Có lẽ một trong những điều ân hận nhất mà suốt đời tôi không bao giờ quên được, đó là tôi luôn mang cảm giác đã không đền đáp được những ân nghĩa lớn lao mà mẹ tôi đã dành cho tôi trong suốt cuộc đời cực nhọc và thiếu thốn của mẹ. Hình ảnh bà mẹ buôn thúng bán bưng nhiều chục năm trời kiếm những đồng tiền thấm đẫm mồ hôi để nuôi dưỡng tôi nên người luôn luôn hiện ra trong trí nhớ của tôi. Tôi đã ao ước khi trưởng thành sẽ có dịp trả lại ân tình, mang lại niềm vui, an nhàn cho những năm tháng cuối đời của mẹ. Nhưng hoàn cảnh đất nước sau chiến tranh đã tách rời tính toán của tôi sang một hướng khác, để rồi tôi đã lỗi hẹn với ước mơ.
Perhaps one of the most regretful things that I will never forget in my life is that I always have the feeling that I have not been able to repay the great kindness that my mother has given me throughout her life of hardship and poverty. The image of my mother selling on the street for decades to earn money soaked in sweat to raise me to be a good person always appears in my memory. I wished that when I grew up, I would have the opportunity to repay the favor, to bring joy and comfort to my mother's last years. But the situation of the country after the war separated my calculations in another direction, so that I failed to keep my dream.
Điều oái oăm, và buồn bã nhất, đó là sau hơn chục năm ngụp lặn ở xứ người, khi có đủ điều kiện dẫn vợ con về nước thì mẹ tôi đã không còn. Món nợ ân tình sâu nặng của mẹ đã không bao giờ được tôi đáp trả, thay vào đó là những giằn vặt vì sự khiếm khuyết đáng trách của tôi với mẹ.
The most ironic and sad thing is that after more than ten years of being in a foreign land, when I had the conditions to bring my wife and children back to the country, my mother was no longer there. I never repaid my mother's deep debt of gratitude, instead I was tormented by my blameworthy shortcomings towards her.
Nói như vậy, không có nghĩa là suốt khoảng thời gian gần 30 năm từ lúc sinh ra, lớn lên học hành xong rồi đi làm việc tại Việt Nam, tôi đã không mang được niềm vui nào cho mẹ. Nhưng với gia cảnh nghèo túng, không thế lực trong xã hội mà có ý định mua những món quà giá trị to lớn về vật chất để tặng mẹ, đối với tôi là việc ngoài tầm tay. Bù vào những thiếu thốn vật chất đó, đôi lần với món quà nho nhỏ nhưng chứa đựng rất nhiều giá trị tinh thần, tôi đã mang cho mẹ tôi những nụ cười hoan lạc và tự hào về tôi. Đó chính là tiêu đề của bài viết này. Tôi muốn khơi lại hoài niệm về những niềm vui của mẹ do những món quà rất đơn sơ mà tôi đã mang đến cho mẹ, lúc bà còn sống.
Hai bộ quần áo mới
That said, it does not mean that during the nearly 30 years since I was born, grew up, finished my studies and then went to work in Vietnam, I have not brought any joy to my mother. But with a poor family background and no influence in society, the intention of buying valuable material gifts to give to my mother is beyond my reach. To make up for those material shortages, sometimes with small gifts containing a lot of spiritual value, I have brought my mother smiles of joy and pride in me. That is the title of this article. I want to rekindle the nostalgia of my mother's joys from the very simple gifts I brought her when she was still alive.
Two new clothes
Khi tôi đang là học sinh lớp đệ lục Chu Văn An Sàigòn, bố tôi phải đổi lên Kontum, cuộc sống của gia đình tôi thực sự lâm vào tình trạng thiếu thốn. Mẹ tôi bắt buộc phải xoay trở với nghề buôn thúng bán bưng, kiếm tiền duy trì cuộc sống hằng ngày cho gia đình. Ban đầu là bán xôi, sau là bán chuối dọc theo những con đường bao quanh chợ Chí Hoà. Tôi là đứa con lớn nhất nhà cũng phải nhập cuộc. Hằng ngày sau khi tan trường về nhà, tôi chỉ kịp ăn qua loa bữa cơm trưa rồi vội vàng lo chuyện bài vở. Khoảng 3, 4 giờ chiều, đạp xe lên trung tâm Sàigòn lấy báo đi bán tại các công trường giao thông trong thành phố vào giờ tan sở hay bán rong tại các khu phố đông dân như Bàn Cờ, Phú Thọ. Thời gian mới vào nghề nên việc bỏ báo tháng của tôi chỉ được vài tờ, còn lại phần lớn là bán trên đường phố.
When I was a sixth grade student at Chu Van An School in Saigon, my father had to move to Kontum, and my family's life really fell into a state of deprivation. My mother was forced to turn to the street vendor profession to earn money to maintain the family's daily life. At first, she sold sticky rice, then bananas along the streets surrounding Chi Hoa market. I was the oldest child in the family and had to join in. Every day after school, I only had time to eat a quick lunch and then hurriedly take care of my homework. Around 3 or 4 pm, I cycled to the center of Saigon to get newspapers to sell at traffic construction sites in the city during rush hour or peddled in crowded neighborhoods like Ban Co, Phu Tho. When I first started the job, I only sold a few copies of the monthly newspaper, the rest were mostly sold on the streets.
Gặp ngày may mắn, đắt hàng thì khoảng 5 hay 6 giờ chiều đã bán hết hơn 30 tờ báo. Nhưng gặp hôm trời mưa hay không may mắn thì bán rất chậm, nhiều khi đến 9 , 10 giờ đêm mà vẫn chưa bán hết. Sáng sớm ngày hôm sau trước khi đi học tôi phải mang xấp báo còn lại đến trước trại lính gần nhà bán được tờ nào hay tờ ấy. Số còn lại, vào buổi chiều khi lấy báo tại tòa soạn, đem đổi lấy báo mới (cứ mua 10 tờ mới được trả lại 2 tờ cũ bị ế. Chính vì dịch vụ này, sinh ra nạn cho thuê báo, với giá 1.20 đồng/ngày, với cách này người bán báo được hưởng trọn vẹn tiền thuê báo, trong khi bán một tờ báo 2 đồng chỉ được lời khoảng một nửa).
On a lucky day, when sales were good, by 5 or 6 pm, more than 30 newspapers had been sold. But on a rainy or unlucky day, sales were very slow, sometimes until 9 or 10 pm and still not sold out. Early the next morning before going to school, I had to bring the remaining stack of newspapers to the military camp near my house and sell as many copies as I could. The remaining ones, when I got the newspapers from the editorial office in the afternoon, were exchanged for new ones (for every 10 new copies I bought, I could return 2 old unsold copies. Because of this service, the newspaper rental business was born, at a price of 1.20 VND/day. In this way, the newspaper seller received the full rental fee, while selling a newspaper for 2 VND only earned about half the profit).
Công việc bán chuối của mẹ tôi thu nhập tương đối ổn định hơn so với việc bán báo của tôi, nhưng lại nặng nề và kéo dài thời gian hơn. Cứ 3 hay 4 ngày, sau khi thấy số chuối bán gần hết, mẹ tôi về nhà sớm vào khoảng 5 hay 6 giờ chiều rồi lên chợ Cầu Ông Lãnh để mua chuối về bán cho những ngày sắp tới. Gặp những ngày bán báo xong sớm, tôi thường chở mẹ tôi bằng xe đạp, thay vì mẹ phải đi xe ngựa, chậm hơn mà còn phải đi bộ từ bến xe ngựa đến chợ, đã thế còn dè xẻn được vài đồng phí tổn. Những ngày đi mua chuối đó là ngày bận rộn và mệt nhọc nhất cho mẹ và tôi. Nhất là gặp buổi chuối từ miền Tây hay Long Khánh vì lý do nào đó về Sàigon muộn, chúng tôi chở chuối về nhà đã 9, 10 giờ tối. Rồi phải cắt rời từng nải để dấm chuối bằng khí đá qua đêm. Những ngày bận rộn như vậy, tôi và đứa em gái lớn cũng mệt đờ vì phải giúp mẹ nhiều khi đến sau nửa đêm mới xong.
My mother's banana selling job had a relatively more stable income than my newspaper selling job, but it was more difficult and took longer. Every 3 or 4 days, after seeing that the bananas were almost sold out, my mother would come home early around 5 or 6 pm and then go to Cau Ong Lanh market to buy bananas to sell for the coming days. On days when I finished selling newspapers early, I often took my mother by bicycle, instead of her having to take a horse-drawn carriage, which was slower and she had to walk from the horse-drawn carriage station to the market, and also saved a few pennies on expenses. Those days of buying bananas were the busiest and most tiring days for my mother and me. Especially when the bananas from the West or Long Khanh, for some reason, arrived late in Saigon, we carried the bananas home at 9 or 10 pm. Then we had to cut each bunch apart to soak the bananas in ice water overnight. On such busy days, my older sister and I were exhausted because we had to help my mother a lot, sometimes until after midnight.
Có một hôm, tôi và mẹ đang è lưng ra cùng với chú lái xe ba gác khuân những buồng chuối tươi xanh còn dính đầy nhựa lên chiếc xe ba gác. Có lẽ vì buồng chuối quá to và nặng, lại phải xếp lên cao. Buồng chuối đè lên tà áo của mẹ làm rách một đoạn. Tôi chưa kịp nói gì thì mẹ đã xuýt xoa tiếc rẻ cho chiếc áo bị rách, rồi vội vàng lục trong túi áo lấy ra một chiếc kim băng cài cho mảnh vải bị rách đính vào thân áo. Lúc đó tôi mới để ý đến bộ quần áo của mẹ. Chiếc áo màu nâu sậm cũ kỹ nhem nhuốc nhựa chuối, hai bờ vai áo vá chằng, vá chịt đã bạc màu. Vài miếng vá khác màu, kệch cỡm nổi bật lên trên nền chiếc áo. Chiếc quần sa-tanh đen mẹ đang mặc cũng chẳng khá hơn, gấu quần vài chỗ đã tơi tả vì chỉ khâu đã đứt vì chà xát với mặt đường.
One day, my mother and I were working hard with the three-wheeled vehicle driver to carry bunches of fresh green bananas still covered with sap onto the three-wheeled vehicle. Perhaps because the bunch of bananas was too big and heavy, and had to be stacked high. The bunch of bananas pressed on my mother's shirt, tearing a part of it. Before I could say anything, my mother sighed in regret for the torn shirt, then hurriedly rummaged through her pocket to take out a safety pin to attach the torn piece of cloth to the shirt. Only then did I notice my mother's clothes. The old, dark brown shirt was stained with banana sap, the shoulders were patched and discolored. A few patches of different colors stood out against the shirt. The black satin pants my mother was wearing were no better, the hems were torn in some places because the stitching had broken from rubbing against the road.
Tôi im lặng nhìn mẹ bình thản cài chiếc kim băng vào miếng áo rách rồi lại quay ra làm việc tiếp tục như không có gì xảy ra. Cảm giác xót đau, buồn tủi vì thân phận nghèo khó chợt xâm chiếm tâm tư tôi. Thờ thẫn, tôi buông tiếng thở dài nho nhỏ, cúi xuống, đưa ánh mắt bâng quơ nhìn mặt đường nhựa loang lổ dưới chân. Vài vũng nước đen ngòm vì đất cát, dầu xe của trận mưa hôm trước vẫn chưa khô, biểu tượng cho nỗi nghèo túng mà gia đình tôi đang đối diện. Trong cảm giác buồn tủi đó, tự nhiên tôi có một ước muốn rất nhỏ nhoi, tôi sẽ cố gắng bán được nhiều báo hơn để có tiền mua cho mẹ tôi vài bộ quần áo mới.
