Hồ Ðắc Duy

 

QUYỂN 10

HỒ QUÝ LY (1400 )

 

Cướp ngôi vua, chuyên quyền quá quắc

Đổi niên hiệu thành nước Đại Ngu (1400)

Nhận mình con cháu Thuấn Ngu ?

Bỏ họ Lê, đổi họ Hồ từ đây

 

Thuở bấy giờ có nhiều ẩn sĩ 

Cũng nhiều phường quái quỉ lưu manh

Như là Đồng Thức, Hối Khanh (1401)

Dâng thư xàm tấu mong giành tranh công

 

Vương Nhữ Chu có công chế tác (1396)

Làm ra đồng giấy bạc lưu thương

Định ra tỷ lệ rõ ràng

Quan hai tiền giấy bằng quan tiền đồng

 

Ông cũng từng đặt ra triều phục

Quy định màu, hia mão các quan

Tùy theo chức tước mà mang

Khi vào triều kiến thêm phần trang nghiêm

 

Hoàng Hối Khanh dâng lên kế sách (1404)

Lập Hộ Tịch rồi bắt kê khai

Ghi danh từ tuổi lên hai

Chép vào sổ bộ sai người thống kê

 

Lịnh đuổi về những người lưu lạc

Ra quyết định hạn chế gia nô

Cho mua thóc lúa vào kho

Đắp đường thiên lý để cho dễ dàng (1402)

 

Nguyễn Đại Năng có tài châm cứu (1403)

Dùng kim châm để chữa cho người

Đặt chức Quảng tế khắp nơi

Chăm nom sức khỏe trông coi giữ gìn

 

Về hành chính đổi tên các lộ

Đặt lại chức chánh phó ban cho 

Định ra mức thuế điền tô

Đặt chức Liêm phóng để dò xét dân (1400)

 

Hồ Quý Ly dùng trăm biện pháp

Mục đích là đàn áp nhân dân

Sau là để diệt nhà Trần

Thi hành bạo lực chẳng cần nhân tâm

 

Chỉ trong vòng bảy năm thống trị

Hồ Quý Ly đã thí nhiều người

Xuất vua, giết rể và rồi (1389)

Giết luôn đồng đội, con thầy chẳng thương

 

Dựng quán xá dọc đường sơn cốc (1402)

Chằng dây thừng để giúp thuyền qua (1399)

Lập thêm trường học nơi xa (1397)

Quan điền chục mẫu để mà trả lương

 

Dùng chữ Nôm thay luôn chữ Hán (1396)

Lần đầu tiên môn toán ra thi

Khảo hạch có đến bốn kỳ

Chọn ra ngày tháng định kỳ mỗi khoa

 

Bày ra cách : "Cầu lời nói thẳng" (1392, 1405)

Thực chất là cái bẫy giăng qua

Nghề này học được của cha

Đã làm trước đó mười ba năm rồi

 

Lại dời đô ra ngoài Thanh Hóa (1397)

Lấy An Tôn làm chỗ đóng đô

Người can thì để ý thù

Tính tình nhỏ nhặt như trò trẻ con

 

"Cốt ở đức không hơn ở hiểm"

Đó là lời Như Thuyết căn ngăn (1402)

Ngụy Thức, Nguyển Bẩm tâu rằng :

"Sống cho phải đạo hiếu trung với người" (1397)

HỒ HÁN THƯƠNG ( 1401 - 1407 )

 

Hồ Hán Thương thay ngôi Quốc Tổ

Đem đại quân phủ dụ Chiêm Thành

Bồ Điền sứ giả nói quanh(1402)

Dân đất Chiêm Động xin mình lui quân

 

Quý Ly ép dâng luôn Cổ Lũy

Đặt đất nầy thành lộ Thăng Hoa

Cảnh Chân lại được điều qua

Làm An Phủ sứ đất ta bấy giờ

 

vua nhà Minh thừa cơ rối loạn

Vì gian thần soán đoạt ngôi vua

Nhiều lần sách nhiễu thăm dò(1403,1404,1405)

Lúc bắt triều cống, khi cho người vào

 

Đầu tháng tư vào năm Bính Tuất

Quân nhà Minh đánh thốc Lãnh Kinh (1406)

Đem sang mười vạn tinh binh

Nguyên Trừng tướng quốc suýt thành tù nhân

 

Đến tháng chín thêm lần xâm lược

Tân thành hầu Trương Phụ tướng quân

Đem theo bốn chục vạn quân

Đánh vào Pha Lũy tiến dần kinh sư

 

Một cánh khác thì do Mộc Thạnh (1406)

Mở đường vào tiến đánh tạt qua

Hán Thương ra lệnh quân ta

Trải dài dàn trận để mà nghênh quân

 

Giặc đánh úp tấn công như chớp

Tướng nhà Hồ đang mải vui chơi

Tả thần Dực Nguyễn Công Khôi

Chết ngay tại trận không lời trối trăn

 

Quân Thiên Trường không ngăn được giặc

Chúng tràn vào ở khắp Thăng Long

Ra tay vét hết tiền đồng

Thiêu con trai nhỏ, sục lùng gái tơ

 

