chánh, đạo Bà La Môn và đạo Phật và một đạo nữa, đạo Hồi Hồi, từ Ba Tư truyền vào; riêng hai đạo Bà La Môn và Phật có rất nhiều giáo phái mà lý thuyết khác nhau xa. Đất đai rộng mênh mông như một lục địa nhỏ, chia ra hàng trăm nước, có nước nhỏ chỉ bằng một phần trăm nước khác. Vàng bạc châu báu rất nhiều, đến chùa nào cũng có. Dân rất mê tín mà chia làm nhiều giai cấp: bọn quý phái mơ mộng trong cung điện, hết đi săn thì hưởng thanh sắc, bọn tu hành Bà La Môn chẳng làm việc gì, chỉ tu hành và rất được trọng, hạng thương nhân nhờ giàu có mà cũng được nể, hạng nông dân bị khinh bỉ gần như hạng nô lệ; cuối cùng là hạng tiện dân bị các giai cấp khác khinh tởm hơn là ta khinh tởm người cùi, đến nỗi là không ai dám lại gần họ và cái bóng của họ chiếu vào vật nào thì vật đó bị coi như dơ bẩn, phải ném đi, chứ không ai chịu mó vào nữa.
In short, from civilization to customs, it was completely different from China. Xuanzang lived for less than ten years in India, had the opportunity to travel everywhere, saw many strange things, and was born with His keen sense of observation, recorded in his travelogue, became a valuable document that not only helped the Chinese at that time but also helped scholars of this time understand India. Even René Grousset, author of Sur les traces de Bouddha, had to admire his observational skills, considering him one of the most famous scholars of ancient times.
Tóm lại, từ văn minh đến phong tục, khác hẳn Trung Hoa. Huyền Trang sống non mười năm ở Ấn, có dịp đi khắp nơi, được trông thấy bao nhiêu điều lạ, rồi bẩm sinh có óc nhận xét tinh tế, ghi cả lại trong tập du ký, thành một mớ tài liệu rất quý giá chẳng những giúp người Trung Hoa thời đó mà còn giúp cả những học giả thời này hiểu Ấn Độ nữa. Chính René Grousset, tác giả cuốn Sur les traces de Bouddha cũng phải thán phục tài nhận xét của ông, coi ông vào hàng bác học danh tiếng nhất thời cổ.
From Jâlandhara, he went southeast to Mathura, then to the East, to the upper Ganges River. He described the river like a scientist: “Near the source, the river is three miles wide, but near the estuary it is ten miles wide. The water is normally clear but often changes color, and the surface of the water is immense. Many strange creatures live in the river, most of which do not harm people. The taste of the water is sweet and pleasant, the sand is extremely fine. The natives consider the river to be a god. Whoever bathes in its water will be freed from all their sins. If they drink its water or just wash their mouths, their sufferings will be gone. If they drown in it, they will go to heaven. There are always countless people gathered on its banks, both men and women.” He considered this superstitious.
Từ Jâlandhara, ông tiến xuống phía đông nam, tới Mathura, rồi qua phương Đông, tới thượng lưu sông Gange (Hằng Hà). Ông tả con sông đó y như một nhà khoa học: “Gần nguồn, sông rộng ba dặm, mà gần cửa biển rộng mười dặm. Nước bình thường thì trong xanh nhưng thường thay màu, mà mặt nước mênh mông. Rất nhiều sinh vật kỳ dị sống trong sông, phần nhiều không làm hại người. Vị của nước ngọt và dễ chịu, cát mịn vô cùng. Người bản xứ coi sông đó là một vị thần, kẻ nào tắm nước sông thì gội hết được tội, nếu uống nước hay chỉ rửa miệng thôi cũng tiêu tan được những khổ não, nếu chết đuối trong sông thì được lên trời. Lúc nào trên bờ cũng có vô số người tụ họp, đàn ông lẫn đàn bà.” Ông cho như vậy là dị đoan.
When he arrived at Kanauj, he was not allowed to meet King Harsha, a very devout Buddhist, who every year gathered all the monks in the capital to debate on religion, and invited the most virtuous and learned to sit on his throne and preach.
Tới Kanauj, ông không được gặp vua Harsha, một người rất mộ đạo Phật, mỗi năm thường họp tất cả các vị pháp sư tại kinh đô để tranh biện về đạo, lại mời vị nào đức độ cao nhất, học thức sâu nhất lên ngồi trên ngai vàng của mình mà thuyết pháp.
When he was on a boat down the Ganges River with twenty other people, to Prayâga, he met with a terrible accident. The boat passed a bend in the river, surrounded by dense forests on both sides. A group of robbers rowed out in a dozen boats to block it, dragging all the passengers ashore. They worshiped the goddess Durgâ and every year had to find a handsome, strong man to kill as a sacrifice. When they saw Xuanzang, they were so happy because his skin was fair and his face was gentle and intelligent, they discussed killing him. They led him to the temple courtyard, drew their swords, and were a little surprised to see him calm. He asked to recite sutras before dying. They agreed. His companions wept bitterly; The more he chanted, the brighter and happier his face became, unaware of anything around him. Suddenly a storm arose, the boat tossed and turned and sank, trees broke and cracked. The robbers were frightened, thinking he had magical powers, knelt down and begged him to forgive them. He opened his eyes and asked them if it was time to kill him. When he learned that they had changed their minds, he also showed joy. Just then, the wind stopped.
Khi ngồi thuyền xuôi sông Gange với hai chục người nữa, để tới Prayâga, ông gặp một tai nạn kinh khủng. Thuyền qua một khúc sông, hai bên là rừng rậm. Một bọn cướp bơi một chục chiếc thuyền ra chặn, lôi cả hành khách lên bờ. Bọn họ thờ nữ thần Durgâ và mỗi năm phải kiếm một người đàn ông đẹp trai, lực lưỡng, giết để tế thần. Thấy Huyền Trang chúng mừng quá vì nước da ông trắng trẻo mà nét mặt tươi nhã, thông minh, bàn với nhau sẽ giết ông. Họ dắt ông tới sân đền, rút gươm ra định hạ thủ, thấy ông vẫn bình tĩnh, họ hơi ngạc nhiên. Ông xin được tụng kinh trước khi chết. Chúng bằng lòng. Những người đồng hành khóc lóc thảm thiết; còn ông thì càng tụng kinh, mặt càng tươi tỉnh, sung sướng, không biết gì ở chung quanh cả. Đột nhiên một cơn giông nổi lên, thuyền nhồi lên nhồi xuống rồi chìm, cây cối gẫy răng rắc. Bọn cướp hoảng sợ, tưởng là ông có phép thần, quỳ xuống xin ông tha tội. Ông mở mắt ra, hỏi chúng đã đến giờ giết chưa. Khi hay chúng đã đổi ý ông cũng lộ nét vui. Vừa lúc đó, gió ngớt.
After Prayâga, he visited Kaucâmbi again, then went north to Nepal to visit the holy lands of Buddhism.
Sau Prayâga, ông lại thăm Kaucâmbi, rồi lên phương Bắc, xứ Népal để viếng các đất thánh của đạo Phật.
Before and after, he had performed ceremonies at these places:
Trước sau ông đã làm lễ những nơi này:
1/ Cravastis (Xá Vệ) where Sakyamuni Buddha lived and preached the longest.
1/ Nước Cravastis (Xá Vệ) nơi mà xưa đức Thích Ca trú ngụ và truyền đạo lâu nhất.
2/ Kapilavastu (Kapilavastu) where he was born (now Gorakhput province).
2/ Nước Kapilavastu (Ca bỉ la vệ) nơi Ngài chào đời (hiện là tỉnh Gorakhput).
3/ Kusinagara (Cùy na kêt la) near Nepal, where he passed away.
3/ Nước Kusinagara (Câu y na kiệt la) gần Népal, nơi Ngài tịch.
4/ The city of Benares (Balai na) where he attained enlightenment.
4/ Thành Bénarès (Ba lại na) nơi Ngài thành đạo.
5/ The country of Vaisali (Phê xa ly) is now the province of Besarh, where he liked to rest during the rainy season.
5/ Nước Vaisali (Phệ xa ly) hiện là tỉnh Besarh, nơi mà Ngài thích nghỉ chân trong mùa mưa.
6/ The De-la-gia Temple and the Bodhi tree.
6/ Chùa Đế-la-già và gốc Bồ đề.
During that pilgrimage, his heart was moved, filled with nostalgia as if he were always listening to melodious music. The life of the Buddha's sacrifice appeared, one after another, brilliant, with every detail.
Trong cuộc hành hương đó, lòng ông rung động, bồi hồi tưởng như lúc nào cũng được nghe những bản nhạc du dương. Đời hy sinh của đức Thích Ca hiện lên, hồi này tiếp hồi khác, rực rỡ, đủ từng chi tiết.
This is where an aunt of his, who was also his foster mother, asked him to allow women to take refuge, and later built the first Buddhist temple for nuns.
Đây là chỗ một bà cô của Ngài, cũng là mẹ nuôi của Ngài nữa, xin Ngài cho phụ nữ được quy y, sau dựng lên một chùa Phật đầu tiên cho các ni cô.
This is where he was born and raised. Oh, the scene of mourning. Where was the palace that now only remains a patch of withered grass under the sunset! The capital of his father was so devastated that the perimeter was no longer recognizable. Fortunately, some remains remained. The natives also pointed out the place where the King The sword fight and victory over his opponent, the place where he first saw the scene of old age, sickness, and death; the path he followed the night he left his parents, wife, children, wealth, and glory, and shook off the dust of the world to seek the path. Remembering those stories, Xuanzang was filled with tears and felt that his sacrifice was far less than that of the Buddha. People took him to visit a field where he sobbed, saw farmers plowing the land, pulling weeds, and killing worms and worm eggs, and felt heartbroken as if his loved ones were being harmed. Oh! His compassion was as immense as the universe! And the temple at the edge of the forest, was it the place where he took off his beautiful clothes, used a sword to cut his hair, gave it to Savatthi, and told him to return? The scriptures also record that Savatthi cried so hard that his horse was moved, licking his feet before saying goodbye.
