Nhiều người đã nhìn về thiền tập như là những gì rất gian nan, rất khó cho người trong đời thường. Thực tế, đúng là sẽ rất khó khăn, nếu chúng ta thử ngồi yên trong nửa giờ -- chỉ nói ngồi yên thôi, chưa cần nói tới việc liên tục giữ được tâm tỉnh thức an tịnh (như pháp chỉ) hay liên tục giữ được tâm tỉnh thức quán sát (như pháp niệm thân, thọ, tâm, pháp).
Many people have looked at meditation as something very difficult, very difficult for people in everyday life. In fact, it would be very difficult if we tried to sit still for half an hour - just talking about sitting still, not to mention continuously maintaining a calm and mindful mind (like the Dharma of mindfulness of body, feelings, mind, and phenomena).
Bước đầu tất nhiên là gian nan. Nhất là khi học Thiền Tông theo truyền thống, dù là để nhập lý trước, hay nhập hạnh trước. Đường đi nào cũng đầy vách núi gian nan. Người thành niên còn thấy khó, huống gì là với trẻ em.
The first step is of course difficult. Especially when learning Zen according to tradition, whether to enter the theory first or enter the practice first. Every path is full of difficult cliffs. Even adults find it difficult, let alone children.
Thí dụ, khi học tới một bài thơ thường được dẫn của Bàng Uẩn Cư sĩ:
For example, when studying a poem often quoted by Pang Yun Cu Si:
Đản tự vô tâm ư vạn vật
Hà phương vạn vật thường vi nhiễu
Thiết ngưu bất phạ sư tử hống
Cáp tự mộc nhân kiến hoa điểu
Mộc nhân bổn thể tự vô tình
Hoa điểu phùng nhân diệc bất kinh
Tâm cảnh như như kỳ cá thị
Hà lự bồ đề đạo bất thành.
Born from a mindless heart
How can all things be disturbed?
Iron ox not afraid of lion's roar
A wooden man sees flowers and birds
A wooden man's body is naturally emotionless
Flowers and birds meeting people are also not startled
The state of mind is like that of a fish
Why worry that Bodhi will not be achieved.
Chỉ tự lòng mình không khởi tâm gì với vạn pháp
Thì nào có ngại vạn pháp quấy nhiễu mình
[Giữ tâm lặng lẽ như] trâu sắt nào có sợ gì sư tử rống
[Chỉ như] người gỗ nhìn thấy chim và hoa
Bản thể người gỗ vốn không khởi tình [ưa hay ghét gì]
Chim và hoa kia có gặp người cũng chẳng kinh động
Nhìn tâm và cảnh như như chỉ là như thế đó
Thì lo gì đạo Bồ đề chẳng thành.
Only from your own heart do not give rise to any thoughts towards all dharmas
Then how can you be afraid that all dharmas will disturb you
[Keep your mind quiet like] an iron ox not afraid of lions Roaring
[Just like] a wooden man seeing birds and flowers
The wooden man's essence does not give rise to any feelings [of liking or disliking]
The birds and flowers do not become alarmed when they meet people
Seeing the mind and the scene as it is, it is just like that
Then why worry about not achieving Bodhi.
Tâm cảnh như như? Có vẻ như Thiền Tông khó vô cùng tận. Nhưng khi đối chiếu với Tạng Pali, sẽ thấy đúng y hệt lời Đức Phật dạy về pháp như thị cho ngài Bahiya:
Mind and scene as it is? It seems that Zen is infinitely difficult. But when compared with the Pali Canon, it is exactly the same as the Buddha's teaching on the Dharma as it is to Bahiya:
“Bahiya, hãy tu như thế này: trong cái được thấy sẽ chỉ là cái được thấy, trong cái được nghe sẽ chỉ là cái được nghe…”
“Bahiya, practice like this: in what is seen, there will be only what is seen, in what is heard, there will be only what is heard…”
Và đó cũng là bài thơ của ngài Bàng Uẩn, rằng hãy để các pháp hiện ra như thị, hiện ra như thế, gọi là [đản tự] vô tâm cũng được, hay vô niệm cũng được – nhưng hễ níu vào ngôn ngữ khái niệm thì không còn là cái trước mắt, cái bên tai…
And that is also the poem of Pang Yun, that let the Dharma appear as it is, appear like that, it can be called [the birth word] no mind, or no thought – but if you cling to conceptual language, it is no longer what is before your eyes, what is in your ears…
Tới đây, câu hỏi là: Làm sao dạy cho trẻ em cách giữ tâm an bình và tỉnh thức với tất cả những gì hiển lộ trong và ngoài chúng ta? Vẫn có nhiều cách. Các nhà giáo quốc tế đã nhìn thấy lợi ích của thiền tập, và đang tìm những cách đơn giản để dạy trẻ em biết giữ tâm tỉnh thức.
