Luận văn này của Goenkaji ban đầu được đăng trên tạp chí Sayagyi U Ba Khin của Viện nghiên cứu Vipassana (Vipassana Research Institute) vào tháng 12 năm 1991, và sau đó đăng lại trên Bản tin Vipassana vào tháng 4 năm 1992.
This essay by Goenkaji originally appeared in the Sayagyi U Ba Khin Journal, Vipassana Research Institute, December 1991, and later in the Vipassana Newsletter, April 1992.
Để hiểu những gì xảy ra vào lúc chết, trước hết chúng ta phải hiểu được chết là gì? Cái chết giống như một khúc quanh trên dòng sông tương tục của sự hiện hữu. Cái chết rất có vẻ như là sự chấm dứt của một tiến trình hiện hữu – và tất nhiên là đúng vậy trong trường hợp của một vị A-la-hán (vị đã hoàn toàn giác ngộ) hay một vị Phật – nhưng với một con người bình thường thì dòng tương tục của sự hiện hữu vẫn tiếp tục ngay cả sau khi chết.
To understand what happens at death, let us first understand what death is. Death is like a bend in a continuous river of becoming. It might appear that death is the end of a process of becoming—and certainly it may be so in the case of an arahant (a fully liberated being) or a buddha—but for an ordinary person this flow of becoming continues even after death.
Cái chết chấm dứt những hoạt động của một kiếp sống và ngay thời điểm tiếp đó bắt đầu một đời sống mới. Một bên là thời điểm cuối cùng của kiếp sống này và bên kia là thời điểm đầu tiên của đời sống kế tiếp. Cũng giống như mặt trời mọc lên [ở một nơi] ngay khi nó lặn xuống [một nơi khác], không hề có khoảng cách tối tăm ở giữa. Điều này cũng giống như thời điểm chết là đóng lại một chương sách của sự hiện hữu và một chương sách tiếp theo của hiện hữu liền mở ra ngay thời điểm tiếp theo.
Death puts an end to the activities of one life and the very next instant starts the play of a new life. On one side is the last moment of this life and on the other side is the first moment of the next life. It is as though the sun rises as soon as it sets, with no interval of darkness between. It is as if the moment of death is the close of one chapter in the book of becoming, and another chapter of life opens the very next moment.
Mặc dù không có sự so sánh nào có thể diễn tả hoàn toàn chính xác tiến trình chết, nhưng người ta có thể nói rằng dòng tương tục hiện hữu này giống như một chiếc tàu hỏa chạy trên đường ray. Tàu chạy đến “ga chết” và sau khi giảm nhẹ tốc độ một lúc lại chạy đi với cùng vận tốc như trước đó. Tàu không dừng hẳn lại ở ga dù chỉ một tích tắc. Đối với những người chưa chứng quả A-la-hán, “ga chết” không phải ga cuối mà là một giao lộ, từ đó chia ra các đường ray khác nhau. Ngay khi đến ga này, chuyến tàu phải lập tức chuyển vào đường ray này hay đường ray khác và tiếp tục chạy. Chuyến tàu nhanh của sự hiện hữu này chạy với điện năng của nghiệp lực trong quá khứ, tiếp tục đi từ ga này đến ga khác, trên đường này hay đường khác, một hành trình liên tục không dừng nghỉ.
Although no simile can exactly convey the process, one might say that this flow of becoming is like a train running on a track. It reaches the station of death and, after slightly decreasing speed for a moment, carries on again with the same speed as before. It does not stop at the station even for an instant. For one who is not an arahant, the station of death is not a terminus but a junction from where 31 different tracks diverge. The train, as soon as it arrives at the station, shifts onto one or another of these tracks and continues. This speeding train of becoming, running on the electricity of the kammic reactions of the past, keeps on traveling from one station to the next, on one track or the other—a continuous journey that goes on without ceasing.