Đây là nơi chôn nhau cắt rốn của Ngài. Ôi cảnh vật tang thương. Cung điện xưa kia ở đâu mà nay chỉ còn một vùng cỏ úa dưới ánh tà dương! Kinh đô của vua cha đã bị tàn phá đến nỗi không còn nhận ra được chu vi nữa. Cũng may di tích còn lưu lại ít nhiều. Thổ dân còn chỉ được chỗ mà Hoàng tử đấu kiếm và thắng được đối thủ, chỗ mà lần đầu tiên Ngài thấy cảnh lão, bệnh, tử; con đường mà Ngài theo cái đêm bỏ cha mẹ vợ con, phú quý vinh hoa, rũ sạch bụi trần để đi tìm đạo. Nhớ lại những truyện đó, Huyền Trang rưng rưng nước mắt mà thấy sự hy sinh của mình còn kém xa sự hy sinh của Đức Phật. Người ta dắt ông lại thăm một cánh đồng nơi mà Ngài sụt sùi, thấy nông phu bừa đất, nhổ cỏ và giết sâu và trứng sâu, đau lòng tưởng như người thân của mình bị hại vậy. Ôi! Lòng nhân của Ngài mênh mông như vũ trụ! Và ngôi chùa ở mép khu rừng kia, phải là nơi Ngài cởi bỏ áo đẹp, lấy gươm cắt tóc, đưa cho Xá Vệ, bảo y trở về không? Kinh truyện còn chép Xá Vệ khóc ròng mà con ngựa của Ngài cũng cảm động, liếm chân Ngài trước khi từ biệt.
This is where he passed away. It has been more than 11 centuries. The house of the blacksmith who invited him to his last meal is still there. And that place is where he rested, where people built The pyre was set on fire to burn him.
Đây là chỗ Ngài tịch. Đã hơn 11 thế kỷ rồi. Ngôi nhà của người thợ rèn đã mời Ngài dùng bữa cơm cuối cùng còn đó. Mà chỗ kia là nơi Ngài nằm nghỉ, nơi người ta cất hỏa đàn để thiêu Ngài.
In Benares, he visited Deer Park, where he first preached to his first five disciples. Xuanzang still heard his teachings echoing:
Ở Bénarès ông đi thăm Lộc Viên, nơi Ngài thuyết pháp lần đầu cho năm đệ tử đầu tiên, Huyền Trang còn nghe văng vẳng lời Ngài dạy:
“Bhikkhus, there are two extremes that we must avoid: One is the life of pleasure, which is low and frivolous; the other is the life of asceticism, which is miserable, ugly and useless...
“Hỡi các vị tỳ kheo, có hai thái cực mà ta phải tránh: Một cái là đời hoan lạc, nó thấp hèn, phù phiếm; một cái là đời khổ hạnh, nó thê thảm, xấu xa và vô ích...
“Bhikkhus, this is the truth about suffering: birth, aging, sickness, death, being separated from what we love, that is suffering. And this is the origin of suffering: desire (...) And this is the truth about the cessation of suffering: to eradicate that desire is to eradicate suffering.”
“Hỡi các tỳ kheo, đây là chân lý về đau khổ: sinh, lão, bệnh, tử, phải cách xa cái gì mình yêu, đó là khổ. Và đây là nguồn gốc của khổ: lòng dục (...) Và đây là chân lý về phép diệt khổ: diệt được lòng dục đó thì diệt được khổ”.
He stopped for a long time at the Bodhi tree. This is the holy land of Buddhism, where Shakyamuni entered meditation and attained enlightenment. The old Bodhi tree is no longer there, but when he arrived it was still lush: “The trunk is yellow-white, the leaves are green and smooth, and it is lush in summer as well as winter. But on the Nirvana festival days (?), all the leaves fall off at once and the next day they grow back lush and green. On that day, kings and lords poured milk on the tree roots, lit lamps, displayed flowers, picked up some leaves, and then returned home.
Ông ngừng lại lâu ở gốc Bồ đề. Đây là đất thánh của đạo Phật, nơi đức Thích Ca nhập định và giác đạo. Hiện nay gốc Bồ đề cũ không còn, nhưng lúc ông tới thì nó vẫn tươi tốt: “Thân cây trắng vàng, lá xanh và láng, mùa hè cũng như mùa đông đều tươi tốt. Nhưng tới các ngày lễ Niết Bàn (?) thì rụng hết một lượt rồi hôm sau mọc ra mơn mởn. Ngày đó các vị vua chúa lại tưới sữa vào gốc cây, đốt đèn, trưng bông, lượm ít lá rồi về”.
Later, people built a brick wall around it and built a temple near the north gate of the citadel.
Sau này người ta xây một bức tường gạch chung quanh và cất một ngôi chùa ở gần cửa bắc vòng thành.
Next to the tree roots was a Buddha statue. It was rumored that there was a prophecy that when that statue was covered with earth, Buddhism would disappear in India. Xuanzang saw that the statue was buried up to its chest and predicted that it would be completely buried in just two hundred years. Strangely enough, by the 9th century, Buddhism was in serious decline in India, except for a few regions like Magadha and Bengal, where there were not many followers left.
Cạnh gốc cây có một tượng Phật. Người ta đồn có lời sấm rằng khi nào tượng đó bị đất lấp kín thì đạo Phật thất truyền ở Ấn Độ. Huyền Trang thấy tượng đã bị vùi tới ngực, đoán chỉ độ hai trăm năm sau là bị vùi trọn. Lạ lùng thay, tới thế kỷ thứ 9, đạo Phật cực suy ở Ấn, trừ vài miền như Magadha và Bengale, không còn mấy người theo nữa.
He knelt at the base of the tree, lamented, prayed, and then went to visit the old lake where Sakyamuni used to bathe and wash, before returning to the Nâlandâ temple (Mayadha country) to study.
Ông quỳ ở gốc cây, than thở, cầu nguyện rồi đi thăm cái hồ xưa đức Thích Ca hay lại tắm, giặt, trước khi lại chùa Nâlandâ (nước Mayadha) lưu học.
* * *
India has tens of thousands of temples, of which Nâlandâ is the largest and most beautiful, and is also the ancient university most. Almost a separate city. Surrounded by a brick wall, inside there were dozens of temples, countless houses, meeting rooms, and chanting rooms. Standing in the corridors looking out: the temple roof seemed to "fly above the smoke", "wind and clouds floated around" and "green lotus" (11) on the clear water. His writing style when describing that scene was as glossy as the voice of the poet Trang An.
Ấn Độ có hàng vạn ngôi chùa, mà Nâlandâ lớn nhất, đẹp nhất, cũng là trường đại học cổ nhất. Gần như một thành thị riêng biệt. Chung quanh là một bức tường gạch, ở trong đó có hàng chục ngôi chùa, vô số nhà ở và phòng hội họp, phòng tụng kinh. Đứng ở các hành lang nhìn ra: nóc chùa như “bay lên trên khói”, “phong vân nổi ở chung quanh” mà “sen xanh” (11) trên dòng nước trong. Giọng văn ông khi tả cảnh đó bóng bảy như giọng thi sĩ Tràng An.
The temple had a very old and very complete library: Mahayana, Hinayana, and Vedas (over 150 sets), and books on medicine, astronomy, geography, mathematics, engineering... There were always ten thousand monks studying Mahayana doctrine. The discipline was very strict, from the time the temple was built until then, over seven hundred years, not only common people but also kings respected the spirit of the monks in the temple, providing a lot: every day two hundred families brought rice, milk, butter, and fruit to offer.
Chùa có một thư viện rất cổ và rất đủ: kinh Đại thừa, Tiểu thừa, Phệ đa (trên 150 bộ), rồi sách thuốc, thiên văn, địa lý, toán, kỹ thuật... Luôn luôn lúc nào cũng có mười ngàn tăng lữ lại học thuyết Đại thừa. Kỷ luật rất nghiêm, từ khi chùa dựng lên tới lúc đó, trên bảy trăm năm, chẳng những thường dân mà các vua chúa cũng kính trọng tinh thần của tăng lữ trong chùa, chu cấp cho rất nhiều: mỗi ngày hai trăm gia đình đem gạo, sữa, bơ, trái cây lại cúng.
The presiding monk was Dharma Master Gioi Hien (Cilabhadra), the most learned scholar of the time, was 106 years old that year but his mind was still clear. Hearing that Xuanzang had arrived, the monk ordered two hundred monks and thousands of followers holding flags, banners, umbrellas, and bringing incense and flowers to welcome him. When they arrived at the temple, Xuanzang greeted the monk again. According to the custom of the region, he also knelt down, bowed his head to the floor, and asked to be accepted as a disciple. Monk Giới Hiền was moved to tears and said: “A few months ago, I was seriously ill, and only wished to be released quickly. One night, I dreamed that three gods ordered me to live to wait for a Chinese monk to come and preach to me. Now that you have come here, it is very much in accordance with that dream.”
Vị sư chủ trì là Giới Hiền pháp sư (Cilabhadra), một nhà học giả uyên bác nhất thời đó, năm ấy đã 106 tuổi mà óc vẫn sáng suốt. Hay tin Huyền Trang tới, pháp sư sai hai trăm tăng lữ và hàng ngàn tín đồ cầm cờ phướn, dù, đem hương hoa đi đón rước. Tới chùa, Huyền Trang lại chào pháp sư. Theo tục trong miền, cũng quỳ gối, dập đầu vào sàn, lạy, xin nhận làm môn đệ. Giới Hiền pháp sư cảm động đến rơi lệ, bảo: “Ít tháng trước, ta đau nặng, chỉ mong được mau giải thoát. Một đêm ta nằm mộng thấy ba vị thần ra lệnh cho ta phải sống để đợi một vị hòa thượng Trung Hoa tới mà truyền đạo cho. Bây giờ con tới đây, hợp với mộng đó lắm.”