Here, the question is: How to teach children to keep their minds peaceful and awake to all that is manifest within and outside us? There are still many ways. International educators have seen the benefits of meditation, and are looking for simple ways to teach children to keep their minds awake.
Rất nhiều khái niệm trừu tượng về thiền tập – thí dụ, “bây giờ và ở đây” là hai khái niệm về thời gian và không gian. Trái với khái niệm trừu tượng sẽ là cảnh cụ thể, như hình ảnh và âm thanh. Cái bàn, cái ghế trước mắt, hay tiếng xe hơi chạy... là những gì chúng ta có thể chỉ ra cho các em thấy, nghe. Nhưng nói về khái niệm trừu tượng trong tâm, hẳn là các em từ lớp ba hay lớp bốn trở lên mới có thể hình dung, và cũng chỉ là mường tượng, vì phải chỉ vào kim đồng hồ, hay vị trí đang ngồi, đang đứng – nghĩa là, tạm giải thích.
Many of the concepts of meditation are abstract – for example, “now and here” are two concepts of time and space. The opposite of abstract concepts is concrete scenes, such as images and sounds. The table, the chair in front of the eyes, or the sound of a car running... are things we can point out to children to see and hear. But talking about abstract concepts in the mind, children from grade three or grade four and above can probably only imagine, and only imagine, because they have to point to the clock hands, or the position they are sitting or standing – that is, to explain temporarily.
Khó là, làm sao cho các em bậc tiểu học có thể ngồi lặng lẽ trong vài phút và cảm nhận được hạnh phúc, cảm thọ an lạc ngay trong các khoảnh khắc đó. Không thể nào bảo rằng các em nên tập thiền hôm nay để nhiều năm sau sẽ gặt hái thành quả, vì các em không mấy khi kiên nhẫn quá vài phút đồng hồ. Bởi vậy, thiền tập với trẻ em là những gì phải cực kỳ đơn giản, và phải thấy an vui gần như tức khắc.
The difficulty is, how to help primary school children sit quietly for a few minutes and feel happiness, a sense of peace right in those moments. It is impossible to tell children to meditate today and reap the benefits years later, because they rarely have the patience for more than a few minutes. Therefore, meditation with children must be extremely simple, and must bring about almost instantaneous peace.
Như ở Úc châu, thông tấn ABC Radio Canberra hôm 25/5/2017 có bản tin tựa đề “Mindfulness and movement program teaching students to relax and focus” (Chương trình tỉnh thức và vận động dạy học trò thư giãn và chú ý).
For example, in Australia, on 25/5/2017, ABC Radio Canberra had a news story titled “Mindfulness and movement program teaching students to relax and focus”.
Trường tiểu học này có tên Gold Creek Primary School, ở phía bắc thành phố Canberra. Hơn 700 học sinh trong 25 lớp học tại trường này đang thử nghiệm một chương trình tập thiền tỉnh thúc trong lớp mỗi tuần.
The primary school is Gold Creek Primary School, north of Canberra. More than 700 students in 25 classes at the school are trialling a weekly mindfulness meditation programme in their classrooms.
Hai học trò lớp 6 tên là Uzair Iqbal và Jessica Harmer nói với đài ABC rằng thiền tập giúp các em chú tâm hơn.
Year 6 students Uzair Iqbal and Jessica Harmer told the ABC that the meditation helps them to be more mindful.
Uzair nói: “Tập xong, ai cũng dịu dàng và bình lặng, chúng em thấy thư giãn, và có ít tiếng ồn hơn và ít có chuyện gián đoạn trong lớp hơn. Em nghĩ là nếu em sắp vào kỳ thi và em tập kỹ thuật tỉnh thức trước khi thi, em sẽ thấy có một tâm sáng tỏ hơn để không phải lo âu nhiều quá và rồi vào kỳ thi. Tuyệt vời khi biết một cách để thư giãn trong khi bận rộn.”