I silently watched my mother calmly pin the safety pin to the torn shirt and then turn back to continue working as if nothing had happened. A feeling of pain and sadness because of my poor status suddenly invaded my mind. Absentmindedly, I let out a small sigh, bent down, and looked absentmindedly at the patchy asphalt road below my feet. A few puddles of black water because of the sand and oil from the rain the day before had not yet dried, symbolizing the poverty that my family was facing. In that sad feeling, I suddenly had a very small wish, I would try to sell more newspapers to have money to buy my mother some new clothes.
Có lẽ mong muốn đó của tôi sẽ không bao giờ thành hiện thực trong thời gian tôi đi bán báo dạo, nó chỉ là ước mơ, nếu không có một cơ may mà tôi đã nhận được từ một người bạn cùng bán báo với tôi đem đến. Định, tên của người bạn, hơn tôi 3 tuổi nhưng đã bước vào nghề bán báo ít nhất cũng 5, 6 năm, ngay khi anh học xong cấp tiểu học. Gia đình của Định lưu lạc từ miền Trung vào Sàigon kiếm sống. Ông bố lao động trong ngành xây cất, bị tàn tật vì tai nạn, không còn khả năng làm việc. Mẹ của Định và cô em gái hằng ngày từ sáng đến tối đạp xe đi thu mua ve chai. Buổi tối, nếu có thời gian sau khi bán báo về nhà thì Định giúp mẹ lo việc phân loại ve chai đem bán lại cho các nơi tái chế.
Perhaps that wish of mine would never have come true during the time I was selling newspapers on the street, it was just a dream, if it weren't for a chance that I received from a friend who sold newspapers with me. Dinh, the name of my friend, was 3 years older than me but had been selling newspapers for at least 5 or 6 years, right after he finished elementary school. Dinh's family moved from the Central region to Saigon to make a living. His father worked in the construction industry, was disabled due to an accident, and was no longer able to work. Dinh's mother and younger sister cycled to collect scrap metal every day from morning to night. In the evening, if I have time after selling newspapers, Dinh helps my mother sort out scrap metal to sell to recycling places.
Môt hôm, tôi cùng với hàng chục trẻ bán báo khác đứng chờ trước tòa soạn của vài tờ báo trên đường Lê Thánh Tôn, mong mua được số báo phát hành cho ngày mai sớm nhất để kịp đem đến bán tại các “bùng binh” sầm uất trong thành phố trước giờ tan sở. Thình lình Định đến vỗ vào vai tôi và nói:
One day, I and dozens of other newspaper vendors were waiting in front of the editorial offices of several newspapers on Le Thanh Ton Street, hoping to buy the next day's issue as soon as possible so that we could sell it at the busy "roundabouts" in the city before work ends. Suddenly, Dinh came and patted me on the shoulder and said:
- Mày có thể giúp tao bỏ báo cho các mối báo tháng của tao trong vài ba tuần lễ được không?
- Can you help me deliver newspapers to my monthly newspaper customers for a few weeks?
Tôi ngạc nhiên, trố mắt nhìn Định. Trong nghề bán báo dạo, việc nhường mối báo tháng hay báo thuê cho nhau được coi là rất hiếm, trừ phi có ai muốn bỏ nghề. Nhưng cũng phải trả tiền cho họ tí chút, coi như mua một mối làm ăn. Tôi mừng rỡ trả lời:
I was surprised and stared at Dinh. In the newspaper business, giving up monthly or rented newspapers to each other is considered very rare, unless someone wants to quit the job. But you have to pay them a little bit, as if you were buying a business relationship. I happily replied:
- Có thật không? Quá tốt!
- Dĩ nhiên là thật rồi, nhưng tao chỉ nhờ mày giúp trong khoảng 2 hay 3 tuần lễ mà thôi.
- Of course it's true, but I'm only asking you for help for about 2 or 3 weeks.
Cuối cùng sau một lúc nói chuyện, Định cho biết mấy ngày nữa, cả gia đình sẽ về miền Trung thăm quê và lo việc phân chia ruộng vườn với họ hàng trong khoảng 2 hay 3 tuần lễ. Định muốn nhờ tôi tiếp tục bỏ báo cho các mối báo tháng và báo thuê của anh ta. Dĩ nhiên tôi bằng lòng ngay vì tôi biết Định vào nghề đã lâu và có rất nhiều mối. Định hẹn tôi ngay buổi chiều tối hôm đó, sau khi hai chúng tôi bán báo xong, sẽ dẫn tôi đến từng nhà mua báo mối của Định, giới thiệu và nói rất rõ với khách hàng là chỉ nhờ tôi thay Định bỏ báo trong thời gian vài ba tuần lễ khi Định về quê mà thôi. Tất cả tiền bạc liên quan đến việc bán hay thuê báo sẽ được Định tính toán với khách hàng ngay sau khi trở lại Sàigon.
Finally, after a while of talking, Dinh said that in a few days, the whole family would return to the Central region to visit their hometown and take care of dividing the fields and gardens with relatives for about 2 or 3 weeks. Dinh wanted me to continue delivering newspapers to his monthly and rental newspaper contacts. Of course, I agreed right away because I knew Dinh had been in the business for a long time and had many contacts. Dinh made an appointment with me that evening, after we finished selling newspapers, to take me to each house to buy Dinh's newspapers, introduce him and tell the customers very clearly that he was only asking me to replace Dinh in delivering newspapers for a few weeks when Dinh returned to his hometown. All the money related to selling or renting newspapers would be calculated by Dinh with the customers right after returning to Saigon.
Tôi đã ngạc nhiên với số lượng khách mua và thuê báo của Định. Với trên 70 mối phải nói là số lượng mà tôi chưa bao giờ nghe ai trong số những bạn bán báo mà tôi biết có được. Đúng là một con số trong mơ, nếu có số lượng này, tôi chỉ cần bỏ báo tháng và cho mướn báo cũng thu được trên 100 đồng là chuyện quá dễ dàng. Một món tiền xấp xỉ với việc bán chuối của mẹ tôi từ sáng đến chiều tối.
I was surprised at the number of customers who bought and rented Dinh's newspapers. With over 70 contacts, it must be said that this is an amount that I have never heard of any of the newspaper sellers that I know having. It is truly a dream number, if I had this amount, I only need to give away the monthly newspaper and rent it out to earn over 100 dong, which is too easy. An amount of money that is approximately the same as my mother selling bananas from morning to evening.
Đúng như qui định, tôi tạm thời dẹp bỏ việc bán báo rong tại các bùng binh, để dồn sức vào việc bán và bỏ báo tháng cho Định và vài mối riêng của tôi trong suốt khoảng thời gian hơn 2 tuần lễ. Định trở lại tiếp tục công việc sau khi tính toán rất rõ ràng tiền công trả cho tôi. Cầm số tiền khá lớn từ tay Định, tôi sung sướng đến nỗi thờ thẫn người vì món thu nhập to lớn nhất trong nghề bán báo của tôi. Ngay khi cầm món tiền trong tay, hình ảnh mẹ tôi xơ xác với chiếc áo nâu, chiếc quần sa tanh đen cũ kỹ nhạt màu vì nắng mưa, hiện ra trong trí tôi. Giấc mơ nhỏ bé, mua vài bộ quần áo mới cho mẹ hoà lẫn với những nụ cười chan chứa cảm động trên khuôn mặt sạm đen của mẹ cũng hiển hiện trong tâm tư tôi, làm tôi sung sướng.
As prescribed, I temporarily stopped selling newspapers at roundabouts, to focus on selling and giving away monthly newspapers for Dinh and a few of my own contacts for a period of more than 2 weeks. Dinh returned to continue his work after calculating very clearly the wages he paid me. Holding the large sum of money from Dinh's hand, I was so happy that I was stunned because of the biggest income in my newspaper selling career. As soon as I held the money in my hand, the image of my mother, ragged with a brown shirt and old black satin pants faded by the sun and rain, appeared in my mind. The small dream of buying some new clothes for my mother, mixed with the touching smiles on her dark face, also appeared in my mind, making me happy.
Ngay hôm sau, từ trường về nhà, vội vàng ăn xong bữa cơm trưa, tôi kín đáo mở tủ lấy bộ quần áo hằng ngày của mẹ vẫn mặc đem đến một tiệm may quần áo phụ nữ dạng bình dân ở phía sau chợ Chí Hòa, nơi mà mẹ tôi thường dẫn em gái tôi ra đó may quần áo. Chẳng khó khăn gì, sau vài phút bà thợ may đã đo xong bộ quần áo mẫu cũng như chọn loại vải dùng cho bộ quần áo mới. Với số tiền kiếm được, không những dư thừa cho 2 bộ quần áo mới mà tôi vẫn còn đủ trả cho bữa điểm tâm ngon miệng ngày hôm sau với một tô phở bò viên, một đĩa bánh cuốn giò chả từ những chiếc xe bán rong tại góc sân vận động của nhà trường.
The very next day, after returning home from school, I hurriedly finished lunch, discreetly opened the closet, took out the clothes my mother always wore and brought them to a low-cost women's clothing shop behind Chi Hoa market, where my mother often took my younger sister to have clothes made. It was not difficult, after a few minutes the tailor had finished measuring the sample clothes and chosen the fabric for the new clothes. With the money I earned, not only was there enough left over for two new clothes, but I still had enough to pay for a delicious breakfast the next day with a bowl of beef noodle soup and a plate of spring rolls from the street vendors at the corner of the school's stadium.
Mấy ngày sau, bữa cơm chiều vừa xong, khi lũ em gái tôi đang thu dọn bát đĩa, mẹ tôi ngồi uống trà bên chiếc bàn gỗ kê sát tường. Tôi mở chiếc cặp đi học, kéo ra cái túi ny-lông trong đó có 2 bộ quần áo của mẹ mà tôi vừa lấy về từ tiệm may trong chợ. Miệng nở nụ cươi vui sướng tôi đặt gói quà vào tay mẹ, chậm rãi nói:
A few days later, after dinner, while my younger sisters were cleaning up the dishes, my mother sat drinking tea at the wooden table against the wall. I opened my school bag, pulled out a plastic bag containing two sets of clothes of my mother that I had just brought back from the tailor shop in the market. With a happy smile, I put the gift package in my mother's hand and slowly said:
- Con vừa may 2 bộ quần áo mới làm quà cho mẹ đây!
- I just made two new sets of clothes as a gift for you, Mom!
Rất ngạc nhiên, mẹ tôi cau mày nhìn gói quà, rồi ngước mắt im lặng nhìn tôi ra vẻ không hiểu. Tôi đưa tay dí sát gói quà vào tay mẹ, nói rõ ràng từng tiếng:
Very surprised, my mother frowned at the gift package, then looked up and silently looked at me as if she didn't understand. I put my hand close to the gift package in my mother's hand and said each word clearly:
-Bao nhiêu lần đi mua chuối với mẹ, nhìn thấy mẹ mặc những bộ quần áo cũ rách mà đau lòng. Con cứ mong dành dụm tiền bán báo để mua cho mẹ mấy bộ quần áo mới, hôm nay mới làm được. Chắc là vừa vặn, vì bà thợ may ở sau chợ đã đo đúng kích cỡ bộ quần áo cũ của mẹ.
- How many times have I gone to buy bananas with Mom, seeing Mom wearing old, torn clothes makes my heart ache. I always wanted to save money from selling newspapers to buy Mom some new clothes, and today I was able to make them. They must fit, because the tailor behind the market measured Mom's old clothes to the right size.
Đến nay dù thời gian đã qua hơn 50 năm, từ ngày tôi mua vải may quần áo cho mẹ.Tôi vẫn còn nhớ sắc mặt ngẩn ngơ, hai dòng lệ từ khoé mắt chảy dàn dụa trên gò má nám đen vì mưa nắng của mẹ. Mẹ nhìn tôi run run cảm động đưa tay lên vuốt nhẹ đầu tóc tôi, nói không lên lời vì món quá nhỏ bé của tôi tặng mẹ.