Because he was too old, Dharma Master Giới Hiền had not lectured on the sutras for a long time. This time, he tried to lecture Huyền Trang on the most important sutra, the Yogacara-śāstra. On the opening day, monks and followers from surrounding areas gathered in large numbers like a festival. Huyền Trang studied very well, and among the ten thousand teachers and disciples at the temple, fortunately, ten people followed him.
Vì quá già, từ lâu Giới Hiền pháp sư không giảng kinh nữa, lần này mới rán giảng cho Huyền Trang bộ kinh trọng yếu nhất là bộ Du Già luận. Ngày khai giảng, tăng lữ và tín đồ các miền chung quanh hợp lại đông như ngày hội. Huyền Trang học rất tấn tới, trong số vạn sư đồ ở chùa, may mắn được mười người theo nổi ông.
He stayed at the temple for fifteen months (634 AD) to finish studying the Yogacara-śāstra, and also studied Brahmanical philosophy and Sanskrit, and compiled a concise but very correct Sanskrit grammar book.
Ông ở chùa mười lăm tháng (634 sau Công nguyên) học hết bộ Du Già luận, và học thêm triết lý Bà La Môn và Phạn ngữ, soạn được một cuốn ngữ pháp tiếng Phạn giản lược mà rất đúng.
* * *
He asked Dharma Master Giới Hiền's permission to travel to India to learn more about other sects, especially the Buddhist situation in each place.
Ông xin phép Giới Hiền pháp sư đi chu du Ấn Độ để tìm hiểu thêm các giáo phái khác, nhất là tình hình Phật giáo ở mỗi nơi.
He visited Bengal, went down to the port of Tâmralipi, on the Bay of Bengal, intending to catch a boat to the island of Sri Lanka, the center of the Hinayana sect. But someone advised him not to go by sea because of the storms, he So he followed the land route, along the sea, and went southwest to the island of Sri Lanka, then he would catch a boat, which only took three days.
Ông thăm xứ Bengale, xuống hải cảng Tâmralipi, trên vịnh Bengale, định đón ghe ra đảo Tích Lan, trung tâm của phái Tiểu thừa. Nhưng có kẻ khuyên ông đừng đi đường biển vì sóng gió, ông bèn theo đường bộ, men biển mà tiến xuống Tây Nam tới ngang đảo Tích Lan rồi sẽ đón ghe, như vậy chỉ mất ba ngày liền.
On the way, he visited Odradeca, Kalinga, Andhra, and Pallava (he arrived here in 640).
Trên đường, ông thăm xứ Odradeca, Kalinga, Andhra, Pallava (ông tới đây năm 640).
According to René Grousset, Xuanzang did not go to Sri Lanka because there was internal strife and famine in the island, but according to Mr. Tran Ha in the article "Tran Huyenzang and the historical pilgrimage" (Encyclopedia No. 57, 58, and 60), Xuanzang did cross the sea to Sri Lanka, it is not clear which theory is correct.
Theo René Grousset, Huyền Trang không qua đảo Tích Lan vì trong đảo đương có nội loạn và nạn đói, nhưng theo ông Trần Hà trong bài “Trần Huyền Trang và chuyến thỉnh kinh lịch sử” (Bách khoa số 57, 58 và 60) thì Huyền Trang có vượt biển qua Tích Lan, chưa rõ thuyết nào đúng.
Reaching the southernmost tip of India, he followed the western coast, up to the border of India - Persia, through the countries of Maharashtra, Nasik, and Bharukacha. Whatever he observed, he also recorded carefully. And those observations were often very correct, for example, the character of the Mahratte people in the country of Maharashtra (Calukya), when he passed through Whatever they were, they are the same now: simple, upright, but proud and hot-tempered, honoring righteousness but despising death, sacrificing to repay kindness but taking risks to avenge hatred, and very decent, warning the enemy before taking action. Their generals, if imprisoned, would rather die than suffer the humiliation of being forced to wear women's clothes by the victor. That race is the most martial race in India.
Tới cực Nam Ấn Độ, ông theo bờ biển phía Tây, mà lên tới gần ranh Ấn Độ - Ba Tư, qua những xứ Mahârâshtra, Nasik, Bharukacha. Nhận xét được điều gì, ông cũng ghi chép kỹ lưỡng. Mà những nhận xét đó thường rất đúng, chẳng hạn tính tình của dân Mahratte ở nước Mahârâshtra (Calukya), hồi ông đi qua ra sao, thì bây giờ cũng vậy: bình dị, ngay thẳng, nhưng tự ái và nóng tính, trọng nghĩa mà khinh chết, hy sinh để báo ân mà mạo hiểm để báo oán, và rất đàng hoàng, báo trước cho kẻ thù biết rồi mới ra tay. Tướng của họ mà bị cầm tù thì thà chịu chết chứ không chịu cái nhục để kẻ thắng bắt mình phải bận quần áo đàn bà. Giống người đó là giống thượng võ nhất ở Ấn.
His notes on the work of bringing water to the fields and the Persian silks are also very correct, although he did not go to that country but only heard people tell about it.
Những ghi chép của ông về công việc dẫn thủy nhập điền và những tơ lụa của Ba Tư cũng rất đúng, mặc dầu ông không qua xứ đó mà chỉ nghe người ta kể lại.
When he reached the westernmost tip of India, after examining customs, religions, and scriptures in temples everywhere (in some places he stayed to study for one or two years), he crossed central India and went east, to Magadha and returned to the Nalanda temple. This time he reviewed all that he had learned, then thought to find the truth.
Đến cực tây Ấn Độ sau khi khảo sát phong tục, tôn giáo, kinh điển trong các chùa ở khắp nơi (có chỗ ông ở lại học đạo một, hai năm), ông băng qua trung bộ Ấn mà qua phía Đông, tới xứ Magadha và trở lại chùa Nâlandâ. Lần này ông ôn lại tất cả những điều đã học được, rồi suy nghĩ để tìm chân lý.
The Dharma Master Giới Hiền was still alive, and asked him to preside over the demonstration lecture on the Mahayana Abhidharmakośa. Mr. Tran Ha, in the article cited above, wrote:
Giới Hiền pháp sư vẫn còn sống, sai ông chủ trì cuộc diễn giảng về Nhiếp Đại thừa luận. Ông Trần Hà, trong bài đã dẫn, chép rằng:
“Now, the monk Tu Quang, also a famous disciple of Dharma Master Gioi Hien, did not accept the leadership of Huyen Trang... but when Huyen Trang wrote the thousand verses of the “Hoi Tong Luan”, the entire temple sangha was convinced, and Dharma Master Gioi Hien also praised him highly. Tu Quang, seeing that his learning was still lacking, was ashamed and left the temple, only returning more than a year later.
“Bây giờ nhà sư Tử Quang, cũng là một đệ tử hữu danh của Giới Hiền pháp sư, không phục sự chủ trì của Huyền Trang... nhưng khi Huyền Trang viết ra ngàn câu tụng “Hội tông luận” thì cả chùa tăng chúng đều phục, cả Giới Hiền pháp sư cũng khen nức nở. Tử Quang thấy sự học của mình còn non kém, xấu hổ bỏ chùa ra đi, hơn năm sau mới trở lại.
“At that time, there was a Brahmin who wrote forty arguments and posted them in front of the door of the Nalanda temple, challenging:
“Cũng lúc ấy, có một người Bà La Môn viết bốn chục điều lý luận đem dán trước cửa chùa Nâlandâ, thách rằng:
- If anyone can refute one of my arguments, I will cut off my own head to apologize.
- Nếu ai bác được một điều của ta, ta sẽ tự cắt đầu tạ lỗi.
A few days later, no one dared to refute. Xuanzang then invited Dharma Master Giới Hiền to witness his debate with the Brahmin. Finally, the Brahmin lost the argument and asked to keep his promise. Xuanzang replied:
Mấy ngày sau, vẫn chưa thấy ai dám biện bác. Huyền Trang bèn thỉnh Giới Hiền pháp sư đến chứng kiến để ông tranh luận với người Bà La Môn ấy. Rốt cuộc, người Bà La Môn đuối lý và yêu cầu được làm theo lời hứa. Huyền Trang đáp:
- Venerable, you must not kill.
- Hòa thượng không được sát sanh.
Those stories are not necessarily true, but they can be believed. A person who is experienced, well-educated, and has a gentle and polite nature like you is certainly not competitive, but in a country with chaotic religions like India, and has witnessed frequent debates between sects, you must give your opinion, sometimes to reconcile, sometimes to point out mistakes. I already know that you, like most Chinese monks, are inclined to on Mahayana. He stood up to reconcile the minor sects in the Mahayana community in India, saying that the harm was caused by the previous people commenting on the scriptures according to their own ideas, but that harm was not great, it was just a matter of great agreement and small differences, so we should abandon small differences and follow the great agreement to avoid conflicts.
Những chuyện đó không chắc đã đúng nhưng có thể tin được. Một người đã từng trải, học rộng, bẩm tính lại ôn hòa, nhã nhặn như ông tất không hiếu thắng, nhưng trong một xứ giáo phái lộn xộn như Ấn Độ, lại được mục kích những cuộc tranh biện rất thường giữa các giáo phái, thì thế nào ông cũng phải đưa ý kiến, có khi để hòa giải, cũng có khi vạch chỗ sai lầm. Ta đã biết, ông cũng như đa số các hòa thượng Trung Hoa, thiên về Đại thừa. Ông đứng ra hòa giải các tiểu phái trong giới theo Đại thừa ở Ấn Độ, bảo rằng cái hại là do người trước chú thích kinh điển theo ý riêng của mình, nhưng cái hại đó không lớn, chẳng qua chỉ là đại đồng tiểu dị, vậy ta nên bỏ tiểu dị đi mà theo đại đồng cho khỏi xung đột nhau.
Regarding Hinayana, he was more strict. He criticized most strongly Brahmanism, and the sects that advocated asceticism, following strange and barbaric customs. Some people rubbed ashes on their bodies until their skin turned white, claiming that this was the way to attain enlightenment. Some people wore no clothes, all their hair was plucked out, naked as a pupa. With a Confucian spirit and a conscience, he could not stand such foolishness. He was annoyed to see "monks" wearing a necklace of human skulls, or wearing clothes covered with all kinds of dirt, eating rotten meat to "liberate their souls".
