Tôi nói dối ông chủ tôi mỗi ngày.
I lie to my boss every day.
Tôi năm nay 72 tuổi. Tôi là một chức sắc trong nhà thờ, đóng thuế đàng hoàng, chưa bao giờ bị phạt nguội lần nào. Nhưng suốt chín năm nay, tôi đang thực hiện một kiểu “lừa đảo” ngay dưới mũi của ban quản lý tiệm đồ cũ “Cơ Hội Thứ Hai” này.
I’m 72 years old. I’m a deacon at my church, a paid-up member of society, a proud taxpayer. I’ve never had so much as a parking ticket. But for the past nine years, I’ve been running a scam right under the nose of the management here at the ‘Second Chance’ thrift store.
Nếu họ biết được, họ sẽ đuổi việc tôi ngay lập tức, chẳng kịp cho tôi cởi cái tạp dề ra. Nhưng tôi kệ. Bởi vì trong một xã hội cứ thích tước đoạt đi lòng tự trọng của người khác, tôi đã tìm ra cách để trả lại nó cho họ.
If they knew about it, they’d fire me on the spot, before I could even take off my apron. But I don’t care. Because in a society that so often enjoys stripping people of their dignity, I’ve found a way to give it back.
Công việc của tôi đơn giản lắm: Phân loại đồ quyên góp. Tôi dán nhãn giá cho quần jeans, mấy cái áo khoác mùa đông nặng trịch, mấy đôi giày bảo hộ còn dùng tốt.
My job is simple: Sort the donations. I stick a price tag on a pair of jeans, a heavy winter coat, a decent pair of work boots.
Hầu hết khách hàng chẳng thèm nhìn tôi. Đối với họ, tôi chỉ là một phần của cảnh vật: Một ông già lụ khụ, mắt đeo kính, tay bị đau khớp, cứ cắm cúi định giá mấy món đồ có mùi băng phiến và mùi ký ức của người lạ.
Most customers don’t even look at me. To them, I’m just part of the furniture: An old guy with a thick pair of glasses and sore knuckles, mindlessly pricing up other people’s mothballs and memories.
Nhưng cái việc vô hình này lại có cái lợi của nó. Nó cho phép tôi nhìn thấy hết mọi thứ.
But this invisibility is a blessing. It allows me to see everything.
Tôi thấy mấy bà mẹ đơn thân cứ so đi so lại giá đôi giày đi học của con với tiền mua thức ăn. Tôi thấy mấy chú cựu chiến binh cứ nhìn chằm chằm vào bộ vest họ cần để đi phỏng vấn, nhìn vào cái ví tiền rồi lặng lẽ quay lưng đi.
I see single mothers comparing the price of their kid’s school shoes with the price of food. I see veterans stare at the suit they need for an interview, look at their wallet, and quietly walk away.
Và tôi nhớ nhất là thằng bé đó.
And I remember that boy most of all.
Lúc đó là giữa tháng Mười Một, ở cái thị trấn rỉ sét, lạnh lẽo của chúng tôi. Gió lùa qua phố sắc như dao cắt. Thằng bé bước vào với cái áo nỉ mỏng dính, đến nỗi nhìn rõ cái áo thun bên trong. Nó chắc chưa tới mười bốn tuổi. Gầy gò, run cầm cập, với cái nhìn vô hồn mà những đứa trẻ hay mang khi chúng bị xã hội bỏ rơi quá nhiều lần.
It was mid-November, in our cold, rusty town. The wind felt like razor blades. He walked in wearing a threadbare sweatshirt that you could see his undershirt through. He couldn't have been more than fourteen. Skinny, shivering, with that hollow look that kids get when they’ve been discarded by society too many times.
Nó đi thẳng đến khu áo khoác. Nó tìm thấy một chiếc áo parka xanh hải quân, rất ấm, hàng hiệu, gần như mới. Giá là 25 đô la. Nghe thì bèo, nhưng đối với nó là cả một gia tài.
He went straight to the coat section. He found a navy blue parka—warm, name-brand, almost new. The price was $25. Peanuts to most, but a fortune to him.
Tôi lén nhìn. Nó chạm vào ống tay áo, như muốn cảm nhận hơi ấm mà chiếc áo hứa hẹn. Nó nhìn cái nhãn giá. Vai nó xụ xuống khoảng chục phân. Nó không rên rỉ, không than thở. Nó chỉ cẩn thận treo chiếc áo lên lại và đi thẳng ra cửa.