Even though more than 50 years have passed since the day I bought fabric to make clothes for my mother, I still remember her bewildered expression, two streams of tears flowing from the corners of her eyes down her dark cheeks from the sun and rain. My mother looked at me trembling with emotion, raising her hand to gently stroke my hair, speechless because of the small gift I gave her.
Khi tôi vừa lên lớp đệ tứ, Bố tôi được đổi trở lại Sàigon, cuộc sống của gia đình dù có chút khá hơn nhưng vẫn chưa thoát khỏi sự thiếu thốn, mẹ tôi vẫn phải duy trì công việc bán chuối. Bố mẹ tôi tỏ ý định muốn tôi dẹp bỏ việc bán báo để dành thời gian cho việc học hành, chuẩn bị cho kỳ thi trung học đệ nhất cấp vào cuối năm. Tôi cũng có phần lưỡng lự vì công việc đã có chút thuận lợi, nhờ quen biết, giới thiệu tôi đã tìm được gần chục khách mua và thuê báo tháng.
When I was in fourth grade, my father was transferred back to Saigon, the family's life, although a little better, was still not free from poverty, my mother still had to maintain her job selling bananas. My parents expressed their intention that I stop selling newspapers to spend time studying, preparing for the junior high school exam at the end of the year. I was also somewhat hesitant because the job had been somewhat favorable, thanks to acquaintances and introductions, I found nearly ten customers to buy and rent monthly newspapers.
Trong tình trạng băn khoăn đó, chưa biết bỏ hay không bỏ nghề bán báo, thì cả Sàigon rúng động với bản tin trên báo chí và truyền thanh về cái chết dã man của một thanh niên bán báo. Nguyên do chỉ vì món tiền khoảng vài ba trăm đồng, vừa thu được từ việc bỏ báo tháng mà bị bọn cướp giết dã man. Xác kẻ xấu số được thả ở khu đất hoang phía sau nhà ga xe lửa trong Cống Bà Xếp, khu vực rất lộn xộn không xa nơi gia đình tôi sinh sống. Càng kinh sợ hơn khi tôi và gia đình biết người bán báo xấu số đó chính là Định, người bạn đã nhờ tôi bỏ báo mối cho anh ta, khi anh ta theo gia đình về quê. Cũng chính nhờ lòng tốt của anh ta, tôi đã có được món tiền dư dả may cho mẹ tôi 2 bộ quần áo mới. Với cái tin kinh hoàng đó, bố mẹ tôi không còn lưỡng lự, đã bắt tôi dẹp bỏ việc bán báo, cái nghề nghiệp mà tôi đã kéo dài khoảng 3 năm trời trong cuộc đời tuổi thơ khá cực nhọc của tôi. Cũng từ cái nghề lang thang đó tôi đã có tiền mua cho mẹ tôi hai bộ quần áo mới, món quà tặng mẹ đầu tiên thấm đẫm mồ hôi trong đời tôi.
Chiếc máy may hiệu Mitsubishi
In that state of uncertainty, not knowing whether to quit or not to quit the newspaper selling job, the whole of Saigon was shaken by the news on the press and radio about the brutal death of a young newspaper seller. The reason was just for a few hundred dong, just earned from delivering monthly newspapers, he was brutally murdered by robbers. The unfortunate man's body was left in the vacant land behind the train station in Cong Ba Xep, a very chaotic area not far from where my family lived. It was even more terrifying when my family and I learned that the unfortunate newspaper seller was Dinh, the friend who asked me to deliver newspapers for him when he followed his family back to his hometown. Thanks to his kindness, I had enough money to buy my mother two new clothes. With that terrible news, my parents no longer hesitated, they forced me to quit selling newspapers, a job that I had held for about 3 years in my rather difficult childhood. From that wandering job, I had enough money to buy my mother two new sets of clothes, the first gift I gave her that was soaked in sweat in my life.
A Mitsubishi sewing machine
Bảy anh em chúng tôi cũng lớn dần theo thời gian, nhu cầu ăn và học cũng gia tăng. Việc bán chuối của mẹ tôi vẫn tiếp tục, nhưng thu nhập không thể nào cung ứng đủ cho một gia đình đông đảo như vậy được nữa. May mắn được một người quen chỉ dẫn, giúp mẹ tôi lấy táo và nho từ cơ sở nhập cảng của họ trong chợ Sàigon, đem về bán chung với chuối. Nhờ vậy sự thu nhập khá hơn, nhưng công việc cũng vì đó mà tăng lên. Cô em gái lớn của tôi cũng phải ghé vai vào những công việc buôn bán của mẹ tôi.
As the seven of us grew up, our need for food and education increased. My mother continued selling bananas, but the income could no longer support such a large family. Luckily, an acquaintance guided my mother to get apples and grapes from their import facility in Saigon market, and bring them back to sell with bananas. Thanks to that, the income was better, but the work also increased because of that. My older sister also had to lean on my mother's business.
Một hôm, tôi đạp xe, chở mẹ lên Cầu Ông Lãnh để mua chuối về bán, thình một cơn mưa như trút nước kéo đến. Không mang theo áo mưa nên chúng tôi phải dừng xe, nép mình dưới hành lang của một công ty bán máy may Mitsubishi của Nhật ở đầu đường Trần Hưng Đạo để trú mưa. Mẹ tôi như bị thôi miên bởi những chiếc máy may làm mẫu xếp phía bên trong khung cửa kính. Nhìn ánh mắt thèm thuồng của mẹ, cảm giác xót xa chợt ùa về phủ lấy tâm hồn tôi. Ghé sát vào tai mẹ, tôi hỏi khẽ:
One day, I rode my bike, carrying my mother to Cau Ong Lanh to buy bananas to sell, suddenly a heavy rain came. Not bringing raincoats, we had to stop the bike, huddled under the corridor of a Japanese Mitsubishi sewing machine company at the beginning of Tran Hung Dao street to take shelter from the rain. My mother was hypnotized by the sample sewing machines lined up inside the glass door. Looking at her longing eyes, a feeling of pity suddenly flooded my soul. Leaning close to my mother's ear, I asked softly:
- Mẹ có thích con mua cho mẹ một cái máy may như vậy không?
- Do you like me to buy you a sewing machine like that?
Mắt vẫn không rời khỏi khung kính, mẹ bâng quơ trả lời:
With her eyes still not leaving the glass door, my mother absentmindedly replied:
- Ước gì có một cái để cho các em con may vá quần áo cho gia đình nhỉ?
- I wish I had one so my younger siblings could sew clothes for the family?
Tôi chưa kịp trả lời thì mẹ đưa tay chỉ vào một cái máy may sát gần khung kính, rồi nói vu vơ:
Before I could answer, my mother pointed to a sewing machine near the glass frame and said absentmindedly:
-Cái rẻ nhất mà giá đã hơn bốn ngàn đồng... gần bằng một tháng lương của bố con, lấy tiền đâu mà mua được?
- The cheapest one costs more than four thousand dong... almost equal to a month's salary of your father, where can I get the money to buy it?
Lời nói của mẹ kéo trí nhớ tôi về với những mảnh vá được đính sát trên những chiếc quần, chiếc áo của chúng tôi, che đi những lỗ thủng, mảnh rách với những đường chỉ khâu bằng tay thô thiển. Tôi im lặng, ngước nhìn ánh mắt ước mơ của mẹ, tự nói với lòng mình: “Chắc chắn một ngày nào, con sẽ có tiền để mua cho mẹ và các em một chiếc máy may giống như vậy.”
My mother's words brought my memory back to the patches attached to our pants and shirts, covering the holes and tears with crude hand-sewn stitches. I was silent, looking up at my mother's dreamy eyes, saying to myself: "Surely one day, I will have money to buy you and my siblings a sewing machine like that."
Đúng vậy, khoảng gần một năm sau, tôi mới có dịp thực hiện được ước mơ của mẹ và lời hứa của tôi. Nhưng có lẽ đây là món quà tặng mẹ đã cho tôi nhiều ấn tượng và làm tôi suy nghĩ nhiều nhất. Trong tận cùng ý nghĩa của món quà là một vẻ đẹp tuyệt vời đáng trân trọng. Nó tiềm tàng một tấm lòng thương mẹ và các em của một người anh lớn trong gia đình. Nhưng ở một góc cạnh nào đó trên chiếc khuôn của đạo đức, món quà đó đã vướng vào một tí chút bụi bặm đen đủi của tội lỗi. Chính nó đã mang đến cho lòng tôi cảm giác ăn năn, tự trách mỗi khi nhớ về.
Yes, about a year later, I had the opportunity to fulfill my mother's dream and my promise. But perhaps this was the gift my mother gave me that left the most impression and made me think the most. In the deepest meaning of the gift is a wonderful beauty that is worth cherishing. It contained the love of a big brother for his mother and siblings. But in some corner of the moral mold, that gift was entangled with a bit of the black dust of sin. It was it that brought to my heart a feeling of remorse and self-reproach every time I remembered it.
Sự việc xảy ra khi tôi đang học lớp đệ nhị (lớp 11 ngày nay), sửa soạn cho kỳ thi tú tài bán phần vào cuối năm. Một buổi sáng sớm của ngày chủ nhật, tôi cùng mẹ chở trái cây ra chợ bán. Hai mẹ con chúng tôi lui cui xếp những nải chuối và vài thùng táo, thùng nho trên một tấm bạt bằng plastic được trải trên mặt hè của con đường nhỏ bên cạnh chợ Chí Hòa. Gần nơi chúng tôi bày hàng, có một người đàn ông khoảng trên dưới 30 tuổi, áo bỏ trong quần rất chỉnh tề, đeo kính trắng. Anh ấy ngồi trên chiếc xe Honda rất mới, đưa mắt theo dõi hoạt động của mẹ con chúng tôi với vẻ khá chăm chú. Dù có chút lạ lùng với ánh mắt tò mò của anh ta, nhưng cũng không đủ làm cho tôi để ý hay khó chịu vì nghĩ rằng anh ta chỉ là người qua đường, đang chờ đợi ai đó mà có chút thích thú với việc làm của chúng tôi mà thôi.
The incident happened when I was in the second grade (today's grade 11), preparing for the partial baccalaureate exam at the end of the year. Early one Sunday morning, my mother and I carried fruit to the market to sell. The two of us busily arranged bunches of bananas and a few boxes of apples and grapes on a plastic tarp spread on the sidewalk of the small road next to Chi Hoa market. Near where we displayed our goods, there was a man around 30 years old, his shirt tucked neatly into his pants, wearing white glasses. He sat on a brand new Honda, watching our activities with a rather attentive look. Although his curious gaze was a bit strange, it wasn't enough to make me pay attention or feel uncomfortable because I thought he was just a passerby, waiting for someone who was a little interested in our work.
Sau một lúc, khi giúp mẹ đã xong, nói với mẹ vài câu rồi tôi lững thững đi bộ về nhà. Nhưng khi tôi vừa đi được khoảng vài trăm mét, người đàn ông với chiếc xe Honda vượt lên phía trước tôi rồi dừng lại bên lề đường. Quay mặt nhìn tôi với nụ cười rất thân thiện, anh ta nói:
After a while, after helping my mother, I said a few words to her and then slowly walked home. But when I had just gone a few hundred meters, the man with the Honda passed me and stopped on the side of the road. Turning to look at me with a very friendly smile, he said:
- Chú em, có muốn làm việc cho anh không? Anh sẽ trả cho chú em gấp 5, 6 lần so việc buôn bán chuối của chú.
- Young man, do you want to work for me? I will pay you 5, 6 times more than your banana business.
Nhíu mắt nhìn anh ta, với vẻ ngạc nhiên, tôi hỏi lại:
Squinting at him, with a surprised look, I asked again:
- Anh hỏi em phải không?
- You're asking me, right?
