Hồ Ðắc Duy

QUYỂN 27

ĐỒNG KHÁNH HOÀNG ĐẾ (1885- 1888)
 

Ở kinh đô , Thọ Xuân nhiếp chính

Nguyễn Hữu Độ thân tín bên tay

Sau, mời Ưng Ky lên thay

Tân vương hội kiến định ngày tấn phong (19/9/1885)

 

Hiệu Đồng Khánh, Chánh Mông hoàng tử

Là anh vua Kiến Phúc, Hàm Nghi

Thực quyền do Tướng Courcy

Toàn quyền, Khâm sứ chỉ huy xứ này

 

Viện ngân sách từ nay trong nước

Kể từ đây phụ thuộc người ta

Quỹ lương, bổng lộc phải qua

Lệnh bên Khâm sứ chi ra để dùng

 

Vua Đồng Khánh hết lòng với Pháp

Nguyễn Hữu Độ cùng các tay chân

Triều đình việc nước lần lần

Rơi vào tay lũ gian thần theo Tây

 

Về tài chánh chẳng ai biết đuợc

Vì chính quyền lệ thuộc vào Tây

Thuế thu thương chính hằng ngày

Ngân sách, kế toán trong tay tụi này

 

Trấn Bình Đài cắt đứt cho Pháp

Nấu súng đồng ra sáp đem đi

Mấy vùng đất Quảng lại chia

Làm khu nhượng địa giao về cho Tây 

 

Cờ bảo hộ tung bay khắp chốn

Treo cả nơi công cộng vui chơi

Hội hè Tây đến lả lơi

Với đầm mặc váy cả cười vui chung

 

Nền văn hóa không cùng quan điểm

Việc khắc xung đã diễn nhiều nơi

Khen chê bút chiến mấy bài

Triều đình lụn bại, đất đai mất dần

 

Còn dân chúng đa phần thán oán

Theo Cần Vương thanh toán kẻ thù

Quảng Nam Chánh Sứ Văn Dư

Lê Ninh Hà Tĩnh diệt trừ Việt gian

 

Đất Quảng Bình Cần Vương phò đế

Nguyễn Phạm Tuân thanh thế muôn phần

Văn Mao đánh phủ Thọ Xuân

Thân hào : Bình Định, Nguyễn Loan : Tam Kỳ

 

Cờ phò vua , Bắc kì nở rộ

Các cựu trào nhân đó nổi lên

Đốc Thu, Đốc Sửng : Hưng Yên

Bắc Giang : Bá Phước, Thái Nguyên xưng hùng

 

Nguyễn Thiện Thuật trấn vùng duyên hải

Miền Hải Dương biên ải một phương

Bắc Ninh Đồng Quế đường đường

Ngày đêm tập kích đối phương kinh hoàng

 

Chuyện Nam triều gian nan như thế

Dân thần kinh ở Huế gọi đùa

"Một nhà sinh được ba vua

Vua còn, vua mất, vua thua chạy dài"

 

Ở trên ngai , Hàm Nghi hoàng đế

Là một vì trẻ tuổi khôn ngoan

Đau lòng nước mất nhà tan

Tỗ quốc quằn quại vô vàn đau thương

 

Vua Hàm Nghi linh hồn kháng chiến

Người đã đi vào tận trái tim

Của muôn người Việt đang tìm

Một người lảnh đạo đứng lên diệt thù 

 

Từ Sơn Phòng chiếu thư gởi tới

Hịch Cần Vương kể tội giặc Tây

Bôn ba góc biển chân mây

Cơm không kịp bửa, áo đầy bụi pha

 

Nguyễn Định Trình trốn ra đầu thú

Pháp sai đem thơ dụ đầu hàng 

Mời Trương Quang Ngọc xuống đồn

Lập ra kế hoạch liệu đường bắt vua

 

Lúc nửa đêm khi vừa mới ngủ

Ngọc lẻn vào được chỗ ngự miên

Đâm Tôn Thất Thiệp chết liền

Bắt vua , sai lính võng khiên giải về

 

Lũ giặc Pháp hả hê ra mặt 

Điện về Tây báo bắt được vua

Giải ngài về tới kinh đô

Rồi tên Khâm sứ đưa thư trình bày

 

Vua Hàm Nghi thẳng tay từ chối

Chúng bèn cho đày ải đưa sang

Alger đất lạ ngút ngàn

Để người ở đó biệt giam bên ngoài

 

Đường lưu đày hận thù vong quốc

Trời Alger đang bước vào xuân

Đức ngài cảm thấy bâng khuâng

Ngậm ngùi vận , thần dân đang cần

 

