Hồ Ðắc Duy

 

QUYỂN 5

LÝ NHÂN TÔNG HOÀNG ĐẾ (1072 - 1127)

 

Vua băng hà, con lên bẩy tuổi (1072)

Húy Càn Đức, miếu hiệu Nhân Tông

 

Lý Đạo Thành được sắc phong

Thái sự phụ chính để trông triều đình

Đổi niên hiệu Thái Ninh năm Tý (1072)

Bà buông rèm chính sự cùng nghe

 

Tranh quyền bức tử Hoàng Phi

Là Hoàng thái hậu đương thì họ Dương

Lý Đạo Thành lên đường biên trấn (1073)

Cũng chỉ vì can gián Linh Nhân

 

Giết người nào có ăn năn

Một rừng, hai hổ thiệt rằng khó thay

Việc triều chính trong tay Thái hậu (1072)

Nhân tiết xuân xuống chiếu tuyển sinh (1075)

 

Lựa người bác học minh kinh

Tam trường lều chỏng cho lưu danh với đời

Lê Văn Thịnh tên ngời bảng hổ

Được vời vào dạy dỗ cho vua

 

Thăng dần lên chức thái sư (1085)

Về sau tạo phản mưu đồ thí quân (1096)

Gia nô Thịnh là dân Đại Lý

Có thuật riêng kỳ bí quái chiêu

 

Tưởng rằng áp đảo làm liều

Nên chi suýt chết vì theo lũ này

Lý Nhân Tông một tay thư pháp (1118)

Nét rồng bay chữ khắc trên bia

 

Minh Văn mấy vận Đường thi

"Lãm sơn dạ yến" vườn khuya gảy đàn (1120)

Nước thanh bình thắt bông kết tụi

Khắp kinh thành mở hội hoa đăng

 

Đàm thi, giữa buổi xuân quang

Trong trời trắng xóa một màn tuyết rơi (1102)

Để có người xiển dương văn hiến

Lựa nhân tài hội tuyển chiêu sinh (1086)

 

Học theo Khổng Mạnh thánh hiền

Chuyên văn, luyện võ rạng danh nước nhà

Quốc tử giám mở ra luật mới

Cho những người biết chữ vào thêm

 

So tài giỏi, kém phân minh

Môn thi : Tính toán, luật hình học riêng (1086)

Mạc Hiễn Tích đề tên bảng yết

Bổ làm quan học sĩ hàn lâm (1086)

 

Về sau đi sứ mấy lần (1094)

Thay vua yên vổ quan quân Chiêm Thành

Cho lão thần được quyền ngồi tấu

Trời vào thu, ban áo các quan

 

Mùa xuân lập yến đãi đằng (1123)

Vua quan cùng sống thân bằng với nhau

Vua ra lệnh : giết trâu phạt trượng

Đến mùa xuân không đốn chặt cây (1126)

 

Cấm dùng gậy nhọn cầm tay

Cùng đồ sắt thép kết bầy đánh nhau

Để giao thông xây cầu, đắp lộ

Sửa kinh thành những chỗ hư hao (1078)

 

Đắp đê Cơ Xá thêm cao

Để ngăn nước lụt tràn vào kinh đô

Trong xây cất truyền cho nung ngói

Để lợp nhà tránh khỏi thiên tai

 

Hội đàm với sứ nước ngoài

Định xong cương giới đất đai rõ ràng (1084)

Vương An Thạch nghĩ rằng Đại Việt (1075)

Bị Chiêm Thành đánh giết hết quân

 

Bây giờ công phá một lần

Chắc rằng chiến thắng sẽ nằm trong tay

Vua Tống sai Lưu Di - Thẫm Khởi

Ngầm dấy binh yễm tại Quế Châu

 

Thuyền bè , quân dụng đưa vào

Cấm dân buôn bán ra vào nước ta

Biết ý đồ của nhà Bắc Tống

Thường Kiệt cho làm tướng điều quân (1075)

 

Tiến sang đánh trước Châu Khâm

Châu Liêm cô thế đầu hàng quân ta

Tướng Ung Châu tên là Tô Giám

Cố thủ thành, không dám động quân

 

