Hồ Ðắc Duy

 

QUYỂN 4

LÝ THÁI TỔ ( 1010 - 1028 )

Lý Công Uẩn vốn dân Cổ Pháp

Sinh ra đời đúng bậc minh vương

Lên ngôi hoàng đế Việt Thường

Là n gười khoan thứ tinh tường việc dân

 

Cha không có, mẹ người họ Phạm

Chùa Tiêu Sơn giao hợp thần nhân

Sinh vua tuấn tú bội phần (974)

Năm lên ba tuổi cho làm con nuôi

 

Lý Khánh Văn nhận nuôi đứa bé

Trẻ thông minh đủ vẻ lương tường

Sư chùa Lục Tố rất thương

Nói rằng : Không phải người thường thế đâu

 

Mãi về sau lời sư Vạn Hạnh 

Đã trở thành định mệnh quốc gia

Nhiều năm ròng rã trôi qua

Tiên tri lúc trước quả là đúng ngay

 

Sau hai ngày vua Lê Long Đĩnh

Chết chưa chôn thì chuyện xãy ra

Trong triều nỗi cuộc phong ba

Nguyễn Đê , Cam Mộc đứng ra nói rằng :

 

"… Bọn ta không nhân lúc này cùng nhau 

sách lập Thân vệ ( Lý Công Uẩn ) làm thiên tử , 

lở bối rối có xãy ra tai biến gì , 

liệu chúng ta có còn giữ đựơc cái đầu hay không ? " 

 

Cuộc chính biến tôn vương chớp nhoáng

Kế hoặch xong chỉ đúng hai ngày

Cho dù ai muốn trở tay

Cũng không xoay được đổi thay cuộc cờ

 

Lý Công Uẩn , cơ đồ có sẳn 

Kẻ khôn ngoan dưới trướng khá nhiều

Thiền sư Vạn Hạnh phò theo

Thái sư Khuôn Việt đem điều nghĩa nhân

 

Gốc là dân mối giềng trị nước

Việc khởi đầu làm trước lên ngôi

Bỏ giềng lưới, bỏ giam người

Đại xá thiên hạ đổi đời từ đây

 

Vua xuống chiếu từ rày có việc

Không thuận lòng giải quyết với nhau

Được quyền diện kiến trình tâu

Vua thân phán quyết ngỏ hầu minh oan

 

Lại hạ lệnh : người đang trốn tránh

Cho phép về lại cảnh quê hương

Áo cơm giúp kẻ cùng đường

Tha người Nam Chiếu cấp lương đưa về

 

Vua lại phê, ba năm tha thuế

Sửa đình chùa đổ nát hư hao

Công, hầu, khanh tướng ban trao

Chọn người xứng đáng để giao trọng quyền

 

Viết chiếu truyền, dời đô đến chỗ (1010)

Thành Đại La đất cổ Cao Vương

Vùng này đất phẳng mười phương

Long chầu, hổ phục dị thường địa linh

 

Nhìn địa hình, đông, tây, nam, bắc

Thế đất này nét sắc mà oai

Vì dân lập kế lâu dài

Tính theo vận nước nhân tài hội đây

 

Lạ lùng thay, thuyền vua vừa đến

Có rồng vàng xuất hiện trên sông

Đổi tên thành gọi Thăng Long

Mùa thu tháng bảy khởi công dựng nền (1010)

 

Điện Càn Nguyên nơi coi triều chính

Điện Tập Hiền hướng định chánh Nam

Nằm sau là Điện Long An

Phía đông Giảng Võ Thư Tàng kế bên

 

Bốn cửa thành : Tương Phù, Quản Phúc

Cửa phía Bắc Diệu Đức mở ra

Đại Hùng theo hướng Tây qua

Tường cao hào chắn phía xa ngoại thành

 

Cửa Đan Phượng thông liền Uy Viễn

Bậc thềm rồng trước Điện Cao Minh

Thăng Long quang cảnh hữu tình

Nghênh Xuân cung cấm, ngoại thành chùa Nghiêm

 

Đổi niên hiệu Thuận thiên để tính (1010)

Chức đặt ra phân định rõ ràng

Sắc phong cho sáu bà hoàng

Các con đều được tước vương , tước hầu

 

Lấy kinh tế làm đầu trị quốc (1013)

Định lệ ra luật nước rõ ràng

Sáu tên sưu thuế đàng hoàng

Năm lần giảm thuế nước càng phồn vinh (1017)

 

Nơi Phiên trấn (1020), tình hình không ổn

Giặc xâm lăng khốn đốn dân binh

Cất quân chinh phạt tự mình

Đánh cho mấy trận tan tành Cử Long

 

Vua một lòng tôn sùng đạo Phật 

Xuống chiếu truyền khuyên tập chép kinh

Để lầu bát giác tôn vinh (1021)

