Một buổi tối mùa đông, chúng tôi ngồi trước lò sưởi, trong một căn buồng ấm áp. Tự nhiên trong câu chuyện, một người nói đến những cơn giận tự nhiên đến tràn ngập cả tâm hồn ta và có khi gây nên nhiều cái kết quả không hay. Rồi mỗi người đều bày tỏ ý kiến riêng của mình.
One winter evening, we were sitting in front of the fireplace in a warm room. Suddenly, in the conversation, someone talked about the natural anger that fills our souls and sometimes causes many bad results. Then each person expressed their own opinion.
Anh Thanh, từ nãy đến giờ vẫn lặng yên có vẻ trầm ngâm, cất tiếng nói:
Thanh, who had been silent and thoughtful until now, spoke up:
- Sự giận dữ có thể sai khiến ta làm những việc nhỏ nhen không ai ngờ. Tôi biết hơn ai hết, vì chính tôi đã trải qua sự đó. Tôi sẽ kể các anh nghe một câu chuyện mà cái kỷ niệm còn in sâu trong trí nhớ tôi.
- Anger can make us do petty things that no one expected. I know better than anyone, because I myself have experienced it. I will tell you a story that is still deeply imprinted in my memory.
Cũng một buổi chiều mùa đông như hôm nay, tôi ở tòa báo ra về, trong lòng chán nản và buồn bực. Có những ngày mà tự nhiên không hiểu tại sao, ta thấy khó chịu, và hay gắt gỏng, không muốn làm việc gì. Tôi đang ở vào một ngày như thế mà chiều trời hôm ấy lại ảm đạm và rét mướt càng khiến cho cảm giác đó rõ rệt hơn.
On a winter afternoon like today, I left the newspaper office, feeling depressed and upset. There are days when, for no reason at all, we feel uncomfortable, irritable, and do not want to do anything. I was on such a day, and the gloomy and cold afternoon made that feeling even more evident.
Tôi đi vài bước trên con đường phố vắng người. Một cái xe tay dằng xa đi lại, anh phu xe co ro vì rét, hai tay giấu dưới manh áo tơi tàn. Theo lệ như mọi khi, tôi mặc cả:
I walked a few steps on the deserted street. A rickshaw was moving far away, the rickshaw driver was shivering from the cold, his hands hidden under his tattered raincoat. As usual, I bargained:
- Xe đi không? Bốn xu về gần nhà bò Yên Phụ.
- Will you go? Four coins to the cow house near Yen Phu.
- Thầy cho sáu xu.
- I'll give you six coins.
- Không, bốn xu là đúng giá rồi.
- No, four coins is the right price.
Tôi vừa nói vừa bước đi. Người phu xe đã có tuổi, cứ kéo cái xe theo sau tôi mà lẩm bẩm: "Bốn đồng xu từ đây về nhà bò". Cái tiếng nhà bò anh ta nhắc đi nhắc lại làm cho tôi khó chịu. Tôi biết đó là một cách của các phu xe cứ đi theo sau khách để làm cho người ta bực tức, tôi lại càng ghét và quay lại gắt:
I said as I walked. The rickshaw driver was old, pulling the rickshaw behind me, muttering: "Four coins from here to the cow house." The word "cow house" he kept repeating made me uncomfortable. I knew that was a way for rickshaw drivers to follow behind customers to make them angry, I hated it even more and turned back and snapped:
- Có đi hay không thì thôi! Đừng có theo sau người ta mà lải nhải.
- Whether you go or not, that's fine! Don't follow people and nag.
Thấy tôi gắt, người phu xe đứng lại, không dám theo nữa. Nhưng để tôi đi một quãng xa, anh ta ới gọi:
Seeing me angry, the rickshaw driver stopped, not daring to follow anymore. But when I went a distance, he called out:
Rồi anh ta hạ càng xe xuống, cứ đứng yên chỗ ấy đợi chứ không kéo lại phía tôi. Cái cử chỉ ấy làm tôi sinh ghét thêm, đã toan không đi, nhưng lúc ấy không có cái xe nào khác. Tôi giận dữ bước mạnh lên xe, vừa mắng:
Then he lowered the rickshaw, just stood there waiting, not pulling me towards him. That gesture made me hate him even more, I was about to not go, but at that time there was no other rickshaw. I angrily stepped onto the rickshaw, scolding:
- Anh thật là lắm chuyện, không đi ngay lại còn vẽ.
- You are really nosy, not leaving right away but drawing.