Đối với Tiểu thừa, ông nghiêm khắc hơn. Ông chỉ trích mạnh nhất là đạo Bà La Môn, và những giáo phái chủ trương khổ hạnh, theo những tục kỳ cục, dã man. Có bọn lấy tro cọ vào người tới khi da trắng bệch ra, cho như vậy mới đắc đạo. Có kẻ không bận quần áo, tóc lông đều nhổ hết, trần như con nhộng. Có tinh thần Khổng học, có óc lương tri, ông không chịu được những xuẩn động đó. Ông bực mình thấy những “tu sĩ” đeo vào cổ một chuỗi mảnh sọ người, hoặc bận những quần áo dính đủ các chất dơ, ăn những thịt thối để cho “tâm hồn được giải thoát”.
The king of a neighboring country, Kamarùpa (now Assam province) admired He was talented and invited him to the capital to preach. But at the same time, King Harsha, the most powerful monarch in India at that time, who ruled over most of northern India, was talented in literature and poetry, and was very devoted to Buddhism, also wanted to welcome him back to the capital, Kanauj. King Kamarùpa had to obey King Harsha, abandon his plan, and then used twenty thousand elephants, thirty thousand boats, and led soldiers to escort Xuanzang to Kajughira, where King Harsha was camping. Xuanzang arrived at night. Impatient, King Harsha did not wait until the next morning, ordered torches to be lit, and went with his generals to welcome him. When meeting Xuanzang, the king knelt on the ground, kissed his feet, and covered him with flowers. A few days later, the king welcomed him and King Kamarùpa back to the capital, Kanauj (year 643). The armies of the two countries that time joined together, forming an unprecedentedly solemn procession. The sounds of bells, drums, lutes, and flutes resounded on the river. The vassal kings also welcomed him. It turned out that there were 18 kings of central India, three thousand Mahayana and Hinayana monks, two thousand Brahmins and one thousand monks from the Nalanda monastery gathered at Kanauj to listen to his sermon.
Vua một nước láng giềng, nước Kamarùpa (hiện nay là tỉnh Assam) hâm mộ tài ông, mời ông tới kinh đô giảng kinh. Nhưng đồng thời, vua Harsha, một vị quân chủ hùng cường nhất Ấn Độ thời đó, cai trị gần hết bắc bộ Ấn Độ, lại có tài văn thơ, rất sùng đạo Phật, cũng muốn rước ông lại kinh đô là Kanauj. Vua Kamarùpa phải phục tùng vua Harsha, bỏ chương trình của mình, rồi dùng hai vạn thớt voi, ba vạn thuyền, dẫn cả binh lính hộ tống Huyền Trang tới Kajughira, chỗ vua Harsha đương cắm trại. Huyền Trang tới vào lúc tối. Nóng lòng, vua Harsha không chịu đợi đến sáng hôm sau, sai đốt đuốc rồi cùng các tướng tá đi đón. Gặp Huyền Trang, nhà vua quỳ xuống đất, hôn chân ông, đeo hoa đầy người ông. Ít bữa sau nhà vua rước ông và vua Kamarùpa về kinh đô là Kanauj (năm 643). Quân đội của hai nước lần đó họp lại, thành một cuộc rước long trọng chưa từng thấy. Tiếng chuông, tiếng trống, tiếng đờn, tiếng sáo vang lừng trên sông. Tiểu vương các nước chư hầu cũng lại tiếp rước. Tính ra có 18 quốc vương trung bộ Ấn Độ, ba ngàn tăng lữ Đại thừa, và Tiểu thừa, hai ngàn Bà La Môn và một ngàn tăng lữ ở chùa Nâlandâ tụ họp tại Kanauj để nghe ông thuyết pháp.
The platform was set up, and the golden Buddha image was brought back. Wherever the Buddha image went, King Harsha had gold, silver, and jewels scattered there. Then a feast was prepared for everyone, and treasures were given to the monks.
Đàn dựng lên rồi, tượng Phật bằng vàng đã rước lại. Tượng Phật tới đâu thì vua Harsha cho rắc vàng bạc, châu báu tới đó. Rồi tiệc dọn cho mọi người, bảo vật tặng cho tăng lữ.
Xuan Zang sat in the chair of the main debater, preaching about the destruction of evil views and many other Mahayana principles. King Harsha also had his lecture copied and posted on the door for everyone to see, adding below the article that whoever pointed out a mistake, as a reward, the king would let that person behead himself. Xuan Zang did not want that! After eighteen days, no one dared to debate with him. King Harsha was overjoyed, declared that the Mahayana sect had won the entire battle, and gave Xuan Zang ten thousand gold coins, thirty thousand silver coins, one hundred sets of fine cloth clothes, an elephant, and a platform for him. He sat on a chariot and walked around the capital. The Hinayana and Brahman monks were very resentful, but did not dare to cause violence. King Harsha distributed all the jewels and wealth in the treasury to the people, keeping only a set of cloth. But his eighteen vassal kings quickly collected the wealth of the people to buy back the treasures that King Harsha had distributed and gave them back to the king. So Chau returned to Hop Pho, and King Harsha was praised for following the Buddha's lesson of giving up wealth.
Huyền Trang ngồi ghế luận chủ, giảng về phá ác kiến luận và nhiều nguyên lý Đại thừa khác. Vua Harsha lại cho chép bài giảng của ông, đem dán ở cửa để mọi người coi, dưới bài thêm rằng hễ ai vạch được một chỗ sai thì để đền ơn, nhà vua sẽ cho người đó được chặt đầu mình. Huyền Trang đâu có muốn như vậy! Được mười tám ngày vẫn không có ai dám lại biện luận với ông cả. Vua Harsha cả mừng, tuyên bố là phái Đại thừa đã toàn thắng và tặng Huyền Trang một vạn đồng tiền vàng, ba vạn đồng tiền bạc, một trăm bộ quần áo bằng vải tốt, một thớt voi, đỡ ông lên ngồi trên bành, dạo khắp kinh đô. Tăng lữ phái Tiểu thừa và Bà La Môn oán lắm, nhưng không dám bạo động. Vua Harsha đem hết cả châu báu, của cải trong kho phân phát cho dân chúng, chỉ giữ một bộ đồ vải thôi. Nhưng mười tám vua chư hầu của ông ta vội vàng thu nhặt của cải trong dân gian để mua lại những bảo vật mà vua Harsha đã phân phát rồi tặng lại nhà vua. Thế là Châu lại về hợp Phố mà vua Harsha được tiếng khen là theo đúng bài học từ bỏ phú quý của đức Thích Ca.
Huyen Trang was not convinced, but did not dare to criticize, and asked for permission to return to China. The king kept him, and the monks of Nalanda temple also advised him to stay. He replied:
Huyền Trang không phục nhưng cũng không dám chỉ trích, xin phép về Trung Quốc. Nhà vua giữ lại, các tăng lữ chùa Nalanda cũng khuyên ở lại. Ông đáp:
- China is far from the West, the road is dangerous, so Buddhism was transmitted late and few people fully understood the teachings of Buddha. That is why I traveled here to seek the Dharma. Now that I have finished my studies, I would like to return to my country to teach those who are not as fortunate as I am to come to the Buddha's land. I dare not forget my teacher's advice to be self-aware and then enlighten others.
- Trung Hoa ở xa Tây Trúc, đường đi lại hiểm trở cho nên đạo Phật truyền tới trễ mà ít người hiểu được kỹ lời dạy của đức Thích Ca. Chính vì vậy nên bần tăng mới lặn lội đến đây để cầu đạo, nay đã học xong, xin được về nước để chỉ lại cho những người không được may mắn lại đất Phật như bần tăng. Bần tăng đâu dám quên lời khuyên tự giác rồi giác tha của thầy.
King Harsha, hearing this, did not dare to dissuade him anymore, but asked for an envoy to take him back by sea so that he could have the opportunity to present his credentials to King Thai Tong. He also refused because he had promised King Cao Xuong that when he returned, he would stop by that country and stay for a few years: that debt of honor could not be unpaid.
Vua Harsha nghe vậy không dám can nữa, nhưng xin cho sứ giả đưa ông về đường biển để có dịp trình quốc thư lên vua Thái Tông. Ông cũng từ chối vì đã hứa với vua Cao Xương là khi về ghé nước đó ở lại ít năm: món nợ danh dự đó không thể không trả.
King Harsha gave him many treasures, an elephant, sent a group to escort him to the Indian border, and wrote many letters introducing him to the kings of the regions he would pass through. As for the scriptures and Buddha statues, he sent people to carry them along. King Kàmarùpa (Assam) also gave him a royal cold robe, and together with King Harsha, escorted him several dozen miles out of the city. When they said goodbye, everyone shed tears.
Vua Harsha tặng ông nhiều bảo vật, một thớt voi, sai một đoàn hộ tống ông tới biên giới Ấn, lại viết nhiều bức thư giới thiệu ông với các vua các miền ông sẽ qua. Còn kinh điển và tượng Phật thì sai người chở theo. Vua Kàmarùpa (Assam) cũng tặng ông một chiếc áo ngự hàn, và cùng với vua Harsha đưa ông mấy chục dặm ra khỏi thành. Lúc từ biệt ai nấy đều sa lệ.
The affection of those two kings was truly touching. Three days later, Xuanzang was surprised to see a group of cavalry chasing after him, led by the two kings. They saw him off for another distance, and then felt sad again when they parted. This time it was farewell. Four years later, King Harsha was killed, and a brilliant chapter in Indian history ended.
Lòng quyến luyến của hai quốc vương đó thực cảm động. Ba ngày sau, Huyền Trang ngạc nhiên thấy một đoàn kị binh đuổi theo, đi đầu là hai vua. Lại tiễn thêm một đoạn đường nữa, rồi lại bùi ngùi lúc chia tay. Lần này thì vĩnh biệt. Bốn năm sau vua Harsha bị giết và một đoạn sử rực rỡ của Ấn Độ kết thúc.