Đúc chuông, xây tháp, linh đình làm chay

 

Với Bắc triều vua sai thông hiếu

Nhà Tống phong Giao Chỉ quận vương

Năm lăm tuổi thọ hưởng dương (1028)

Hiệu là Thái Tổ, Thọ Lăng táng ngài

 

Lý Công Uẩn , nhân thời mỡ vận

Vốn là người khí tượng đế vương

Song ưa nghe việc dị thường

Nên chi bị lụy đoạn trường mà thôi 

LÝ THÁI TÔNG ( 1028 -1054 )

 

Lý Phật Mã vâng lời di chiếu

Đến cấm thành mới hiểu ra rằng

Ba em mai phục thân quân

Giết mình để đoạt ngai vàng về tay

 

Xác vua cha còn đây chưa liệm

Sao ba em toan chiếm ngai vàng

Đông Chinh, Thánh Dực, Võ Vương

Rõ là cốt nhục tương tàn buồn thay

 

Cuộc chính biến, ba tay vương tử

Khiến triều đình phải xử cho nghiêm

Có quan Phụng Hiểu điện tiền

Rút gươm thẳng đến chém liền Võ Vương

 

Lý Phật Mã trong cơn bối rối

Lên ngôi vua hiệu đổi Thiên Thành

Tôn cha, Thái Tổ thần danh

Quốc tang bố cáo trong thành, ngoài biên

 

Vua tha cho bọn em dấy loạn

Lấy tình người đổi oán bằng ân

Đem tiền, gạo phát cho dân

Gọi là bố thí ngay lần lên ngôi

 

Vua lại sai đặt ra thứ bậc

Để trao quyền cho thật phân minh

Lựa người tài giỏi nghề binh

Phong làm Thượng Tướng giữ gìn quốc gia

 

Vua lập ra bảy bà hoàng hậu

Là một điều nhiên hậu không ai

Sách phong thái tử truyền ngai

Nhật Tôn hoàng tử được ngài ban cho

 

Là một người nhân từ sáng suốt

Lại hiểu thông thao lược kinh luân

Sáu nghề lễ nhạc luật âm

Ngự văn, thư số cũng trang anh tài

 

Suốt một đời trên ngai hoàng đế

Bước trường chinh tế thế đông, tây

Ở ngôi hăm bảy năm đầy

Tám lần chinh phạt dạn dày phong sương

 

Đánh Trệ Nguyên chặn đường Tồn Phúc (1033)

Phạt Chiêm Thành qui phục nhân tâm (1039)

Dải dầu chín tháng hành quân

Chém đầu Sạ Đẩu, giết gần vạn binh (1044)

 

Vua xuống chiếu soạn thành bộ Luật

Ghi rõ ràng cho thật phân minh

Chia ra môn loại rành rành

Đâu là dân luật, luật hình, luật quân

 

Bộ Hình Thư được dân mong muốn (1042)

Bởi vì là thích ứng mọi nơi

Luật nghiêm lại hợp tình người

Công bằng đúng lẽ thuận trời, an dân

 

Tội gian dâm, tội đồ, hối lộ

Soạn thành văn lý số rõ ràng

Những ai làm việc lâu năm

Mà không có lỗi được thăng chức liền

 

Vua lại sai đóng thuyền cỡ lớn

Hạ thủy đầu chiến hạm Vạn An (1034)

Vinh Xuân, rồi chiếc Nhật Quang (1037)

Thủy quân cũng đóng vài trăm tiểu thuyền (1043)

 

Vua hạ lệnh đào kênh Đãn Nãi (1029)

Rồi lại sai vét đãi Lẫm Kênh (1050)

Đặt mốc, cắm biển đề tên

Chỉ đường, hướng lối kế bên vệ đường

 

Trạm Hoài Viễn để giường khách nghỉ

Xây trên bờ bên mé Gia Lâm (1035)

Tây Nhai mở chợ cho dân

Trên sông Tộ Lịch bắt ngang chiếc cầu

 

Lệ từ lâu, năm nào cũng thế

Vua thân hành tế lễ Thần Nông

Tịch điền ruộng đã cày xong

Nêu gương thiên hạ dốc lòng làm ăn

 

Vua lại dạy cung nhân dệt gấm (1040)

Phát trống kho gấm Tống làm quà

Từ đây sử dụng lụa nhà

Trong dân sản xuất ; của ta, ta dùng

 

Dạy Hoàn Vương chấp cung xét hỏi

Việc kiện thưa xử tội rồi tâu

Lại cho Thái tử coi chầu

Để nghe chính sự ngõ hầu ngày sau (1054)

 

