Có một sự nhất quán, xuyên suốt trong lời dạy hướng dẫn kỹ năng thiền định của Phật, từ Tứ niệm xứ (Satipatthàna) tới Thân hành niệm (Kàyagatàsati), rồi Nhập tức xuất tức niệm (Ànàpànasati), đó là thở: “Thở vào thì biết thở vào, thở ra thì biết thở ra. Thở vào dài thì biết thở vào dài, thở ra ngắn thì biết thở ra ngắn…” Chỉ có vậy. Mà vô vàn. Mà nói không được.
There is a consistency throughout the Buddha's teachings on meditation skills, from the Four Foundations of Mindfulness (Satipatthàna) to Body Action (Kàyagatàsati), then In-breath and Out-breath Mindfulness (Ànàpànasati), which is breathing: "Breathing in, know breathing in, breathing out, know breathing out. Breathing in long, know breathing in long, breathing out short, know breathing out short..." That's all. And countless. But it cannot be said.
Dù gọi là Thiền (Việt) hay Chan (Hoa), Zen (Nhật)… thì cũng đều có nguồn gốc từ Dhyana (Sanskrit) hay Jhanas (Pali). Theo ngữ nguyên thì Jha là nhìn, là quan sát, là theo dõi và Ana là thở, hơi thở, là khí. Vậy, jhanas hay dhyana chính là quán sát hơi thở, nhận thức hơi thở. Đơn giản vậy mà thực ra không giản đơn chút nào. Nó như một chìa khoá căn bản. Phải mở cái cửa này đã rồi các cửa khác mới mở tiếp được. Vấn đề là tại sao và cách nào để chỉ từ một việc là quán sát hơi thở lại có thể dẫn tới tuệ giác, một sự chuyển hoá từ “khí” mà thành “trí”?
Whether it is called Thien (Vietnamese) or Chan (Chinese), Zen (Japanese)..., they all originate from Dhyana (Sanskrit) or Jhanas (Pali). Etymologically, Jha means to look, to observe, to follow and Ana means to breathe, breath, to breath. So, jhanas or dhyana is to observe the breath, to be aware of the breath. It is so simple but actually not simple at all. It is like a basic key. You have to open this door first before the other doors can be opened. The question is why and how can observing the breath lead to insight, a transformation from “qi” to “wisdom”?
Thật ra quán sát cái gì cũng được cả, bởi tất cả đều là pháp – nhứt thiết pháp giai thị Phật pháp – nhưng quán sát hơi thở thì có điều kiện để thấy “ngũ uẩn giai không” hơn, tức thấy vô ngã hơn. Vô ngã ở đây không còn là một ý niệm, một khái niệm mà là một trạng thái. Để thấy vô ngã thì tốt nhất là quán sát từ “ngã”, từ hơi thở chẳng hạn, một đối tượng sẵn có ngay trong bản thân mình. Lúc nào cũng phải thở. Ở đâu cũng phải thở. Hơi thở lại rất nhạy với cảm xúc. Trước một cảnh đẹp, ta “nín thở”. Lúc sợ hãi, hồi hộp ta thở nhiều kiểu khác nhau, muôn hình vạn trạng. Và nhờ đó mà thấy vô thường. Nhờ đó mà quán sát được cái tâm. Thở cũng gắn với các hoạt động cơ bắp, khi mệt ta “bở hơi tai”; khi khoẻ ta thở nhẹ nhàng sảng khoái, nhờ đó mà quán sát được cái thân. Không chỉ thế, thở còn vừa là ý thức, vừa là vô thức. Như không cần ta. Như ở ngoài ta. Như không có ta. Quán sát thở, ta thấy thở gắn với sự sống chết của kiếp người. Khi chào đời em bé khóc thét lên một tiếng thật to để hít mạnh không khí vào phổi, rồi khi lìa đời cụ già lại thở hắt ra một cái, trả lại cho đời tất cả những gì mình đã vay mượn. Giữa hai lần thở vào, thở ra đó là những đợt thở… lăn tăn như những làn sóng nhỏ, mà nối kết các làn sóng nhỏ đó lại ta có cuộc rong chơi trong cõi ta bà.