Bốn mươi ngày cố cầm chân

Cuối cùng lương cạn phải dâng nộp thành

Ta bắt sống dân binh mười vạn

Phá chiến hào san phẳng môn quan

 

Làm cho dân Tống bàng hoàng

Trước sức công phá dễ dàng của ta

Vào tháng ba (1076), Tống cho Phủ Sứ

Đến Chiêm Thành phủ dụ Nam Man

 

Tống quân , Chân Lạp họp bàn

Bao vây Đại Việt dọn đường tiến quân

Chúng liên minh tạo xong thế trận (1076)

Hai gọng kìm , dưới tấn đánh ngang

 

Quách Quỳ Chiêu Thảo sứ quân

Đem theo chín tướng , vài trăm chiến thuyền

Lại cho thêm viên quan Triệu Tiết

Làm Phó Tướng dồn hết quân sang

 

Khí tài, lương thực sẵn sàng

Lựa ngày xuất phát lên đường tấn công

Lý Thường Kiệt chận sông Như Nguyệt (1076)

Rải phục binh thề quyết tới cùng

 

Đánh tan lũ giặc tàn hung 

Tả tơi vó ngựa, cong lưng chạy dài

Tương truyền rằng lúc xây rào chắn

Dọc theo sông để chống đại binh

 

Thì nghe có tiếng trong đền

Thần nhân Khiếu - Hát lời truyền như sau :

"Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

 

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư"

Quả nhiên ứng nhiệm thiên cơ

Dân ta đã đuổi kẻ thù bắc phương

 

Lý Thường Kiệt giám quan trong Nội

Lại là người danh nổi ngoài biên (1076)

Nức tài người phá Tống bình Chiêm

Chính người viết bản văn tuyên để đời

 

Năm Giáp Thân ở nơi biên trấn (1104)

Quân Chiêm Thành xâm lấn nước ta

Vua Chiêm là Chế Ma Na

Đem quân đòi lại đất nhà trước đây

 

Vua vội sai tướng quân Thường Kiệt

Trổ oai thần đuổi hết giặc Man

Thu hồi toàn vẹn giang sơn

Bắt Chiêm phải cống mấy năm một lần

 

Lý Nhân Tông không con nối nghiệp

Nuôi Dương Hoán để thế ngôi mình (1117)

Hoán người đĩnh ngộ thông minh

Phong làm thái tử thay mình mai sau

 

Trong tiết thu vào năm Đinh Dậu (1117)

Ngày qua đời Thái hậu Ỷ Lan

Tổ chức hỏa táng quốc tang

Chôn theo hầu gái, hỏa đàn thiêu thân

 

Nghe biên giới phỉ quân quấy nhiễu

Vua vội vàng xuống chiếu viễn chinh

Rợp trời cờ xí tinh binh

Thảo ra kế hoạch tự mình điều quân

 

Bến Thiên Thu lừng vang tiếng trống

Đoàn chiến thuyền rẽ sóng vạch sương

Đánh tan, bắt sống Ngụy Bàng

Dẹp yên các động dọc đường quan sơn

 

Cho tịch thu bạc vàng, tơ lụa

Cùng trâu dê, thóc lúa, bò heo

Tù binh bắt được đem theo

Vua tha không giết làm điều hiếu sinh

 

Ngày cuối cùng biết mình sắp chết (1127)

Vua nói rằng : "Bỏ việc xây lăng

Lễ tang giản dị khiêm cần

Giảm phần nghi lễ cho dân khỏi phiền

 

Ta : nhiều năm đã lên nối nghiệp

Nhiệm vụ thì chưa kịp làm xong

Nay thời đến phút lâm chung

Ta lo Thái Tử chưa thông việc triều

 

Nhờ Thái úy phải theo phò tá

Coi Ấu Vương , Trẫm đã giao cho

Vì dân giữ vững cơ đồ

Còn ta, lăng mộ đơn sơ nhẹ nhàn"

 

Ngày vua băng sao sa sấm hiện

Năm Đinh Mùi ở điện Vĩnh Quang (1127)

Thái tử thọ lễ đăng quang

Quỳ bên linh cữu đang quàng nơi đây

 

