Hồ Ðắc Duy

 

QUYỂN 14

LÊ TRUNG TÔNG HOÀNG ĐẾ 

(1548- 1556)

 

Thái tử Huyên sau khi cha chết 

Được đưa lên kế nghiệp tiên vương

Năm Mậu Thân (1548) lể đăng quang

Giửa triều ngự thị lo toan nước nhà 

 

Việc Nam Triều phải qua Trịnh Kiểm

Vua giao cho xét tuyển nhân tài

Tính trù mưu lược lựa thời

Trung hưng đế chế trong ngoài vỗ yên

 

Lê Bá Ly tướng bên nhà Mạc(1550)

Phùng Khắc Khoan và các anh hào

Khải Khang, Nguyên Thiếu cùng nhau(1552)

Vượt biên để tới Nam triều Lam kinh 

 

Vua cả mừng thưởng ban ủy lạo

Phong chức tước áo mão cân đai(1551)

Tùy theo sở đoản mỗi người

Mà trao nhiệm vụ trông coi việc triều

 

Mở chế khoa vừa treo bảng hổ(1554)

Đinh Bạt Tụy chấm đổ xuất thân

Người làng Bùi Khổng , Nghệ An

Là tay uyên bác danh nhân bấy giờ

 

Năm Bính Thìn nhà vua tạ thế(1556)

Nước một ngày không thể không vua

Chọn người tùy ở Thái sư 

Tìm trong con cháu Lê Trừ đưa lên

 

LÊ ANH TÔNG HOÀNG ĐẾ 

(1556 - 1573)

 

Lê Duy Bang trở thành thiên tử

Lấy Phạm Đốc Binh bộ thượng thư

Tạm tha thu thuế địa tô

Trung hưng giềng mối tiền đồ tổ tiên

 

Thuở bấy giờ hai miền Nam Bắc

Ở phương Nam là đất nhà Lê

Phía Bắc họ Mạc trị vì

Lấy đèo Tam Điệp mà chia tạm thời

 

TRỊNH KIỂM (1545- 1570)

 

Trịnh Kiểm người Sóc Sơn - Vĩnh Lộc

Rất thông minh mưu lược hơn người

Nguyễn Kim yêu mến vì tài

Gã cho con gái , giao coi binh quyền

 

Khi Nguyễn Kim bị đầu độc chết

Vua trao Kiểm kế nghiệp Tĩnh Công

Toàn quyền thống lĩnh ngoài trong

Đốc xuất binh tướng , bổ sung nhân tài

 

Thuần Phúc sai thượng thư Giáp Hải(1566)

Đi lên miền địa giới Lạng Sơn

Đón Lê Quang Bí sứ thần

Phái đi mười tám năm tròn tới nay

 

Trịnh Kiểm thay vua Lê điều khiển

Cuộc tương tranh trận tuyến hai miền

Sáu năm chinh chiến triền miên

Một hôm Kính Điển đem thuyền tấn công

 

Vào Thanh Hóa vượt sông Đại Lại(1555)

Quân nhà lê giữ núi Kim Sơn

Hai bên giao chiến tương tàn

Cuối cùng quân Mạc bị đòn phản công

 

Thọ Quận Công liệu mình không thoát

Nhảy xuống sông bắt chước Yết Kiêu

Sức người nào dễ chìu theo

Mênh mông sóng nước rong rêu cuốn người

 

Hai năm sau vua sai đánh nữa (1557)

Thanh Quân Công chống giữ Nga Sơn

Vũ Lăng lựa kế đánh dồn

Khiến cho Kính Điển thua luôn trận này(1557)

 

Để đánh trả Kiểm sai năm vạn

Vừa chiến thuyền lính tráng binh lương

Giong buồm trực chỉ Sơn Nam

Hai bên quần thảo cùng đường lui quân

 

Cuộc chiến tranh không phân thắng bại

Khiến dân tình khốn khổ lầm than

Lòng người quá đỗi hoang mang

Bắc nam tương sát điêu tàn không nguôi

NGUYỄN HOÀNG ( 1558 - 1613)

 

Năm Mậu Ngọ, tháng mười, Trịnh Kiểm(1558) 

Cho Nguyễn Hoàng vào trấn Hoá Châu

Đắp đài làm lễ đàn giao

Dậm chân đất mới vẹt lau dựng nhà

 

Bõ những lúc bôn ba sất bất

Nay tìm ra chổ đất dung thân

Lựa nơi hiễm yếu đóng quân

Biễn dâu nay đã biến dần gia trang

 

Năm Kỉ Mùi vừa gần tháng tám(1559)

Trịnh Kiểm đem sáu vạn tinh binh

Sau khi hiểu rõ sự tình 

Đích thân làm tướng điều binh lên đường

 

