Hồ Ðắc Duy

 

QUYỂN 18

Năm Mậu Thân (1788) lúc gần tháng Chạp

Quân nhà Thanh ồ ạt kéo sang

Quân hăm chín vạn lên đường

Tổng đốc Lưỡng Quảng giử phần tiên phong 

 

Nhiệm bèn cùng với Ngô Văn Sở 

Ngầm điều quân đến ở Trường Yên

Rồi sai cấp báo ngay liền

Về cho Nguyễn Huệ biết tin tức thời

 

Vào trưa ngày hăm lăm tháng chạp

Vua Quang Trung truyền khắp mọi nơi

Rằng :"Giặc Thanh nó tới rồi 

Tập tung lực luợng bên ngoài Nam quan"

 

QUANG TRUNG HOÀNG ĐẾ

(1788- 1792)

 

Núi Ba Tầng thiết đàn làm lễ

Cáo đất trời xin để lên ngôi

Quang Trung hiệu triệu mấy lời 

Lập tức hạ lệnh đi ngay lên đường 

Đến Nghệ An lấy quân tinh nhuệ

 

Mười ngàn người chưa kể dân binh

Vài trăm voi chiến theo mình

Chia quân tả,hữu năm doanh rỏ ràng 

Vua Quang Trung đường đường trước trận

 

Áo hoàng bào lẫm liệt oai phong

Gươm thiêng nạm ngọc đeo cùng

Trên đầu voi chiến hào hùng duỗi rong

Sau năm ngày bụi hồng lấm áo

 

Tới ngang đèo dựng giáo nghỉ chân

Vua cho mở tiệc khao quân

Định ngày mùng bảy đầu xuân sẽ vào

Thăng Long thành ngày đầu năm mới

 

Từng nụ đào chớm thẹn gió đông

Búp non lấm tâm cành hồng

Mai vàng núp bóng thẹn thùng nắng mai

Vua Quang Trung đến ngay Giáng khẩu

 

Hành quân qua đánh đạo Sơn Nam

Hà Hồi ở cách trung tâm

Thăng Long nhắm hướng phía Nam nửa ngày

Quân Tây sơn bao vây kín mít

 

Mà giặc Thanh chẳng biết chút gì

Đầu hôm cho đến nửa khuya

Ẩn vào đồn giặc đợi thì tấn công

Sáng mùng năm Quang Trung vừa đến

 

Đồn Ngọc Hồi giặc chẳng dám ra

Cửa thành đóng kín chằn qua

Trên thành lố nhố hằng hà chông tre

Vua sai lấy ván che rơm ướt

 

Cho trăm voi lên trước tấn công

Vượt qua hỏa pháo gai chông

Dập dồn súng trận xung phong đánh vào

Xáp lá cà vượt hào chiến lũy

 

Quân Mãn Thanh khiếp vía chạy dài

Cúp đầu chúng chẳng vểnh tai

Xác quân giặc chết chất đầy thảm thay

Hứa Thế Hanh chết ngay tại trận

 

Trương Sĩ Long cũng chẳng hơn gì

Quân Thanh đại bại ê chề

Theo đê Yên phụ chạy về Đông Quan

Giặc Mãn Thanh đầu hàng tan tác

 

Một cánh quân chạy lạc vào đầm

Chết vì ngựa đá voi dầm

Chết vì đói khát cạn dần binh lương

Đô đốc Long chặn đường lũ giặc

 

Dùng kỵ binh đánh gắt Đống Đa

Thâu đồn Khương Thượng về ta

Giặc Thanh khốn đốn phải ra đầu hàng

Sầm Nghi Đống cùng đường nhỏ lệ

Thắt cổ mình ở lũy Nam Đông

Lính thì tên trúng trận vong

Chết hơn quá nửa, nửa làm tù binh

Nghe được tin ở thành Khương Thượng

 

Đã đầu hàng, binh tướng bị giam

Khiến Tôn Sĩ Nghị kinh hoàng

Kéo quân chạy trốn qua đường cầu phao

Cánh Vân Nam vừa vào cửa Ải

 