Bỏ cõi đời nghìn thu vĩnh việt

Gió lạnh lùng khi tiết đông sang

Ngậm ngùi đi, ở lẽ thường

Sáu ba năm ấy đoạn trường một phen 

(thọ 63 tuổi)

 LÝ THẦN TÔNG (1128 - 1138)

 

Lý Thần Tông nguyên niên Thiên Thuận (1128)

Thái úy Lê giúp rập lên ngôi

Làm vua vào tuổi mười hai

Hưởng dương quá mỏng, đức tài cũng không

 

Việc triều chính do công Thái Úy

Đám bề tôi thì chỉ nịnh vua

Đem vàng bạch với hưu, rùa (1129)

Dâng lên Hoàng Thượng để mua vui lòng (1137)

 

Từ hoạn quan, Vương Công, Tể Tướng

Toàn một bầy nghễn ngãn tham lam

Vua thì mê tín dị đoan

Vừa mới mười bảy tuổi có con để bồng

 

Vua xuống chiếu : Lấy chồng phải đợi (1130)

Đẹp xinh thì tuyển tới cung đình

Những cô xấu xí ngoại hình

Thì vua không tuyển mặc tình tự do

 

Lý Thần Tông vô lọ kém cỏi (1134)

Lại dâm bôn để dưới lộng quyền

Lân bang Chân Lạp vạ Chiêm (1137)

Thường hay quấy nhiễu ven biên nước mình

 

Trong kinh thành vua ra chiếu chỉ

Mỗi ba nhà quản lý lấy nhau

Nếu không kiễm soát trước sau

Thì cùng liên đới cũng như tội hình

 

Lịnh ban ra rùng mình sởn óc (1137)

Tạo nghi ngờ tang tóc trong dân

Suy đồi hỗn loạn nhân tâm

Gây thêm chia rẽ quân dân bấy giờ

 

Biết thời cơ nước đang hỗn loạn

Quân Chiêm Thành tiến đánh nước ta

Chúng vào đánh cướp Đổ Gia (1128)

Bảy trăm thuyền chiến tiến qua vùng này

 

Lý Công Bình có tài trấn áp (1137)

Chận Chiêm Thành, Chân Lạp mấy phen

Dụng binh quân pháp rất nghiêm

Nhờ ông đất nước giữ nguyên cõi bờ

 

Ở kinh thành cũng như biên trấn

Nhiều năm liền hạn hán triền miên (1138)

Vua thì đau ốm liên miên

Bao nhiêu quyết định dưới quyền thái sư

 

Thuở bấy giờ Thần Tông tại thế

Vua ra nhiều chiếu chỉ oái ăm (1128)

Dựa vào tiền của đem dâng

Mà ban chức tước quan hàm đất đai

 

Năm Bính Thìn (1136) khi khai đất ở

Hương Lãnh kinh tìm thấy chuông xưa

Đó là di chỉ đồng sơ

Của nền văn hóa có từ ngàn năm

 

Phá Tô Lăng , tướng người Chân Lạp

Đem quân vào trấn áp Nghệ An (1137)

Làm dân khiếp đảm kinh hoàng

May mà cứu viện dẹp tan tức thì

 

Lý Thần Tông ham mê tiền bạc

Việc triều đình để mặc các quan

Biên thùy giăc cướp dọc ngang

Quốc gia bất ổn lại càng khổ thêm

 

LÝ ANH TÔNG HOÀNG ĐẾ (1138 - 1175)

 

Tân Hoàng đế húy tên Thiên Tộ

Lên làm vua tuổi độ lên ba (1138)

Mẫu thân : Cảm Thánh lệnh bà

Được phong thái hậu cũng là người gian

 

Mấy năm sau bốn phương loạn lạc

Triệu Trí Chi khoát lác xưng vương (1140)

Sau Đàm Hữu Lượng làm càn (1144)

Sách dân, quấy nhiễu biên cương một thời

 

Lý Anh Tông tuổi đời non nớt 

Bao nhiêu điều việc nước việc dân

Đều do Thái Úy Đại Thần

Một tay quyết định lấn dần quyền vua

 