Xuan-tsang stayed in Bilsar (north of Kanauj) for two months during the rainy season in 643, then went back the old route, through Jandhara Taxila. That area was full of bandits, but he was safe because they understood his mission of collecting scriptures.
Huyền Trang nghỉ ở Bilsar (phía bắc Kanauj) hai tháng trong mùa mưa năm 643, rồi đi ngược con đường cũ, qua Jandhara Taxila. Miền đó đầy kẻ cướp, nhưng ông được yên ổn vì họ hiểu công việc thỉnh kinh của ông.
In the beginning of 644, he crossed the Indus River. In the middle of the river, a fierce wave arose, a boat capsized, the keeper of the scriptures fell into the water, he was saved, but lost many handwritten scriptures and many seeds.
Đầu năm 644, ông qua sông Indus. Tới giữa sông, sóng nổi lên dữ dội, một chiếc thuyền nghiêng ngã, người giữ kinh té xuống nước, cứu được, nhưng mất nhiều cuốn kinh chép tay và nhiều hạt giống.
The king of Kapica heard of his arrival, welcomed him at the river bank, and saw that he had sent people to copy the lost scriptures immediately. Many other kings also traveled dozens of miles to bid him farewell, and wherever he went, the people received him solemnly. In total, he stayed in India for 10 years.
Vua nước Kapica hay tin ông tới, lại đón ông ở bờ sông, thấy vậy sai người đi chép ngay những kinh đã mất. Nhiều vua khác cũng đi xa hàng chục dặm để tiễn biệt ông và tới đâu dân chúng cũng tiếp rước ông long trọng. Tính ra ông ở Ấn Độ 10 năm.
* * *
See map The reader sees that when he reached Badakhsan, he did not follow the old road leading to Iron Gate, but turned east.
Coi trên bản đồ, độc giả thấy tới Badakhsan ông không theo con đường cũ đưa tới Thiết Môn quan mà rẽ qua đường hướng đông.
King Kapica had prepared enough food and clothing for him, and ordered a hundred men to take him through the Great Snowy Mountains because he knew that the climbing route was the most difficult. It took him fourteen days to climb. The scene was extremely cold and desolate: not a single tree, only rocks piled up as far as the eye could see. The mountains were so high and the wind was so strong that birds did not dare fly over.
Vua Kapica đã dự bị cho ông đủ vật thực, y phục, lại sai trăm người đưa ông qua Đại Tuyết Sơn vì biết rằng quãng đường leo núi đó khó khăn nhất. Ông leo lên mất mười bốn ngày. Cảnh vô cùng lạnh lẽo, hoang vu: không có một ngọn cây, chỉ toàn đá chồng chất lên nhau tới hút mắt. Núi cao và gió mạnh đến nỗi chim không dám bay qua.
After the Great Snowy Mountains, he came to Thong Lanh. The people of the region, because of the cold, lived in caves like animals. They told a story about how once thousands of merchants and camels passing through there were completely buried in snow during a snowstorm. They also told of two living Buddhas who had been meditating, not eating, drinking, or moving, in a cave for seven hundred years, but their skin and flesh had only dried up but not rotted. And there are many more strange stories.
Hết Đại Tuyết Sơn rồi đến Thông Lãnh. Người trong miền vì lạnh quá, sống trong hang như thú vật, kể chuyện có lần hàng ngàn thương nhân và lạc đà qua đó gặp cơn bão tuyết bị vùi trọn trong tuyết. Họ lại kể có hai vị Phật sống, ngồi tham thiền, không ăn uống không cử động, trong một cái hang từ bảy trăm năm rồi, mà da thịt chỉ khô chứ không rã. Và còn nhiều chuyện quái đản hơn nữa.
He went to Kashgar, Yarkand, and Yutian (Kotan). Yutian was a small, rich country, thanks to its good soil, which allowed it to grow mulberry trees. In ancient times, China kept secret the way it grew mulberry trees and raised silkworms because they were a great source of profit. Surely readers know that in the Middle Ages, Chinese silk transported to Europe was so expensive that it was weighed on a scale and exchanged for gold. Legend has it that King Yutian married a Chinese princess and the princess secretly brought with her some mulberry seeds and some silkworms, enriching her husband's country, and from there the secret of China was leaked, transmitted to Byzantium and then to Europe.
Ông tới Kashgar, Yarkand, Vu Điền (Kotan). Vu Điền là một tiểu quốc phong phú, nhờ đất tốt, trồng dâu được. Hồi xưa Trung Hoa giữ kín cách trồng dâu và nuôi tằm vì đó là nguồn lợi rất lớn. Chắc độc giả đã biết thời Trung cổ lụa Trung Hoa chở qua châu Âu đắt tới nỗi cứ bắc lên cân mà đổi lấy vàng. Tương truyền vua Vu Điền cưới được một công chúa Trung Hoa và công chúa đã đem lén theo được ít hột dâu và ít con tằm, làm giàu cho nước của chồng mà bí mật của Trung Hoa từ đó bị tiết lậu, truyền qua Byzance rồi châu Âu.
King Yutian kept him for seven months to preach to the people. He asked a group of local merchants to help bring a petition to Chang'an to ask the court for permission to enter the country (because he had previously left secretly).
Vua Vu Điền lưu ông lại bảy tháng để giảng đạo cho dân chúng nghe. Ông nhờ một đoàn thương nhân bản xứ đem giúp một tờ biểu về Trường An để xin phép triều đình được nhập cảnh (vì trước đó ông lén đi).
At the end of the petition, there is a passage:
“...
(I, Xuanzang) have been traveling for seventeen years (according to Chinese), now from the country of Bat La Gia, through the land of Gia Tat Thi, across the Thong Linh mountain and the Ba Me river, and have returned to the country of Vu Dien. Because I brought a large elephant with me, it drowned, and I brought back a lot of scriptures, and I have not hired a carriage to transport them, so I have to temporarily stop here. I have not yet returned in time to pay my respects at the throne. I am extremely anxious. I need to send a layman from the country of Cao Xuong named Ma Huyen Tri to follow the merchants back first to present a memorial to the king.”
(Huyền Trang tôi) chu du lịch lãm đến mười bảy năm (tính theo Trung Hoa), nay đã từ nước Bát la gia già, qua cõi Già tất thí, vượt núi Thông Lĩnh qua sông Ba mê, đi về đến nước Vu Điền. Vì có đem theo con voi lớn, nó chết đuối mất, kinh bản đem về rất nhiều, chưa mướn được xe chở, vậy phải tạm đình ở lại. Chưa kịp ruổi về để sớm yết kiến chốn hiên bệ. Khôn xiết ngóng trông. Cần sai người tục nước Cao Xương tên là Mã Huyền Trí theo bọn thương lữ đi về trước dâng biểu tấu lên vua nghe.”
Translated by Dong Chau
(Mr. Tang monk Xuanzang
Nam Phong No. 143, October 1929).
Đông Châu dịch
(Ông Đường tăng Huyền Trang
Nam Phong số 143, tháng 10 năm 1929).
During that time, he also sent someone to get the scriptures that King Kapica had ordered to be copied for him.
Trong thời gian đó, ông cũng sai người đi lấy những bản kinh mà vua Kapica sai chép lại cho ông.
When he reached China, he stopped at Sa Chau (Dunhuang district) to wait for the Tang emperor's edict. At first, the court was also displeased because he dared to disobey the order, but after more than ten years had passed, his reputation had increased, his achievements were great, and he brought glory to the country in foreign places, so King Thai Tong was very happy to receive his letter, pardoned him, and ordered local officials to welcome and help him on his way back.
Tới địa phận Trung Quốc, ông ngừng lại ở Sa Châu (huyện Đôn Hoàng) để đợi chiếu chỉ của vua Đường. Triều đình mới đầu cũng bất bình vì ông dám vi lệnh, nhưng trên mười năm đã qua, danh tiếng của ông đã lên, công của ông lại lớn, làm vẻ vang cho nước nhà ở những nơi xa lạ, nên vua Thái Tông được thư ông, rất vui, xá tội cho ông và bắt các quan địa phương phải tiếp đón, giúp đỡ ông trên đường về.
One early spring day in 645, the streets of Truong An were bustling. Old and young, men and women went together to welcome him, cheering him enthusiastically. Flags, banners, and parasols fluttered, bells and gongs resounded, incense smoke billowed, the bustling scene was even more bustling than on the first day of the new year. The monks in the capital gathered together to carry the scriptures and Buddha statues to Hoang Phuc pagoda.
Một ngày đầu xuân năm 645, đường phố Trường An tưng bừng. Già trẻ, trai gái dắt díu nhau đi đón ông, hoan hô ông nhiệt liệt. Cờ phướn, vọng, lọng phất phới, tiếng chuông tiếng khánh vang lừng, hương khói nghi ngút, cảnh náo nhiệt còn hơn cả ngày thượng nguyên. Các hòa thượng ở kinh đô hợp nhau lại khiêng kinh điển, tượng Phật về chùa Hoằng Phúc.
He was away from home for 16 years, traveled nearly 30,000 kilometers through 128 countries and brought back:
Ông đã xa quê 16 năm, đi gần ba vạn cây số qua 128 nước và đem về được:
- One hundred and fifty relics.
- Một trăm rưỡi xá lợi tử.
- Seven Buddha statues made of precious wood, from 2 meters to 3.5 meters high.
- Bảy tượng Phật gỗ quý cao từ 2 thước tới 3 thước rưỡi.
- Và 657 bộ kinh.
A few days later, he arrived at Luoyang city to meet the king at the Phung Lau palace. King Thai Tong asked him why he had gone to Tay Truc without reporting in advance. He replied:
Ít hôm sau, ông đến thành Lạc Dương yết kiến vua ở cung Phụng Lâu. Vua Thái Tông hỏi ông sao đi Tây Trúc mà không tâu trước. Ông đáp:
- I have reported, but the matter was too small so it was not submitted. Then because I was too devout, I had to go secretly, which is a great sin.