Nhận được tin thất bại bàng hoàng

Tổng đốc Lưỡng Quảng vội vàng

Thu quân tháo chạy theo đường Nam Quan

Lê Chiêu Thống theo chân Tổng đốc

 

Cùng  tàn quân xâm lược Mãn Thanh

Chạy về đến được Yên Kinh

Lưu vong đến thác giận mình ngu si

Từ Trang Tông đến Lê Chiêu Thống

 

Mười tám đời tổng cộng hai trăm (1533-1789)

Sáu lăm năm (265) cũng đủ làm

Triều Lê hưng thịnh nước Nam một thời

Ngày mùng bảy tháng giêng Kỷ Dậu (1789)

 

Giữa kinh thành còn dấu chiến tranh

Gò đồi đầy xác quân Thanh

Đường in vó ngựa, trên thành cờ bay

Tiết Khai Hạ, vua bày trước trận

 

Lễ ăn mừng chiến thắng quân Thanh

Áo bào khói súng bám quanh

Trên mình bạch mã long lanh giáp vàng

Thăng Long thành pháo vang, hội mở

 

Một nụ đào mới nở đêm qua

Nhà vua ngắt một cành hoa

Gởi về Công Chúa nơi xa đang chờ

Trời Phú Xuân đưa thơ đại thắng

 

Thêm cành đào chút nắng tình yêu

Ngọc Hân có biết bao điều

Mừng vui cho bõ nhưng chiều đợi mong

Vua yết bảng an dân, tha chết

 

Tha quân Thanh thực bụng đầu hàng

Kinh thành, đền miếu sửa sang

Giao cho Lân, Sở liệu toan mọi điều 

Ngô Thời Nhiệm đứng đầu chính trị

 

Phan Huy Ích phụng chỉ ngoại giao

Sứ Thanh thù tiếp ra vào

Bình thường quan hệ với Tầu cho yên

Vua Càn Long muốn xem Nguyễn Huệ

 

Tiếp phái đoàn trọng thể sứ Nam

Nhưng vua cho Trị giả làm

Thay mình đến lể vấn an vua Tàu

Vũ Văn Dũng lần sau đi sứ

 

Sang Thanh triều giả ngộ cầu thân

Xin miền Lưỡng Quảng hồi môn

Hai bên thương thuyết đang còn chưa xong

Sau chiến thắng vô cùng vĩ đại

 

Vua Quang Trung trở lại Phú Xuân

Khẩn hoang ban chiếu khuyến dân

Mở trường dạy học , đưa dân về làng

Mở khoa thi , Thiếp làm chủ khảo (1789)

 

Dùng chữ Nôm từ dạo bấy giờ

Bỏ sưu, giảm thuế hầu cho

Nhân dân bớt khổ, bớt lo phần nào

Thẻ bài cho Thiên Hạ Đại Tín (1790)

 

Cho công dân tuổi đến trưởng thành

Thu mua đồng tốt vào doanh 

Đúc ra vũ khí, giáp binh, chiến thuyền

Sai đúc tiền"Quang Trung Thông Bảo" (1791)

Lại lập kho chứa gạo khi dư

Lục tìm sách cổ tàng thư

Khắc in Sử ký, Tứ thư lưu hành (1789)

Viện Sùng Chính thuộc ngành giáo dục (1791)

 

Cho nhân tài dịch sách Hán Nôm

Di tích văn hóa bảo tồn

Vua truyền Nguyễn Thiếp kiêm luôn viện này

Ông Nguyễn Thiếp nhân tài hiếm có

 

Việc dịch thuật đã bỏ nhiều năm

Chuyển từ Hán ngữ ra Nôm

Tứ Thư, Tiểu Học còn gồm Ngũ Kinh

Triều Quang Trung tinh anh chẳng ít

 

