Hồ Ðắc Duy

 

QUYỂN 13

Trước khi băng vào năm Đinh Tỵ (1497)

Giữa triều đình chiếu chỉ truyền ngôi

Lựa trong mười bốn con trai

Hai mươi con gái chọn người lên thay

 

LÊ HIẾN TÔNG HOÀNG ĐẾ 

(1497- 1504)

 

Thái tử Huy lên ngôi hoàng đế (1497)

Là một nguời thông duệ anh minh 

Việc quan cho chí việc binh

Thân hành khảo xét, tự mình duyệt phê (1498)

 

Vua ở ngôi tuổi kề băm bảy

Giữ phép công vẫn phải theo xưa

Thường đem Kinh Dịch, Kinh Thi

Mà răn thần tử giữ bề vua tôi

 

Năm Kỷ Mùi cho đòi tuyên sứ(1499)

Báo cho dân dự trữ gạo dư (1498)

Không nên xa xỉ dùng bừa

Để dành khi đói mất mùa mà ăn

 

Cũng năm đó cùng quan bộ Lại

Điện Kính Thiên vua ngự xướng danh

Truyền loa rao khắp kinh thành

Bảng vàng tiến sĩ một mình Lý Khiêm (1499)

 

Vua lại truyền thẩm tra quan lại

Tinh giảm dần bộ máy quốc gia

Tham, ngu, dốt, hoặc quá già

Thì cho trí sĩ thải ra loại này

 

Kể từ nay thân vương, dân chúng

Không cưới xin Man chủng Chiêm Thành

Bảo toàn giòng giống tinh anh

Để cho phong tục nước mình giữ nguyên

 

Cấp áo xiêm tùy theo chức tước

Khi vào chầu cho các quan nha

Thường triều mặc áo tơ gai

Trong ngày quốc kỵ cấm xài vải hoa

 

Vua chuẩn y lời tâu Lễ Bộ (1503)

Cho đắp đê, đóng vĩ nâng bờ

Ven sông Tô Lịch để hờ

Phòng khi lụt hạn đóng cừ tưới tiêu

 

Quan Hàn lâm Minh triều đi sứ (1499)

Là Lương Trừ mang ngự sắc sang

Phong làm vua nước An Nam

Lệnh cho lưỡng quốc nghị bàn hiếu thông

 

Kỳ thi Hội nói chung có khác (1502)

Lễ xướng danh loa bắc truyền ra

Bảng vàng trước ở Đông Hoa

Nay nhà Thái học đem ra bấy giờ

 

Quan Gia Đình Trung Thu Ngoạn Nguyệt

Là bài thơ điểm khuyết của vua

Khuyên dân cày cấy đúng mùa

Một bài ngự chế dặn dò như sau :

 

Tinh hỏa hôn trung dạ

Bồng mang xuất bích đông

Kinh phuơng dương đại thủy

Vệ địa khủng hưng nhung

 

Tuần tĩnh vưu tâm lý

Suy chiêm mạn di đồng

Bài thơ nói tự đáy lòng

Lưu tâm lụt lội đề phòng về sau

 

Vua kinh hành ngự vào Thanh Hóa

Bái Sơn Lăng xa giá trở về

Mình rồng nghe đã hơi se

Lại ham nữ sắc có bề đáng lo

 

LÊ TÚC TÔNG HOÀNG ĐẾ (1504)

 

Khi sắp băng truyền cho thái tử 

Húy là Thuần, con thứ hiến Tông

Một trong sáu vị nối dòng

Lên ngôi cửu ngũ thuận lòng muôn dân

 

Lễ đăng quang vào năm Giáp Tý (1504)

Từ năm nay niên chỉ Thái Trinh

Ngày sinh Khánh Tiết Thiên Ninh

Ra ân đại xá, thái bình yên dân

 

Vua ở ngôi được gần sáu tháng

Là một nguời yểu mạng không may

Lại thêm hiếu học tài hay

Làm vua mấy tháng , tiếc thay giữa chừng

 

LÊ UY MỤC HOÀNG ĐẾ 

(1504- 1510)

 

Lúc lâm chung để lời di mệnh

Đến Hưng Minh, cung thỉnh hoàng huynh

Nguời này tên húy là Huyên

Hiệu Uy Mục Đế nối quyền chăn dân

 

Mẹ của vua người làng Phú Chẫn

Thuở cơ hàn tự bán mình đi

Bị sung làm kẻ nô tì

Đưa vào trong nội cận kề tiên vương

 

Lúc Hiến Tông còn đang thái tử

Thấy nàng xinh tình tứ thước tha

Đưa về trong phủ làm hoa 

Hạ sinh Uy Mục chợt qua đời liền

 

