Hồ Ðắc Duy

QUYỂN 26

THÀNH LẬP LIÊN BANG ĐÔNG DƯƠNG
 

Pháp muốn chia Đông Dương từng mảnh

Việc đầu tiên là đến Trung Hoa

Thiên Tân ký kết nghị hòa(1884)

Bắt tay Trung Quốc, buộc ta hết đường

 

Rồi quay sang Cao Miên dụ dỗ

Bảo nước này nên phải nghe theo

Đông Dương liên kết lợi nhiều

Pháp quốc bảo trợ nên vào liên bang

 

Norodom nghe Tây bày chước

Ký vào tờ hiệp ước Kim Biên (1884)

Từ đây đất nước Cao Miên

Do tay người Pháp nắm quyền quốc gia

 

Qua Ai Lao đặt tòa lãnh sự

Cử Pavie đại sứ lên đường (1887)

Oumkham Vạn Tượng quốc vương

Nghe lời đại sứ đất nhường cho Tây

 

Kể từ đây, Đông Dương thuộc Pháp

Chúng đem quân trấn áp khắp vùng

Đầm lầy, sơn cốc lục sùng

Ra tay vơ vét vô cùng dã man

 

Cái "Liên Bang Đông Dương"thuộc Pháp

Là ý đồ đã được thực dân

Âm mưu thôn tính lần lần

Cướp quyền, giành đất, tranh phần giử dân

 

Không che mắt được dân trong nước

Là những người hiểu được nỗi đau

Chung tiền, góp sức cùng nhau

Khắp nơi hưởng ứng phong trào Văn Thân

 

Giết giáo dân truy tầm tà đạo

Bởi vì người có đạo tay sai

Nên dân hận bọn theo Tây

Cam lòng cho lũ cướp này chỉ huy

 

Ở Nam, Ngãi cũng như Bình Định

Đội nghĩa binh chận đánh giáo dân

Giết ngay linh mục Dupont

Porier, chung với Guégran tử hình

 

Nhiều tín đồ tìm đường tẩu thoát

Bị giết chừng hai vạn giáo dân

Bên Lương, bên Giáo tranh phân

"Nồi da xáo thịt" vì ai đoạn trường ?

 

Người thủ lợi là phường xâm lược

Đào hố sâu ngăn bước hai bên

Nhân dân nào sống được yên

Âm mưu nham hiểm, ngày thêm rõ ràng

 

HÀM NGHI HOÀNG ĐẾ ( 1884-1888)

 

Vua Kiến Phúc , năm Thân tạ thế(1884)

Đưa Ưng Lịch vào thế ngôi vua

Hàm Nghi niên hiệu bây giờ

Tân quân quá trẻ , mới vừa mười ba

 

Giặc bung ra ngoại ô Hà Nội

Chuẩn bị cho quân đội viễn chinh

Harmand rời khỏi hành dinh

Cử viên trung tá chiếm thành Hải Dương (8/1883)

 

Nhận được tin Thuận An thất thủ (8/1883)

Quân Nam triều bối rối nhiều hơn

Bichot nhân thể đánh luôn

Ninh Bình thất thủ bỏ đồn trống trơn (1883)

 

Thành Sơn Tây chiến trường đẫm máu (12/1883)

Pháp ra quân trên sáu pháo thuyền

Trong thành Tán Lý Kế Viêm

Cũng Lưu Vĩnh Phúc giữ quyền điều binh

 

Hơn ba ngày giao tranh ác liệt

Trong nội thành cạn hết quân lương

Hơn nghìn quân sĩ tử thương

Kế Viêm hạ lệnh mở đường rút lui

 

Quân Mãn Thanh theo lời cầu viện 

Đã vượt biên tiến đến Bắc Ninh

Cùng ta chuẩn bị chiến tranh

Đào hào , đắp lũy xây thành cao thêm 

 

Ở dưới quyền Millot thống lĩnh

Đem lữ đoàn thiện chiến đưa sang

Trong tay hỏa lực dữ dằn

Trong vòng nửa tháng đánh tràn Thái Nguyên (1884)

 

Chiếm Bắc Ninh rồi liên tiếp tới

Hưng Hóa xong ,tiếp nối Tuyên Quang

Giặc đang hưng phấn nghênh ngang

Quân ta thế yếu vội vàng rút lui

 