I watched him. He touched the sleeve, feeling the warmth it promised. He looked at the price tag. His shoulders slumped about an inch. He didn’t whine or complain. He just carefully hung the coat back up and headed for the door.
Tim tôi đập thình thịch. Tôi không thể đơn giản là cho không nó. Tôi học được rằng, việc bố thí có thể mang lại vị đắng cho những người đang cố gắng sống sót. Nếu bạn đưa tiền bố thí, họ cảm thấy mình nhỏ bé. Họ cảm thấy mình như một trường hợp cần giúp đỡ xã hội.
My heart hammered. I couldn't just give it to him. I’d learned that charity can leave a bitter taste in the mouth of people trying to survive. If you give them handouts, they feel small. They feel like a social case.
Thế là tôi cầm chiếc áo, đi ra quầy tính tiền để chặn nó lại.
So I grabbed the coat and went out to the register to intercept him.
- “Ê, nhóc,” tôi gọi.
“Hey, kid,” I called out.
Nó đứng khựng lại, sẵn sàng chạy trốn.
He stopped, ready to bolt.
- “Con không có ăn cắp gì hết!”
“I didn’t steal anything!”
- “Tao biết,” tôi càu nhàu, đóng vai ông già khó tính.
“I know,” I grumbled, playing the grumpy old man.
- “Nhưng tao đang có rắc rối. Cái áo này hả? Nó bị lỗi. Cái khóa kéo dưới cùng nó bị kẹt. Mà theo quy định của cửa hàng, đồ bị lỗi thì không thể bán quá ba đô la. Mày có ba đô la không?”
“But I’ve got a problem. This coat? It’s defective. The bottom zipper is stuck. And store policy says defective merchandise can’t be sold for more than three dollars. You got three bucks?”
Nó nhìn tôi, bối rối.
He stared at me, confused.
- “Nhãn ghi hai mươi lăm mà.”
“The tag says twenty-five.”
- “Nhãn ghi sai đấy,” tôi nói dối, giật phắt cái nhãn đi. “Tao là người quản lý kho. Tao nói nó ba đô la. Mày lấy không hay để tao quăng nó đi?”
“The tag’s wrong,” I lied, pulling the tag off. “I’m the inventory manager. I say it’s three dollars. You taking it or am I throwing it out?”
Nó do dự, dò xét gương mặt tôi xem có bẫy gì không. Rồi nó lục túi, lôi ra ba tờ tiền nhăn nhúm.
He hesitated, searching my face for a trap. Then he dug into his pocket, pulling out three crumpled bills.
- “Dạ, có,” nó thì thầm. “Con lấy.”
“Yeah, I got it,” he whispered. “I’ll take it.”
Nó mặc chiếc áo vào ngay lập tức. Kéo khóa lên tận cổ — khóa vẫn hoạt động trơn tru, dĩ nhiên rồi — và nó thẳng lưng lên. Nó không còn trông như một thằng bé co ro vì lạnh nữa. Nó trông như một thanh niên vừa mới làm một phi vụ hời. Nó trông có vẻ được che chở.
He put the coat on right there. Zipped it up to his chin—the zipper worked perfectly, of course—and his back straightened. He didn’t look like a boy huddled against the cold anymore. He looked like a young man who’d just made a smart purchase. He looked sheltered.
- “Quy định cửa hàng thôi,” tôi lầm bầm, quay lưng đi để nó không thấy mắt tôi hơi ướt.
“Store policy,” I muttered, turning away so he wouldn’t see my eyes were a little wet.
Mọi chuyện bắt đầu từ đó.
Nhiều năm qua, cái “quy định cửa hàng” đó đã trở thành vũ khí bí mật của tôi.
Over the years, that ‘store policy’ became my secret weapon.
Khi bà Miller, một góa phụ sống bằng đồng lương hưu ít ỏi, cần một cái máy nướng bánh mì mới nhưng chỉ có 5 đô la trong túi, thì cái máy 20 đô la bỗng nhiên bị dán nhãn là “Dây điện bị hở”.
When Mrs. Miller, a widow living on a small pension, needed a new toaster but only had $5, the $20 toaster suddenly got labeled “Frayed Cord.”