Vì thù riêng , giết ngầm tổ mẫu

Người dáng dấp tướng mạo Quỷ Vương

Bất cần triều chính kỷ cương

Gian dâm hiếu sát xem thói thường hung hăng

 

Mạc Đăng Dung làm Thiên vũ vệ (1507)

Trong gia phả : hậu duệ Đĩnh Chi 

Vai u thịt bắp coi bề, 

Làm quan túc vệ chỉ huy ngự tiền 

 

Vua Uy Mục ngày thêm càng rỡ

Khi say mèm giết cả cung nhân

Để cho họ ngoại chiếm dần

Nhữ Vi , Khương Chủng chẳng cần hỏi ai 

(1505,1507, 1509)

 

Cậy quyền thế ra oai vùi dập(1507)

Từ dân lành đến lớp thân vương

Muôn dân ta thán vô vàn

Còn vua thì vẫn cung nhân vui đùa

 

Theo lệnh vua giết thêm nữ sử (1509)

Và người Chiêm đang giữ trong tù

Giết luôn tôn thất của vua

Hại người cốt nhục không chừa một ai

 

Trong năm năm trên ngôi hoàng đế

Tội ác nhiều không xuễ mà ghi

Giết người, vét thuế đem đi

Tiêu xài phung phí kể gì của công

 

Tu Công Dinh họp cùng ba phủ

Được tôn lên minh chủ nghĩa binh

Dùng Văn Lang để tiến hành

Diệt trừ bạo chúa xích xiềng ác ôn(1509)

 

Từ Tây đô đem quân tiến đánh

Uy Mục Vương vội lánh khỏi thành

Tu Công chiếm được Đông Kinh

Hoàn toàn làm chủ tình hình rối ren

 

Uy Mục Vương bắt đem giam lỏng

Xác bỏ vào miệng súng bắn đi

Xong đời một kẻ ác di

Một tên bạo ngược quá ghê bấy giờ 

LÊ TƯƠNG DỰC HOÀNG ĐẾ 

(1510- 1516)

 

Tương Dực Đế ngôi vua thay thế (1516)

Lấy Ngô Hoán : Tán Trị thừa tuyên

Chỉnh trang bộ máy chính quyền

Lệnh cho bộ Hộ an ninh làm đầu

 

Nền ngoại giao cũng cùng lối cũ

Sai Lý Khiêm đi sứ sang Minh(1510)

Đem đồ tuế cống linh đình

Theo như đòi hỏi triều đình Trung Hoa

 

Minh Chính Đức cho qua đáp lễ

Sai Hy Tăng, Nhược Thủy đem sang (1513)

Sắc phong vua nước An Nam

Ban cho mũ áo được làm bằng da

 

Phạm Hy Tăng chê vua dáng lệch

Là "vua Heo" thích việc ăn chơi

Loạn vong sẽ xẩy tới nơi

Ngai vàng Giao Chỉ khó ngồi được lâu

 

Vua thông dâm nàng hầu của bố(1514)

Rồi giao hoan cả vợ anh em(1515) 

Hồ Tây cho sửa sang thêm

Cởi truồng cung nữ chèo thuyền làm vui

 

Lại sai người đắp thành ngàn trượng(1516)

Làm cống ngầm , đập chắn sông Tô

Cửu Trùng mặt trước đào hồ

Nhà hơn trăm nóc tốn hao vô cùng

 

Trong nội cung hoạn quan làm loạn

Bọn phản thần định thoán ngôi vua

Nhờ tay Trịnh Hựu ngăn cho

Bọn Hài bị chém bấy giờ mới yên(1510)

 

Ơ trấn biên nỗi lên giặc cỏ

Như Hưng, Hy,Triệt ở Nghệ An (1512)

Lê Hất và bọn Trần Tuân

Vua sai Đỗ Nhạc đem quân tiểu trừ

 

Chiếm đất chùa Quỳnh Lâm đại náo

Ơ Thùy Đường Trần Cảo xưng vương(1516)

Đem quân vây kín phủ đường

Thăng Long chiếm cứ tự phong quốc triều

 

Tương Dực Đế đuổi theo Trần Cảo

Cảo chạy thua về thấu đảo Ngọc Sơn

Vua sai Trần Tiến đánh dồn

Cảo quay quân lại giết luôn tướng triều

 

Trịnh Duy Sản âm mưu phế bỏ

Lừa giết vua ở chỗ Bích Câu

Xác vua vắt vẻo đem vào

Ơ trên mình ngựa châm dầu hỏa thiêu

 

Năm Giáp Tuất(1514) dưới triều Tương Dực

Quan thượng thư Đông Các Lê Tung

Viết bài Tổng luận tiến dâng

Về kho Đại Việt, Vũ Quỳnh khảo biên

 