Mạc Phúc Nguyên vội vàng ra ở 

Đặt dinh cơ trú sở cửa Nam

Đóng từ Bạch Hạc-Nam Xang

Trại binh, thuyền chiến trải dàn một phương

 

Mặc cho Kiểm trên đường đánh tới

Chiếm một vùng ra mãi phía Tây

Dụ cho quân Trịnh sa lầy (1560)

Lén sai Kính Điển vào ngay Yên Trường

 

Quân Trịnh Kiểm hoang mang chẳn biết

Bị quân Mạc tập kích sau lưng

Tây Đô bối rối vô cùng

Thái sư hốt hoảng rút trung quân về

 

Còn dân chúng nhiều bề khốn khổ

Đất nước dần đến chỗ tan thương

Ruộng vườn để mặc đất hoang 

Con dân ly tán chạy sang nước người

 

Về xã hội suy đồi cùng cực

Nền kinh tế gặp lúc nguy nan

Sâu rầy cắn nát mùa màng

Khi thì hạn hán khi tràn vở đê(1562)

 

Nước ngã nghiêng nhiều bề thảm khốc

Lòng trung quân vị quốc hiếm thay

Quần thần vua chẳng tin ai(1562)

Hôm nay trung đó ngày mai phản mình

 

MẠC MẬU HỢP (1562- 1592)

 

Mạc Phúc Nguyên chết năm Tân Dậu (1561)

Lúc chiến tranh đổ máu tương tàn

Triều thần tổ chức đăng quang

Tiến phong Mậu Hợp lên làm quốc vương

 

Điều binh tướng , cố ngăn quân Trịnh

Giữ Sơn Nam, chận đánh Trường Yên

Mấy năm tương sát triền miên

Tổn thất sinh mang hai bên quá nhiều

 

Mạc Hậu Hợp nghe theo Kính Điễn

Nhân sau khi Trịnh Kiểm qua đời(1570)

Trịnh Tùng, Trịnh Cối dằng dai

Tranh nhau ngôi báu như loài sói lang

 

Nhân cơ hội bằng vàng lúc đó

Mạc Kính Điển phủ dụ thân vương

Đem quân mười vạn lên đường

Bảy trăm thuyền chiến giương buồm vào Nam(1570)

 

Trong lúc đó ngôi vương phủ chúa

Việc tranh chấp ở giữa hai bên

Trịnh Tùng được lập đưa lên

Vua Lê chấp thuận giao quyền quốc gia

 

TRỊNH TÙNG (1570- 1623)

 

Trịnh Cối trước vốn là anh cả

Nếu được ngôi là họa cho dân

Một người tửu sắc hoang dâm

Khó lòng điều tướng , cầm quân bấy giờ

 

Quân họ Mạc từ từ chiếm cứ

Lấy Thanh Hoa , thu giữ Long Sùng

Vua Lê giao tướng Trịnh Tùng

Đem quân tái chiếm các vùng trước đây

 

Mạc Kính Điển lâu nay vẫn sợ 

Nản lòng quân khi ở quá lâu

Truyền cho binh lính lui sau

Vạch con sông Cả đôi bờ phân ranh

 

Nguyễn Hoàng đi trấn miền Thuận Hóa

Đem tài riêng cải hóa yên dân

Vua cho thêm đất Quảng Nam

Thống binh suất tướng sửa sang mối giềng

 

Tướng Nguyễn Hoàng rất nghiêm quân lệnh

Có lòng nhân lại tính khoan hòa

Công bằng phép nước đặt ra

Chấn hưng phong tục, kiểm tra bồi thần

 

Sống vì dân xả thân vì nước

Ông là người đoán được thời cơ

Quốc gia loạn lạc xác xơ

Nhân tâm ly tán kể từ Mục Vương

 

Ngoài Nghệ An xảy cơn chính biến(1572)

Vua Anh Tông trốn lén đi xa

Vì nghe Hấp-Ngạn dèm pha

Tả quân quyền thế quan gia khó lòng

 

Tả tướng quân Trịnh Tùng hay chuyện

Đem binh gia đến huyện Thụy Nguyên

Rước ngay hoàng tử về liền

Tôn làm hoàng đế vỗ yên lòng người

 

Lê Cập Đệ vốn nuôi đại chí

Đang trên sông mưu thí Trịnh Tùng(1572)

Thương cho một đấng anh hùng

Mưu không thành được bị Tùng chém phăng

LÊ THẾ TÔNG HOÀNG ĐẾ 

( 1573- 1599 )

 

Khi lên ngôi Duy Dân sáu tuổi

Đổi niên hiệu Gia Thái đầu năm

Việc binh cho đến việc dân

Trịnh Tùng tự tác dần dần thay vua

 