Ngô Thời Nhiệm Huy Ích , La Sơn

Đến nay trước tác vẫn còn

Góp phần di sản nét son sau này

Nguyễn Thế Lịch là thầy thuốc giỏi

 

Thuốc làm ra chữa khỏi cho dân

Đẩy lui dịch bệnh lan tràn

Trong năm Đinh Dậu (1777) dịch đang hoành hành

Ở Đàng Ngoài nghề y thịnh vượng

 

Nhờ người tên Hải Thượng Lãn Ông

Thuốc Nam y nghiệp làu thông

Đặt ra nền tảng y tông lâu dài

Nguyễn Gia Thiều biệt tài thơ phú

 

Sáng tác thơ bằng chữ Hán Nôm

Sách này nay vẫn hãy còn

Khúc ngâm "Cung Oán" nỗi buồn tần phi

Ơ Đàng Trong từ khi quay lại

 

Nguyễn Ánh cho canh cải cơ binh (1789)

Chia quân còn lại năm doanh (1790)

Đặt quan Điền Trấn, bốn dinh từ rày

Thành Gia Định khởi xây kiểu khác

 

Một vành đai bát giác xung quanh

Kiến Phương, Kim Ấn, Gác Mành

Đất xưa Gia Định đổi thành kinh sư

Khu định cư trở nên trù phú

 

Cấp cho dân dụng cụ làm nông

Chọn tay thợ giỏi thủ công

Những người tinh xảo được phong tước hàm

Cho thuyền buôn ngoại bang giảm thuế

 

Thóc giống ban là để nông dân

Khuyến thương giúp các lái buôn

Tự do mua bán tăng phần thuế quan

Giặc nhiễu nhương điạ phần phương Bắc

 

Miến Điện riêng muốn đặt bang giao

Trịnh Cao, Quy Hợp hợp nhau

Cùng quân vạn tượng đánh vào Nghệ An

Trần Quang Diệu đem quân vào trước

 

Tiến sâu vào đất nước ngàn voi

Đuổi quân vạn tượng chạy dài

Tận cùng biên giới mới lui trở về

Thuở bấy giờ phân chia ranh giới

 

Triều Tây Sơn mãi tới Quy Nhơn

Phương Nam Nguyễn Ánh hãy còn

Xây thành Gia Định để làm kinh đô

Năm Canh Tuất (1790)tướng Hồ Văn Tự

 

Dẫn chín nghìn thủy bộ quân binh 

Nha Phân mở trận giao tranh

Nguyễn Vương thất thế Long Thành rút lui

Trước tình trạng dầu sôi lửa bỏng

 

Quân Nguyễn Vương bất động chờ thời

Lựa khi dịp tốt tới nơi

Tung trăm thuyền chiến đánh rồi rút ngay

Vua Quang Trung đem hai vạn lính (1792)

 

Chuẩn bị vào Gia Định tảo thanh

Hịch truyền đến các trấn doanh

Quy Nhơn, Quãng Ngãi các thành Đàng Trong

Đặt kế hoạch trong ngoài liên kết

 

Đối với Tàu lễ yết cầu hôn

Miền Nam, Nguyễn sẽ không còn

Đất đai Đại Việt nước non lẫy lừng

Nhưng tiếc thay nửa đường vắn số

 

Vua Quang Trung đành bỏ ra đi (1792)

Lìa trần một giấc biệt ly

Trăm năm còn lại những gì nữa đây

Mình Ngọc Hân đắng cay thắm thiết 

 

Ôm mối sầu tử biệt nào nguôi

Khóc chồng ươt đẫm tóc mai

Mực mài giọt lệ viết lời bi thương

"Ai tư vãn" một chương tuyệt tác

 

Viết cho chồng quặn thắt niềm đau

Ái ân sao vội qua mau

Hương yêu còn đọng cành đào Nhật Tân

(chép bài Ai Tư vản vào đây)

 

Vua Quang Trung mãn phần quá trẻ

Việc triều đình không kẻ đảm đương 

Tham lam một lũ gian thần

Thái sư giám quốc lấn dần phép vua