Actually, observing anything is possible, because everything is dharma – all dharma is Buddha dharma – but observing the breath creates the conditions to see “the five aggregates are empty” more, that is, to see non-self more. Non-self here is no longer an idea, a concept, but a state. To see non-self, it is best to observe from “self”, from the breath for example, an object that is available within ourselves. We must always breathe. We must breathe everywhere. Breath is very sensitive to emotions. Before a beautiful scene, we “hold our breath”. When we are afraid or nervous, we breathe in many different ways, in a myriad of forms. And thanks to that, we see impermanence. Thanks to that, we can observe the mind. Breathing is also associated with muscle activity. When we are tired, we are “out of breath”; when we are healthy, we breathe lightly and comfortably, thanks to which we can observe the body. Not only that, breathing is both conscious and unconscious. As if it does not need us. As if it is outside of us. As if we do not exist. Observing breathing, we see that breathing is associated with the life and death of human life. When a baby is born, it cries out loudly to inhale air into its lungs, and when it dies, an old man exhales, returning to life everything he has borrowed. Between the two inhales and exhales, there are waves of breath… rippling like small waves, and connecting those small waves, we have a journey in this world.
Thở có thể làm chuyển biến tâm trạng ta, chuyển hoá cảm xúc ta, cả hành vi ta nữa. Đang sôi giận mà kịp nhớ lại, quán sát sự thở của mình, thấy nó phập phều kỳ cục, tức cười, bèn quên giận, hơi thở được điều hoà trở lại lúc nào không hay: điểm hưng phấn trên vỏ não đã bị dịch chuyển! Giận dữ, lo âu, sợ hãi vốn tiêu tốn rất nhiều năng lượng. Vì vậy mà những lúc đó ta dễ cảm thấy kiệt sức, rã rời. Ngủ là một cách giảm tiêu hao năng lượng nhưng vẫn còn co cơ, còn chiêm bao. Thiền giúp tiết giảm tiêu thụ năng lượng một cách đáng kể, còn hơn cả giấc ngủ, nhờ đó các tế bào được nghỉ ngơi, toàn thân cảm thấy sảng khoái.
Breathing can change our mood, transform our emotions, and even our behavior. While angry, I suddenly remembered and observed my breathing, saw it fluttering strangely and funny, and forgot about being angry, and my breathing became regulated again without me realizing it: the excitement point on the cerebral cortex had been shifted! Anger, anxiety, and fear consume a lot of energy. That is why at those times we easily feel exhausted and exhausted. Sleep is a way to reduce energy consumption but still have muscle contractions and dreams. Meditation helps reduce energy consumption significantly, even more than sleep, thanks to which the cells can rest, and the whole body feels refreshed.
Phổi ta như một cái máy bơm, phình xẹp để đưa khí vào ra là nhờ có áp suất thay đổi. Có một thời điểm áp suất cân bằng nhau, đó chính là quãng lặng. Quãng lặng đó ở cuối thì thở ra – trước khi thở vào trở lại – thường kéo dài, thong dong, nhẹ nhàng vì không hề tốn năng lượng. Đó chính là giai đoạn “prana”. Pra có nghĩa là trước và ana là thở vào (cũng có nghĩa là sau thì thở ra). Prana đã được biết đến từ xa xưa. Trong yoga có pranayama, kiểm soát hơi thở. Trong thiền định không còn phải kiểm soát hơi thở nữa mà hơi thở tự kiểm soát. Đến một lúc nào đó hành giả không cảm nhận mình thở nữa. An tịnh. Tan biến.
Our lungs are like a pump, expanding and contracting to bring air in and out thanks to the change in pressure. There is a time when the pressure is balanced, that is the pause. That pause at the end of exhalation - before breathing in again - is often long, leisurely, and gentle because it does not consume any energy. That is the "prana" stage. Pra means before and ana means breathing in (also means breathing out after). Prana has been known since ancient times. In yoga, there is pranayama, breath control. In meditation, the breath is no longer controlled, but the breath is controlled by itself. At some point, the practitioner no longer feels himself breathing. Peaceful. Disappearing.
Khi nói đến thiền, ta thường nghĩ ngay đến ngồi thiền. Rồi nào kiết già, nào bán già, hết sức phức tạp và bí hiểm như chỉ dành riêng cho một giới nào đó. Thiền thực ra không nhất thiết phải như thế. Đi đứng nằm ngồi gì cũng thiền được cả. Người Nhật, người Tây Tạng đều có cách “ngồi” thiền riêng của mình, người Tây phương còn khác hơn nữa, miễn sao có một tư thế thoải mái, dễ chịu, buông xả toàn thân là được. Thế nhưng cách ngồi tréo chân (kiết già, bán già) lại có lợi thế hơn, vì khi ta đứng, ta đi, các bắp cơ phía trước của chân phải co lại để nâng đỡ cả thân mình, trong khi các bắp cơ phía sau duỗi ra. Lúc ngồi tréo chân ta đã làm cho các bắp cơ đổi chiều. Đây là phương pháp “đối chứng trị liệu”.