Thuật dạy con bắt đầu như thế

Cho muôn đời lấy để làm gương

Tính vua đôi lúc bất thường

Thích nghe sấm ký khoa trương việc mình

 

Trong Cấm Thành buồn tình giải trí

Lập đoàn ca nhạc kỷ trăm người

Vào rừng Kha Lãm tìm voi

Dựng chùa Diên Hựu, xây đài chứa Kinh (1049)

 

Khắp đất nước thanh bình an lạc

Vua là người trầm mặc tinh thông

Tháng mười Giáp Ngọ, tiết đông (1054)

Trường Xuân vua mất đau lòng con dân

 

Là một người bội phần cơ trí

Việc quốc gia chăm chỉ sớm hôm

Tiếc rằng hay nói khoe khoang

Là người khai sáng mối nguồn về sau 

LÝ THÁNH TÔNG (1054 - 1072) 

ĐẠI VIỆT

 

Được ngôi cao : Thái Tông Hoàng Đế

Là Đông Cung thừa kế Nhật Tôn

Một người tâm tính ôn tồn

Thương dân, trọng việc lại còn lo xa

 

Đổi quốc hiệu thành ra Đại Việt (1054)

Lập lịch triều, kỷ yếu định danh

Gọi tên : Long Thụy Thái Bình

Sửa sang chính sự, dân tình an sinh

 

Lập Văn Miếu , nặn hình Tứ Phối

Những người hiền : Khổng Tử, Chu Công

Bẩy hai trò giỏi thờ chung

Là đất văn vật, tấn phong nhân tài

 

Ngoài cấm thành xây đài cao nhất

Đặt tên là Bảo tháp Báo Thiên (1054)

Mươi hai tầng đứng dính liền

Vươn cao chục trượng oai nghiêm vô cùng

 

Gặp tiết đông lúc trời lạnh giá

Thương người tù thiếu cả chiếu chăn

Gian, ngay chưa biết tỏ tường

Truyền cho ngục lại phát chăn để nằm (1055)

 

Xót dân tình phải chăng không biết (1064)

Nên nhiều khi làm việc lỡ lầm

Xử người như với người thân

Lấy điều khoan giảm gia ân cho người

 

Dân thiếu ăn, đức trời thừa thiếu (1075)

Tha thuế tô, một kiểu khuyến nông

Vua, Quan, Dân, lính một lòng

Giữ yên bờ cõi chẳng mòng riêng tây

 

Năm Kỷ Hợi lựa ngày Bắc phạt (1059)

Đánh Khâm Châu cả nước kinh hoàng

Biểu dương lực lượng vài hôm

Rồi cho triệt thoái truyền gom quân về

 

Đánh nước Tàu thị uy cho biết

Cũng bởi vì vua ghét Tống vương

Phản phúc dối trá dị thường

Nuốt lời binh viện đánh Nùng Trí Cao

 

Đánh Chiêm Thành răn vua Phiên trấn

Chúa Chămpa thất trận đầu hàng

Thế cùng Chế Củ xin dâng

Ba châu cắt đất xin nhường Thánh Tông

 

Vua bằng lòng tha cho Chế Củ

Cõi biên thùy uy vũ vang danh

Thu về Địa Lý, Ma Linh (1069)

Cùng châu Bố Chính trở thành đất ta

 

Tuổi bốn mươi, sinh ra con nhỏ (1066)

Vua rất mừng, trăm họ hân hoan

Có người nối dõi ngai vàng

Phong ngay thái tử , đăng quang sau này

 

Lý Thánh Tông có tài văn học (1056)

Làm minh văn cho đục trên bia

Cung thương sáng tác nghề kia

Phỏng theo nhạc khúc chẳng lìa âm Chiêm

 

Tiếng trống Chiêm vô cùng hấp dẫn

Điệu Pì dền khi bổng, lúc khoan

Tám mươi điệu trống Kỳ Nằng

Ri Nai khúc hát nhẹ nhàng vui thay

 

Nhân một hôm gặp ngày xuân nhựt (1063)

Dân hiếu kỳ nô nức tranh đua

Nhân ngài đi vãn cảnh chùa

Cố nhìn được mặt đức vua một lần

 

Chỉ riêng một, giai nhân tuyệt sắc

Không nhìn vua, nép mặt bên lan

Khiến vua làm lạ vô vàn

Vua cho võng kiệu để mang nàng về

 

Tên Ỷ Lan cũng vì tích đó

Là một người sắc sảo thông minh

Thay vua việc nước điều hành

Khi chồng sang đánh Chiêm Thành năm sau

 

Lý Thánh Tông tài cao nhân hậu

Coi việc dân , đạt thấu lẽ trời

Cơ đồ gánh vác trên vai

Bình Chiêm, phạt Tống trong ngoài vỗ yên