Sự chuyển đổi “đường ray” xảy ra hoàn toàn tự động. Giống như băng tan thành nước và nước gặp lạnh đông lại thành băng, hoàn toàn theo quy luật tự nhiên. Cũng vậy, sự chuyển đổi từ kiếp sống này sang kiếp sống khác được kiểm soát bởi một loạt những quy luật tự nhiên. Theo các luật này, chuyến tàu không chỉ tự chuyển đổi đường ray, nó cũng tự thiết lập đường ray cho hành trình tiếp theo.
This switching of tracks happens automatically. As the melting of ice into water and the cooling of water to form ice happen according to laws of nature, so also the transition from life to life is controlled by set laws of nature. According to these laws, the train not only changes tracks by itself, it also lays the next tracks for itself.
Đối với chuyến tàu của sự hiện hữu, giao lộ cái chết nơi thay đổi đường ray là cực kỳ quan trọng. Tại đây, kiếp sống hiện tại bị từ bỏ, trong tiếng Pāli gọi là cuti (sự biến mất, cái chết). Sự chết của thân thể diễn ra, và ngay lập tức đời sống tiếp theo bắt đầu, một tiến trình được gọi là paṭisandhi (sự thụ thai, hay bắt đầu đời sống mới). Thời điểm của paṭisandhi là kết quả của thời điểm chết; thời điểm chết tạo ra thời điểm thụ thai. Vì mỗi một thời điểm chết đều tạo thành thời điểm sinh ra tiếp theo sau, cho nên chết không chỉ là chết mà cũng đồng thời là sinh ra. Ở lúc giao thời này, đời sống chuyển thành cái chết và cái chết chuyển thành sinh ra.
For this train of becoming, the junction of death where the change of tracks takes place is of great importance. Here the present life is abandoned; this is called in Pāli cuti (disappearance, death). The demise of the body takes place, and immediately the next life starts, a process called paṭisandhi (conception, or beginning of the next life). The moment of paṭisandhi is the result of the moment of death; the moment of death creates the moment of conception. Since every death moment creates the next birth moment, death is not only death but birth as well. At this junction, life changes into death and death into birth.
Như vậy, mỗi một đời sống là sự chuẩn bị cho cái chết sắp tới. Nếu người khôn ngoan, họ sẽ sử dụng đời sống này sao cho tốt nhất và chuẩn bị cho một cái chết tốt đẹp. Cái chết tốt đẹp nhất là cái chết cuối cùng, không phải một giao lộ nữa mà là một ga cuối: cái chết của một vị A-la-hán. Ở đây sẽ không còn đường ray nào nữa để chuyến tàu có thể chạy tiếp. Nhưng trước khi đạt đến một ga cuối như thế, người ta ít nhất cũng phải nắm chắc được rằng cái chết sắp tới đây sẽ dẫn đến một tái sinh tốt đẹp và rằng “ga cuối cùng” sẽ đạt đến vào một thời điểm thích hợp. Tất cả đều phụ thuộc vào chúng ta, vào những nỗ lực của chính ta. Chúng ta là người tạo ra tương lai của chính mình. Chúng ta tạo ra hạnh phúc hay đau khổ cũng như sự giải thoát của chính mình.
Thus, every life is a preparation for the next death. If one is wise, one will use this life to best advantage and prepare for a good death. The best death is the one that is the last, not a junction but a terminus: the death of an arahant. Here there will be no track on which the train can run further. But until such a terminus is reached, one can at least ensure that the next death gives rise to a good birth and that the terminus will be reached in due course. It all depends on us, on our own efforts. We are the makers of our own future; we create our own welfare or misery, as well as our own liberation.
Bằng cách nào mà chúng ta là người tạo ra những đường ray đón nhận chuyến tàu của sự hiện hữu đang lao nhanh đến? Để trả lời câu hỏi này, chúng ta phải hiểu được kamma (hành động, nghiệp) là gì.
How is it that we are the creators of the tracks that receive the onrushing train of becoming? To answer this question we must understand what kamma (action) is.