“After the session, everyone is calm and peaceful, we feel relaxed, and there is less noise and less interruptions in class,” Uzair said. “I think if I have an exam coming up and I do mindfulness before the exam, I will have a clearer mind so I don’t have to worry so much and then go into the exam. It’s great to have a way to relax when I’m busy.”
Lớp thiền tỉnh thức hàng tuần này kéo dài 20 phút, dạy thở và cách chú tâm vào các cử động dịu dàng.
The weekly mindfulness class lasts 20 minutes and teaches breathing and how to focus on gentle movements.
Đó là chuyện bên Úc châu. Hay ở Hoa Kỳ. Bản tin trên đài truyền hình WIVB kể rằng trường West Hertel Academy tại thị trấn North Buffalo ở tiểu bang New York có một phòng thiền tập, với một nhà giáo giữ chức vụ tư vấn thiền tập (meditation consultant) để hướng dẫn các em pháp Thiền tỉnh thức. Vị tư vấn đó làm việc ba ngày một tuần cho trường. Trường này có các lớp PK-8, tức là từ lớp tiền-mẫu-giáo tới lớp 8.
That’s Australia. Or the US. A WIVB report said that West Hertel Academy in North Buffalo, New York, has a meditation room with a teacher who serves as a meditation consultant to guide students through mindfulness meditation. The consultant works three days a week for the school, which has grades PK-8, meaning pre-kindergarten through eighth grade.
Bản tin AP ngày 20/5/2017 cũng kể về chương trình dạy Thiền tỉnh thức cho học trò tiểu học ở thành phố Dillon, tiểu bang Colorado. Đó là trường Summit Cove Elementary.
An AP report on May 20, 2017, also reported on a mindfulness meditation program for elementary school students in Dillon, Colorado, at Summit Cove Elementary.
Bản tin kể về cách cô giáo Jen Leslie hướng dẫn 21 em trong lớp tập thiền. Cô nói: “Các em hãy chú tâm vào hơi thở, hơi vào và hơi ra nơi mũi. Nếu muốn, có thể nhắm mắt. Ghi nhận lồng ngực phồng lên và xẹp xuống với từng hơi thở vào và ra.”
The report described how teacher Jen Leslie guided 21 students in a meditation class. She said, “Focus on your breathing, in and out through your nose. If you want, you can close your eyes. Notice the rise and fall of your chest with each inhale and exhale.”
Chương trình Thiền tỉnh thức nơi đây dạy các em từ lớp tiền-mẫu-giáo (pre-kindergarten) cho hết lớp 5.
The Mindfulness program here teaches children from pre-kindergarten through fifth grade.
Sau đây, chúng ta sẽ liệt kê một số phương pháp dạy Thiền tỉnh thức theo cách đơn giản, thích nghi cho trẻ em, dựa vào các hướng dẫn đang dạy ở Hoa Kỳ và Úc châu.
Here, we will list some simple, child-friendly methods of teaching Mindfulness, based on the guidelines being taught in the United States and Australia.
Tập lắng nghe. Cô giáo yêu cầu các em trong lớp ngồi thẳng lưng, hai bàn chân áp sát mặt đất, hai tay đặt trên bàn, nhắm mắt, và lắng nghe tiếng khánh (hay tiếng chuông) do cô giáo gõ một tiếng -- hãy nghe từ khởi đầu âm thanh vang lên, tới khi âm thanh này im bặt. Nếu dùng loại singing bowl của Nhật Bản, âm thanh có thể ngân dài tới 1 phút đồng hồ. Cô dặn, khi em nào nghe dứt tiếng chuông, nhớ đưa hai tay lên cao, đưa từ từ, đưa thật chậm, và khi tay cao tột cùng sẽ đưa tay từ từ hạ xuống, cũng giữ tâm vào cử động của hai cánh tay. Như thế, là xong 2 phút thiền tập.
Practice listening. The teacher asks the children in the class to sit up straight, with their feet flat on the ground, their hands on the table, their eyes closed, and listen to the sound of the gong she strikes once -- listen from the beginning of the sound until it stops. If using a Japanese singing bowl, the sound can last up to 1 minute. She instructed that when the children heard the bell stop ringing, remember to raise both arms up high, raise them slowly, very slowly, and when the arms are at their highest point, slowly lower them, also keeping the mind on the movement of the arms. That completes 2 minutes of meditation.