When talking about meditation, we often immediately think of sitting meditation. Then there are full lotus positions, half lotus positions, extremely complicated and mysterious as if reserved for a certain group. Meditation does not have to be like that. Walking, standing, lying down or sitting can all be used for meditation. The Japanese and Tibetans all have their own way of "sitting" in meditation, and Westerners are even more different, as long as they have a comfortable, pleasant posture, letting go of the whole body is enough. However, sitting cross-legged (full lotus, half lotus) has more advantages, because when we stand, we walk, the front muscles of the legs must contract to support the whole body, while the muscles behind stretch. When sitting cross-legged, we have made the muscles change direction. This is a "therapeutic control" method.
Giữ lưng thẳng đứng cũng là một yêu cầu vô cùng quan trọng trong thiền. Ta dễ có khuynh hướng chiều theo độ cong tự nhiên của cột sống dưới sức nặng của thân thể do trọng lực, và nhất là tuổi tác, do đó dễ dẫn đến cong vẹo cột sống hoặc đau cột sống cổ, đau thắt lưng. Giữ lưng thẳng đứng kết hợp với tập thể dục bụng sẽ làm chậm tiến trình lão hoá. Trong thiền, một yếu tố rất quyết định nữa là sự thả lỏng toàn thân, “buông xả” toàn thân, mà có người ví như thả trôi theo dòng nước. Y học chứng minh tiêu hao năng lượng trong thiền rất thấp, dưới mức chuyển hoá cơ bản, thấp hơn cả khi ngủ, nhờ vậy mà năng lượng được tích luỹ tốt hơn. Khi cơ thể đã chùng xuống, đã giãn cơ, tức giảm tiêu hao năng lượng một cách đáng kể rồi thì cũng sẽ thấy bớt cần thiết phải cung cấp các dưỡng chất qua thức ăn như glucid, lipid, protid… vốn là nguồn tạo năng lượng. Ăn ít đi mà vẫn đáp ứng đủ nhu cầu năng lượng thì cơ thể đỡ vất vả, các tế bào đỡ hùng hục làm việc, tinh thần sẽ sảng khoái.
Keeping the back straight is also an extremely important requirement in meditation. We tend to follow the natural curvature of the spine under the weight of the body due to gravity, and especially age, which can easily lead to scoliosis or cervical spine pain, lower back pain. Keeping the back straight combined with abdominal exercises will slow down the aging process. In meditation, another very decisive factor is the relaxation of the whole body, "letting go" of the whole body, which some people compare to drifting with the flow of water. Medicine has proven that energy consumption in meditation is very low, below the basic metabolism, lower than when sleeping, thanks to which energy is better accumulated. When the body has relaxed, the muscles have relaxed, meaning that energy consumption has been significantly reduced, it will also feel less necessary to provide nutrients through food such as glucid, lipid, protein... which are sources of energy. Eating less but still meeting energy needs will make the body less tired, the cells will work less hard, and the spirit will be refreshed.
Đời sống tiết độ, tri túc, kham nhẫn, chánh niệm, tỉnh giác… phải chăng có thể góp phần giải quyết những vấn đề sức khoẻ thời đại và bảo vệ môi trường sống của chúng ta hôm nay? Đừng tìm đâu cho mất công. Hãy quay về nương tựa chính mình. Quả đúng như vậy. Bởi nói cho cùng, ai có thể thở giùm ai? Ai có thể thiền giùm ai?
Can a moderate, contented, patient, mindful, alert life... contribute to solving modern health problems and protecting our living environment today? Don't waste your time looking elsewhere. Come back to rely on yourself. That's true. Because after all, who can breathe for anyone? Who can meditate for anyone?
Người hiền lìa bỏ không bàn đến những điều tham dục.Kẻ trí không còn niệm mừng lo, nên chẳng bị lay động vì sự khổ hay vui.Kinh Pháp cú (Kệ số 83)
Trang chủ
Xem Mục lục 
Viên Hiếu Thành 
Huyền Trang và công cuộc thỉnh kinh vô tiền khoáng hậu của nhân loại
Tỉnh giấc chiêm bao
63. Ngồi yên
Bồ-đề Đạo tràng - Đôi dòng cảm niệm