Khi một ông bố trẻ cần đôi giày bảo hộ để bắt đầu công việc xây dựng đầu tiên, tôi tự động “Giảm giá đặc biệt sáng thứ Ba”.
When a young father needed work boots to start his first construction job, I automatically instituted the “Tuesday Morning Special.”
Tôi tự nhớ trong đầu. Tôi tự bỏ tiền túi bù vào nếu tiền mặt bị hụt, hoặc tôi khai báo những món đồ đó là “Không bán được/đã tiêu hủy” trong hệ thống. Tôi sợ bị bắt lắm chứ.
I kept track in my head. I’d fill in the difference with my own money if the till was short, or I’d log the items as ‘Unsellable/Destroyed’ in the system. I was terrified of being caught.
Thế rồi một buổi chiều, một người phụ nữ đeo khăn choàng cashmere đã bắt quả tang tôi. Cô ta thấy tôi bán một chiếc xe đẩy em bé gần như mới cho một cô gái trẻ đang sợ hãi với giá 10 đô la.
Then one afternoon, a woman in a cashmere shawl caught me. She watched me sell a nearly new stroller to a frightened young girl for $10.
Khi cô gái đi khỏi, người phụ nữ đó bước đến. Tôi chuẩn bị tinh thần bị mắng té tát hoặc bị dọa gọi quản lý.
When the girl left, the woman walked up. I braced for a tongue lashing or a threat to call the manager.
Thế nhưng, cô ta lại đặt một tờ 100 đô la gấp gọn lên quầy.
Instead, she put a folded $100 bill on the counter.
- “Cho mấy cái... sai sót kiểm kê của ông,” cô ta nháy mắt.
“For your... inventory discrepancies,” she winked.
Và chuyện này bắt đầu lan ra. Một cách kín đáo. Những khách quen bắt đầu hiểu. Họ không bao giờ nói một lời. Họ mua một món đồ lặt vặt giá 5 đô la, đưa tôi tờ hai mươi, rồi nói: “Giữ lại tiền thối cho lần sau... hệ thống gặp trục trặc nhé.”
And the word got out. Quietly. Regular customers began to understand. They never said a word. They’d buy a $5 trinket, hand me a twenty, and say, “Keep the change for the next time the system screws up.”
Chúng tôi đã xây dựng nên một nền kinh tế bí mật chỉ dựa trên phẩm giá. Chúng tôi không bố thí; chúng tôi đang cân bằng lại cơ hội.
We built a secret economy based on dignity. We weren't doing charity; we were balancing the scales.
Thứ Ba tuần trước, tiếng chuông trên cửa kêu leng keng.
Last Tuesday, the bell above the door jingled.
Một người đàn ông bước vào. Cao lớn, vai rộng, mặc bộ đồng phục nhân viên cấp cứu chỉnh tề. Anh ta đi đứng tự tin, nhưng không phải để mua sắm.
A man walked in. Tall, broad-shouldered, wearing a sharp paramedic uniform. He walked with confidence, but he wasn't shopping.
Anh đi thẳng đến quầy của tôi.
He walked straight to my counter.
- “Ông là Arthur,” anh ta khẳng định.
“You’re Arthur,” he stated.
Tôi chỉnh lại kính. “Đúng là tôi.”
I adjusted my glasses. “I am.”
Anh ta cười, và đột nhiên, tôi thấy lại hình ảnh cậu bé mười bốn tuổi gầy gò trong chiếc áo nỉ xám mỏng manh ngày nào.
He smiled, and suddenly, I saw the skinny fourteen-year-old boy in the thin gray sweatshirt.
- “Ông bán cho tôi cái áo parka xanh hải quân cách đây mười năm,” anh ta nói. - “Ông bảo cái khóa kéo nó bị hỏng.”
“You sold me a navy blue parka ten years ago,” he said. “You told me the zipper was broken.”
Tôi cảm thấy má mình nóng ran.
- “Tôi xử lý nhiều áo khoác lắm, cậu bé.”
I felt my face heat up. “I process a lot of coats, son.”
- “Khóa kéo không hề hỏng đâu, Arthur.”
“The zipper wasn’t broken, Arthur.”
Anh ta cúi xuống, giọng nghẹn lại vì xúc động.
- “Tôi biết ông nói dối. Ngay cả lúc đó tôi cũng biết. Nhưng ông đã không bắt tôi phải đi xin xỏ. Ông để tôi được mua nó. Ông để tôi là một khách hàng, chứ không phải một kẻ ăn xin. Tôi bước ra khỏi đây với cảm giác như một người đàn ông.”