Anh xe cãi lại:
The rickshaw driver argued back:
- Từ đây về đấy thầy cho được bốn đồng xu thật rẻ quá!
- From here to there, the teacher gave me four coins, it's too cheap!
- Thì ai bảo anh đi? Không có tôi đã gọi xe khác.
- Who told you to go? If there wasn't, I would have called another rickshaw.
Người phu xe khẽ thở dài, yên lặng nhấc xe lên. Lúc bấy giờ tôi mới ngả mình ra phía sau, nhưng thấy cái đệm cứng như gỗ đập vào lưng, tôi cúi xuống bên nhìn cái tay xe.
The rickshaw driver sighed softly, silently lifted the rickshaw. Only then did I lean back, but I felt the hard wooden cushion hitting my back, so I bent down to look at the handlebar.
Tôi đoán không sai, chính là một cái xe hiệu "con lợn" cái tên hiệu cũng xứng đáng một hạng xe tàng ở ngoại ô mà tôi vẫn phải đi. Anh xe này đã vào đây kéo trộm, vì xe ngoại ô không được phép vào thành phố đón khách, nếu không tuân lệnh thì bị phạt từ ba đến bốn đồng bạc. Sự tồi tàn của cái xe làm tôi càng ghét anh xe nữa.
I guessed right, it was a "pig" branded car, a brand name worthy of a suburban junk car, that I still had to ride. This driver had come here to pull the car, because suburban cars were not allowed to enter the city to pick up passengers, and if they disobeyed, they would be fined three to four silver coins. The shabbiness of the car made me hate the driver even more.
- Xe khổ thế này mà anh lại còn đòi cao giá.
- A car this miserable and you still ask for a high price.
- Xe thế mà thầy chê thì còn thế nào nữa!
- If the teacher criticizes such a car, what else could it be?
Anh xe bướng bỉnh cũng không chịu kém. Tôi nói câu gì là anh ta đối lại liền. Sau cùng, giận quá, tôi dẫm mạnh chân xuống sàn xe, gắt:
The stubborn driver was not willing to be outdone. Whatever I said, he immediately countered. Finally, I was so angry that I stomped my foot on the floor of the cart and snapped:
- Thôi, câm họng đi, đừng lải nhải nữa.
Sự giận dữ làm cho tôi quên rằng anh xe cũng chỉ có trả lời những câu mắng của tôi mà thôi, và chính tại tôi gắt với anh ta nhiều quá. Nhưng lúc bấy giờ tôi chỉ thấy tức người xe ấy đến cực điểm, vì hắn dám cãi lại tôi mà không sợ.
My anger made me forget that the cart driver was only responding to my scolding, and it was because I was yelling at him too much. But at that moment, I was extremely angry with that cart driver because he dared to talk back to me without fear.
Xe đi khỏi nhà máy nước thì gặp một người đội xếp tây đi xe đạp lại, theo sau một người đội xếp ta. Tôi nhận thấy anh xe kéo tôi có ý luống cuống và sợ hãi. Có lẽ vì thế mà người cảnh sát để ý, đi giáp vào cái xe kéo để xem dấu hiệu.
After the cart left the water plant, I met a Westerner riding a bicycle, followed by a Vietnamese. I noticed that the cart driver seemed flustered and scared. Perhaps that was why the policeman noticed and approached the cart to see the signal.
Người kéo xe dừng chân... Anh ta quay lại tôi hớt hải van xin:
The cart driver stopped... He turned to me and frantically begged:
- Lạy thầy... thầy nói giúp con... thầy làm ơn...
- Please, sir... please help me... please...
Dưới ánh đèn tôi thấy mặt anh xe tái mét. Những vết răn in sâu xuống trên mặt già nua hốc hác, chân tay người khốn nạn ấy run bật lên và tôi thấy cái rung động chuyển cả vào chiếc thân xe.
Under the light, I saw the cart driver's face pale. The lines of the wrinkle were deeply imprinted on the old, gaunt face, the wretched man's limbs trembled and I could feel the vibrations being transferred to the body of the cart.
Người cảnh sát tây đến, nói bằng tiếng ta hơi sõi:
The French policeman came and spoke in a broken Vietnamese language:
- Mày chết nhé! Mày sẽ bị phạt!
- You're dead! You'll be fined!
Người phu xe ấp úng nói thì ông ta khoát tay bảo im, rồi quay lại tôi hỏi, lần này bằng tiếng Pháp.
The rickshaw driver stammered, but he waved his hand to tell me to be quiet, then turned to me and asked, this time in French:
- Người này kéo ông từ trong phố ra hay ông đi khứ hồi?