Xuống lệnh cho Hữu Liên, Đức Vị

Đi rước về hoàng đế Anh Tông

Gặp vua đang ở giữa đồng

Xin ngài mau chóng để cùng hồi loan

 

Đến nửa đường mưu toan bức hại(1573)

Rồi phao vua sợ hãi quyên sinh

Quần thần nghe được thất kinh

Kể từ dạo đó triều đình mới yên

 

Ơ Bắc triều nắm quyền cai trị

Mậu Hợp xem mạch địa Thăng Long(1577)

Sai quan dựng trại ngoài trong

Mở khoa thi Hội yên lòng thứ dân

 

Năm Mậu Dần(1570) đốc binh Kính Điển

Hội cùng quan Ngọc Liễn đem quân

Đánh vàoThanh Hóa mấy lần

Mặt trên phương Bắc chiếm gần châu Thu

 

Mạc Kính Điển được vua yêu quí 

Là một người tài trí thông minh

Với vua một mực trung thành

Trong hàng tướng lãnh vang danh một thời(1580) 

 

Các quan khác xu thời hèn nhát

Chỉ tham tiền, kiếm chác của dân

Hợp thì dâm dục, bất nhân

Bắc triều từ đó đến dần diệt vong

 

Thành Thăng Long lần này tu bổ(1587)

Sửa sang nhiều những chổ hư hao

Trồng tre chống giặc làm rào(1587)

Đắp thêm lũy đất còn cao hơn thành

 

Hợp lại sai dựng đình xây điện

Bày ra trò tiệc yến liên miên

Mê người thiếu nữ : vợ Niên

Lập mưu bức hại, dành riêng cho mình

 

Bảy mươi năm chiến tranh Nam Bắc

Nỗi kinh hoàng gieo rắc trong dân

Ba mươi tám trận qua phân

Nước non xơ xác muôn phần xót xa

 

Năm Nhâm Thìn, mồng ba sau tết(1592)

Dựng trai đàn, Tiết chế Trịnh Tùng

Nam giao lễ tế núi sông

Cáo trời Bắc phạt rùng rùng tiến quân

 

Sông Minh Giang, Trịnh Tùng vừa đến

Cho dựng đồn bày trận trước tiên

Lệnh ban không được thù riêng

Nếu ai vi phạm luật riêng tử hình

 

Quân đi nhanh qua sông Tô Lịch

Đến Xạ Đôi vừa kịp qua sông

Hẹn cùng mai đánh Thăng Long

Cửa Tây thẳng tiến tấn công vào thành

 

Ba cửa thành Nam Giao Cầu Gỗ

Tướng Trần Phương coi chổ tượng binh

Dàn quân bố trận thật nhanh 

Cuốn cờ im trống nghi binh đợi giờ

 

Qua Thiên Phái , qua đò Đoan Vĩ

Lệnh xuất quân về phía cửa sông

Đánh thượng lưu đuổi đến cùng

Mạc quân tan vỡ Quốc công đầu hàng

 

Tháng mười một, lập xuân vừa tới

Mạc Mậu Hợp tiến thối lưỡng nan

Bốn bề dày đặc quân Nam

Quan binh nhà Mạc vỡ tan dần dần

 

Quan Tiết chế cho ban quân lệnh

Nhắc binh lính phải tránh tối đa

Kẻ nào phạm đến cửa nhà

Cướp bóc hãm hiếp thì là giết ngay

 

Quân Nam triều bao vây họ Mạc

Bến Sa Thảo lấy được hàng nghìn

Khí tài, lương thảo, chiến thuyền 

Rồi đem nhân nghĩa vỗ yên dân lành

 

Vua nhà Mạc bỏ thành chạy trốn

Đem tàn binh về trấn Hải Dương

Trịnh Tùng đuổi đến Tranh Giang

Dừng quân dựng trại , cắt đường về kinh

 

Mạc Mậu Hợp một mình chạy lạc

Bị dân binh bắt được trong chùa 

Trong khi đang giả làm sư

Trói tay, bêu sống, dâng tù đóng đinh

 

Mạc Kính Chỉ về miềnYên Quảng

Còn Tôn thất tản mạn khắp nơi 

Mười phần chết tám còn hai

Xem như họ Mạc hết thời từ đây

 

Thành Thăng Long cho xây sửa tạm

Chỉ trong vòng một tháng làm xong

Sắm bày xe cộ, nghi phong

Thiết đài lễ đón Thế Tông ngự triều

 

Ngày mười sáu cờ treo đại yến(1593)

Vua ngồi trên chính điện khai triều

Ban cho ơn trạch trước sau

Đại xá thiên hạ buổi đầu trung hưng

 