He leaned in, his voice thick with emotion. “I knew you were lying. I knew it even then. But you didn’t make me beg. You let me buy it. You let me be a customer, not a handout. I walked out of here feeling like a man.”
Anh ta rút ra một phong bì từ túi áo.
He pulled an envelope from his uniform pocket.
- “Giờ tôi là nhân viên cấp cứu. Tôi cứu người. Nhưng tôi không nghĩ tôi đã sống sót qua mùa Đông năm đó nếu không có chiếc áo khoác đó. Hoặc nếu không biết rằng có người thực sự quan tâm đến mình.”
“I’m a paramedic now. I save lives. But I don’t think I would have made it through that winter without that coat. Or without knowing that someone actually cared.”
Anh ta đặt phong bì lên quầy.
He placed the envelope on the counter.
- “Trong đây có 500 đô la,” anh ta nói. “Ông dùng nó đi. Tôi biết cái 'quy định cửa hàng' của ông tốn kém lắm.”
“There’s $500 in there,” he said. “You use it. I know your ‘store policy’ is expensive.”
Tôi run rẩy cố gắng trả lại.
- “Tôi không thể...”
I trembled, trying to hand it back. “I can’t...”
- “Cái này không phải cho ông,” anh ta nói dứt khoát. “Nó dành cho đứa trẻ run rẩy tiếp theo bước vào đây. Hãy đảm bảo rằng khóa kéo của nó cũng bị hỏng, nhé.”
“It’s not for you,” he said firmly. “It’s for the next shivering kid who walks in here. Make sure their zipper is broken too.”
Rồi anh ta quay lưng bước đi, đầu ngẩng cao, hòa vào ánh nắng mùa Thu.
Then he turned and walked out, head held high, disappearing into the Autumn sunlight.
Tôi đã 72 tuổi. Lưng tôi đau, chân tôi sưng vù sau một ngày dài. Nhưng tôi có công việc tuyệt vời nhất trên đời.
I’m 72 years old. My back aches, and my feet are swollen after a long day. But I have the best job in the world.
Chúng ta đang sống trong một đất nước nói rằng giá trị của bạn phụ thuộc vào số tiền trong tài khoản. Người ta bảo nhau phải tự lực cánh sinh, ngay cả khi họ không có gì.
We live in a country that says your value depends on the money in your bank account. They tell people to pull themselves up by their bootstraps, even when they have none.
Nhưng tôi đã học được một điều trong cái cửa hàng bụi bặm cũ kỹ này: Phẩm giá quan trọng hơn việc bố thí.
But I learned one thing in this dusty old store: Dignity matters more than charity.
Đôi khi, giúp đỡ một người không chỉ là cho họ thứ họ cần. Mà là cách bạn trao nó cho họ.
Sometimes, helping a person isn’t just about giving them what they need. It’s about how you give it to them.
Nếu bạn có thể giúp đỡ ai đó mà vẫn giữ được lòng tự trọng của họ — nếu bạn có thể giúp họ mà không làm họ cảm thấy nhỏ bé — bạn không chỉ nuôi dưỡng thân thể họ, bạn còn đang cứu rỗi cả tâm hồn họ nữa.
If you can help someone while preserving their self-respect —if you can help them without making them feel small—you’re not just feeding their body, you’re saving their soul.
Vì vậy, tôi sẽ tiếp tục nói dối. Tôi sẽ tiếp tục lách luật. Tôi sẽ tiếp tục bịa ra những quy định không hề tồn tại.
So, I’ll keep lying. I’ll keep bending the rules. I’ll keep making up policies that don’t exist.
Bởi vì cái mác giá chẳng có ý nghĩa gì. Điều quan trọng là người mặc nó.
Because the price tag means nothing. The person wearing it means everything.
Ai bác bỏ đời sau, không ác nào không làm.Kinh Pháp cú (Kệ số 176)
Trang chủ
Xem Mục lục 
Viên Hiếu Thành 
Sự hy sinh của Bồ Tát Thích Quảng Đức
Hướng dẫn ngồi thiền
HẢI ẤN, NI TỰ ĐẤT ĐÀO BANG
I. Đóa tường vi vẫn nở - Trời mây bên ấy
II.XUẤT SANH