- Kẻ hạ thần đã có tâu, nhưng việc nhỏ quá cho nên không được đệ lên. Rồi vì quá mộ đạo, nên phải lén đi, thực mang tội lớn.
The king just smiled and asked about the countries Huyen Trang had visited. The king advised him to become an official, but he refused.
Vua chỉ mỉm cười, hỏi thăm về những nước Huyền Trang đã qua. Vua lại khuyên ông làm quan, ông từ chối.
* * *
Western explorers, ten out of one, once they returned to their country, asked the court or government to let them go again, and people also encouraged them to go, because the first time was only to scout the way, but the next time was to establish a base and seek profit. Xuanzang could very well have told the story of the desire to establish friendly relations with China of the kings of Gaochang, Harsha, Kapica..., and asked Emperor Taizong of Tang to let him return to those countries with a group of merchants, and later with a number of armies to expand the Chinese empire like the policies of Portugal, Italy, Holland, England, and France later.
Các nhà thám hiểm phương Tây, mười người như một, hễ về tới nước rồi thì xin triều đình hoặc chính phủ được đi nữa, mà người ta cũng khuyến khích họ đi, vì lần thứ nhất chỉ là để dò đường, nhưng lần sau mới là để đặt cơ sở và mưu lợi. Huyền Trang rất có thể kể tình muốn giao hiếu với Trung Quốc của các vua Cao Xương, vua Harsha, vua Kapica..., và xin Đường Thái Tông cho mình trở lại các nước đó với một bọn thương nhân, rồi sau với một số quân đội để khuếch trương đế quốc Trung Hoa như chính sách của Bồ, Ý, Hòa, Anh, Pháp sau này.
But no. His heart was not so petty! Refusing all fame, he only thought of translating the sutras he had requested from India to disseminate among the masses. I respect him for that, and he was given a separate seat among the world's great men for that. His work of translating sutras was as great as his journey to seek sutras, which made Buddhism spread very quickly and widely in East Asia, and made the reputation of the Tang Dynasty shine brightly in human history.
Nhưng không. Lòng ông đâu có ti tiểu như vậy! Từ chối hết tất cả danh vọng, ông chỉ nghĩ đến việc dịch những kinh ông đã thỉnh ở Ấn Độ về để phổ biến trong quần chúng. Ta quý ông ở chỗ đó, ông được ngồi riêng một chiếu trong hạng vĩ nhân thế giới cũng ở chỗ đó. Mà công việc dịch kinh của ông cũng vĩ đại như chuyến đi thỉnh kinh, đã làm cho đạo Phật truyền bá rất mau, rất rộng trong cõi Đông Á, đã làm cho tiếng tăm đời Đường chói lọi trong lịch sử nhân loại.
Just over a month after returning to his country, he immediately began the work of translating sutras on a large scale and worked tirelessly for nineteen years until his death.
Mới về nước được hơn một tháng, ông bắt đầu ngay công việc dịch kinh đại quy mô và mải miết làm luôn mười chín năm cho tới khi chết.
I admired his scientific mind when reading the travelogues in which he recorded very accurately and meticulously the terrain, climate, people, customs... of the regions he passed through. I admired him even more when I saw how he organized the translation work: very methodical, very thoughtful, it seems that today, in this scientific age, there is not necessarily any cultural agency that can do better.
Ta đã phục óc khoa học của ông khi đọc những trang du ký trong đó ông ghi chép rất đúng và rất tỉ mỉ từ địa thế, khí hậu, tới dân tình, phong tục... các miền ông đã đi qua. Ta lại càng thán phục ông hơn nữa khi thấy ông tổ chức công việc dịch thuật: rất có phương pháp, rất chu đáo, tưởng như ngày nay, trong thời đại khoa học này, cũng chưa chắc đã có cơ quan văn hóa nào làm hơn được.
He returned to Hoang Phuc pagoda in Trang An, inviting eminent monks who were fluent in both Chinese and Sanskrit to cooperate.
Ông về chùa Hoằng Phúc ở Tràng An, mời các vị cao tăng thông cả Hoa ngữ lẫn Phạn ngữ lại hợp tác.
The first step is to transcribe the Sanskrit philosophical terms into Chinese, write down the meaning of each word, then look for words in Chinese to translate correctly, if there are none, then create them.
Bắt đầu là phiên âm những từ ngữ Phạn về triết lý ra tiếng Hán, ghi nghĩa từng từ ngữ, rồi tìm trong Hoa ngữ những từ ngữ để dịch cho đúng, nếu không có thì tạo ra.
Then divide up the translation, if anyone encounters a word in doubt, ask the "translators", that is, the main players, those with profound knowledge.
Sau đó là chia nhau ra dịch, nếu ai gặp một chữ nghi vấn thì hỏi những vị “dịch chủ”, tức những vị đóng vai chủ yếu, học thức uyên thâm.
After finishing translating a book, one person reads the Sanskrit text, one person checks the Chinese text to see if there are any places that are not translated accurately; if there are, discuss them with the translator to make corrections.
Dịch xong cuốn nào, thì một người đọc bản chữ Phạn, một người dò trong bản Hoa văn xem có chỗ nào dịch chưa sát không; nếu có thì bàn bạc lại với dịch chủ để sửa chữa.
Then review again the division of details, chapters, paragraphs and punctuation to see if they are correct. This work can be done right after the translation, before the meaning checking.
Rồi coi lại một lần nữa về cách chia tiết, chương, đoạn và cách chấm câu xem có đúng không. Công việc này có thể làm ngay sau công việc dịch, trước công việc dò nghĩa.
Next is the work of polishing the sentences.
Tiếp tới là việc đẽo gọt lại câu văn.
Finally, compare both the original and the translated text again to see if they are correct and skillful.
Sau cùng lại so sánh cả hai nguyên bản và dịch văn một lần nữa, xem đã thật đúng và điêu luyện chưa.
Xuan Trang took on the task of translating the most difficult sutras and supervised the translation of other sutras. In the first three years, he translated nine types of sutras (including two sets of the Great Canon of Bodhisattva Sutras and the Buddha-Bhumi Sutra); in 648, he presented them to Emperor Taizong at the Jade Flower Palace.
Huyền Trang lãnh việc dịch những kinh khó nhất và chỉ huy công việc dịch những kinh khác. Trong ba năm đầu, ông dịch được chín loại kinh (trong số đó có hai bộ Đại Tạng Bồ tát Tạng Kinh và Phật địa kinh); năm 648 ông đem dâng vua Thái Tông ở Ngọc Hoa Cung.
The emperor composed the preface to “The Great Tang Tripitaka Holy Teachings Temple”, then ordered a monk to use Wang Xizhi’s writing to copy it and engrave it on a stele. A great calligrapher, Chu Toai Luong, also copied two copies, one to be engraved on the Yan Tower of the Ci An Pagoda, and one in Dong Chau. These two stone steles still exist (according to Tran Ha).
Nhà vua ngự chế bài tựa “Đại Đường Tam Tạng thánh giáo tự”, rồi sai một vị hòa thượng dùng lối chữ Vương Hi Chi chép lại để khắc lên bia. Một nhà đại thư pháp là Chữ Toại Lương cũng sao lại hai bản, một bản khắc lên Nhan Tháp của chùa Từ Ân, một bản tại Đông Châu. Hiện hai bia đá đó vẫn còn (theo Trần Hà).
This is a passage from the preface:
Đây là một đoạn trong bài tựa:
“Now there is the monk Xuanzang, the leader of the Dharma sect. Thanks to his quick wit, his mind and three emptinesses were awakened early on, and his great spirit grew again. His forbearance and kindness encompassed everything (...) Paying attention to the Inner Realm, he once lamented the decline of the Dharma, paying attention to the Xuan Gate, and again opening up the profound and late mistakes.
“Nay có thầy Huyền Trang pháp sư là kẻ lĩnh tụ chốn pháp môn. Nhờ đã linh mẫn, tâm tam không sớm tỉnh ngộ từ xưa, lớn lại thần tình, hạnh từ nhẫn trước bao hàm đủ cả (...) Lưu tâm cõi Nội, từng thương chính pháp suy vi, để ý cửa Huyền, lại khái thâm vãn sai suyễn.
Thinking of dividing things and separating reasons, expanding the previous literature; listing false and common truths, and opening them up for future generations. Therefore, he looked forward to the land of Jing and went to the West to play; risking his life far away, alone and lonely (...) Traveling to the Western Regions for 17 years, he reviewed the history of other countries, and asked for the correct teachings (...) In the countries he traveled through, he collected the Tripitaka, all six hundred and fifty-seven volumes, and brought them back to translate and spread them in China, to proclaim the victorious cause. The holy teachings are incomplete yet complete, and he benefits from sin and brings blessings. He extinguishes the burning fire of the Fire House, and escapes the path of delusion; he settles in the turbid waves of Love Ha, let's step onto the shore of enlightenment. Only then will we know that evil people fall due to karma, good people rise due to causes and conditions, the reason for rise or fall is all due to people (...) I hope that this sutra is given to everyone, that through countless suns and moons, this infinite blessing will permeate far and wide, together with the vastness of heaven and earth."
Nghĩ muốn chia điều tách lẽ, thêm rộng tiền văn; liệt ngụy tục chân, khai cho hậu học. Vậy nên ngóng trông đất Tĩnh qua chơi cõi Tây; mạo hiểm xa đi, một mình vò võ (...) Chu du Tây Vực, mười lẻ bảy năm, duyệt lịch nước người, hỏi tìm chính giáo (...) Những nước kinh lịch đi qua, tóm thu được Tam Tạng kinh văn, phàm sáu trăm năm mươi bảy bộ, đem về dịch ra truyền bá nơi Trung Quốc, để tuyên dương thắng nghiệp. Thánh giáo khuyết mà lại toàn, thương sinh tội mà lại phúc. Tưới tắt ngọn lửa nồng Hỏa trạch, tót ra khỏi đường mê; lắng trong luồng sóng đục Ái hà, cùng bước lên bờ giác. Thế mới biết ác nhân nghiệp trụy, thiện bởi duyên thăng, cái cớ thăng hay trụy đều bởi tại người cả (...) Những mong kinh này thí khắp, trải bao nhật nguyệt vô cùng phúc nọ nhuần xa, cùng với kiền khôn rộng khắp”.
