Tuần qua, truyền thông mạng cũng như báo chí đã xôn xao bàn cãi rất nhiều về một công văn hướng dẫn của Bộ Giáo Dục Đào Tạo, do Thứ trưởng Nguyễn Hữu Độ ký ban hành vào đầu tháng 10 này, với quy định
“tuyệt đối không dạy những nội dung ngoài sách giáo khoa”. Đó là công văn số 4612/BGDĐT-GDTrH (V/v hướng dẫn thực hiện chương trình giáo dục phổ thông hiện hành theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh từ năm học 2017-2018). Văn bản chính thức được đăng tải
tại đây.
Phần hướng dẫn khiến dư luận quan tâm nằm trong đoạn 1, mục a, nguyên văn như sau:
Thực hiện có hiệu quả việc xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường
- a) Tiếp tục rà soát nội dung dạy học trong sách giáo khoa hiện hành, tinh giản những nội dung dạy học vượt quá mức độ cần đạt về kiến thức, kỹ năng của chương trình giáo dục phổ thông hiện hành; điều chỉnh để tránh trùng lặp nội dung giữa các môn học, hoạt động giáo dục; bổ sung, cập nhật những thông tin mới phù hợp thay cho những thông tin cũ, lạc hậu; không dạy những nội dung, bài tập, câu hỏi trong sách giáo khoa vượt quá mức độ cần đạt về kiến thức, kỹ năng của chương trình giáo dục phổ thông hiện hành; tuyệt đối không dạy những nội dung ngoài sách giáo khoa;
Việc nhấn mạnh bằng hai chữ “tuyệt đối” ở câu cuối đoạn văn truyền đạt một ý nghĩa rõ rệt và dứt khoát là thầy cô giáo
không được dạy những nội dung nằm ngoài sách giáo khoa. Bàn luận về ý nghĩa này, đã có rất nhiều nhà chuyên môn trong ngành giáo dục, các thầy cô giáo, hiệu trưởng, hiệu phó các trường lên tiếng phản ứng với nhiều ý kiến khác nhau, nhưng hầu hết đều bày tỏ sự không đồng tình với quy định này.
Trong khi sự hoàn thiện và chuẩn xác của sách giáo khoa hiện hành vẫn còn đang là mục tiêu hướng đến, và chính Bộ Giáo Dục trong những năm qua cũng đã liên tục thực hiện những thay đổi, cải cách nhằm hoàn thiện sách giáo khoa nhưng chưa thực sự hiệu quả, thì quan điểm nhấn mạnh vào “sách giáo khoa hiện hành” như một kiểu “thánh điển” rõ ràng là không hợp lý.
Trước sự phản ứng trái chiều của công luận, ông Nguyễn Xuân Thành, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Trung học đã trả lời báo chí vào chiều 17/10, cho rằng công luận đã “hiểu lầm” về công văn nói trên, bởi đó không phải là “tinh thần chỉ đạo” của Bộ Giáo Dục. Theo giải thích của ông Thành thì câu cuối cùng của đoạn a vừa trích dẫn trên là
“nhằm nhấn mạnh yêu cầu không dạy học vượt quá mức độ cần đạt về kiến thức, kỹ năng của chương trình giáo dục phổ thông hiện hành”. (Xem nguồn
tại đây).
Tuy nhiên, từ một câu văn có cấu trúc khá đơn giản là “
tuyệt đối không dạy những nội dung ngoài sách giáo khoa” mà phải suy luận, diễn giải thế nào để có thể “hiểu đúng” (không hiểu lầm) ý nghĩa thành “
nhấn mạnh yêu cầu không dạy học vượt quá mức độ cần đạt về kiến thức, kỹ năng của chương trình giáo dục phổ thông hiện hành” thì e rằng Bộ Giáo Dục đã làm khó cho tất cả các chuyên gia về ngữ văn tiếng Việt, đừng nói là các thầy cô giáo hay học sinh. Và như vậy, nếu “tinh thần chỉ đạo” của Bộ Giáo Dục là đúng đắn, không có vấn đề gì trong văn bản này, theo như giải thích của ông Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Trung học, thì rõ ràng những người soạn thảo và ký ban hành văn bản trên hẳn phải có chút vấn đề, vì họ đã sử dụng một câu văn diễn đạt hoàn toàn không liên quan gì đến ý muốn diễn đạt.