Tập thở với thú cưng bằng nhựa hay bằng vải. Yêu cầu các em nằm dài xuống, lưng áp sát đất, để một con thú vải (thí dụ, chó, mèo, khủng long, sư tử… hay búp bê may bằng vải, hay bằng nhựa) đặt trên bụng. Không cần dạy đếm hơi thở, vì các em còn nhỏ có thể sẽ đếm nhầm, hoặc chưa học đếm. Dạy các em rằng hãy quan sát bằng cảm giác nơi ngực và bằng mắt nhìn lim dim: khi hít hơi thở vào nhẹ nhàng, chú ý thấy con thú vải trên người nâng lên theo lồng ngực của em; khi thở hơi ra nhẹ nhàng, chú ý thấy con thú vải hạ xuống theo lồng ngực. Cô giáo có thể cho tập như thế vài phút.
Practice breathing with a plastic or cloth pet. Ask the children to lie down, their backs close to the ground, and place a cloth animal (for example, a dog, cat, dinosaur, lion... or a cloth or plastic doll) on their stomachs. There is no need to teach them to count their breaths, because young children may miscount, or have not learned to count. Teach them to observe with the feeling in their chest and with half-closed eyes: when gently inhaling, notice that the cloth animal on their body rises up along with their chest; when gently exhaling, notice that the cloth animal falls down along with their chest. The teacher can let them practice like this for a few minutes.
Tập niệm thân. Cho các em ngồi, thẳng lưng, thở dịu dàng vài hơi, rồi yêu cầu các em nhận biết từng cử chỉ và từng cảm giác: hãy xoa dịu dàng hai lòng bàn tay vào nhau, cho ấm hai lòng bàn tay một chút, rồi yều cầu các em dịu dàng áp sát hai lòng bàn tay vào mặt bàn, cảm nhận hơi nóng trong lòng bàn tay giảm đi trong khi cảm nhận hơi mát từ mặt bàn. Sau đó, yêu cầu các em co các ngón tay vào lòng bàn tay, tạo ra cảm giác căng ở các bàn tay, và từ từ duỗi các ngón tay ra, cảm nhận từng cảm giác nơi các ngón tay, bàn tay… Thời lượng có thể chỉ 1 hay 2 phút.
Practice mindfulness of the body. Have the children sit with their backs straight, breathe gently for a few breaths, then ask them to notice each gesture and each feeling: gently rub your palms together, warm them up a little, then ask them to gently press their palms against the table, feel the heat in the palms decrease while feeling the coolness from the table. Then, ask them to curl their fingers into their palms, creating a feeling of tension in their hands, and slowly stretch their fingers out, feeling each feeling in their fingers, hands… The duration can be just 1 or 2 minutes.
Tập nghe nhịp tim. Yêu cầu các em tập thể dục 1 phút, hoặc nhảy xổm hoặc chạy một chỗ, rồi yêu cầu ngồi xuống, nhắm mắt lại, cảm nhận nhịp tim đập, hoặc cảm nhận mạch máu đập ở các nơi trong thân.
Practice listening to the heartbeat. Ask them to exercise for 1 minute, or do squats or jogging in one place, then ask them to sit down, close their eyes, feel their heartbeat, or feel the blood vessels pulsing in different parts of their body.
Tập niệm thân trước khi ngủ. Buổi trưa, khi các em ngủ trưa, nằm duỗi toàn thân, yêu cầu các em chú tâm vào cảm thọ từ dưới bàn chân (có thể tự nhúc nhích ngón chân để dễ nhận ra cảm giác), rồi từ từ chú tâm lên đầu gối, lên mông, tới lưng đang áp sát sàn gạch bông, tới cổ (có thể cử động cổ nhẹ nhàng để dễ nhận ra), tới mắt, đỉnh đầu… rồi hư giãn toàn thân, giữ cảm thọ toàn thân…
Practice mindfulness of the body before going to bed. At noon, when the children take a nap, lie down and stretch their whole body, ask them to focus on the feeling from the bottom of their feet (they can move their toes to easily recognize the feeling), then slowly focus on their knees, buttocks, backs that are close to the tiled floor, to their necks (they can move their necks gently to easily recognize), to their eyes, the top of their heads... then relax their whole bodies, keeping the feeling of their whole bodies...
Tập đi thiền hành. Nếu đi trong phòng, nên chân trần, yêu cầu các em cảm nhận bàn chân từng bước nhấc lên và đặt xuống, chạm vào mặt gạch bông và cảm nhận mát lạnh nơi lòng bàn chân. Nếu đi bộ ngoài vườn, cần mang giày hay dép, yêu cầu các em lắng nghe bất kỳ tiếng nào chung quanh, như tiếng xe, tiếng chim kêu, tiếng nước chảy róc rách, vân vân.