LÊ CHIÊU TÔNG HOÀNG ĐẾ 

( 1516- 1522)

 

Bọn chuyên quyền đưa ra vua mới (1516)

Húy là Y, hoàng đế Chiêu Tông

Đổi năm Quang Thuận để xưng

Trong triều ngoài nội Đăng Dung cầm quyền

 

Trịnh Duy Sản lấy thêm quân lính

Cùng Nguyễn Thượng đi đánh Chí Linh

Bị quân Trần Cảo vây quanh

Cuối cùng bị giết gần thành Lạng Nguyên(1516)

 

Quân của Cảo ngày thêm khốn khổ

Bèn rút về trấn ở Lạng Nguyên

Cảo cho trai trưởng cầm quyền

Còn mình xuống tóc tu tiên lánh đời(1516)

 

Các quan lại tùy thời cát cứ

Đem quân mình trừ khử lẫn nhau

Trần Chân, Hoàng Dụ rồi sau

Xuân Thi, Nguyễn Áng đánh vào kinh sư 

 

Có Nguyễn Sư bức xúc trước cảnh

Nước nhà lâm vào nạn rối tung

Ra tay cái thế anh hùng

Thử xem thời vận mấy dòng thơ sau :

 

Những toan phục nước cứu muôn dân

Trời chẳng chiều người cũng khó phần

Sông rộng, Giang Đông khôn trở gót

Gió to Xích Bích để thiêu quân

 

Ninh Sơn mây ám rồng xa khuất

Phúc địa trăng soi hạc tới gần

Anh hùng thành bại xưa nay vậy

Chí đời chưa thỏa hận vô ngần

 

Ơ thành đô bây chừ khói lửa(1518)

Giặc tha hồ cướp của lương dân

Trước thì Trần Cảo tang thương

Sau là Duy Nhạc phá tan kinh thành

 

Mạc Đăng Dung hồi binh theo lệnh

Của Chiêu Tông bình định loạn quân

Quyền uy, ông tóm thâu dần

Vào tay họ Mạc loại dần người ngay

 

Vua mưu ngầm cho vời Hiến, Thứ(1522)

Cho người làm mật sứ gọi Tuy

Nửa đêm vua lẻn ra đi

Đăng Dung biết được cấp truy chận đường

LÊ CUNG HOÀNG HOÀNG ĐẾ 

( 1522- 1527)

 

Sau hiệp bàn , thái sư Lê Phụ(1522)

Lấy em vua đề cử lên ngôi

Lê Xuân được đặt lên ngai

Tân vương là cháu bốn đời Thánh Tông

 

Đăng Dung giết Chiêu Tông hoàng đế(1526)

Giữa năm Hợi(1527) lại phế Cung Hoàng

Giáng vua xuống tước Cung Vương

Bắt Hoàng thái hậu giam chung với người

 

Bà khấn trời trước khi bị thí :

"Mạc Đăng Dung là kẻ bề tôi

Manh tâm, phế chúa, cướp ngôi 

Ngày sau con cháu nó thời như ri"

 

MẠC ĐĂNG DUNG ( 1527- 1529)

 

Mạc Đăng Dung vốn nghề đánh cá

Thuở thiếu thời sống ở Cổ Trai

Có dư sức khỏe hơn người

Xuất thân lực sĩ vào đời hậu Lê

 

Đô chỉ huy lên chức Thái phó

Tóm thâu đầy quyền ở trong tay

Ra oai tác quái với người

Bắt vua viết chiếu nhường ngôi cho mình

 

Dung sai người qua Minh kính báo(1428)

Cắt hai châu tiến cáo đem dâng

Vua Minh thấy thế bằng lòng

Cho quan giao hảo sứ thông bình thường

 

Mạc Đăng Dung ngôi vương cướp được

Ba năm trời, bắt chước thuở xưa

Truyền cho con truởng làm vua(1429)

Còn mình Thái thượng được vừa mấy năm

 

MẠC ĐĂNG DOANH ( 1529- 1540)

 

Mạc Đăng Doanh đổi năm Đại Chính(1429)

Nắm binh quyền ước tính mười năm

Điều quân trị nước sai lầm

Nhân dân ta thán hờn căm quá nhiều

 

Thuở bấy giờ dân kêu thảm thiết

Mấy năm liền chém giết lẫn nhau(1525)

Lại thêm sâu cắn hoa màu(1527,1530)

Nhân dân ly tán khổ đau vô cùng

 

Nguời ta trông có người lãnh tụ

Đưa nuớc ra khỏi chổ lầm than

Dẹp yên bè lũ tham tàn

Sâu dân mọt nuớc đã làm suy vong

 