Đỗ Anh Vũ thế thừa làm ẩu (1150)

Lại tư thông Thái Hậu họ Lê

Gian dâm trong chốn phòng the

Giữa triều khoác lác chẳng hề nể nang

 

Sai quan thường hất hàm ra hiệu

Vung tay lên như kiểu côn đồ

Nội cung tự tiện ra vô

Quần thần hãi sợ, giả đò làm ngơ

 

Điện Tiên Đô chỉ huy : Vũ Đái

Cùng đại thần khẳng khái bắt giam

Lũ quan hối lộ, tham lam

Thông dâm thái hậu lại làm ô danh

 

Tội rành rành phải đem xử trảm

Quan Nguyễn Dương tấu bẩm xử liền

Nhưng vì Vũ Đái tham tiền

Chỉ phạt Thái Úy làm điền nhi thôi

 

Thái hậu đòi Phục quyền Anh Vũ

Cho y làm chức cũ như xưa (1150)

Y bèn núp bóng sau vua

Bức người đến chết, trả thù tới nơi

 

Y hạ lịnh cho người khủng bố

Làm kinh thành ngạt thở khắp nơi

Cấm không tụ họp ba người (1150)

Cấm không đi lại chê bai triều đình

 

Lịnh khủng bố kéo dài liên tục

Cho đến khi Anh Vũ lìa đời (1164)

Bàn dân thiên hạ khắp nơi

Thở phào nhẹ nhõm khỏi loài sói lang

 

Tô Hiến Thành được làm đại tướng (1161)

Bên cạnh vua chỉnh đốn việc triều

Được vua rất mực kính yêu

Ngoại giao ( 1163) nội trị nhiều điều sửa sang

 

Vua nước Tống vào năm Bảo Ứng (1164)

Sai sứ sang đem tặng Anh Tông

An Nam chiếu chỉ sắc phong

Đổi tên Giao Chỉ để hòng dụ ta

 

Nền ngoại giao giửa ta và Tống

Suốt nhiều năm chẳn động can qua

Giử tình lân quốc hiếu hòa

Bán buôn hai nước vào ra dể dàng

 

Với các quan : Đặt khoa khảo thí (1162)

Cứ chín năm thanh lý một lần

Thăng quan tiến chức lên dần

Giúp người trung chính lập thân dễ dàng

 

Vua đi tuần những nơi hiểm yếu

Bởi vì người muốn hiểu ý dân (1171)

Hình sông, thế núi xa gần

Bảng đồ ghi chú, phiên thần lân bang (1172)

 

Vua học bắn xạ trường dựng bảng (1170)

Khuyên các quan võ tướng hằng ngày

Chuyên lo huấn luyện cho hay

Phép công phá trận lại bày ra ôn

 

Nơi đảo xa Vân Đồn lập trại

Cho thuyền buồm đi lại giao thương

Xiêm La, Lộ Lạc cũng thường

Trảo Oa cũng đến bán hàng cho ta (1149)

 

Vua quyết định không tha Thái Tử (1174)

Long Xưởng người cư xử vô luân

Làm điều trái đạo bất nhân

Thông dâm cùng với phi tần của cha

 

Lệnh ban ra phong cho Long Trát

Nối nghiệp nhà ký thác truyền ngôi

Đông Cung Thái Tử lập rồi

Quyền nhiếp chính sự , triệu vời Tô Quân

 

Tô Hiến Thành được vua phó chúc (1175)

Giao con mình cho bậc đại thần 

Dốc lòng phò tá Ấu Quân

Một người trung nghĩa cầm cân giữa triều

 

Vua băng hà, vâng theo di chiếu

Tô Hiến Thành rước kiệu tân quân

Lên ngôi hoàng đế chăn dân

Chăm lo chính sự, sửa sang mọi đàng

 LÝ CAO TÔNG HOÀNG ĐẾ 

(1176 - 1210)

 

Hiệu Trinh Phù vua ban cho nước

Việc triều đình các cấp cân phân

Tháng giêng năm đó Bính Thân (1176)

Đại xá thiên hạ bàn dân làm đầu

 