Translated by Dong Chau
(document cited above)
Đông Châu dịch
(tài liệu dẫn trên)
In October of that year, the Crown Prince ordered the construction of Tu An Pagoda in Truong An, and a sutra translation institute in the temple courtyard, inviting Xuanzang to move the translation team there.
Tháng 10 năm đó, Hoàng thái tử cho xây chùa Từ Ân ở Trường An, và một viện dịch kinh trong sân chùa, mời Huyền Trang dời ban phiên dịch về đó.
Five years later, he translated ten more sets. In 660, he began translating the largest and most difficult sutra, the Mahaprajnaparamita Sutra. His disciples saw that he was weak and the sutra was long, and suggested translating it in a nutshell, but he refused, thinking it was careless and damaging the original meaning. He was determined to translate it closely without adding or subtracting. The most laborious thing was to consult before translating: because there were three different versions of the Mahaprajnaparamita Sutra, all brought back from India. When encountering each doubtful point, he thought and compared before daring to write. By the end of 663, he had translated six hundred volumes.
Năm năm sau ông dịch được mười bộ nữa. Năm 660 ông bắt đầu dịch bộ kinh lớn nhất và khó nhất, bộ Đại Bát nhã kinh. Môn đệ thấy sức ông đã yếu mà kinh lại dài, đề nghị dịch tóm lại, ông không chịu, cho như vậy là cẩu thả, làm hại đến nguyên ý. Ông quyết tâm dịch sát không thêm bớt. Tốn công nhất là phải tham khảo trước khi dịch: vì có ba bản Đại Bát nhã kinh khác nhau đều mang ở Ấn Độ về. Gặp mỗi chỗ đáng nghi, ông suy nghĩ, so sánh rồi mới dám hạ bút. Tới cuối năm 663, ông đã dịch được sáu trăm quyển.
In addition, he also left behind three other works for posterity:
Ngoài ra, ông còn để lại cho hậu thế ba công trình này nữa:
- The translation of the Tao Te Ching into Sanskrit to introduce Chinese philosophy to India.
- Bản dịch Đạo Đức kinh ra chữ Phạn để giới thiệu triết học Trung Hoa với Ấn Độ.
- The Great Tang Records of the Western Regions, consisting of 12 volumes recording everything he saw and heard during his journey to seek sutras through 128 countries. This set contains very valuable documents for Indian and Central Asian archaeologists later on, translated into many languages: English, French, Russian, Japanese, German... and helped Indian scholars to collect many mistakes in their history of the seventh century.
- Viết bộ Đại Đường Tây Vực Ký, gồm 12 quyển chép hết những điều mắt thấy tai nghe trong chuyến thỉnh kinh qua 128 nước. Bộ này chứa những tài liệu rất quý cho các nhà khảo cổ Ấn Độ và Trung Á sau này, được dịch ra nhiều thứ tiếng: Anh, Pháp, Nga, Nhật, Đức... và đã giúp các học giả Ấn sưu tầm lại nhiều điều sai lầm trong lịch sử của họ về thế kỷ thứ bảy.
- Most notably, the translation of the Mahayana Awakening of Faith from Chinese back into Sanskrit. The original Sanskrit text of India has long been lost, but in China there is still a Chinese translation. Now he has translated it back to repay the Indian masters and close friends who warmly taught or welcomed him (according to Tran Ha).
- Đặc biệt nhất là bản dịch Đại thừa khởi tín luận từ Hoa ngữ ngược về Phạn ngữ. Nguyên bản chữ Phạn của Ấn Độ đã thất lạc từ lâu, nhưng ở Trung Hoa còn giữ được bản dịch ra chữ Hán, bây giờ ông dịch ngược lại để đền ơn những tôn sư và bạn thân Ấn đã niềm nở dạy bảo hoặc tiếp đón ông (theo Trần Hà).
To carry out that great work, he organized his life strictly. Every morning he made a schedule of how many pages he had to translate. If he could not finish it during the day, he had to stay up at night to finish it, without delay. He usually went to rest at the third watch, woke up at the fifth watch, preached to over 100 disciples, and then translated again; every day was the same, year after year, for nineteen years. His willpower and working capacity were truly amazing.
Để thực hành sự nghiệp vĩ đại đó, ông tổ chức đời sống một cách nghiêm khắc. Mỗi buổi sáng ông lập chương trình phải dịch bao nhiêu tờ, nếu ngày làm không xong thì đêm phải thức để làm nốt, không được chậm trễ. Thường canh ba ông mới đi nghỉ, canh năm đã dậy, thuyết pháp cho trên 100 môn đệ, rồi lại dịch; ngày nào như ngày nấy, năm này qua năm khác, luôn mười chín năm. Nghị lực cùng sức làm việc của ông thực kinh thiên.
As I said, before Xuanzang, there were a few people like Kumarajiva who translated Buddhist scriptures. After him, Nghi Tinh went to India to request four hundred more scriptures, but did not translate much. We can say that before and after, two-thirds of the work of translating Buddhist scriptures was due to him.
Như tôi đã nói, trước Huyền Trang, đã có vài người như Cưu Ma La Thập dịch kinh Phật. Sau ông, Nghĩa Tĩnh qua Ấn Độ thỉnh thêm được bốn trăm bộ kinh nữa, nhưng dịch không được mấy. Ta có thể nói trước sau, hai phần ba công dịch kinh Phật là về ông.
According to Liang Qichao, that work not only made Buddhism flourish throughout East Asia, but also greatly influenced Chinese language and literature.
Theo Lương Khải Siêu, công việc đó chẳng những làm cho đạo Phật phát triển mạnh ở khắp Đông Á, mà còn ảnh hưởng lớn đến ngôn ngữ và văn học Trung Hoa.
- Chinese vocabulary has been enriched by 35,000 words, based on the Buddhist dictionary. There are Sanskrit transliterations such as Nát bàn, Sát na (a very short time), phủ đồ (Buddhist temple); there are Sanskrit translations such as: ignorance, living beings, karmic conditions, true nature... which added 35,000 words, which means 35,000 more ideas.
- Từ ngữ Trung Hoa đã giàu thêm được ba vạn rưỡi tiếng, căn cứ vào bộ Phật giáo đại từ điển. Có những tiếng dịch âm tiếng Phạn như Nát bàn, Sát na (một thời gian rất ngắn), phủ đồ (chùa Phật); có tiếng dịch nghĩa tiếng Phạn như: vô minh, chúng sinh, nhân duyên, chân như... mà thêm được 35.000 tiếng là thêm được 35.000 ý niệm.
- Vernacular literature developed because when translating, people chose simple words for easy understanding, therefore, abandoned classical literature and used vernacular.
- Văn bạch thoại phát đạt vì lẽ khi dịch, người ta lựa những tiếng bình dị cho dễ hiểu, do đó, bỏ cổ văn, dùng bạch thoại.
- Literary styles changed. Sanskrit and Chinese are different. Thanks to translation, there is contact and harmony between the two languages. For example, in Buddhist scriptures, empty words and antitheses are not used, but rather inverted sentences are often used... that characteristic partly influenced Tang Dynasty literature, especially in terms of rhyme and rhyme.
- Văn thể thay đổi. Phạn ngữ và Hoa ngữ khác nhau. Nhờ công việc dịch mà có sự tiếp xúc, dung hòa giữa hai ngôn ngữ. Chẳng hạn trong kinh Phật, không dùng hư từ, đối ngẫu mà rất hay đảo tràng... đặc điểm đó ảnh hưởng một phần đến văn học đời Đường, nhất là phương diện âm vận.
- Chinese literati were not imaginative but rather theorized, so by reading the new stories in Buddhist scriptures, they imitated writing supernatural novels. For example, the book Collection of Divine Records, and the later stories Water Margin and Dream of the Red Chamber were all influenced by the Great Adornment, Avatamsaka, and Nirvana Sutras.
- Văn nhân Trung Hoa vốn ít tưởng tượng mà hay thuyết lý, nhờ đọc những truyện tân kỳ trong kinh Phật mà bắt chước viết những bộ tiểu thuyết thần quái. Như bộ Sưu thần ký, và những truyện Thủy hử, Hồng Lâu mộng sau này đều chịu ảnh hưởng của các kinh Đại trang nghiêm, Hoa nghiêm, Niết bàn.
Is there any literati or poet in the Tang Dynasty and even later dynasties who had such a great influence?
Có văn nhân, thi sĩ nào ở đời Đường và cả những đời sau này nữa mà ảnh hưởng lớn như bực đó không?
* * *
But the time came when Xuanzang felt his strength decline, and he knew he would not live much longer. He missed his relatives and village. All his brothers had passed away, leaving only his younger sister. He returned to his hometown, both happy and sad, and went with his younger sister to visit the ancestors' graves. He still had the spirit of a Confucian scholar, even though he had spent over forty years sacrificing for Buddhism. His soul was so beautiful.
Nhưng đã đến lúc Huyền Trang thấy sức suy lần, tự biết không còn sống được bao lâu nữa. Ông nhớ họ hàng, làng mạc. Các ông anh đã quy tiên cả, chỉ còn một bà em. Ông về quê, mừng mừng tủi tủi cùng với em đi tảo mộ tổ tiên. Vẫn còn cái tinh thần của một nhà Nho, mặc dầu đã trải trên bốn mươi năm hy sinh cho đạo Phật. Tâm hồn ấy đẹp quá.
One day, he instructed his disciples: “My life is about to end. When I lie down, don’t show off anything. Wrap your body in a mat and bury it in a valley, somewhere deserted and quiet!” Before he passed away, he seemed to awaken and said: “I see a large lotus flower in front of me, strangely beautiful!” Thirty years ago, he saw a lotus flower that took him across the ocean to the Buddha mountain, this time the lotus flower will take him to the Buddha realm.