Quân nhà Hồ rút về Thanh Hóa

Còn lòng dân thì quá chán chê

Nhà Hồ ác đức quá ghê

Cho nên giặc đến lại về theo phe

 

Hồ Qúy Ly bị Tầu bắt sống

Trói gô rồi giải thẳng Kim Lăng

Đặt quan cai trị dần dần

Đổi thành Giao Chỉ, chia là Phủ Châu (1407)

 

48 Phủ, 5 Châu áp đặt

Lập ra ty Án sát Đô ty

Đặt quan bố chính chỉ vì

Dễ bề cai trị đất chi thành vùng

 

Tổng kết chung giặc thu tất cả :

Chín nghìn thuyền, chiến mã bốn trăm

Hơn ba triệu mốt hộ dân

Một trăm voi chiến, băm lăm nghìn bò

 GIẢN ĐỊNH ĐẾ ( 1407 - 1409 )

 

Giản Định Đế hiện giờ đang ở

Châu Trường Yên Mộ Độ lên ngôi

"Diệt Minh" treo bảng cầu người

Đặng Tất nghe được tới nơi hội cùng

 

Vua phong Tất quốc công đại tướng

Khắp quân dân hưởng ứng rần rần

Bô Cô một trận oai hùng

Đánh cho Mộc Thạnh cong lưng chạy về

 

Giết Lưu Tuấn, Đô Ty Lữ Nghị

Quân nhà Trần như thế chẻ tre

Tiếc thay vua vốn hay nghe

Mộng Trang sàm tấu giết đi đại thần

 

Chém Cảnh Chân, bóp hầu Đặng Tất (1409)

Khiến bao người phẫn uất chán chê

Nghĩa quân tan vỡ tức thì

Mặc cho Trương Phụ ra uy vẫy vùng

 

Phụ tới đâu, gươm vung tới đó(1409)

Xác người phơi thành núi thảm thay

Có một ruột quấn vào cây

Hoặc đem rán lấy mở nầy đốt chơi

 

Lại có đứa moi thai, mổ bụng(1409)

Có đứa thì móc họng, cắt tai

Hoặc đem thiến hoạn bé trai

Lùa theo gái đẹp khắp nơi đem về

 

Đói thê thảm, dân quê mất trắng

Khắp ruộng đồng lúa chẳng trổ bông

Lại thêm dịch bệnh quá chừng(1407,1409)

Xác người vất vưởng nằm chồng lên nhau

 

Mấy tháng sau suy tôn Quý Khoáng (1409)

Lên làm vua thống quản quyền uy

Khắp nơi hào kiệt theo về

Chỉnh trang binh mã, chỉ huy mọi người

 

Trong khi đó lắm nơi trong nước

Nhiều người như Hà Mạc nổi lên

Giết tên Tả Dịch đương quyền(1410)

Quân không thống nhất nên đành bại vong

 

Vua Trùng Quang hòa trong thế yếu

Sai sứ thần Nguyễn Biểu cầu phong

Giữa triều xem giặc như không

Đem thân thuyết khách một lòng vì dân

 

Nguyễn Biểu đem chí nhân, đại nghĩa

Cùng luận bàn ở giữa hành dinh

Mắt nhìn Trương Phụ tổng binh

Buông lời đanh thép nên danh kẻ thù

 

Trương Phụ cho dọn ngay bàn tiệc

Cổ đầu người để thếch Nguyễn quân

Đầu lâu luộc chín bày mâm

Nhe răng như dọa quỉ thần cũng kinh

 

Môi Nguyễn Biểu cạn bình rượu đỏ

Vung tay người vừa gõ vừa ngâm :

"Ngọc thiệt, trân tu đã đủ mùi

Gia hào thêm có cổ đầu người

 

Nem công, chả phượng còn thua béo

Thịt gấu, gan lân cũng kém tươi

Có lối lộc ninh so cũng một

Vật bày thỏ thủ bội hơn mười

 

Kìa kìa ngon ngọt tày vai lợn

Tráng sĩ như Phàn tiếng để đời

Còn ta thì đối với ngươi

Anh hùng hảo hớn ai người hơn nhau

 

Phụ giận quá cột đầu Nguyễn Biểu

Dưới chân cầu dìm chết mới thôi 

Đặng Dung hận kẻ ác này

Quyết bắt cho được tên này mới thôi (1413)

 

Kênh soái Già khi trời đã tối

Đột nhập vào thuyền của quân Minh

Định tâm bắt Phụ một mình

Vì không biết mặt nên đành chịu thua

 

Dân và vua hết lòng phục quốc

Đường ngập nghềnh những bước gian nan

Còn đâu thuở ấy huy hoàng

Nước non Đại Việt vô vàn nguy nan

 

Hết Đặng Dung lại sang Cảnh Dị

Đến vua Trần cũng bị giặc vây

Vua quan bị lọt vào tay

Tổng Binh Trương Phụ giết ngay mấy người(1413)

 

Mười hai đời , khởi công dựng nước 

Triều nhà Trần chấm dứt từ đây

Một trăm bảy bốn năm dài

Hậu trần thêm bảy năm rồi thay ngôi