Nhân được tin quốc vương bị bắt 

Cả toàn dân sôi sục hờn căm

Hận thù lủ quái đang tâm

Bán vua cho giặc tìm đường tiến thân

 

Paul Bert được đưa sang thay thế

Với chiêu bài dụ để dân ta

Tự mình điều khiển quốc gia

Mà nền bảo hộ chỉ là giúp cho

 

Nền văn hóa tự do trao đổi

Cùng dân Nam lập mối ân tình

Với nhau chung sống hòa bình 

Xây nền dân chủ giả hình giao thương

 

Lập Liên Bang Đông Dương thuộc Pháp

Việt, Miên, Lào hợp tác với nhau

Pháp quốc chủ thể đứng đầu

Lãnh phần đại diện bang giao nước ngoài

 

Lừa thiên hạ chiêu bài bảo hộ

Pháp ra tay tráo trở dần dần

Thu quyền Kinh Lược Đại Thần

Dùng tiền quyến rũ các quan Nam triều

 

Các sĩ phu vâng theo chiếu dụ

Phò Cần Vương đánh lũ Tây dương

Tôn Thất Đạm một tấm gương

Vị thân báo quốc danh thơm bấy giờ

 

Phan Đình Phùng quan đô Ngự Sử

Vì đưa ra chứng cứ rõ ràng

Vạch ngay thâm ý Thuyết , Tường

Mưu toan phế lập lúc bàn giao ngôi

 

Thuyết và Tường bèn sai bỏ ngục

Phan đình Phùng ngay lúc giữa triều

Trước mặt tất cả bao nhiêu

Đình thần khiếp vía , tuân theo Thuyết Tường

 

Ở Vũ Quang sau khi phóng thích (1893)

Ông mỡ đầu chiến dịch đánh Tây

Cần Vương phò tá đưa ngay

Hội quân kích tướng cho người tuyển binh

 

Việc đầu tiên bắt ngay Quang Ngọc

Chém bêu đầu ở trước nhân dân

Tế cờ trong buổi ra quân

Chiếm ngay cứ địa Hương Sơn mấy vùng

 

Ông Cao Thắng thành công chế súng

Dựa theo Tây chế đúng năm trăm

Điểu thương loại cỡ bảy lăm

Làm cho giặc Pháp kinh tâm phục thầm

Cuộc kháng chiến mười năm gian khổ

Nhưng nghĩa quân vẫn tỏ điềm nhiên

Đánh Tây thất bát đảo điên

Làm cho Bảo Hộ ngày đêm nhức đầu

 

Hoàng Cao Khải mưu sâu chước quỷ

Dùng tình xưa lấy lý khuyên can

Xin mau quy thuận thực dân

Tiền tài phú quý vinh thân suốt đời

 

Quan ngự sử trả lời son sắt

" Trước vì dân, vì nước, vì nhà

Bảo toàn thể diện quốc gia

Chí tôi đã quyết khó mà đổi thay"

 

Sống kham khổ chẳng may bệnh lỵ

Phan Đình Phùng ngã quị nửa chừng (12/1895)

Đau thay cho vị anh hùng

Một lòng yêu nước tận trung với đời

 

Kể từ ngày vua tôi bị bắt

Cho đến khi Lê Trực đầu hàng

Là lúc chủ lực Cần Vương

Bắt đầu tan rã chẳng còn như xưa

 

Giặc bèn đưa những tên phản quốc

Bọn Việt gian tàn độc theo Tây

Nguyễn Tuân, Cao Khải thẳng tay

Tha hồ sinh sát tù đày nghĩa quân

 

Sau khi diệt nghĩa quân Bãi Sậy

Giặc được đà đánh đuổi Xuân Ôn

Bùi Điền, Xuân Thưởng, Nguyễn Phương

Phạm Bành, Công Tráng bị dồn thế thua

 

Viên toàn quyền Bihourd sang thế

Chỉ mấy tháng lại để Constant

Richard nhiếp chính việc quan

Tạm thời hành xử chức năng toàn quyền

 

Bọn thực dân đã nhìn thấy trước

Cái tiềm năng của nước Việt Nam

Đất đai màu mỡ vô vàn

Rừng vàng biễn bạc công nhân dể tìm

 

Chúng dự trù với nền công nghiệp 

Sẽ khai thác liên tiếp nhiều năm

Tài nguyên , nhân lực trong dân

Sẽ là yếu tố dể dàng thành công

 