Một hôm, ông dặn dò đệ tử: “Đời thầy sắp hết. Thầy nằm xuống thì đừng bày vẻ gì cả đấy nhé. Quấn thây trong một chiếc chiếu rồi chôn trong một thung lũng, chỗ nào vắng vẻ, tịch mịch nhé!” Trước khi tịch, ông như bừng tỉnh nói: “Ta thấy một bông sen lớn ở trước mặt, tươi đẹp lạ lùng!” Ba mươi năm trước ông thấy một bông sen đưa ông qua biển cả đến ngọn núi Phật, bông sen lần này sẽ đưa ông lên cõi Phật.
He passed away on the 5th day of the 2nd month of the first year of Lan Duc (664). On the 14th day of the 4th month, one million people from Trang An and all over the country brought his coffin to be buried at Bach Loc Nguyen (12). King Thai Tong had passed away at that time; King Cao Tong cried for him and ordered a very solemn funeral. Afterwards, thirty thousand people came to build a mourning house next to the grave. In human history, from ancient times to the present, no one has had such an honor.
Ông tịch ngày mùng 5 tháng 2 năm Lân Đức nguyên niên (664). Ngày 14 tháng Tư, một triệu người ở Tràng An và tứ xứ lại đưa linh cửu ông tới an táng ở Bạch Lộc Nguyên (12). Vua Thái Tông lúc đó đã băng; vua Cao Tông khóc ông và ra lệnh cho đám táng cử hành rất long trọng. Sau đó, ba vạn người đến cất nhà cư tang ở bên mộ. Trong lịch sử nhân loại, từ xưa tới nay, chưa ai được cái vinh dự ấy.
Nguyễn Hiến Lê
Iron will. Culture and Information Publishing House, reprinted in 2000, pp. 5-58.
________________
Notes
Ý chí sắt đá.
Nxb Văn hóa Thông tin, tái bản năm 2000, tr. 5-58.
________________
Chú thích
(1). Mr. Tran Ha in the article "Tran Huyen Trang and the historical journey to seek Buddhist scriptures" (Encyclopedia No. 57, May 15, 1959) said that Huyen Trang was born in 559 (the 16th year of the reign of Emperor Van of Tuy). I follow René Grousset in the book Sur les traces de Bouddha (Plon 1948), page 22. Tu Hai did not give the year of birth and death of Xuanzang, but he said that in the first year of Trinh Quan (Trinh Quan is the reign name of Emperor Duong Thai Tong), that is 627 AD, Xuanzang was 26 years old (age calculated according to the East), so it is consistent with Grousset's theory: Xuanzang was born in 602. Moreover, Emperor Van of Tuy reigned from 589 to 605. If Xuanzang was born in 596 as Mr. Tran Ha said, then that year was the 8th year of Emperor Van of Tuy reign, not the 16th year.
(1). Ông Trần Hà trong bài “Trần Huyền Trang và chuyến thỉnh kinh lịch sử” (Bách khoa số 57 ngày 15-5-59) nói Huyền Trang sinh năm 559 (năm thứ 16 đời Tùy Văn Đế). Tôi theo René Grousset trong cuốn Sur les traces de Bouddha (Plon 1948), trang 22. Từ Hải không cho biết năm sinh và năm tịch của Huyền Trang nhưng có nói năm Trinh Quan thứ nhất (Trinh Quan là niên hiệu của vua Đường Thái Tông), tức 627 Tây lịch, Huyền Trang 26 tuổi (tuổi tính theo phương Đông), vậy hợp với thuyết của Grousset: Huyền Trang sinh năm 602. Vả lại, Tùy Văn Đế làm vua từ 589 đến 605. Nếu Huyền Trang sinh năm 596 như ông Trần Hà nói thì năm đó là năm thứ 8 của đời Tùy Văn Đế, chứ không phải là năm thứ 16.
(2). According to Mr. Nguyen Huy Khanh, author of the book "Analysis of Chinese Novels", at that time, Tinh Do pagoda was ordered by the court to select 27 monks. To become a monk, one had to pass an examination on academic qualifications and moral character (that regulation existed from the end of the Tuy dynasty, and was abolished at the end of the Ming dynasty). “There were several hundred candidates. Xuanzang also registered, but because he was young, he was not allowed to participate. However, the intelligent boy was not discouraged and continued to hide near the main gate to eavesdrop. One day, Trinh Thien Qua, a man sent by the court, saw the boy standing there eavesdropping. He knew that he had ambition and was handsome. He also had a flowing conversation and asked, “Why do you want to become a monk?” He replied, “To continue the Tathagata Buddha in the distance and to soon spread the Dharma.” Thien Qua then made a special exception and allowed him to become a monk.” (Research on Chinese novels, p. 140, Khai Tri, 1959).
(2). Theo ông Nguyễn Huy Khánh, tác giả cuốn Khảo luận tiểu thuyết Trung Hoa thì lần đó, chùa Tịnh Độ được lệnh triều đình chọn 27 vị hòa thượng. Muốn làm hòa thượng phải qua một kỳ sát hạch về trình độ học vấn, và tư cách đạo đức (quy chế đó có từ cuối đời Tùy, hết đời Minh mới bãi bỏ). “Số người ứng thí có đến mấy trăm. Huyền Trang cũng ghi tên, nhưng vì nhỏ tuổi không được phép dự. Tuy vậy cậu bé thông minh ấy vẫn không nản lòng, cứ núp gần công môn mà nghe lóm. Một bữa Trịnh Thiện Quá người triều đình phái tới thấy cậu bé đứng rình nghe, biết là có chí, lại thấy hình dung tuấn tú, thêm đối đáp như lưu, hỏi: “Người muốn xuất gia để làm gì?” Thưa: “Ý muốn, xa nối Phật Như Lai, gần sáng di pháp”. Thiện Quá bèn đặc cách cho làm tăng”. (Khảo luận tiểu thuyết Trung Hoa, tr. 140, Khai Trí, 1959).
(3). Tripitaka originally meant the three Buddhist scriptures: Sutra Pitaka, Vinaya Pitaka, and Abhidharma Pitaka; this refers to Xuanzang’s dharma name.
(3). Tam Tạng vốn có nghĩa là ba bộ kinh Phật: Kinh Tạng, Luật Tạng, Luận Tạng; đây chỉ về pháp danh của Huyền Trang.
(4). The Yellow River hangs its peak among the blue clouds.
(4). Hoàng hà treo ngọn giữa mây xanh
Ten thousand high mountains, a piece of the city.
Vạn bậc non cao, một mảnh thành.
(5). Also called Tuyet San, in Xinjiang, where the snow still covers the whole year, there are absolutely no flowers or grass: In May, Thien Son Tuyet, no flowers, only cold (Tải hạ khúc - Lý Bạch).
(5). Cũng có tên là Tuyết San, ở Tân Cương, nơi đó tháng năm mà vẫn còn tuyết phủ, tuyệt nhiên không có hoa cỏ: Ngũ nguyệt Thiên Sơn tuyết, vô hoa chỉ hữu hàn (Tái hạ khúc - Lý Bạch).
(6). That is Ngoc Mon Quan.
(6). Tức Ngọc Môn quan.
(7). Each mile is about 600 western meters.
(7). Mỗi dặm khoảng 600 thước tây.
(8). It has that name because the mountain grows only one kind of onion.
(8). Có tên đó vì núi trồng toàn một loại hành.
(9). Khac Han, many people misread it as Kha Han, is the king of the Western Regions.
(9). Khắc Hàn, nhiều người đọc lầm là Khả Hân, là vua các nước Tây Vực.
(10). Built when that region was under Indian rule, after India declined, Persia became powerful, and Buddhism was abolished.
(10). Cất từ hồi miền đó ở dưới sự đô hộ của Ấn Độ, sau Ấn suy, Ba Tư mạnh lên thì đạo Phật bị phế.
(11). Maybe it is water lily?
(11). Có lẽ là bông súng chăng?
(12). According to René Grousset, it is Tu An Pagoda. Some books say it is Tay Minh Pagoda. Is Bach Loc Nguyen a piece of land near Tu An Pagoda?
(12). Theo René Grousset thì chùa Từ Ân. Có sách nói là chùa Tây Minh. Bạch Lộc Nguyên là một khu đất ở gần chùa Từ Ân chăng?
----------
The book Iron Will by scholar Nguyen Hien Le writes about the lives and careers of the following famous people:
Cuốn Ý chí sắt đá của học giả Nguyễn Hiến Lê viết về cuộc đời và sự nghiệp của các danh nhân sau đây:
1. HUYEN TRANG and the unprecedented journey of humanity to seek the Buddhist scriptures
1. HUYỀN TRANG và công cuộc thỉnh kinh vô tiền khoáng hậu của nhân loại
2. MARCO POLO - An Italian adventurer who served as a Chinese official and wrote a work that was not published until 500 years later
2. MARCO POLO - Một nhà mạo hiểm Ý làm quan Trung Hoa và viết một tác phẩm để 500 năm sau mới xuất bản
3. MAGELLAN - The first person to circumnavigate the world
3. MAGELLAN - Người thứ nhất đã đi vòng quanh thế giới
4. THOMAS EDWARD LAWRENCE - A gentleman of the West
4. THOMAS EDWARD LAWRENCE - Một vị quân tử của phương Tây
5. MR. AND MARY LA FAYETTE - Two stars during the French Revolution.
5. ÔNG BÀ LA FAYETTE - Hai ngôi sao trong thời Cách mạng Pháp.
(Nguyễn Hiền-Đức ghi chú)
Kẻ ngu dầu trọn đời được thân cận bậc hiền trí cũng không hiểu lý pháp, như muỗng với vị canh.Kinh Pháp Cú - Kệ số 64
Trang chủ
Xem Mục lục 
Viên Hiếu Thành 
Tỉnh giấc chiêm bao