- Did this man pull you from the city or are you going back and forth?
Tôi liếc mắt nhìn anh kéo xe. Trong bóng tối của vành nón qua ngang mặt, tôi thấy hai mắt anh ta long lanh nhìn tôi, như khẩn cầu van xin yên lặng. Tôi biết lời nói của tôi sẽ làm anh ta bị bắt hay không. Những khi nói chuyện với các phu xe khác, tôi được biết rằng nếu người khách nói là đi khứ hồi từ ngoại ô, thì người xe không việc gì. Nhưng lúc ấy, lời van xin của anh xe kia không làm cho tôi động lòng, mà lại làm cho tôi ghét anh thêm. Tôi trả lời người đội xếp:
I glanced at the rickshaw driver. In the shadow of his hat across his face, I saw his eyes glistening as he looked at me, as if pleading for silence. I knew whether my words would get him arrested or not. When I talked to other rickshaw drivers, I learned that if the passenger said he was going back and forth from the suburbs, the cart driver would be fine. But at that moment, the other rickshaw driver's plea did not move my heart, but made me hate him even more. I answered the captain:
- Tôi đi từ phố hàng Bún.
- I'm going from Bun Street.
- Vậy phiền ông xuống xe.
- Please get off the bus.
Rồi anh ta nhìn anh phu xe, cười một cách tinh quái:
Then he looked at the rickshaw driver and smiled mischievously:
- Allez! Đi về bót!
- Allez! Go back to the police station!
Khi anh phu xe run sợ và hai người cảnh sát đã khuất đầu phố, tôi mới quay đi thong thả trên bờ hè. Cơn giận của tôi đã hết rồi. Sự hối hận dần thấm thía vào lòng tôi, tôi thấy một cái chán nản bực tức rung động trong người.
When the rickshaw driver was trembling with fear and the two policemen had disappeared from the street, I turned and walked leisurely along the sidewalk. My anger had gone. Regret gradually seeped into my heart, and I felt a wave of frustration and anger shake inside me.
Tôi rung mình nghĩ đến số phận của anh xe khốn nạn. Ba đồng bạc phạt! Anh ta phải vay cai xe để nộp phạt; nhưng ba đồng bạc nợ ấy, bao giờ anh ta trả xong, sau những ngày nhịn đói, bị cai xe hành hạ, đánh đập vì thù hằn?
I shuddered thinking about the fate of the wretched rickshaw driver. Three silver coins in fines! He had to borrow from the rickshaw driver to pay the fine; but when would he ever repay those three silver coins, after days of fasting, being tortured and beaten by the rickshaw driver out of hatred?
Tôi càng nghĩ đến bao nhiêu lại càng khinh bỉ tôi bấy nhiêu. Qua ô Yên Phụ, nhìn thấy những thợ thuyền tấp nập làm việc dưới ánh đèn trong những căn nhà lá lụp xụp, tôi rảo bước đi mau, hình như trông thấy tôi họ sẽ biết cái hành vi khốn nạn và nhỏ nhen đáng bỉ của tôi ban nãy.
The more I thought about it, the more I despised myself. Passing Yen Phu, seeing the workers busily working under the lights in the shabby thatched houses, I walked quickly, as if they would see me and know my miserable and despicable behavior just now.
Những ngày hôm sau thực là những ngày khổ cho tôi. Lòng hối hận không để tôi yên. Hình như có một cái gì nặng nề đè nén trên ngực làm cho tôi khó thở, và lúc nào hình ảnh anh phu xe cũng hiển hiện ra trước mắt.
The following days were truly miserable for me. My remorse would not leave me alone. It was as if something heavy was pressing on my chest, making it difficult for me to breathe, and the image of the rickshaw driver always appeared before my eyes.
Tôi nhất đinh đem tiền đến cho người xe kia để chuộc tội lỗi của mình. Đến phố hàng Bột hỏi dò những người chung quanh xưởng xe, tôi biết được anh xe bị phạt đêm hôm ấy là tên Dư, và ở trong một dãy nhà quá ngã tư Khâm Thiên.
I was determined to bring money to the rickshaw driver to atone for my sins. When I went to Hang Bot Street and asked around the rickshaw workshop, I learned that the rickshaw driver who was fined that night was named Du, and lived in a row of houses past the Kham Thien intersection.