Vỉ than đá vùng Đông Bắc Bộ

Từ Hòn Gai , Trà Cổ , Quảng Ninh

Trải dài mấy tỉnh chung quanh

Đến vùng Yên Tử thành hình cánh cung

 

Hoàng Liên Sơn núi rừng trùng điệp

Có mỏ A Pa Tít - Cam Đường

Rừng chè ở miệt Suối Giàng

Vô cùng hấp dẫn , Mận vàng SaPa

 

Rừng Trường Sơn chưa qua khai phá

Vùng Cam Ranh bãi cát bạt ngàn

Quế, hồi Quảng Ngãi, Quảng Nam

Thú rừng tê giác, hổ vằn Á Châu

 

Theo miền Đông vào sâu Nam bộ

Đất bazan nhiều chỗ phì nhiêu

Khoanh vùng đất đỏ còn nhiều

Các cây công nghiệp tưới tiêu dễ trồng

 

Ở miền Tây đồng bằng bát ngát

Những cánh đồng lúa bạt chân mây

Lớn theo con nước từng ngày

Cá tôm lúc nhúc cả bầy trong bưng

 

Lũ thực dân nóng lòng muốn chiếm

Mộ dân phu đem đến khẩn hoang

Làm thêm hải cảng thông thương

Xây cầu, đắp lộ, lập đường hỏa xa

 

Cảng Hải Phòng rồi qua Đà Nẵng

Chất đầy hàng vào thẳng miền Nam

Viễn dương những chuyến lên đàng

Tài nguyên gom lấy bán sang nước ngoài

 

Tụi thực dân trổ tài bóc lột

Mộ phu rồi đẩy tuốt đi xa

Cắt dây liên lạc quê nhà

Dễ bề chế ngự dân ta vâng lời

 

Chúng đánh đập giam cầm tra khảo

Đối với người không chịu tuân theo

Tiền công rẻ mạt như bèo 

Phu phen cơ cực lắm điều gian nan

 

Ở Bắc Kỳ làm đường thiên lý

Cầu Hàm Rồng vài thép vắt ngang

Đúc cầu Bình Lợi trong Nam

Trường Tiền ở Huế đã làm mấy năm

 

Ở Bình Dương, Đồng Xoài, Sông Bé

Mộ dân đen vào để khai hoang

Đồn điền trăm mầu bạt ngàn

Cao su Nam Mỹ đem sang vùng này

 

Đặt đường ray từ Nam ra Bắc

Vốn đầu tư khai thác tư nhân

Công thương kỹ nghệ lần lần

Tài nguyên thu vét chia phần cho nhau

 

Nền kinh tế bắt đầu phát triển

Một hạng người xuất hiện trong dân

Bỏ nghề lao động tay chân

Học làm thư ký thông ngôn cho người

 

Chữ quốc ngữ nhiều nơi theo học

Thay Hán văn khó nhọc hơn nhiều

Cần năm bảy tháng học theo

Đọc ngay, viết được những điều phổ thông

 

Lúc bấy giờ, Pháp văn là chữ

Hái ra tiền quyến rũ người ta

Làm thông, làm ký, buột boa

Làm thuê cho Pháp hái ra bạc vàng

 

Lấy thực dụng chủ trương xâm lược

Đem văn minh các nước phương Tây

Âm thầm du nhập vào đây

Bằng nhiều thủ thuật qua tay cáo già

 

Vì văn hóa cũng là vũ khí

Thuyết phục người bởi ý canh tân

Đề cao chủ nghĩa cá nhân

Làm cho một số xa dần Nho gia

 

Nghĩa quân thần xem ra thay đổi

Nhân sinh quan cũng đổi lung lay

Văn minh kỹ thuật đổi thay

Chạy theo vật chất sa tay vào tròng

 

Thực dân hóa ngay trong giáo dục

Thay đổi dần giáo dục gái trai

Giảm lần công việc chân tay

Máy móc ứng dụng để thay sức người

 

Trên vũ đài hô hào dân chủ

Dùng chiến tranh để giữ hòa bình

Lập thành quân đội viễn chinh

Thực chất xâm lược biến hình mà thôi

 

Dùng chiêu bài lừa ta bằng cách

Đưa ra nhiều chính sách canh tân

Thực ra xâm lấn dần dần

Tóm thu của cải mang lần ra đi

 

Trong bối cảnh tứ bề rối rắm

Dân ba kỳ ta thán nhiều hơn

Phất cờ tụ nghĩa Văn Thân

Xích xiềng nô lệ vẫn đang nặng nề