Hoàng Kế Viêm biết thời cơ hết

Theo lệnh vua về Huế trần tình 

Để vua hiểu rõ tình hình

Nhiều người thất thế ẩn danh vào rừng

 

Dù hòa ước Thiên Tân được ký

Quân Mãn Thanh há lẽ chùn chân

Giúp ta vẫn cứ đưa quân

Phục binh Bắc Lệ giết hơn chục người

 

Chính phủ Pháp cử ngay sứ giả

Phản kháng Tàu vì đã nuốt lời

Đem quân đi đến các nơi

Ở vùng biên giới Lào Kay, Cao Bằng

 

Dùng hải quân biểu dương lực lượng

Cho hành quân về hướng Đài Loan

Báo cho Trung Quốc đầu hàng

Nếu không chúng sẽ đánh tràn Kê Lung

 

Mấy sư đoàn được dùng ứng chiến

Đưa chiến thuyền từ vịnh Hạ Long

Dàn ngang một dãy thần công

Bắn tan dàn pháo Kê Lung trên bờ(8/1884)

 

Ở Phuớc Châu bấy giờ hỗn loạn

Quân nhà Thanh dàn trận chiến thuyền

Bị ngay chiến hạm tuần duyên

Hải quân của Pháp bắn chìm hết trơn

 

Vùng Lạng Sơn giặc dồn ào ạt (8/1884)

Đổ quân vào đánh bạt Nam Quan

Cháy nhà bên phía Đồng Đăng

Kỳ Lừa phố chợ tan hoang bấy giờ

 

Vùng biên giới mịt mờ lửa đạn

Phùng tử Tài phá tán Lạng Sơn (1885)

Cờ đen vây ở Tuyên Quang (11/1884)

Giặc Tây đem lính Lê dương tiểu trừ

 

Việc Hàm Nghi lên ngôi Hoàng Đế (2/8/1884)

Lễ, không trình khâm sứ của Tây

Millot thống tướng liền sai

Gởi Tham mưu trưởng đến ngay Nam Triều

 

Buộc triều đình tuân theo cổ lệ 

Tổ chức ngay một lễ đăng quang

Sứ thần bên Pháp cử sang

Dành quyền tuyên bố phong vương cho người

 

De Courcy đi ngay đến Huế

Y muốn vào ở cửa Ngọ Môn

Quan ta nhất định không nhường

Vì nhục quốc thể tổn thương triều đình

 

De Courcy tức mình ra lệnh

Buộc triều thần phải đến vấn an

Cho mời tất cả các quan

Sang tòa Khâm sứ để bàn việc dân (1885)

 

Các đình thần vô vàn phẫn nộ

Trước ý đồ của lũ giặc Tây

Dụ Tôn Thất Thuyết qua đây

Nhân cơ hội đó bắt ngay ông này

 

Tôn Thất Thuyết là tay dũng lược

Vị đại thần tính trước nguy cơ

Nên ông hạ lệnh bấy giờ

Phải cho chuẩn bị dự trù động quân

KINH ĐÔ THẤT THỦ

 

Ngày hai ba tháng Năm Ất Dậu (5/7/1885)

Lúc canh tư hỏa pháo dậy trời

Ấy giờ phát lệnh khắp nơi

Tấn công nhất loạt đánh loài ngoại xâm

 

Thuyết chia quân ra làm hai mặt

Vượt sông Hương vây chặt Tòa Khâm

Đây là đầu nảo Pháp quân

Giao Tôn Thất Lễ diệt tan tức thì (1885)

 

Mặt thứ nhì do Trần Xuân Soạn

Đồn Mang Cá thanh toán thật nhanh

Giặc Tây bị đánh thình lình

Xuống hầm trú ẩn qua đêm kinh hoàng

 

Lính Lê dương từ đồn Mang Cá

Chia ra làm hai ngã tiến binh

Mặt sau đánh cửa Hòa Bình

Bên hông công hãm cửa thành Đông Ba

 

Chiếm thượng thành tiến qua Lục Bộ

Từ Thượng Tứ đánh tới Ngọ Môn

Dân binh hỗn loạn kinh hồn

Giặc Tây đốt phá chẳng còn lại chi

 