Còn họ Mạc cuối cùng bôn tẩu 

Lấy Bắc phương nương náu thân tàn

Vào năm Đinh Hợi được dân(1527)

Đến năm Quý Hợi mất luôn chính quyền(1623)

 

Sáu bảy năm Đăng Dung xưng đế

Tiếm ngôi trời quốc thể hưng vong

Cháu con nay phải long đong

Năm đời vua Mạc cuối cùng chuyển qua

 

Lật trang qua Nguyễn Hoàng thống lĩnh(1593)

Đem thủy binh bình định Kính Chương

Dồn cho quân Mạc hết đường 

Lấy thêm các xứ Hải Dương, Đại Đồng

 

Mạc Ngọc Liễn lâm chung hấp hối(1594)

Bản chúc thư trăn trối thế này:

"Vận nhà Mạc hết từ nay

Họ Lê hưng phục chuyển xoay số trời

 

Chớ nên mời Minh vào xứ sở 

Để dân ta đau khổ lầm than

Tội này lớn lắm khó bàn

Ngươi nên nhớ lấy để răn mọi người "

 

Rất nhiều nơi mất mùa năm đó 

Dân Hải Dương chết đói quá cao(1594)

Người ta ăn thịt lẫn nhau 

Ngoài đường xác chết gối đầu giơ xương (1595)

 

Quân trộm cướp nhiễu nhương nhiều chổ(1595-1596)

Chúng đốt nhà cướp của lương dân

Tình hình xã hội bất an 

Vua Lê, chúa Trịnh mãi đang tranh giành

 

Vua nhà Minh nhiều lần sai sứ 

Mang điệp văn qua cửa Nam giao(1596)

Đòi vua hội khán sang chầu

Dây dưa thất hẹn trước sau hai lần

 

Phùng Khắc Khoan bổ làm Chánh sứ(1597)

Đi mấy tháng mới tới Yên Kinh 

Gặp ngày Vạn Thọ vua Minh

Thảo ngay một tập thơ trình vua xem

 

Vua Minh khen tập thơ Vạn Thọ

Xuống lệnh truyền cho thợ khắc in 

Lại sai sứ giả Triều Tiên 

Viết lời đề tựa nói thêm mấy điều

 

Năm Mậu Tuất(1598) có nhiều thay đổi

Thăng Trịnh Tùng lên tới quận công 

Nguyễn Hoàng dụng kế thủy quân

Đánh tan thuyền Mạc ở gần Hải Dương

 

Lê Thế Tông lại băng sau đó (1599)

Ơ ngôi vua hăm bảy năm trời

Quyền hành đã dược người coi

Đã Vua còn Chúa, thói đời mỉa mai

 

LÊ KÍNH TÔNG HOÀNG ĐẾ 

(1600- 1619)

 

Bình an Vương chọn người nối nghiệp

Con thứ là công tử Duy Tân

Lên ngôi đặt hiệu Kính Tông 

Đổi năm Thuận Đức nối dòng hoàng gia

 

Thực sự vua chỉ là đại diện 

Cho quốc gia khi tiếp sứ thần

Vua là biểu tượng cho dân 

Nhưng quyền quyết định thuộc phần Trịnh Vương

 

Cho Nguyễn Hoàng trở về Thuận Hóa

GiaoTrịnh Tùng phò tá Tây Đô

Loạn trong cả nước bấy giờ 

Quan quân hào trưởng tha hồ ra oai

 

Cả ba miền nhiều tay cát cứ 

Họ Mạc thì trấn giử Bắc phương 

Trịnh-Lê chiếm đến Hoàng Giang

Phương Nam riêng để Nguyễn Hoàng đóng quân

 

Bình An Vương sai Luân đi đánh

Đem bộ binh vào chiếm phương Nam 

Bị dân tại chỗ phá tan

Kể từ dạo ấy đôi đường phân ly

 

Năm Quý Sửu(1613)Nguyễn Hoàng tạ thế

Mấy ai sống đến dễ chín mươi

Giang sơn một dãi ơn trời

Đất từ Thuận Quảng kéo dài vô Nam

 

NGUYỄN PHÚC NGUYÊN (1613- 1635) 

 

Nguyễn Phúc Nguyên nối giòng đời trước(1613-1635)

Tước Thương Công lại được vua Lê

Duy Từ khuyên Chúa lờ đi

Chỉ thêm ràng buột , khó bề mai sau

 

Ba mươi năm khi vào trấn nhậm 

Khai khẫn thành vùng đất phì nhiêu 

Đàng trong hùng kiệt đã nhiều 

Nhân tài đất Bắc vào theo lắm người

 

Và càng ngày càng thêm thanh thế

Biết chiêu hiền đãi sĩ trong dân

Chọn người đảm trách việc quan

Cầm cân nẫy mực làm gương cho người