Thật ra, việc tìm kiếm “vấn đề” trong văn bản nói trên có lẽ cũng không khó lắm, bởi tuy là một văn bản mang nội dung “hướng dẫn thực hiện” nhưng câu chữ được sử dụng lại diễn đạt những ý nghĩa rất mâu thuẫn nhau. Sử dụng chính những dấu chấm phẩy trong đoạn văn bản ngắn trên để phân chia, chúng ta có các ý sau đây:
- tinh giản những nội dung dạy học vượt quá mức độ cần đạt về kiến thức, kỹ năng của chương trình giáo dục phổ thông hiện hành;
- điều chỉnh để tránh trùng lặp nội dung giữa các môn học, hoạt động giáo dục;
- bổ sung, cập nhật những thông tin mới phù hợp thay cho những thông tin cũ, lạc hậu;
- không dạy những nội dung, bài tập, câu hỏi trong sách giáo khoa vượt quá mức độ cần đạt về kiến thức, kỹ năng của chương trình giáo dục phổ thông hiện hành;
- tuyệt đối không dạy những nội dung ngoài sách giáo khoa;
Theo phân tích trên, ý thứ tư lặp lại ý thứ nhất, đều yêu cầu
loại bỏ (
tinh giản, không dạy) một số nội dung
vượt quá mức độ. Ý thứ hai và thứ ba yêu cầu phải
thay đổi (
điều chỉnh, bổ sung, cập nhật) một số nội dung trong sách giáo khoa khi chúng
trùng lặp hoặc
lạc hậu. Cả hai ý này đều mâu thuẫn hoàn toàn với ý cuối cùng, vì nếu
không được dùng đến những thông tin ngoài sách giáo khoa thì người sử dụng sẽ lấy thông tin ở đâu để
điều chỉnh, bổ sung, cập nhật?
Từ nhiều năm qua, quan điểm lấy sách giáo khoa làm khuôn thước cứng nhắc đã khiến cho việc dạy học ngày càng trở nên khô cứng, thiếu sáng tạo. Gần đây, rất nhiều nhà giáo đã “tự phát” vượt ra ngoài khuôn khổ để cố gắng làm cho việc truyền trao kiến thức trở nên sinh động và hiệu quả hơn. Tuy nhiên, những cách làm của họ chỉ tồn tại nhờ sự “ngó lơ” của lãnh đạo chứ chưa từng được thừa nhận như một lối thoát đúng đắn nhằm vực dậy ngành giáo dục. Sự độc quyền trong biên soạn, in ấn và phát hành sách giáo khoa vẫn là một nguyên tắc bất di bất dịch, cho dù những vấn đề như chất lượng sách, giá bán sách cho đến nội dung sách đều có nhiều bất cập.
Thật ra, lịch sử truyền bá và phát triển của đạo Phật trong hơn 25 thế kỷ qua có thể giúp đưa ra câu trả lời cho vấn nạn này. Nếu nhìn từ góc độ của một nhà giáo dục, chúng ta sẽ thấy rằng việc giáo dục trong đạo Phật cũng căn cứ vào “sách giáo khoa”, đó là Kinh điển và Giới luật. Bất kể là tông phái nào, Giới luật và Kinh điển vẫn luôn được xem là những khuôn thước bất di bất dịch để người Phật tử căn cứ vào đó mà tu tập cũng như truyền thừa cho các thế hệ tiếp theo. Tuy nhiên, bên cạnh đó còn có cả một hệ thống Luận tạng đồ sộ, phong phú và liên tục phát triển qua thời gian. Đó chính là những tác phẩm, những công trình giảng giải của các bậc thầy, làm rõ ý nghĩa những lời dạy trong Kinh điển cũng như các quy định trong Giới luật. Hơn thế nữa, trong một chừng mực nhất định thì các tác phẩm giảng giải này cũng giữ vai trò điều chỉnh cách nhận hiểu về Kinh điển, Giới luật sao cho phù hợp hơn với những không gian và thời đại mà đạo Phật đang phát triển. Vì thế, chính nhờ có Luận tạng mà “sách giáo khoa” trong Phật giáo không hề bị đóng khung cứng nhắc. Thay vì vậy, các “sách giáo khoa” này đóng một vai trò khuôn mẫu chính để tất cả mọi nhận thức, tư duy, suy diễn của người học Phật đều được phát triển từ đó.