Từ Tịnh Tâm ngó về Thượng Tứ

Cờ tam tài phất gió tung bay

Tin đưa thất thủ kỳ đài

Vào lúc đúng ngọ trưa ngày hai ba

 

Giặc phá nhà cướp đi của cải

Đốt Chợ Mới rồi trại Tuyển Phong

Đốt khu Long Võ Bộ Công

Vào ngay chính điện tấn công Kiền Thành

 

Phía hữu ngạn Nam binh rút chạy

Vượt qua sông bám lấy Kim Long

Giặc đang ở thế thượng phong

Đem thêm hỏa pháo phản công Nam Triều

 

Át tiếng kêu lương dân vô tội

Súng của Tây vang dội đì đùng

Kinh đô lửa cháy hãi hùng

Dòng người tháo chạy đạp chồng lên nhau

 

Người có tiền cũng như kẻ khổ

Chạy rần rần tìm chỗ chui ra

Người thì theo cửa Đông Ba

Người tuôn xuống ngã An Hòa thoát thân

 

Cửa Thượng Tứ địch quân chiếm mất

Dân lại ùa ra đất Chánh Tây

Leo thành bằng mấy thang giây

Sẩy tay rớt xuống nhiều người chết oan

 

Nỗi kinh hoàng biết đâu mà kể

Chung quanh mình toàn thấy xác ma

Bên đường kẻ khóc người la

Người thì mất mẹ, người cha chết rồi

 

Người với người tranh nhau tháo chạy

Hai bên đường nhà cháy ra tro

Qua khúc Gia Hội vạn đò

Dưới sông xác nổi lập lờ thảm thương

 

Đò đưa qua bên làng Tiên Nộn

Dân chạy ùa đến huyện Phú Vang

An Truyền dân đã đầy tràn

Phú Lương, Mỹ Chánh tìm đàng lánh thân

 

VUA HÀM NGHI 

LINH HỒN KHÁNG CHIẾN

 

Trong khi đó quan quân hộ giá

Vua Hàm Nghi và cả Tam cung

Cẩm Y loan giá theo cùng

Hai bên thị vệ nóng lòng phò vua

 

Qua cửa Hữu, qua vùng Kẻ Vạn

Đoạn tùy tùng vừa đến Kim Long

Ông Tường được gọi vào trong

Lệnh bà Từ Dũ sai ông việc này

 

"Vào nhà Chung, gặp ngay Giám Mục

Nói với thầy hãy giúp cho ta

Rằng riêng ta muốn nghị hòa

Với quan Thống Tướng xem ra nên làm"

 

Ở giữa đàng gặp nhằm sóng gió

Đành hướng về Thiên Mụ dừng chân

Kinh đô mấy dặm xa dần

Tường cùng mấy kẻ lùi dần phía sau

 

Trước nỗi đau nhà tan cửa nát

Giặc hung tàn xã tắc lâm nguy

Bọn Tây chiếm hãm thành trì

Băng miền tếch dặm ra đi Sơn Phòng

 

Khi Tam Cung đến thôn Văn Xá

Thuyết theo đoàn ngự giá cùng đi

Gặp nhau trước ở Tràng Thi

Vội vàng tôi chúa kể chi nhọc nhằn

 

Bước gian nan xuôi đàng Quảng Trị

Ngày Hai bốn (24) tạm nghỉ nơi đây

Đức Vua chiếu chỉ viết ngay

Thưa cùng Thái hậu nên quay trở về

 

Kẻo đường đi mịt mờ khe núi

Chốn rừng xanh lắm nỗi truân chiên

Chim kêu, vượn hú sóng duềnh

Hổ lang đón nẻo kề bên vệ đường

 

Nẻo Sơn Phòng mây vương trước mặt

Hận quân thù cửa nát nhà tan

Rừng già, gió chướng, sơn lam

Đia dầu Mai Lĩnh, Mán Mường quy theo

 

Ngọn Ấu Sơn cheo leo vực thẳm

Đêm càng khuya càng đẫm hơi sương

Bút ngà thảo dụ Cần Vương

Ra lời hiệu triệu chỉ đường dân hay

 

Dụ Sát Tả Bình Tây gởi đến

Cứ như lời theo lệnh Cần Vương

Sĩ phu khắp nước lên đường

Tới miền Hà Tĩnh phò Vương diệt thù