Chẳng đợi anh ta trả lời, tôi hỏi tiếp:
Without waiting for him to answer, I continued:
- Nhưng em làm công việc gì cho anh hả?
- But what kind of work do you do for me?
Đưa tay thân thiện vỗ nhẹ vai tôi vài cái, anh ta chậm rãi nói:
He patted my shoulder a few times in a friendly manner and slowly said:
- Công việc chẳng có gì là khó khăn cả, anh chỉ nhờ chú em phân phát hàng cho anh mà thôi.
- The job is not difficult at all, I just asked your uncle to deliver the goods for me.
Không để cho tôi trả lời, anh ta đưa ngón tay chỉ sang quán cơm tấm bên kia đường, rồi nói với tôi:
Without waiting for me to answer, he pointed to the broken rice shop across the street and said to me:
- Sang bên kia, chúng mình ăn đĩa cơm tấm cho no bụng rồi anh nói rõ công việc cho em hiểu. Nếu em thích thì làm còn không thì cũng chẳng sao.
- Over there, we will eat a plate of broken rice until we are full, then I will explain the job to you clearly. If you like it, then do it, if not, it is fine too.
Thành thật, vẻ sang trọng và trí thức của anh ta đã cho tôi trọn vẹn lòng tin và cảm mến nên không một tí ngại ngần tôi theo anh ta sang bên kia đường. Sau khi dựng chiếc xe trên lề đường, anh ta đưa tay khoác vai tôi, cùng tiến đến ngồi bên chiếc bàn nhựa ở góc trong cùng của quán. Vẫy nhẹ bàn tay ra hiệu cho người bán quán và cũng chẳng cần hỏi ý thích của tôi, anh ta nói người bán quán mang cho chúng tôi hai đĩa cơm tấm sườn nướng.
Honestly, his elegance and intelligence gave me complete trust and affection, so without any hesitation, I followed him to the other side of the street. After parking the bike on the sidewalk, he put his arm around my shoulder and we went to sit at the plastic table in the innermost corner of the shop. He waved his hand to signal the shopkeeper and without even asking what I wanted, he told the shopkeeper to bring us two plates of broken rice with grilled pork chops.
Chúng tôi vừa ăn vừa nói chuyện. Với giọng nói nhẹ nhàng, thân thiện anh ta hỏi rất nhiều về việc học hành, gia cảnh và cả đến công việc của bố mẹ tôi. Với lối nói chuyện đàn anh, lịch lãm trong vẻ ân cần đó, tôi chẳng có gì để phải nghi ngờ mà không thật lòng trải bày tất cả những gì anh ta muốn biết về tôi. Sau một hồi hỏi han, anh ta cho biết muốn thuê tôi vào công việc phân phát hàng cho anh ta trong thành phố Sàigon. Công việc rất đơn giản, không gò bó với thời gian, việc học hành của tôi cũng không bị ngăn trở vì việc làm ngoài giờ đi học. Lợi tức mỗi chuyến giao hàng từ 300 đến 400 đồng, tuỳ thuộc vào số hàng được phân phát và lương của công việc chỉ được lãnh vào vài ngày đầu mỗi tháng.
We ate and talked. With a gentle, friendly voice, he asked a lot about my studies, my family situation, and even my parents' jobs. With that gentlemanly, polite, and caring way of speaking, I had no reason to doubt him and honestly told him everything he wanted to know about me. After a while of asking, he said he wanted to hire me to deliver goods for him in Saigon city. The job was very simple, not bound by time, and my studies were not hindered by working outside of school hours. The income for each delivery was from 300 to 400 dong, depending on the amount of goods delivered, and the salary for the job was only received the first few days of each month.
Với những điều kiện quá tốt như vậy, chẳng có lý do gì mà tôi từ chối cả. Nhưng khi tôi tỏ ý chấp nhận làm việc và muốn biết địa chỉ của cơ sở, nơi làm việc và món hàng gì tôi phải phân phát. Với một chút đắn đo anh ta cho biết, anh ta thuộc một nhóm buôn bán những hàng nhập lậu, trốn thuế từ các quốc gia lân cận mang về như sâm nhung, cao hổ cốt, cao khỉ và vài loại thuốc quý hiếm trong y học cổ truyền... Vì vậy việc phân phát phải được giữ rất kín đáo. Thấy tôi im lặng có vẻ lưỡng lự, anh ta vỗ nhẹ cánh tay tôi cho biết là công việc này đã kéo dài cả chục năm, chưa bao giờ anh ta gặp rắc rối. Những gói hàng chỉ bé bằng bao diêm, to nhất cũng chỉ bằng bao thuốc lá mà thôi. Hình như thấy tôi vẫn chưa hết ngại ngần, anh ta cho biết, tôi có thể làm thử cho anh ta 1 hay 2 lần, nếu thấy thích thì làm tiếp, không thì thôi.
With such good conditions, there was no reason for me to refuse. But when I expressed my acceptance of the job and wanted to know the address of the facility, the workplace, and what goods I had to deliver. With a little hesitation, he said that he belonged to a group that traded smuggled goods, tax evasion from neighboring countries such as ginseng, tiger bone glue, monkey glue and some rare medicines in traditional medicine... Therefore, the distribution had to be kept very secret. Seeing that I was silent and seemed hesitant, he patted my arm and said that this job had lasted for decades, and he had never had any trouble. The packages were only as small as matchboxes, the biggest was only as big as a cigarette pack. It seemed that he still felt hesitant, so he said that I could try it for him once or twice, if I liked it, I could continue, if not, I wouldn't.
Tôi nghĩ cũng hợp lý nên đồng ý làm thử! Trước khi chia tay, anh ta dặn tôi rất kỹ, đây là công việc trốn thuế vì vậy bắt buộc tôi không được nói với ai, ngay cả với cha mẹ, anh em trong gia đình. Việc đưa hàng cho tôi đem đi giao và địa chỉ người nhận hàng sẽ có người gặp trực tiếp tìm gặp tôi trong nay mai, hiện tại tôi cứ sinh hoạt bình thường.
I thought it was reasonable so I agreed to try it! Before parting, he told me very carefully that this was a tax evasion job, so I was required not to tell anyone, not even my parents or siblings. The matter of delivering the goods to me and the address of the recipient will be met in person in the next few days, for now I just live normally.
Sau khi từ giã anh ta, trên đường đi bộ về nhà và suốt cả ngày hôm đó tôi mang một tâm trạng khó hiểu. Nửa ngại ngần, không muốn làm, vì việc làm có vẻ mù mờ, lo sợ bị vướng vào pháp luật mà làm khổ mẹ cha. Nhưng khi nghĩ đến món tiền kiếm được chỉ với vài giờ đạp xe đã nhiều hơn một ngày buôn thúng bán bưng cực nhọc của mẹ lại làm tôi ham muốn. Ngày hôm sau, như mọi ngày, sáng sớm tôi vội vàng giúp mẹ chở chuối ra chợ rồi đạp xe đi học như bình thường. Có lẽ vì căng thẳng với việc học hành cũng như chơi đùa với bạn bè, tôi không còn nhớ gì về anh ta nữa. Nhưng khi tan học, trên đường đạp xe về nhà, nhất là lúc ra chợ giúp đỡ mẹ trong việc buôn bán, sự việc hôm qua lại hiện ra trong trí nhớ tôi. Nhiều lần tôi đưa mắt nhìn chung quanh vì nghĩ rằng anh ta lại đến tìm và giao việc cho tôi. Sự mong đợi của tôi kéo dài cho đến tối khuya và cả buổi sáng hôm sau khi tôi đến trường, vẫn chẳng có dấu hiệu gì chứng tỏ có ai đến gặp tôi như anh ta đã nói. Cảm giác mình bị đùa giỡn đã làm tôi xua đi những chờ mong trong ý nghĩ.
After saying goodbye to him, on the way home and all day long I had a confusing mood. Half hesitant, not wanting to do it, because the job seemed unclear, afraid of getting caught up in the law and making my parents suffer. But when I thought about the money I earned with just a few hours of cycling, which was more than my mother's hard day of selling, it made me want it. The next day, like every day, early in the morning I hurriedly helped my mother carry bananas to the market and then cycled to school as usual. Perhaps because of the stress of studying as well as playing with friends, I no longer remembered him. But after school, on the way home, especially when I went to the market to help my mother with her business, yesterday's incident appeared in my memory. Many times I looked around because I thought he had come to find me and give me the job. My anticipation continued until late at night and the next morning when I arrived at school, there was still no sign of anyone coming to see me as he had said. The feeling of being played with made me chase away the expectations in my mind.
Nhưng khi tan học vào buổi trưa, tôi vừa đạp xe chậm rãi ra khỏi cổng trường thì từ phía bên kia đường, dưới bóng cây nơi chiếc xe ba gác của người bán dừa xiêm. Người đàn ông hôm trước chạy vội ra đưa tay vẫy gọi tôi. Có chút giật mình khi nhìn thấy anh ta, nhưng tôi nhanh nhẹn đạp xe sang bên đó. Cũng như lần đầu tiên, với vẻ thân thiện, anh ta vỗ nhẹ vai tôi và hỏi:
But when school ended at noon, I had just slowly cycled out of the school gate when from the other side of the street, under the shade of a tree where the coconut seller's tricycle stood. The man from the day before ran out and waved to me. I was a little startled to see him, but I quickly cycled over there. Just like the first time, with a friendly look, he patted my shoulder and asked:
Rồi đưa tay chỉ người đàn ông khá đứng tuổi, đang đứng bên cạnh chiếc xe ba gác bán dừa, anh ta giới thiệu:
Then he pointed to a rather elderly man standing next to the coconut tricycle and introduced:
- Chú Sáu, người cùng nhóm buôn bán với anh đó.
- Uncle Sau, who is in the same trading group as me.
Quay sang người bán dừa xiêm, anh ta gọi cho tôi một trái dừa rồi ra hiệu cho tôi và người tên Sáu theo anh ta đến ngồi quanh chiếc bàn nhựa thấp chân dưới bóng tàn cây kế cận. Sau khi hỏi tôi thêm một lần nữa và biết tôi muốn thử việc. Anh ta đưa mắt rất nhanh nhìn chung quanh rồi kín đáo cầm lấy chiếc cặp da đi học của tôi để lên đùi, rồi mở ra. Cùng lúc tay bên kia, anh ta thọc vào túi quần nhanh nhẹn lấy ra một gói giấy bỏ nhanh vào chiếc cặp đi học của tôi, cài khoá lại rồi để nó lại vị trí ban đầu, rồi lấy từ túi áo ra một tờ giấy nhỏ, mở ra cho tôi xem và nói với tôi:
Turning to the coconut seller, he ordered me a coconut and then signaled for me and the man named Sau to follow him to sit around the low plastic table under the shade of a nearby tree. After asking me one more time and knowing that I wanted to try the job, he quickly looked around and discreetly took my school bag and put it on his lap, then opened it. At the same time, with his other hand, he quickly reached into his pants pocket and took out a paper package, quickly put it in my school bag, locked it and put it back in its original position, then took out a small piece of paper from his shirt pocket, opened it for me to see and said to me:
- Đây là địa chỉ của 5 nơi mà em phải giao hàng, anh đã đánh số từ 1 đến 5 rất rõ ràng. Trong bịch giấy mà anh vừa bỏ vào cặp của em có 5 gói hàng, 3 gói to bằng bao thuốc lá và 2 gói cỡ bao diêm. Mỗi gói đều có đánh số ở bên ngoài giấy bao. Em nhớ là không được lẫn lộn khi giao hàng cho đúng với số gói và địa chỉ.
- These are the addresses of the 5 places you have to deliver the goods to, I have numbered them from 1 to 5 very clearly. In the paper bag that I just put in your bag, there are 5 packages, 3 packages as big as cigarette packs and 2 packages the size of matchboxes. Each package has a number on the outside of the wrapping paper. Remember not to mix up the delivery with the correct package number and address.