Thử hình dung một hướng phát triển mới của giáo dục theo mô hình này thì bộ sách giáo khoa của chúng ta sẽ không cần thiết phải quá chi li như hiện tại. Thay vì vậy, các nhà chuyên môn cần tập trung vào hướng biên soạn theo cách vạch ra cho được một bộ khung chuẩn mực, khái quát những yêu cầu đào tạo cơ bản nhất mà thôi. Một bộ sách như vậy chắc chắn sẽ không quá “đồ sộ” như thực tế hiện nay, khi mà ngay cả một học sinh lớp Một cũng đã phải cõng trên lưng cả một khối lượng sách gần xấp xỉ với cân nặng của các em (!). Thầy cô giáo khi sử dụng một bộ sách giáo khoa mang tính khái quát, giản yếu như vậy sẽ có nhiều khả năng vận dụng tri thức của chính mình vào việc giảng dạy, thay vì phải nhất nhất rập khuôn theo sách giáo khoa. Bên cạnh đó, các nhà chuyên môn, trí thức, học giả trong xã hội phải được trao cho quyền biên soạn các “giảng luận” khác nhau để hình thành một thư viện tham khảo phong phú mở rộng các chủ đề giáo dục trong sách giáo khoa. Người sử dụng sẽ được quyền chọn lựa giữa những tác giả biên soạn khác nhau, và theo quy luật chọn lọc tự nhiên, những công trình giảng luận hay, có giá trị cao sẽ được nhiều người lựa chọn và cũng sẽ được tồn tại lâu dài.
Chính bằng cách này mà trong Phật giáo đã hình thành được vô số những tác phẩm Phật học nằm ngoài hệ thống Kinh điển, Giới luật, giúp người đọc tùy căn cơ, trình độ vẫn có thể tiếp cận với đạo Phật để học hỏi, nhưng sự phong phú đó vẫn không hề làm sai lệch đi tinh thần giáo pháp mà đức Phật đã truyền dạy từ trước đây.
Đem khuynh hướng mở rộng và linh hoạt này so sánh với sự khép kín và cứng nhắc của hệ thống giáo dục trong nhiều năm qua mới thấy được vì sao ngành giáo dục cứ loay hoay đổi mới bao nhiêu lần mà vẫn chưa thực sự thấy được kết quả gì mới. Và có như vậy mới thấy được rằng đức Phật và các vị Tổ sư trong Phật giáo quả thật đều là những nhà giáo dục đại tài.
Last week, the online media as well as the press were abuzz with controversy over a guiding document of the Ministry of Education and Training, signed and issued by Deputy Minister Nguyen Huu Do in early October, with the regulation of “absolutely not teaching content outside of textbooks”. That is document No. 4612/BGDĐT-GDTrH (Regarding the guidance on implementing the current general education program in the direction of developing students’ capacity and qualities from the 2017-2018 school year). The official document was posted
here.
The part of the instruction that has attracted public attention is in paragraph 1, section a, the original text is as follows:
Effectively implement the development of school education plans
- a) Continue to review the teaching content in current textbooks, streamline the teaching content that exceeds the required level of knowledge and skills of the current general education program; adjust to avoid duplication of content between subjects and educational activities; supplement and update new and appropriate information to replace old and outdated information; do not teach content, exercises and questions in textbooks that exceed the required level of knowledge and skills of the current general education program; absolutely do not teach content outside of textbooks;
The emphasis on the two words "absolutely" in the last sentence of the paragraph conveys a clear and definite meaning that teachers
are not allowed to teach content outside of textbooks. Discussing this meaning, many experts in the education sector, teachers, principals, and vice principals of schools have responded with many different opinions, but most of them expressed disagreement with this regulation.
While the perfection and accuracy of current textbooks is still the goal, and the Ministry of Education itself has continuously made changes and reforms to perfect textbooks in recent years but has not been really effective, the viewpoint of emphasizing "current textbooks" as a kind of "canon" is clearly unreasonable.
In response to mixed reactions from public opinion, Mr. Nguyen Xuan Thanh, Deputy Director of the Department of Secondary Education, responded to the press on the afternoon of October 17, saying that public opinion had "misunderstood" the above document, because it was not the "guiding spirit" of the Ministry of Education. According to Mr. Thanh's explanation, the last sentence of the above quoted paragraph a is
"to emphasize the requirement not to teach beyond the required level of knowledge and skills of the current general education program". (See source
here).