Lần ấy là lần đầu tôi bước vào một chỗ nghèo nàn, khổ sở như thế. Các anh thử tưởng tượng một dãy nhà lụp xụp và thấp lè tè, xiêu vẹo trên bờ một cái đầm mà nước đen và hôi hám tràn cả vào đến thềm nhà. Trong cái hang tối tăm bẩn thỉu ấy, sống một đời khốn nạn những người gầy gò, rách rưới như những người trong một cơn mê.
That was the first time I had entered such a poor and miserable place. You can imagine a row of rickshaw houses, low and shabby, leaning on the bank of a lagoon where black and foul water overflowed to the doorstep. In that dark, dirty cave, lived a miserable life of skinny, ragged people like people in a dream.
Người phu xe Dư ở trong ấy. Một bà cụ già gầy giơ xương ngồi cắn chấy ở vệ hè chỉ cho tôi một cái cửa thấp bé ở đầu nhà. Tôi cúi mình bước vào, chỉ thấy tối như bưng lấy mắt và thấy hơi ẩm lạnh thấm vào tận trong mình. Có tiếng người đàn bà khẽ hỏi:
The rickshaw driver Du lived there. A skinny old woman sat on the sidewalk biting lice and showed me a small, low door at the end of the house. I bent down to step in, only to see darkness as if covering my eyes and feeling the cold dampness seeping into my body. I heard a woman's voice softly asking:
Khi mắt mắt đã quen tối, tôi nhận thấy người đàn bà vừa hỏi, một bà già ở mép một chiếc giường tre mục nát kê ở sát tường. Sau lưng bà này, một người đàn bà nữa ngồi ôm trong lòng một vật gì hơi động đậy. Cả hai cùng ngước mắt lên nhìn tôi một cách ngạc nhiên và đầu họ chạm vào mái nhà thấp, đầy những mảng giẻ rách nát vắt trên xà.
When my eyes had gotten used to the darkness, I recognized the woman who had just asked, an old woman on the edge of a rotten bamboo bed placed close to the wall. Behind her, another woman sat holding something that was moving slightly in her arms. They both looked up at me in surprise and their heads touched the low roof, full of tattered rags hanging on the beams.
- Bẩm, chú nó đi về quê vắng từ hôm nọ.
- Yes, he went back to his hometown the other day.
Một vẻ sợ hãi thoáng qua trên mặt đủ tỏ cho tôi biết họ không nói thật, tôi giảng giải:
A look of fear flashed across their faces enough to tell me they weren't telling the truth, so I explained:
- Không, cụ cứ nói thật cho tôi biết. Tôi đến để giúp bác ta chứ không có ý gì khác.
- No, just tell me the truth. I came to help him, nothing else.
Bà cụ nhìn tôi nghĩ ngợi một lát rồi nói:
The old lady looked at me thoughtfully for a moment and then said:
- Thế thầy đã biết việc chú nó bị bắt xe hôm nọ?
- So you know about his uncle's car being stopped the other day?
Tôi gật đầu ra hiệu cho bà cụ cứ nói:
I nodded, signaling the old lady to continue speaking:
- Hôm ấy cai nó phải đem tiền lên nộp phạt để chuộc xe về. Chú nó đã xin khất với cai để rồi trả dần số tiền đó. Nhưng nó nhất định không nghe, bắt phải trả một nửa ngay. Khốn nạn, thì lấy đâu ra mà trả. Thế là bị nó lột quần áo đánh một trận thừa sống thiếu chết thầy ạ. Khi về đây lê đi không đuợc nữa. Thế mà nó còn bắt mai phải trả ngay.
- That day, the warden had to bring money to pay the fine to redeem the car. His uncle asked the warden to delay the payment and pay it back gradually. But he wouldn't listen and insisted on paying half of it right away. Damn it, where would he get the money to pay it back. So he stripped off my clothes and beat me to the point of death. When I got back here, I couldn't walk anymore. And he still told me to pay him back tomorrow.
Người đàn bà ngồi trong cất tiếng ốm yếu nói theo:
The woman sitting inside spoke weakly:
- Nó còn bảo hễ không trả nó sẽ bắt lấy thẻ.
- He also said that if I didn't pay, he would take my card.
- Thế bây giờ bác ta đâu?
- Đi ngay từ hôm ấy, mà không biết đi đâu. Đã ba hôm nay chúng tôi dò mà không thấy. Chắc là sợ cai không dám về nữa, dù có về mà không có tiền cũng chết với nó. Thật cũng là cái vạ, nghe đâu chú nó nói hôm ấy tại người khách đi xe không biết nói với người đội xếp thế nào mới bị bắt, chứ không cũng chẳng việc gì.