Để chắc chắn hơn anh ta nhắc lại cho tôi nghe thêm một lần nữa rồi nói tiếp:
To be sure, he reminded me one more time and continued:
- Em không cần vào nhà có địa chỉ đó, chỉ đứng ở gần đó mà thôi, sẽ có người đến hỏi em và nhận hàng, em cứ đưa cho họ. Chỉ có vậy, không cần hỏi gì về tiền bạc vì anh đã thanh toán với họ rồi.
- You don't need to go into the house with that address, just stand nearby, someone will come ask you and receive the goods, you just give it to them. That's all, no need to ask about money because I've already paid them.
Cuối cùng anh ta đưa cho tôi môt cái mũ thể thao bằng vải bố mầu xanh xám đã bạc mầu và nói với tôi trước khi chia tay:
Finally, he gave me a faded blue-gray canvas sports cap and told me before parting:
- Trong lúc đợi người đến lấy hàng, em đội chiếc mũ này để họ biết em khi nhận hàng. Nhớ là phải giao hàng theo thứ tự để tránh luộm thuộm về thời gian mà anh đã hẹn với họ. Đây là lần thử việc, khoảng vài ngày sau anh sẽ tự động gặp em, nếu em không thích làm nữa, anh sẽ trả tiền công cho em rất minh bạch và chúng ta sẽ chấm dứt, không gặp nhau nữa.
- While waiting for the person to pick up the goods, you wear this cap so they will know you when receiving the goods. Remember to deliver the goods in order to avoid being sloppy about the time I've agreed with them. This is a trial period, after a few days I will automatically meet you, if you don't like the job anymore, I will pay you very transparently and we will end it, not see each other again.
Công vệc thật dễ dàng, với 5 địa chỉ trong thành phố tôi chỉ mất khoảng hơn một tiếng đồng hồ đạp xe là xong. Khi đến từng địa chỉ giao hàng, tôi đứng đợi chỉ vài ba phút là đã có người đến hỏi và lấy hàng. Hai ngày hôm sau, cũng vào lúc tan học, khi tôi đang đạp xe chậm rãi trên đường về nhà. Khi đến gần rạp chiếu bóng Đại Đồng trên đường Cao Thắng, thình lình anh ấy từ trong hẻm nhỏ bên hông rạp ciné chạy ra vẫy tay gọi tôi, dẫn tôi đến chiếc bàn ăn của xe bán “phở bò viên” trong hẻm, nơi đó một người phụ nữ đang ngồi ăn bò viên. Đưa tay chỉ người phụ nữ, anh giới thiệu là vợ của mình. Tôi nói vài lời chào hỏi rồi ngồi cùng ăn uống, nói chuyện tầm phào với vợ chồng họ. Một lúc sau anh nói với tôi:
The job was easy, with 5 addresses in the city it only took me a little over an hour to cycle. When I arrived at each delivery address, I waited for only a few minutes before someone came to ask and pick up the goods. Two days later, also after school, when I was cycling slowly on my way home. When I approached Dai Dong cinema on Cao Thang street, he suddenly ran out from the small alley beside the cinema, waved to me, and led me to the dining table of the "beef noodle" cart in the alley, where a woman was sitting eating beef balls. Pointing at the woman, he introduced himself as his wife. I said a few words of greeting and then sat down to eat and drink, chatting with the couple. A while later he said to me:
- Em làm vừa rồi tốt lắm, tiền công của em là 350 đồng, nếu em không muốn làm cho anh chị nữa thì anh sẽ trả tiền công cho em như đã hứa. Nhưng nếu em tiếp tục làm thì anh sẵn sàng đưa hàng cho em phân phát. Tiền công của em sẽ được tính toán rất minh bạch vào đầu tháng sau! Anh không trả cho em từng ngày được vì phiền phức và anh cũng không thu gom tiền bán hàng từ người mua mỗi ngày được. Anh mong em thông cảm.
- You did a great job just now, your salary is 350 dong, if you don't want to work for us anymore, I will pay you as promised. But if you continue to work, I am willing to give you the goods to distribute. Your wages will be calculated very transparently at the beginning of next month! I cannot pay you every day because it is troublesome and I cannot collect sales money from buyers every day. I hope you understand.
Sau khi nghe tôi đồng ý tiếp tục làm. Cũng như lần trước, anh rất nhanh nhẹn và kín đáo cho gói hàng vào chiếc cặp đi học của tôi cùng với mảnh giấy ghi địa chỉ người nhận hàng, rồi mọi sự cũng trôi chảy dễ dàng như lần đầu tiên. Tiếp theo là những lần khác, những lần gặp tôi để giao hàng gần như toàn xảy ra trong tình trạng bất ngờ. Có khi ở cổng trường lúc tan học, khi trên những con đường về mà tôi thường đạp xe qua như Cao Thắng, Phan Thanh Giản, Lê Văn Duyệt ..v..v... Người đưa hàng cho tôi cũng thay đổi, có khi là anh ấy, có khi là chú Sáu hay một thiếu phụ đứng tuổi tên Kim và một thanh niên có lẽ lớn hơn tôi vài ba tuổi, mặt mũi rất bặm trợn. Hắn gặp và nói với tôi khi đưa hàng pha đầy những câu chửi thề và đe doạ.
After hearing that I agreed to continue working. Just like last time, he was very quick and discreet in putting the package in my school bag along with a piece of paper with the recipient's address, and everything went smoothly and easily like the first time. Next were other times, the times when I met to deliver the goods almost all happened in unexpected situations. Sometimes at the school gate after school, sometimes on the roads that I often cycled through like Cao Thang, Phan Thanh Gian, Le Van Duyet...etc... The person who delivered the goods to me also changed, sometimes it was him, sometimes it was Uncle Sau or a middle-aged woman named Kim and a young man who was probably a few years older than me, with a very fierce face. He met me and spoke to me while delivering the goods, full of swearing and threats.
Thấm thoát, đầu tháng đã đến, tôi mang tâm trạng chờ đợi gặp anh ấy để được nhìn thấy thành quả của công việc sau gần một tháng làm việc. Một hôm, cũng vào lúc tan học, khi vừa đạp xe ra khỏi cổng trường, anh ấy cùng với vợ vẫy tay ra hiệu cho tôi sang bên đường. Chúng tôi lại ngồi quanh chiếc bàn nhựa uống nước dừa xiêm. Sau vài câu chào hỏi, anh lấy trong túi quần ra một cái phong bì khá cộm, đưa tận tay tôi và nói:
In a flash, the beginning of the month had come, I was in a mood of waiting to meet him to see the results of my work after nearly a month of work. One day, also after school, when I had just cycled out of the school gate, he and his wife waved to me to cross the street. We sat around the plastic table drinking coconut water. After a few greetings, he took out a rather bulky envelope from his pocket, handed it to me and said:
- Tháng vừa qua em giao hàng cho anh chị tổng cộng 12 lần, tiền công của em là 5.200 đồng, nhưng vì em làm việc tốt, anh cho em thêm 300 nữa, như vậy tổng cộng là 5.500 đồng.
- Last month you delivered goods for us a total of 12 times, your salary was 5,200 VND, but because you did a good job, I gave you another 300, so the total was 5,500 VND.
Tôi đờ đẫn, như không tin vào tai mình khi nghe anh ta nói đến món tiền quá to như vậy. Món tiền mà tôi chưa bao giờ dám nghĩ rằng mình có thể kiếm được một cách quá dễ dàng như vậy. Hình như anh ta nhìn rõ suy nghĩ của tôi, đưa tay ép sát phong bì vào bàn tay tôi, anh ta nói:
I was stunned, as if I couldn't believe my ears when he mentioned such a huge amount of money. The money that I never dared to think that I could earn so easily. He seemed to see my thoughts, he pressed the envelope into my hand and said: - No need to count it again! We would never cheat you. Today there was no buyer so I didn't have to deliver.
- Khỏi cần đếm lại! Anh chị chẳng bao giờ lừa dối em đâu. Hôm nay không có người mua nên em không phải giao hàng.
Saying goodbye to him and his wife, I sat on the bike with a light heart even though the traffic around me was still noisy but to me it seemed to have no meaning anymore. The happiness that was growing was spreading throughout my heart when I thought of the huge amount of money in my pocket. With that ecstasy, when I arrived at the Phan Thanh Gian - Le Van Duyet intersection. My memory appeared of my mother's dreamy eyes, glued to the glass window to look at the Japanese sewing machine while it was pouring rain, pulling me back to reality. Without hesitation, instead of turning left to go home, I went in the opposite direction to go to Saigon.
Từ giã vợ chồng anh ấy, ngồi trên chiếc đạp với tâm hồn lâng lâng dù chung quanh tôi, xe cộ vẫn ồn ào nhưng với tôi hình như không còn ý nghĩa gì nữa. Sự sung sướng cứ lớn dần đang tràn lan ra khắp trong lòng tôi khi nghĩ đến món tiền quá lớn trong túi mình. Với niềm đê mê đó khi vừa đến ngã tư Phan Thanh Giản –Lê văn Duyệt. Ký ức tôi hiện ra ánh mắt tràn đầy ước mơ của mẹ tôi, dán sát vào khung cửa kính để ngắm nhìn chiếc máy may của Nhật Bản khi trời đang mưa tầm tã, đã kéo tôi về thực tại. Chẳng cần lưỡng lự, thay vì quẹo trái để hướng về nhà, tôi đã theo hướng ngược lại để lên Saigon.
Just a few dozen minutes of looking through the price and conditions of assembly and maintenance, I completed the procedure to own my mother's dream sewing machine. The company representative said that in the afternoon, when I got home in less than an hour, the staff would bring it and finish assembling it.
Chỉ cần vài chục phút xem qua loa về giá cả và điều kiện lắp ráp, bảo trì, tôi đã hoàn tất xong thủ tục để sở hữu chiếc máy may ước mơ của mẹ tôi. Người đại diện công ty cho biết ngay buổi chiều, khi tôi về nhà khoảng chưa đến một tiếng đồng hồ là nhân viên sẽ đem đến và lắp ráp xong ngay.
I got home around noon. After drinking a glass of water, sitting for a while, my mother also came home to eat and rest a bit, then she would go to the market to look for goods instead of my younger sister coming home. Wanting to surprise her, I tried to rekindle her dream of a sewing machine. While eating, I asked an ambiguous question:
Tôi về nhà vào khoảng giữa trưa. Sau khi uống ly nước lọc, ngồi một lúc thì mẹ tôi cũng về để ăn cơm và nghỉ ngơi tí chút sau đó sẽ ra chợ coi hàng thay cho cô em gái của tôi về nhà. Muốn cho mẹ ngạc nhiên, tôi tìm cách khơi lại ước mơ của mẹ về chiếc máy may. Lúc ngồi ăn cơm, tôi buông câu hỏi mập mờ:
- Do you want to buy the Japanese sewing machine that you dreamed of a few months ago?
- Mẹ có muốn mua chiếc máy may của Nhật Bản mà mấy tháng trước mẹ đã ước mơ không?
My mother frowned a bit to remember the incident, then calmly, without even looking at me, she replied:
Mẹ chau mày tí chút để nhớ lại sự việc, rồi bình thản, chẳng thèm nhìn tôi, mẹ trả lời:
- Why do you want to suffer, when you will never be able to buy it!
- Muốn làm gì cho khổ, khi mình chẳng bao giờ có khả năng mua được nó!
- But this afternoon, I will bring it back as a gift for you, Mom.
- Thế mà chiều hôm nay, con sẽ bê nó về biếu mẹ đó.
My words did not cause any emotion on my mother's face. Putting her hand to pick up a piece of vegetable into the bowl, without even looking at me, my mother said:
Lời nói của tôi, chẳng gây tí xúc động nào trên khuôn mặt của mẹ. Đưa tay gắp miếng rau vào bát, không thèm nhìn tôi mẹ nói:
- Stop dreaming, General! Don't have any false dreams. Look at the family's daily meals and calculate so you don't have to suffer.