However, from a sentence with a fairly simple structure of "
absolutely do not teach content outside of textbooks" , we must infer and interpret in such a way that we can "correctly understand" (not misunderstand) the meaning as "
emphasize the requirement not to teach beyond the required level of knowledge and skills of the current general education program", I'm afraid that the Ministry of Education has made it difficult for all experts in Vietnamese language and literature, not to mention teachers or students. And so, if the “guiding spirit” of the Ministry of Education is correct, there is no problem in this document, as explained by the Deputy Director of the Department of Secondary Education, then it is clear that the people who drafted and signed the above document must have had some problems, because they used a sentence that is completely unrelated to the intended meaning.
In fact, finding the “problem” in the above document is probably not too difficult, because although it is a document with the content of “implementation instructions”, the words used express very contradictory meanings. Using the semicolons in the short text above to divide, we have the following ideas:
- streamline the teaching content that exceeds the required level of knowledge and skills of the current general education program;
- adjust to avoid duplication of content between subjects and educational activities;
- supplement and update new, appropriate information to replace old, outdated information;
- Do not teach content, exercises, and questions in textbooks that exceed the required level of knowledge and skills of the current general education program;
- Absolutely do not teach content outside of textbooks;
According to the above analysis, the fourth idea repeats the first idea, both requiring
elimination (
simplification, not teaching) some content that
exceeds the level. The second and third ideas require
change (
adjustment, supplementation, updating) some content in textbooks when they
duplicate or
are out of date. Both of these ideas are completely contradictory to the last one, because if
information outside of textbooks is not used, where will users get information to
adjust, supplement, and update?
For many years, the view of using textbooks as a rigid framework has made teaching and learning increasingly dry and uncreative. Recently, many teachers have "spontaneously" gone beyond the framework to try to make knowledge transfer more lively and effective. However, their methods only exist because of the "ignorance" of leaders and have never been recognized as a correct way out to revive the education sector. The monopoly in compiling, printing and distributing textbooks remains an unchangeable principle, even though issues such as book quality, book prices and book content all have many shortcomings.
In fact, the history of the propagation and development of Buddhism over the past 25 centuries can help provide an answer to this problem. If we look from the perspective of an educator, we will see that education in Buddhism is also based on "textbooks", which are the Sutras and Vinaya. Regardless of the sect, the Vinaya and Sutras are always considered the unchangeable standards for Buddhists to practice and pass on to the next generations. However, besides that, there is also a massive, rich and continuously developing Abhidharma system over time. These are the works and explanations of masters, clarifying the meaning of the teachings in the Sutras as well as the regulations in the Vinaya. Furthermore, to a certain extent, these explanatory works also play a role in adjusting the understanding of the Sutras and Vinaya to be more suitable to the spaces and times in which Buddhism is developing. Therefore, thanks to the Abhidharma Pitaka, "textbooks" in Buddhism are not rigidly framed. Instead, these "textbooks" play a major role as a model from which all perceptions, thoughts, and inferences of Buddhist students can be developed.
Imagining a new direction of educational development according to this model, our textbooks will not need to be as detailed as they are now. Instead, experts need to focus on compiling in a way that outlines a standard framework, summarizing the most basic training requirements. Such a set of books would certainly not be as "massive" as the current reality, when even a first grader has to carry on his back a volume of books almost equal to his weight (!). When using such a general and concise set of textbooks, teachers will have more ability to apply their own knowledge to teaching, instead of having to strictly follow the textbooks. In addition, experts, intellectuals, and scholars in society must be given the right to compile different "theses" to form a rich reference library that expands the educational topics in textbooks. Users will have the right to choose between different authors, and according to the law of natural selection, good and valuable works of discourse will be chosen by many people and will also exist for a long time.
It is in this way that Buddhism has formed countless Buddhist works outside the system of Sutras and Precepts, helping readers, depending on their background and level, to still be able to access Buddhism to learn, but that richness still does not distort the spirit of the Dharma that the Buddha taught in the past.
Comparing this open and flexible trend with the closed and rigid education system in recent years, we can see why the education sector has been struggling to innovate so many times without really seeing any new results. And only then can we see that the Buddha and the Patriarchs in Buddhism are truly great educators.