Nơi biên trấn diệt đồ giặc cướp

Việc triều đình từng bước sửa sang

Vua, quan nhiệm vụ rõ ràng

Chia làm ba bậc quan trường biểu nghi

 

Mời giáo thụ dạy vì Ấu Chúa

Cáo trong dân để lựa nhân tài

Sửa sang luật pháp cho ngay

Lập trường dạy học giúp người mở mang

 

Tô Hiến Thành bỗng mang bạo bệnh

Thương cho ông mới đến giữa đường

Bao nhiêu kế hoạch dở dang

Không ai nối tiếp theo gương của người

 

Khi lâm chung có người đến hỏi

Ai là người thay chổ của ông ?

Lựa người lương đống tôi trung 

Vì nước tiến cử không hàm ơn riêng

 

Đỗ An Di nắm quyền Phụ Chính (1179)

Cũng ra tay bình định biên cương

Chọn người tài giỏi, hiền lương

Giúp lo việc nước tìm đường cứu dân

 

Giặc nhiễu nhương muôn phần khốn đốn

Thêm thiên tai bất ổn triền miên (1181)

Đói to, người chết liền liền

Chết luôn một nửa, khi nguyên cả làng (1208)

 

Thóc chẩn cấp vua ban cứu đói

E sợ rằng cướp lại nổi ra

Gieo xong vụ lúa tháng ba

Dần dần ổn định vượt qua hiểm nghèo

 

Năm Ất Tỵ vua treo yết bảng (1185)

Chiêu hiền tài hương đảng thôn lân

Nghe đồn, sĩ tử xa gần

Mang lều, vác chỏng dự phần ghi danh

 

Bùi Quốc Khái đã giành đầu bảng (1185)

Đỗ khoa này vào khoảng ba mươi

Văn hay, võ giỏi chọn người

Vào hầu vua học ngay nơi điện rồng

 

Đàm Sĩ Mông được phong thái phó (1190)

Đất nước này từ đó điêu linh

Trùng tu lại Điện Vĩnh Ninh

Đào sông Tô Lịch ngoại thành Thăng Long(1192)

 

Đàm Sĩ Mông vốn không kiến thức

Lại là người nhu nhược trí ngu

Để cho triều chính rối mù

Quốc gia phân hóa cơ đồ tan hoang

 

Vua càng lớn lại càng biếng nhác

Mãi rong chơi , quên nước quên nhà

Ham tiền , trở thói trăng hoa

Lún sâu chìm đắm khó đà thoát ra

 

Năm Mậu Thìn tháng ba đói lớn (1208)

Xác của người từng đống gối nhau

Trong triều yến tiệc ra vào

Ngoài kia dân chết vua nào biết chi

 

Lấy thú vui cầm kỳ, thi tửu

Rủ trướng đào khúc múa Chiêm nương

Tối ngày nhã蠮hạc xên xang

Chế ra khúc nhạc muôn vàn thương tâm

 

Điệu Chiêm thành tiếng ngâm ai oán

Đàn Kha Nhi nghe thảm, nghe thương

Mủi lòng sầu rúc giây buông

Hồn đau tiếc nuối ngậm buồn nghìn năm

 

Đàn như tiếng thì thầm vạn kiếp

Khèn như lời nuối tiếc thương hờ

Khúc Chiêm xé ruột thẫn thờ

Cao Tông lại chế tiếng hồ, tiếng thanh

 

Trong cấm thành tàn canh chưa đã

Ở ngoài biên giặc giã nổi lên

Vua quan một lũ tham tiền

Lâu đài cung điện xây riêng cho mình (1203)

 

Nước tan tành, dân tình ly tán

Rất nhiều nơi ta thán vua quan

Lại nghe sàm tấu bắt giam

Giết người vô tội, dân càng oán thêm

 

Bọn Quách Bốc giận đem quân đến (1209)

Xông vào thành quyết chém hôn quân

Cao Tông hoảng vía bạc hồn

Cùng con tháo chạy tới Đông Bộ Đầu

 

Bốc vào thành cùng nhau phế lập

Đưa Hoàng tử tên Sám lên ngôi

Sĩ Mông, Chính Lại được ngồi

Vào cương vị cũ như thời Cao Tông

 