- Thôi đi ông tướng! Đừng có mơ tưởng hão huyền. Hãy nhìn vào bữa ăn hằng ngày của gia đình mà tính toán để khỏi phải khổ đau.
I laughed out loud and replied:
Tôi cười to trả lời:
- It's not false at all, I'm afraid you'll faint when someone brings it to your house.
- Chẳng hão huyền gì cả, con đang sợ mẹ ngất xỉu khi người ta bê đến nhà cho mẹ đó.
Without bothering to answer me anymore, she poured a cup of green tea and brought it to her mouth, then as usual, my mother prepared to go to bed and take a nap before going to the market to replace my younger sister and go home. At that moment, two men in uniforms were carrying a few cardboard boxes from a Honda motorbike into the house. One of them recognized me and said:
Chẳng thèm trả lời tôi thêm nữa, rót ly trà xanh đưa lên miệng, rồi như thường lệ mẹ chuẩn bị lên giường chợp mắt tí chút trước khi ra chợ thay cho cô em gái tôi về nhà. Đúng lúc đó thì hai người đàn ông với bộ đồng phục khệ nệ khênh từ chếc xe honda kéo rơ mọc mấy chiếc hộp bằng các tông vào nhà. Một người nhận ra tôi, anh ta nói:
- I brought the sewing machine to assemble for you.
- Anh mang chiếc máy may đến ráp cho em đây.
At that moment, my mother no longer had any doubts. She sat up, looked at me and then at the two employees who were busy unpacking the cardboard boxes. I pretended to be carefree and didn't pay attention to my mother's eyes and blank expression, and turned to talk to the two assemblers. After a while, when she was a little calmer, my mother came closer to me and asked very softly, as if she was afraid the two employees would hear: - What do you mean? Where did you get the money to buy it? - I told you, but you didn't believe me. One day I'll bring you a big car, it's nothing compared to this small sewing machine! - My "excited" answer made my mother even more confused. I knew for sure that my mother no longer had any doubts about her stubborn son, but she loved her parents very much. Perhaps if I had been more "excited" and wanted to buy her an airplane, she wouldn't have thought I was joking, let alone a car?
Lúc đó thì mẹ tôi không còn nghi ngờ gì nữa. Bà ngồi bật dậy, đưa mắt nhìn tôi rồi lại nhìn 2 người nhân viên đang cặm cụi tháo gỡ các thùng các-tông. Tôi làm ra vẻ vô tư không chú ý đến ánh mắt, nét mặt ngẩn ngơ của mẹ mà quay sang nói chuyện với 2 người thợ lắp ráp. Mãi một lúc sau, có tí trầm tĩnh hơn, mẹ đến gần tôi hỏi rất nhẹ, hình như bà sợ hai người nhân viên nghe thấy:
After finishing their work, the two workers left, I also left the house, and it was late at night when I returned home. As soon as I entered the house, before I could even park the bike in the corner, my father frowned at me with an angry look, slowly asking me word by word:
- Nghĩa là sao? Con lấy tiền đâu mà mua nó vậy?
- I don't believe you did honest business to get such a large sum of money. You just followed your friends and gang to rob. Tell me everything, I don't want you to lie.
- Con đã nói với mẹ rồi mà mẹ không tin. Có ngày con bê cả cái xe ô tô to tướng về cho mẹ chứ nhằm nhò gì với cái máy may nhỏ bé này!
My mother also agreed, but more gently, she advised me to tell the whole truth so that my parents would know and find a way to resolve it if anything unusual happened. Seeing the worry clearly shown on my parents' haggard faces, I couldn't help but hide it. After a moment of hesitation, I recounted in detail everything I had encountered and done in the past month. My parents listened attentively until I told them everything. My father was silent, seemed thoughtful for a while, then asked me about the items I delivered as well as the people I approached during the recent deliveries. I answered every little detail of my father's questions. I also did not forget to let my father know that one time I met him and his wife to receive the goods, seeing that I seemed to be wondering, the husband pulled out a small package from his pocket similar to the ones he gave me to deliver to others. He handed it to me and tore the package open for me to see. It was black-brown, quite hard, and had no taste. He took a knife and cut a small piece, put it in his mouth and chewed it like candy and said to me: - Look, it's just monkey glue. Don't be too curious and peel off the wrapping paper of the other pieces, it will damage the goods and the person won't accept it, which is very troublesome. I hope you understand me.
Câu trả lời quá “bốc” của tôi càng làm cho mẹ ngẩn ngơ hơn. Tôi biết chắc chắn mẹ đã không còn nghi ngờ gì về thằng con trai ngang bướng, nhưng rất đậm lòng thương cha mẹ. Có lẽ lúc đó nếu tôi “bốc” to hơn mà muốn mua cho bà cái máy bay chắc bà cũng không nghĩ tôi đùa giỡn, huống chi là chiếc ô tô?
After hearing me, my father laughed and said:
Xong công việc hai người thợ ra về, tôi cũng rời nhà, mãi đến khuya tôi mới về lại nhà. Vừa bước vào nhà, chưa kịp dựng cái xe vào góc, Bố tôi cau mặt nhìn tôi với ánh mắt tức giận, chậm rãi hỏi tôi từng tiếng một:
- You are so naive, you trust people too easily! That was just a play using the fake to deceive the real. If it were just smuggled monkey glue, tiger bone glue or ginseng, there would be no need to hide it from the law to such a secret level and it would not be as valuable as gold to pay you that much.
- Tao không tin mày làm ăn chân chính mà có được món tiền to như vậy. Mày theo bạn, theo bè đi ăn cướp mới có mà thôi. Hãy cho tao biết tất cả, tao không muốn mày nói dối.
Finally, my father was sure that it was opium, I was being deceived and lured by outlaws. My father told me to immediately stop and leave, if necessary, he would ask the government to intervene. With my father's very precise explanation, I woke up. I promised my father and myself that tomorrow, if I met them, I would firmly stop that dark work.
Mẹ tôi cũng hùa theo, nhưng nhỏ nhẹ hơn, bà khuyên tôi nói tất cả sự thật để bố mẹ biết và tìm cách tháo gỡ nếu có gì bất thường xảy ra. Nhìn sự lo lắng hiện rõ trên khuôn mặt khắc khổ của bố mẹ, tôi không thể cầm lòng mà giấu giếm. Sau một lúc lưỡng lự tôi lần lượt kể lại rất rõ những gì tôi gặp và đã làm trong gần một tháng vừa qua. Bố mẹ tôi chú ý nghe cho đến khi tôi nói hết mọi sự. Bố tôi im lặng, ra vẻ trầm tư một lúc rồi hỏi tôi về những món hàng mà tôi chuyển giao cũng như những người mà tôi tiếp cận trong những lần nhận và phát hàng vừa qua. Tôi trả lời từng chi tiết nhỏ về những thắc mắc của bố. Tôi cũng không quên cho bố tôi biết, trong một lần tôi gặp vợ chồng anh ta để nhận hàng, thấy tôi có vẻ thắc mắc. Người chồng rút trong túi quần ra một gói nhỏ tương tự như những gói mà anh ta đưa cho tôi đem đi giao cho người khác. Đưa tận tay tôi và còn xé gói hàng ra cho tôi xem, nó có mầu đen nâu, khá cứng, không có mùi vị gì. Anh ta lấy con dao cắt một miếng nhỏ, cho vào miệng nhai như ăn kẹo và nói với tôi :
As expected, the next day, when I was about to turn from Le Van Duyet Street into the alley where my house was located, suddenly, from the noodle shop at the beginning of the alley. He ran out to wave at me, pulled me to sit down at the table in the corner of the shop, where his wife was also sitting with a bowl of steaming noodles. I raised my hand and told the noodle seller not to make noodles for me, then without a moment's hesitation, I told him that I didn't want to do this anymore. He and his wife seemed a bit startled by my decision, they silently looked at me for a moment, then the husband asked me the reason. Without hesitation, I told them straight out that my parents knew about my shady business and forced me to stop.
- Đấy em xem, nó chỉ là cao khỉ mà thôi. Em đừng quá tò mò mà bóc giấy bao của những miếng khác, làm hư hỏng món hàng và người ta không nhận thì rất phiền phức. Anh mong em hiểu cho anh.
The couple silently looked at each other, then the husband patted my shoulder a few times lightly, also in a very senior and polite voice:
Nghe tôi nói xong, bố tôi cười và nói:
- What a pity! But since you said so, we wouldn't dare force you. However, I also hope that you will always keep it a secret and not tell them anything about your business, I trust you.
- Con khù khờ, dễ tin người quá! Đó chỉ là một màn kịch lấy cái giả để lừa cái thật đó mà thôi. Nếu chỉ là những miếng cao khỉ, cao hổ cốt hay sâm nhung nhập lậu, thì chẳng cần che giấu pháp luật đến mức bí mật như vậy và cũng chẳng có giá trị như vàng để trả công cho con nhiều như thế.
Of course, I promise them sincerely. Anyway, after nearly a month of communication, I still have some admiration for their politeness, friendliness and transparency, especially with my husband. In addition, thanks to them, I have enough money to fulfill a wish of my mother, the mother I have loved all my life.
Cuối cùng bố tôi chắc chắn đó là thuốc phiện, tôi đang bị những kẻ sống ngoài vòng pháp luật lừa dối và dẫn dụ theo họ. Bố bắt tôi phải tức khắc chấm dứt và rời xa, nếu cần bố sẽ nhờ chính quyền can thiệp. Với lời phân trần quá chính xác của bố đã làm tôi tỉnh ngộ. Tôi hứa với bố và chính tôi, ngay ngày mai nếu gặp họ, tôi sẽ cứng rắn chấm dứt ngay việc làm đen tối đó.
That's right, thanks to that Mitsubishi sewing machine, my mother and my sisters have a means to avoid the rough hand-stitching and rough patches on the pants and shirts of everyone in the family. Also thanks to it, my mother and my sisters no longer have to spend money to have damaged curtains, bed sheets, and even raincoats patched.
Đúng như dự đoán, ngày hôm sau, khi tôi từ đường Lê văn Duyệt định quẹo vào ngõ hẻm nơi nhà tôi cư ngụ, bất thình lình, từ quán bán hủ tíu ở đầu ngõ. Anh ta chạy ra vẫy gọi tôi, kéo tôi ngồi xuống chiếc bàn trong góc tiệm, nơi đó người vợ cũng đang ngồi với bát mì còn bốc khói. Tôi đưa tay ra hiệu và nói với người bán hủ tíu đừng làm hủ tíu cho tôi, rồi không một tí lưỡng lự, tôi nói với anh ta là tôi không muốn làm việc này nữa. Vợ chồng anh ta hình như hơi giật mình với quyết định của tôi, họ im lặng nhìn tôi tí chút rồi người chồng hỏi tôi lý do. Chẳng ngần ngại tôi nói thẳng với họ là bố mẹ tôi đã biết việc làm mờ tối của tôi và bắt buộc tôi phải chấm dứt.
Since the sewing machine was brought into my house until now, nearly 40 years have passed, the times have changed many times. My mother and father have also left us forever, my family's residence has changed many times... But the Mitsubishi sewing machine, my souvenir gift to my mother, is still there, still good and is kept and used by my younger sister. The sewing machine has filled my mother's dream, even though it was made of obscure money, but there are still a few warm rays of light from my heart for my mother.