- He left that day, but we don't know where he went. We've been searching for three days now but we haven't found him. He must be afraid of the guard and won't dare to come back. Even if he did come back without money, he would die with him. It's really a disaster. I heard his uncle said that day, the passenger didn't know how to talk to the captain and was caught, otherwise it wouldn't have been a problem.
Tôi yên lặng, trong lòng náo nức
I was silent, my heart was excited.
Bà cụ chép miệng, chỉ người đàn bà ngồi sau:
The old woman smacked her lips and pointed at the woman sitting behind:
- Tội cho vợ con chú đây, ốm đã mấy ngày hôm nay không có thuốc. Đứa cháu không biết có qua khỏi được không?
- I feel sorry for your wife and children. They've been sick for several days and haven't had any medicine. I wonder if the child will survive?
Tôi đứng lại gần xem. Trên cánh tay người mẹ, chỉ còn là một dúm thịt con đã nhăn nheo: đứa bé há hốc miệng thở ra, măt xám nhợt. Người mẹ thỉnh thỏang lấy cái lông gà dúng vào chén mật ong để bên cạnh, phết lên lưỡi của đứa bé.
I stood closer to see. On the mother's arm, there was only a wrinkled lump of flesh left: the child opened its mouth to breathe, its eyes pale. The mother occasionally took a chicken feather, dipped it in a bowl of honey next to it, and smeared it on the child's tongue.
- Cháu nó sài đã hơn một tháng nay. Hôm nọ đã đỡ. Mấy hôm nay vì không có tiền mua thuốc lại tăng. Ông lang bảo cháu khó qua khỏi được.
- The child has been sick for over a month now. The other day it got better. These past few days, because I don't have money to buy medicine, it's increased. The doctor said it's hard for the child to survive.
Người mẹ nói xong nấc lên một tiếng rồi nức nở khóc. Bà cụ già lê nhích lại gần, cúi xuống khe khẽ kéo lại những cái tã rách như xơ mướp.
The mother finished speaking, hiccupped, and then sobbed. The old woman crept closer, bent down, and gently pulled back the diapers that were as tattered as loofahs.
Cái cảnh đau thương ấy làm tôi rơm rướm nước mắt. Một cảm giác nghẹn ngào đưa lên chẹn lấy cổ. Tôi lấy tờ giấy bạc năm đồng đưa cho người mẹ, rồi vội vàng bươc ra cửa, để mặc hai người nhìn theo ngờ vực.
That sad scene made my eyes well up with tears. A choking feeling rose up and choked my throat. I took out a five-dollar bill and gave it to the mother, then hurried out the door, leaving the two people looking at me suspiciously.
Qua ngưỡng cửa, tôi va phải một người đàn ông ốm yếu tay cắp một cái áo quan con bằng gỗ mới. Đến bên đường, tôi nghe thấy trong căn nhà lụp xụp đưa ra tiếng khóc của hai người đàn bà.
As I passed through the doorway, I bumped into a frail man carrying a new wooden coffin. When I reached the side of the road, I heard the cries of two women coming from the dilapidated house.
Anh Thanh lặng yên một lát như nghĩ ngợi, rồi nói tiếp:
Thanh was silent for a moment as if thinking, then continued:
- Cái kỷ niệm buồn rầu ấy cứ theo đuổi tôi mãi mãi đến bây giờ, rõ rệt như các việc mới xảy ra hôm qua. Sự đó nhắc cho tôi nhớ rằng người ta có thể tàn ác một cách dễ dàng. Và mỗi lần tôi nghĩ đến anh phu xe ngoại ô kia, lại thấy đau đớn trong lòng, như có một vết thương chưa khỏi.
- That sad memory has been haunting me forever, as clear as if it had happened yesterday. It reminds me that people can be cruel easily. And every time I think of that suburban rickshaw driver, I feel pain in my heart, like a wound that has not healed yet.
Cho dù không ai có thể quay lại quá khứ để khởi sự khác hơn, nhưng bất cứ ai cũng có thể bắt đầu từ hôm nay để tạo ra một kết cuộc hoàn toàn mới. (Though no one can go back and make a brand new start, anyone can start from now and make a brand new ending. )Carl Bard
Trang chủ
Xem Mục lục 
Viên Hiếu Thành 
Thiền và Thi ca
Kinh A Nậu Lâu Độ
Thấy gì qua một văn bản của ngành giáo dục
Thầy Sói
A Guide to Bodhisattva-s Way of Life