Năm Canh Dần có ông Lê Ý(1430)

Người họ Lê khởi nghĩa dấy binh

Khắp nơi trong nước tòng chinh

Chỉ vài ba tháng quân thanh lẫy lừng

 

Mạc Đăng Dung đem quân đi đánh

Mấy trận liền xính vính tả tơi

Sơn quan tìm lối rút lui

Tống Giang cứ điểm cho người trấn biên

 

Mạc Đăng Doanh điều quân Hoằng Hóa

Cùng Quốc Trinh trấn ngã Thạch Thành

Bất thần tung chưởng đánh nhanh

Tuởng rằng thắng thế hóa thành thua to

 

Quân Lê Ý bấy giờ kiêu ngạo

Vì coi thường nên dẫu hùng binh

Nhân khi sơ ý coi khinh

Bị quân nhà Mạc công thành đánh tan

 

Bắt được Ý cửa Nam, bãi cát

Lệnh dùng xe xé xác hành hình(1530)

Nghĩa quân tan vỡ rất nhanh

Người thì phân tán kẻ đành chạy sang

 

Nước Ai Lao chọn đường ẩn náu

Sống tạm thời rèn giáo mài gươm

Chờ khi khôi phục giang san

Dẹp tan bạo chúa trung hưng nước nhà

 

Doanh cũng cho mở khoa thi Hội

Tuyển nhân tài cứ mỗi tam niên

Trạng nguyên là Nguyễn Bỉnh Khiêm(1535)

Tiến sĩ cập đệ có thêm họ Bùi

 

Ở trong nước ơn trời đổ xuống

Mưa thuận hòa đất ruộng lúa chiêm

Được mùa quốc thống tạm yên

Không còn trộm cướp liên miên như thời...

 

Họ Mạc sai sang Minh dâng biểu

Nộp sổ sách và chịu xin hàng

Đăng Dung qùy trước phủ đường

Cột dây vào cổ xin nhường đất đai(1540)

LÊ TRANG TÔNG HOÀNG ĐẾ 
(1533- 1548)
 

Nguyễn Kim cho người tìm khắp nước

Kiếm cháu con đời trước nhà Lê

Rước ông Lê Huyến đưa về

Tôn làm Hoàng đế trị vì hùng binh

 

Từ Lê Lợi khai sinh dấy nghiệp

Đến Cung Hoàng nối tiếp nhiều năm

Kéo dài niên kỷ hơn trăm

Lê sơ nay chuyển ra làm Trung hưng

 

Vua Trang Tông (1533) trở về lại nước

Cùng Nguyễn Kim lo việc binh dân

Ngày đêm chỉnh đốn quan quân

Nguyên Hòa niên hiệu, kết thân nước Lào

 

Tây dựa vào Ai Lao hùng cứ

Bắc thì cho sai sứ cầu phong

Đất đai giữ được phía trong

Cao Bằng, họ Mạc tranh hùng với Lê

 

Cả hai xin Tàu về phân xử

Bọn Mạc Lê là thứ hám danh

Đăng Dung lại tự trói mình

Lấy dây buộc cổ ở thành Nam Quan

 

Dung dâng biểu đầu hàng quân giặc

Còn Trang Tông lại mách Đăng Dung :

Tiếm ngôi rồi lại tự xưng

Làm vua Đại Việt cúi dâng chuyện này 

 

Vua nhà Minh hiểu ngay sự thể (1541-1546)

Mạc Phúc Hải theo lệ cống mình

Lạy , quỳ trước mặt quân Minh

Để quan hội khám ở thành Nam Quan

 

Cho người mang đồ sang tuế cống

Bị quân Minh rẻ rúng bồi thần

Việc này nhục quốc khi dân

Khiến cho bá tánh hận quân cầm quyền

 

Người trong nước bùng lên khởi nghĩa

Theo Trang Tông vì quá chán chê

Nguyễn Kim là tổng chỉ huy

Anh hùng hào kiệt theo về rất đông

 

Dương Chấp Nhất gian hùng họ Mạc (1545)

Giả trá hàng giết được Nguyễn Kim

Vua sai Trịnh Kiểm thay quyền

Nam-Lê; Bắc-Mạc hai miền phân tranh

 

MẠC PHÚC NGUYÊN 

(1546- 1561)

 

Năm Bính Ngọ (1546) Phúc Nguyên kế vị

Việc triều chính lại để chú coi

Khiêm Vương Kính Điễn dùng người

Cùng quan Thái tể trong ngoài giữ yên

 

Mạc Kính Điển quyền hành quyết đoán(1546)

Thẳng tay trừ, dẹp loạn Chính Trung

Họ hàng giết lẫn lung tung

Trung bèn chiếm cứ một vùng Quảng Yên