Hai vợ chồng im lặng nhìn nhau, rồi người chồng đưa tay vỗ vai tôi vài cái nhẹ, cũng với giọng nói rất đàn anh và lịch lãm:
From the day I decided to leave that obscure job, I never saw that couple again. Until the beginning of 1974, one time I went from Can Tho to Saigon to take care of the procedures and documents to study in Japan. With a bit of leisure, I was wandering on Nguyen Hue passage. From a luxurious restaurant, a rather middle-aged man ran out with a happy face, holding my hand like a close acquaintance. Although time has erased many of the elegant and intellectual features under the white glasses of the man, I still recognized him, the person who nearly 10 years ago led me into a sinful turn. After a tight handshake and some friendly questions, he pulled me into the restaurant, where the beautiful woman, his wife, was looking at me with a friendly smile. They invited me to drink beer, gave me a pack of cigarettes, I refused, surprising them when I told them that I was still a lost person with the pleasures that I had not had the opportunity to get acquainted with in the past.
- Tiếc thật! Nhưng em đã nói vậy thì anh chị cũng chẳng dám ép. Tuy nhiên, anh chị cũng mong em luôn luôn giữ kín, không nói với bất cứ việc làm ăn của anh chị nhé, anh tin tưởng nơi em đó.
The three of us had the opportunity to chat about everything after such a long time of not seeing each other again. The wife was still as discreet, silent, and quiet as before, the husband was happier and more open, he asked me a lot about my life and my future. Without any hesitation, I told them all the events in my life, finishing university, going to work and preparing to go abroad for training. My husband and I listened silently, they seemed to be drawn into my life stories. When I finished telling about myself, the husband silently raised his cup of coffee to his mouth, took a few sips, nodded slightly, looked at me with sincere eyes, and slowly said to me:
Dĩ nhiên, rất thật lòng tôi hứa với họ. Dù sao với gần một tháng qua giao tiếp, trong lòng tôi vẫn có ít nhiều cảm mến vì sự lịch lãm, thân thiện và minh bạch của họ, nhất là với người chồng. Thêm vào đó, chính nhờ họ mà tôi đã có một món tiền dư đủ cho tôi thực hiện một ao ước của mẹ, người mẹ suốt đời tôi yêu qúi.
- Uncle Te, do you know that your husband and I really admire your talent, character and will? Society still exists, happiness is still real and is always the dream of people, that is because society still has people like you. People like you are the ones who destroy society, they deserve to be blamed. You and your husband were mistaken when looking at the meaning of happiness and that mistake brought you suffering.
Đúng như vậy, nhờ chiếc máy may Mistubishi đó, mẹ và lũ em gái của tôi đã có được một phương tiện để tránh được những đường chỉ khâu tay thô kệch với những miếng vải vá gồ ghề trên những chiếc quần, chiếc áo của mọi người trong gia đình. Cũng nhờ nó mà những tấm màn cửa, vải trải giường, ngay cả những chiếc áo mưa bị hư hỏng, mẹ và lũ em tôi cũng không còn phải tốn tiền mang ra cho người ta vá may nữa.
Then, they told me that after I stopped doing business with them for more than 2 years, the network was exposed. All the members of the group fell into the cycle of crime. After their prison terms were over, the couple still had a little bit of property to live on. But the most painful thing they had to endure was the dirty deeds they had done. Their two children also fell into the cycle of addiction with the very goods they had supplied to others. The 17-year-old son, who had not yet finished primary school, had integrated into the underworld and was then killed in a fight, just a few days before they were released from prison! The 20-year-old daughter, wandering in the entertainment venues of Saigon, was also paying the price in prison for the path of trading the goods they had gone through.
Kể từ khi chiếc máy may được đưa vào nhà tôi cho đến nay, thời gian đã qua đi gần 40 năm trời, thời thế cũng bao lần đổi thay. Mẹ và bố tôi cũng đã vĩnh viễn rời xa chúng tôi, nơi cư trú của gia đình tôi đã đổi thay nhiều lần ... Nhưng chiếc máy may Mistubishi, món quà kỷ niệm của tôi cho mẹ vẫn còn, vẫn tốt và được cô em gái tôi gìn giữ, sử dụng. Chiếc máy may đã phủ đầy một mơ ước của mẹ tôi dù bằng những đồng tiền mù mờ nhưng vẫn có một vài tia sáng ấm cúng của lòng tôi dành cho mẹ.
Saying goodbye to them after that only encounter, my mind seemed to be immersed in the meaning of the two words happiness. I wondered, if in the past, because of the lure of money and wealth, I had also entered their path, then today life would certainly lead me to a completely different reality from the reality I own. I did not enter the tragedy like them, luck must have been there. The resolute determination to leave when seeing the darkness and trying to find a way to overcome my adversity, those must also be there. But I also cannot deny the gentle melody filled with mother's love, the worry of father's love must also be there. It is those kind notes that have made my life calm and happy in old age.
Từ ngày tôi quyết định rời xa công việc mờ tối đó, tôi không bao giờ gặp lại cặp vợ chồng ấy nữa. Cho đến đầu năm 1974, trong một lần tôi từ Cần Thơ lên Sàigon để lo thủ tục, hồ sơ đi tu nghiệp Nhật Bản. Với chút thanh nhàn tôi đang lang thang trên passage Nguyễn Huệ. Từ một nhà hàng sang trọng, một người đàn ông khá đứng tuổi chạy ra với vẻ mặt vui mừng, nắm tay tôi như một người quen thân thiết. Dù thời gian đã xoá nhòa rất nhiều nét hào hoa, trí thức dưới gọng kính trắng của người đàn ông, nhưng tôi vẫn nhận ra ông, người mà gần 10 năm về trước đã dẫn tôi vào một khúc quanh của tội lỗi. Sau cái nắm tay xiết chặt và những câu hỏi han thân thiết, anh ta kéo tôi vào nhà hàng, nơi đó người phụ nữ xinh đẹp, vợ của anh ta đang hướng mắt nhìn tôi với nụ cười thân thiện. Họ mời tôi uống bia, đưa cho tôi bao thuốc lá, tôi chối từ đã làm họ ngạc nhiên khi tôi cho họ biết tôi vẫn là kẻ lạc lõng với những thú vui mà ngày xưa tôi đã không có điều kiện để làm quen.
Ba người chúng tôi lại có dịp hàn huyên về đủ mọi chuyện sau khoảng thời gian quá lâu không tái ngộ. Người vợ vẫn vẻ kín đáo, im lặng, ít nói như xưa, người chồng vui vẻ, cởi mở hơn, anh ta hỏi tôi rất nhiều về cuộc sống và tương lai của tôi. Chẳng ngại ngần gì, tôi kể cho họ nghe tất cả diễn tiến trong cuộc đời tôi, xong đại học, đi làm rồi đang chuẩn bị ra ngoại quốc tu nghiệp. Hai vợ chồng im lặng lắng nghe, họ như bị cuốn hút vào những câu chuyện sống của tôi. Khi tôi chấm dứt kể lể về mình, người chồng im lặng cầm ly cafe lên miệng nhấp vài ngụm, đầu gật nhẹ, anh ta hướng ánh mắt chân tình nhìn tôi, chậm rãi nói với tôi:
I never deny that my life has had some luck. But thanks to timely and scientific calculations along with hard work and especially relying on my very practical professional ability, I have pulled my family out of the quagmire of poverty and disadvantage in society. It can be said that since 1970 my family has truly entered a fairly prosperous middle-class lifestyle in society. My six younger siblings no longer have to work hard, studying and helping their mother with her street-side business to earn a living like before. They have time to study, play with friends, and some of them are even sent abroad to study on their own. My father still works for a meager salary, but is no longer the main source of income for the family like before. My mother no longer has to stand in the wind and rain with poor banana bunches for sale on a nylon tarp spread on the dusty roadside to earn every little coin soaked in sweat.
-Chú Tề, chú có biết là anh chị rất cảm phục tài năng, con người và ý chí của chú lắm không? Xã hội vẫn tồn tại, hạnh phúc vẫn có thực và luôn luôn là những ước mơ của con người, đó là nhờ xã hội còn có những con người như chú. Những người như anh chị là những kẻ tàn phá xã hội, đáng chê trách. Anh chị đã lầm lẫn khi nhìn về ý nghĩa của hạnh phúc để rồi chính cái nhầm lẫn đó đem đến cho mình những khổ đau.
The rather spacious and comfortable house in Ba Queo area was created by my own efforts, built on a plot of land of more than 500 square meters, along with a row of large-scale chicken and pig farms for economic activities to earn a living for the family. My mother has been leisurely with everyone in the family taking care of the egg-producing chicken coop and several sows that provide piglets for small-scale farmers in the area. All technical issues, wholesale... in the livestock business are calculated and managed by me.
Rồi tiếp theo, họ cho biết sau khi tôi chấm dứt việc làm ăn với họ được khoảng hơn 2 năm thì đường dây bị lộ. Tất cả những người trong nhóm rơi vào vòng tù tội. Sau khi mãn hạn tù vợ chồng họ vẫn còn tí cơ ngơi để sinh sống. Nhưng đau xót nhất mà họ phải nhận chịu từ chính những việc làm nhem nhuốc của họ mang đến. Hai đứa con của họ cũng rơi vào vòng nghiện ngập với chính món hàng mà họ đã từng cung ứng cho người khác. Đứa con trai 17 tuổi chưa hoàn tất tiểu học, đã hoà nhập với xã hội đen rồi bị giết chết vì thanh toán nhau, chỉ trước vài ngày khi họ được ra tù! Đứa con gái 20 tuổi, lang thang trong các chốn ăn chơi của Sàigon, cũng đang trả giá trong vòng lao lý vì con đường buôn bán món hàng mà chính họ đã đi qua.
Indeed, my family no longer lacks dinners under bright lights, everyone gathering together to eat, drink, and laugh. However, my parents were still the type of people born to be frugal and were heavily influenced by the poverty and hardship of the past. Therefore, the lifestyle and the furniture in my family still could not escape the shadow of a family in the Northern countryside. Still the simple wooden beds covered with mats, still the shabby cupboard to store food in the kitchen corner, still the rough ceramic bowls and plates with enamel coating, the deformed aluminum pots that have been kept for who knows how long... How many times have I told my parents to change their lifestyle, to forget the poverty of the past to enjoy a little wealth. (Actually, what is there to say about being rich with a colorful porcelain bowl or a refrigerator?) But my parents never agreed, with all kinds of reasons, and I was always the loser.
Từ giã họ sau lần tao ngộ duy nhất đó, tâm tư tôi như bị nhấn chìm vào ý nghĩa của hai chữ hạnh phúc. Tôi tự hỏi, nếu ngày xưa, vì những dẫn dụ của tiền bạc, giàu có mà tôi cũng bước vào con đường của họ thì ngày nay cuộc đời chắc chắn sẽ dẫn tôi đến một hiện thực khác hoàn toàn với hiện thực mà tôi đang sở hữu. Tôi đã không bước vào bi kịch như họ, sự may mắn chắc chắn phải có. Sự cương nghị quyết liệt rời xa khi nhìn thấy bóng tối và cố gắng tìm cách vươn lên để chiến thắng nghịch cảnh của mình, những cái đó cũng phải có. Nhưng tôi cũng không phủ nhận được điệu nhạc êm nhẹ chứa đầy tình thương của lòng mẹ, lo lắng của tình cha cũng phải có. Chính những nốt nhạc nhân hậu đó đã làm cho cuộc đời tôi bình thản, an vui khi về già vậy.
But one day, on a beautiful evening. After dinner, the whole family gathered together on the wooden bench in the living room. Looking at the spacious room. In the middle of the room, there was an old wooden table and chairs that my family had used for receiving guests and dining since migrating to the South in 1954. I said softly to my mother:
Bộ salon bằng gỗ trắc
- Do you want me to buy a sofa set so you can receive guests and rest comfortably when tired?