Phế Vương chạy ra sông Quy Hóa

Thái tử thì phải quá Lưu Gia (1209)

Được nhà Trần Lý đón qua

Giúp vua dựng lại sơn hà từ đây

 

Nhưng vua vốn là tay kinh suất

Việc triều đình phó mặc các quan

Lại tham lắm của, nhiều vàng

Gây thù kết oán với hàng vương thân

 

Ngày vua băng vào năm Canh Ngọ (1210)

Thái tử Sám nhân đó lên ngai

Kiến Gia niên hiệu mới thay

Sai thuyền đi đón vợ này ở xa

 

LÝ HUỆ TÔNG HOÀNG ĐẾ 

(1211 - 1224)

 

Cho thuyền rồng đi nhanh để đón

Trần Thị Dung về chốn kinh sư (1211)

Cùng đi còn có Trung Từ

Nguyên Phi ban chức chiếu thư sẵn sàng

 

Cho anh vợ đảm đang việc nước

Trần Tự Khánh phong tước Thành hầu

Rồi phong Thái úy năm sau (1216)

Sửa sang việc nước từ lâu rối mù

 

Còn Trần Thừa phong làm Phán Thủ (1216)

Ở trong cung phục vụ hoàng gia

Mon men đến việc nước nhà

Lên chức Phụ Chính đứng ra điều hành

 

Giặc Đoàn Thượng tung hoành ngang dọc (1212)

Dựa thời cơ cướp bóc lương dân

Quân Chiêm đánh phá Nghệ An (1216

Lại thêm Nguyễn Nộn tiếm phần, xưng vương (1220)

 

Nước thì loạn trăm đường khốn đốn

Kho quân lương hao tổn quá nhiều

Vua thì mắc bệnh hiểm nghèo

Tâm thần phân liệt đủ điều bi ai (1217)

 

LÝ CHIÊU HOÀNG (1224 - 1225 )

 

Vua không có con trai nối dỏi

Bèn truyền cho hoàng nữ lên ngôi (1224)

 

Tháng mười , Chiêu Thánh thay người 

Vua bèn xuống tóc , bỏ đời đi tu

Vua xuất gia ở chùa Chân giáo

Bỏ Vương Y, mặc áo nâu sồng

 

An vui tự tại trong lòng

May ra căn bệnh tâm thần được yên

Lý Chiêu Hoàng vừa lên bảy tuổi

Được Điện tiền Thủ Độ trông coi (1224)

 

Đem người hậu hạ bên ngài

Ông cho Trần Cảnh trong vai người hầu

Bọn trẻ con rất mau kết bạn

Thường bày trò chạy trước, cản sau

 

Nhưng nào chúng có ngờ đâu

Mưu cơ , Thủ Độ trong đầu nghĩ ngay

Phải nhanh tay chiếm liền ngôi báu

Bằng mọi đường cho dẫu gian manh

 

Viết tờ chiếu chỉ nhân danh

Chiêu Hoàng, Trần Cảnh trở thành uyên ương

Lễ nhường ngôi Chiêu Hoàng cho Cảnh (1225)

Được tiến hành trong điện Thiên An

 

Vua ban chiếu chỉ rõ ràng

Nhường cho Trần Cảnh , ngai vàng từ đây

Đổi niên hiệu chọn ngày mười một

Xuống chiếu rằng đại xá toàn dân 

 

Phong cho Thủ Độ đại thần

Là Quốc Trượng Phụ đỡ đần bên vua

Triều nhà Lý, chín vua tất cả

Trải hai trăm mười sáu năm già

 

Kể từ Công Uẩn tính qua

Đến đời Chiêu Thánh cũng là khá lâu (1010 - 1225)

Hai trăm năm xôn xao một vẽ

Sân cung đình bóng quế trần gian

 

Cột chùa một nét bút son 

Cũng là định mệnh vô thường đó chăng ?

Nhất bát công đức thủy

Tùy duyên hóa thế gian

 

Quang quang trùng chiếu chúc

Một ảnh nhật đăng san

Cơ đồ nữa mãnh trăng tan

Tử sinh rồi cũng qua đường trầm luân