Practice walking meditation. If you walk in a room, you should be barefoot, ask the children to feel their feet gradually lifting up and putting down, touching the tiled floor and feeling the coolness on the soles of their feet. If you walk in the garden, you should wear shoes or sandals, ask them to listen to any sounds around them, such as the sound of cars, birds chirping, the sound of running water, etc.
Tập tỉnh thức khi ăn. Khi tập, tránh ăn các quả có hột, như cam hay quýt vì có thể sơ ý làm hột cam, hột quýt rơi vào cổ. Tránh ăn quá cay, quá ngọt, hay quá mặn, vì sẽ tán tâm. Nên lấy một mẩu bánh mì, yêu cầu các em từ từ xé nhỏ bánh mì, rồi đưa một mẩu bánh vào, nhai thật chậm, thật kỹ, cảm nhận vị ngọt trong bánh…
Practice mindfulness when eating. When practicing, avoid eating fruits with seeds, such as oranges or tangerines, because you can accidentally let the orange or tangerine seeds fall into your throat. Avoid eating too spicy, too sweet, or too salty, because it will distract the mind. Take a piece of bread, ask the children to slowly tear it into small pieces, then put a piece of bread in, chew slowly, carefully, feel the sweetness in the bread...
Tỉnh thức ngửi. Để giữa bàn một bánh làm bằng táo, quế, dâu, chuối... mới nấu chín. Yêu cầu các em ngồi quanh bàn, nhắm mắt, thở dịu dàng, ngửi dịu dàng 1 hay 2 phút, rồi nói xem có thấy mùi trái cây gì không nơi bánh mới nấu. Không nên nói rằng có em nào kém nơi đây, vì tất cả cùng đáng khen, vì trẻ em ngồi thiền lặng lẽ trước bánh đều là tuyệt vời.
Awake and smell. Place a freshly cooked cake made of apples, cinnamon, strawberries, bananas... in the middle of the table. Ask the children to sit around the table, close their eyes, breathe gently, smell gently for 1 or 2 minutes, then say if they smell any fruit in the freshly cooked cake. Don't say that any child is bad here, because all are praiseworthy, because children sitting quietly meditating in front of bread are all wonderful.
Tỉnh thức rửa tay. Trước khi ăn, yêu cầu các em rửa tay, chú ý cảm nhận nước chảy trên hai bàn tay, hơi lạnh, hơi mát, lau tay...
Awake and wash hands. Before eating, ask the children to wash their hands, pay attention to the feeling of water running over their hands, a little cold, a little cool, wiping their hands...
Tỉnh thức với hơi thở. Bất kỳ đi đứng nằm ngồi, yêu cầu các em nên thở dịu dàng, thở lặng lẽ, lắng nghe hơi thở, cảm nhận hơi thở lan toàn thân….
Awake and breathe. Whether walking, standing, lying down, or sitting, ask the children to breathe gently, breathe quietly, listen to their breath, feel the breath spreading throughout their body...
Đó là một số cách đơn giản dạy Thiền tỉnh thức cho trẻ em, dựa vào các phương pháp tại một số trường tại Hoa Kỳ và Úc châu. Quý thầy cô có thể sẽ thấy nhiều cách đơn giản tương tự. Chỉ vài phút tập tỉnh thức trong các việc nhỏ đời thường, sau này sẽ trở thành những hành trang Phật giáo cực kỳ quý giá cho các em vào đối mặt cuộc đời.
These are some simple ways to teach mindfulness meditation to children, based on methods at some schools in the United States and Australia. Teachers may find many similar simple ways. Just a few minutes of practicing mindfulness in small, everyday activities will later become extremely valuable Buddhist provisions for children to face life.
Ý dẫn đầu các pháp, ý làm chủ, ý tạo; nếu với ý ô nhiễm, nói lên hay hành động, khổ não bước theo sau, như xe, chân vật kéo.Kinh Pháp Cú (Kệ số 1)
Trang chủ
Xem Mục lục 
Viên Hiếu Thành 
Thiền và Thi ca
Kinh A Nậu Lâu Độ
Thấy gì qua một văn bản của ngành giáo dục
Thầy Sói
Mùa Sen Nở