Tôi không bao giờ phủ nhận, cuộc đời của tôi đã có những may mắn. Nhưng nhờ vào sự tính toán hợp thời, khoa học kèm theo sự chăm chỉ làm việc và nhất là dựa vào khả năng chuyên môn rất thực tế của mình, tôi đã kéo gia đình tôi thoát khỏi vũng lầy của đói nghèo và thua thiệt trong xã hội. Có thể nói từ năm 1970 gia đình tôi thực sự bước vào nếp sống khá sung túc của giới trung lưu trong xã hội. Lũ em 6 đứa của tôi không còn phải cực nhọc, vừa học vừa giúp mẹ lo việc buôn thúng bán bưng kiếm tiền sinh nhai như trước kia nữa. Chúng được dành thời gian cho việc học hành, vui chơi với bạn bè, trong đó có đứa còn được tôi lo cho đi du học tự túc. Bố tôi vẫn làm việc với đồng lương èo ọt, nhưng không còn là nguồn thu chính cho gia đình như xưa nữa. Mẹ tôi cũng chẳng phải phơi gió, đội mưa với những nải chuối nghèo nàn bày bán trên chiếc bạt ny-lông trải bên lề đường khói bụi để kiếm từng đồng bạc nhỏ bé thấm đẫm mồ hôi nữa.
Without a moment's thought, my mother replied:
Căn nhà khá khang trang, rộng rãi ở vùng Bà Quẹo do chính công sức của tôi tạo ra, được xây trên miếng đất rộng hơn 500 mét vuông, kèm theo một dãy chuồng trại chăn nuôi gà, heo khá qui mô dùng cho hoạt động kinh tế kiếm sống cho gia đình. Mẹ tôi đã có phần nhàn nhã cùng với mọi người trong gia đình trông nom chuồng gà sản xuất trứng và mấy con heo nái chuyên cung cấp heo con giống cho những người chăn nuôi nhỏ lẻ trong khu vực. Tất cả những vấn đề liên quan đến kỹ thuật, bán buôn... trong công việc chăn nuôi đều do tôi tính toán, điều hành.
- No! Don't waste it on unnecessary things. The table is still in good condition.
Thật vậy, gia đình tôi không còn thiếu những bữa cơm tối dưới ánh đèn sáng choang, mọi người quây quần nhau ăn uống, cười vui nữa. Tuy nhiên bố mẹ tôi vẫn là dạng người sinh ra của cần kiệm và mang nặng ấn tượng của nghèo đói khổ cực xa xưa. Vì vậy, lối sống cũng như vật dụng trong gia đình tôi vẫn không thoát khỏi được bóng dáng của một gia đình nơi miền quê Bắc bộ. Vẫn những chiếc giường gỗ đơn sơ trải chiếu, vẫn chiếc chạn ăn xộc xệch để cất giữ đồ ăn trong góc bếp, vẫn những bộ bát đĩa bằng sành thô kệch lớp men, những chiếc nồi nhôm méo mó không biết từ bao giờ vẫn còn giữ lại... Biết bao nhiêu lần tôi đã nói với bố mẹ phải thay đổi lối sống, phải quên đi nghèo khó xa xưa để hưởng thụ tí chút giàu sang. (Thật ra có gì để nói là giàu sang với bộ bát sứ màu mè hay chiếc tủ lạnh nhỉ?) Nhưng chưa bao giờ tôi được bố mẹ đồng ý, với đủ lý do mà luôn luôn tôi là người thua cuộc.
Following was a presentation recounting and remembering my mother's past times of poverty, which I knew by heart because it had been repeated so many times! The day we ran to Hanoi without a shirt to cover our bodies, suffering from hunger and rags and having no place to rely on. When we first migrated to the South, the whole group of three or four families huddled together, sleeping on top of each other in the homeowner's garage, working like slaves but still being scolded like being splashed with water in the face, eating rice but feeling salty because of tears, sweat...etc. Listening to my mother's familiar speech, I laughed out loud, joking:
Nhưng một hôm, vào buổi tối đẹp trời. Cả nhà sau bữa cơm chiều quây quần nhau trên chiếc phản gỗ trong phòng khách. Đưa mắt nhìn căn phòng rộng thênh thang. Giữa phòng, bộ bàn ghế cũ kỹ bằng gỗ mà gia đình tôi đã dùng cho việc tiếp khách lẫn bàn ăn từ ngày di cư vào Nam năm 1954. Tôi nói nhẹ với mẹ:
- At the end of the year, I will graduate, go to work to earn money, I will bring home a car, every weekend I will take the whole family to Vung Tau beach, I will....
- Mẹ có muốn con mua một bộ salon để mẹ tiếp khách và thoải mái nghỉ ngơi khi mệt mỏi không?
Not letting me finish, my mother quickly interrupted:
Không một tí suy nghĩ, mẹ trả lời tôi:
- Stop it, general! Don't talk too much and just act. I just hope you study well, don't rush to get married, then be afraid of your wife and forget your parents and siblings. That's how happy I am.
-Thôi! Đừng phí phạm với những chuyện không cần thiết. Chiếc bàn vẫn còn tốt chán.
After listening to my mother, I pointed my finger at my nose, laughed loudly and replied:
Tiếp theo là một bài thuyết trình kể lể, hoài nhớ về những lúc nghèo đói xa xưa của mẹ, mà tôi đã thuộc nằm lòng vì nó được lặp đi lặp lại quá nhiều lần! Nào là, ngày chạy lên Hà Nội không tấm áo che thân khổ cực với đói rách chẳng nơi nương tựa. Nào là lúc mới di cư vào Nam, cả nhóm ba, bốn gia đình chui rúc, nằm gối lên nhau trong cái garage của chủ nhà, làm việc như nô lệ mà vẫn bị chửi bới như tát nước vào mặt, ăn miếng cơm mà cảm thấy mằn mặn vì nước mắt, mồ hôi...v..v.. Nghe bài diễn thuyết quen thuộc của mẹ, tôi cười to, buông câu đùa giỡn:
- Mom, look carefully at me, is this ugly son the type of man who is afraid of his wife?
- Cuối năm con ra trường, đi làm kiếm tiền, con sẽ bê về một cái xe hơi, mỗi cuối tuần con sẽ chở cả nhà đi tắm biển Vũng Tàu, con sẽ....
Without waiting for my mother to answer, I continued aggressively:
Không để cho tôi nói hết, mẹ vội vàng ngắt lời :
- No! There will never be a case where I am afraid of my wife and forget you, forget my family, don't worry too much.
- Thôi đi ông tướng! Đừng nói trước mà bước chẳng qua. Tôi chỉ mong ông học hành đâu vào đó, đừng vội lấy vợ, rồi sợ vợ mà quên cả cha mẹ, các em. Thế là tôi vui lắm rồi.
Just like that, the funny stories lasted until late at night, then everyone went to sleep. As for me, lying on the bed, the image of the crooked, multi-purpose wooden table still lingered in my memory, urging me to find a way to replace it with a sofa set as soon as possible. The next morning, without hesitation, I quietly opened the cupboard and took out the money I had just received a few days ago from the piglets. Then, in just a few dozen minutes, I cycled to the row of wooden furniture stores at the Bay Hien intersection and brought back a rosewood sofa set, one of the best in the store. Just like the gift of the Mitsubishi sewing machine nearly 5 years ago, my mother was stunned, silently watching her son and the rickshaw driver carry the brand new, shiny table and chairs into the living room, replacing the old table and chairs that still had many traces of the old poverty.
Nghe mẹ nói xong, tôi lấy ngón tay chỉ vào mũi mình, cười to mà trả lời:
That evening, also under the bright light, also with a family meal on the wooden bench in the living room. Thanks to the sofa set, the living room seemed brighter, more luxurious. My mother's eyes also had something strange, it seemed to contain a lot of secret joy from the gift from her son that she had never lost faith in buying.
- Mẹ hãy nhìn kỹ con, thằng con trai xấu xí này có phải là dạng người sợ vợ không?
That sofa set was still present in my family's house in Ba Queo when I graduated from university, went to work and then studied in Japan. Times had changed, it was not until the mid-1980s-1990s that I had the opportunity to bring my wife and children back to visit my family and hometown. The sofa set is still intact, still sturdy, perfect as the day I bought it, although it has faded a bit after nearly 20 years of use. The saddest thing for me is that my mother is no longer here! Her eyes filled with joy when she looked at the gifts I gave her came back to my memory. Sitting on the sofa, gently stroking the wooden shelf, my tears flowed, blurring the image of my mother in my memory. I suddenly sang softly a few lines of the song "This Spring I Won't Come Back" that has made me cry so many times because I miss my mother, sung by Duy Khanh!
Chẳng cần để cho mẹ trả lời, tôi hung hăng nói tiếp:
Switzerland, January 2016
- Không! Sẽ không bao giờ có chuyện con sợ vợ mà quên mẹ, quên gia đình đâu, mẹ khỏi lo cho mệt.
Cứ như vậy, những câu chuyện đùa vui kéo dài cho đến khuya, rồi mọi người chia nhau đi ngủ. Riêng tôi, nằm trên giường, hình ảnh chiếc bàn gỗ xiêu vẹo, đa dụng vẫn lẩn quẩn trong trí nhớ, thúc giục tôi phải tìm cách thay thế nó bằng một bộ salon càng sớm càng tốt. Sáng hôm sau, không chút lưỡng lự, tôi lẳng lặng mở tủ lấy món tiền mà vài ngày trước vừa có được từ đàn heo con giống. Rồi chỉ vài chục phút đạp xe lên dãy tiệm bán đồ gỗ ngay ngã tư Bảy Hiền, kéo về một bộ salon bằng gỗ trắc, thuộc loại tốt nhất của tiệm. Cũng như món quà chiếc máy may Mitsubishi của gần 5 năm về trước, mẹ tôi ngẩn ngơ, im lặng nhìn thằng con trai cùng với người phu xe gò lưng khuân vác bộ bàn ghế mới toanh, bóng láng xếp vào trong phòng khách, thay thế cho bộ bàn ghế cũ kỹ vẫn còn loang lổ rất nhiều dấu tích của thủa nghèo khổ xa xưa.
Buổi tối hôm đó, cũng dưới ánh đèn sáng choang, cũng với bữa ăn gia đình trên chiếc phản gỗ trong phòng khách. Nhờ bộ salon, căn phòng khách như sáng hơn, sang trọng hơn. Ánh mắt của mẹ tôi cũng có cái gì đó khác lạ, hình như nó chứa đựng rất nhiều niềm vui kín đáo từ món quà của đứa con trai mà bà chưa bao giờ mất niềm tin mua tặng.
Bộ salon đó vẫn hiện diện trong căn nhà của gia đình tôi tại Bà Quẹo lúc tôi tốt nghiệp đại học, đi làm việc rồi tu nghiệp Nhật Bản. Thời cuộc đổi thay, mãi đến khoảng giữa thập niên 1980-1990 tôi mới có dịp dẫn vợ con về thăm viếng gia đình và quê hương. Bộ salon vẫn còn y nguyên, vẫn cứng chắc, toàn hảo như ngày mới mua dù đã có tí bạc màu sau gần 20 năm sử dụng. Điều buồn đau nhất với tôi là mẹ tôi đã không còn nữa! Ánh mắt chứa đầy niềm vui của mẹ khi ngắm nghía những món quà của tôi dâng tặng lại trở về trong trí nhớ của tôi. Ngồi trên chiếc ghế salon, đưa tay vuốt nhẹ kệ gỗ để tay, nước mắt tôi trào ra làm nhòa đi hình ảnh của mẹ trong trí nhớ. Tôi chợt hát nho nhỏ vài câu trong bài “Xuân này con không về” đã bao lần làm tôi chảy nước mắt vì nhớ mẹ qua giọng ca Duy Khánh!
Chúng ta không học đi bằng những quy tắc mà bằng cách bước đi và vấp ngã. (You don't learn to walk by following rules. You learn by doing, and by falling over. )Richard Branson
Trang chủ
Xem Mục lục 
Viên Hiếu Thành 
Thiền và Thi ca
Kinh A Nậu Lâu Độ
Thấy gì qua một văn bản của ngành giáo dục
Thầy Sói
Mùa Sen Nở