Mọi sự tác ý, cho dù là khéo léo hay vụng về, đều là nghiệp. Bất kỳ ý niệm hiền thiện hay bất thiện nào khởi sinh trong tâm đều là nguồn gốc của mọi tư tưởng, lời nói hay hành động. Thức (viññāṇa) khởi sinh do sự tiếp xúc ở một cửa ngỏ giác quan, rồi sự nhận biết và phân biệt (saññā - tưởng) đánh giá kinh nghiệm đó, cảm giác (vedanā – thọ) sinh khởi và một sự tạo tác nghiệp (saṅkhāra - hành) diễn ra.
Mental volition, whether skillful or unskillful, is kamma. Whatever wholesome or unwholesome volition arises in the mind becomes the root of all mental, vocal or physical action. Consciousness (viññāṇa) arises due to a contact at a sense door, then perception and recognition (saññā) evaluate the experience, sensations (vedanā) arise, and a kammic reaction (saṅkhāra) takes place.
Những tác ý tạo nghiệp này rất đa dạng. Một số giống như đường vẽ lên mặt nước, lập tức biến mất ngay sau đó. Một số khác giống như đường vẽ trên mặt cát, mờ nhạt đi sau một quãng thời gian. Một số khác nữa giống như vết khắc trên đá, tồn tại trong thời gian rất lâu. Nếu tác ý là hiền thiện, hành động sẽ hiền thiện và kết quả là lợi lạc. Nhưng nếu tác ý là bất thiện, hành động sẽ bất thiện và sẽ mang lại những hậu quả khổ đau.
These volitional reactions are of various kinds. Some are like a line drawn on water, disappearing immediately; some like a line drawn on sand, fading away after some interval; and others are like a line chiseled in rock, lasting for a very long time. If the volition is wholesome, the action will be wholesome and the fruits beneficial. But if the volition is unwholesome, the action will be unwholesome and will give fruits of misery.
Không phải tất cả nghiệp quả đều dẫn đến một đời sống mới. Một số quá cạn cợt đến nỗi chúng không tạo một kết quả đáng kể nào. Một số khác hơi sâu sắc hơn, nhưng sẽ bị xóa nhòa đi trong đời sống này và không mang theo vào đời sống tiếp theo. Một số khác nữa, khắc sâu hơn nữa, tiếp tục với dòng chảy của đời sống này rồi đi vào đời sống tiếp theo, và cũng có thể được nhân lên gấp nhiều lần trong đời này và đời sau.
Not all of these reactions result in a new birth. Some are so shallow that they do not give a significant result. Others are a bit deeper, but will be erased in this lifetime and not carry over into the next. Others, being still deeper, continue with the flow of this life and into the next birth, and can also multiply during this life and the next.
Tuy nhiên, có rất nhiều nghiệp hữu (bhāva-kamma) hay hành hữu (bhāva-saṅkhāra), là những nghiệp dẫn đến tái sinh, dẫn đến một đời sống mới. Mỗi nghiệp làm khởi sinh một tiến trình hiện hữu và mang theo một trường lực hòa hợp với những xung động của một cảnh giới hiện hữu nhất định. Những xung động của nghiệp hữu đó và những xung động của cảnh giới (bhāva-loka) thu hút lẫn nhau và cả hai sẽ cùng hợp nhất theo các quy luật phổ quát về nghiệp lực.
Many kammas, however, are bhāva-kammas or bhāva- saṅkhāras, those that give a new birth, a new life. Each one gives rise to the process of becoming and carries a magnetic force in tune with the vibrations of a particular plane of existence. The vibrations of that bhāva-kamma and the vibrations of that bhāva-loka (world, plane) attract each other and the two will unite according to universal laws pertaining to forces of kamma.
Ngay khi một trong những nghiệp hữu này được tạo ra, “chuyến tàu của sự hiện hữu” được lôi cuốn về phía một trong 31 “đường ray” tại “ga chết”. Trong thực tế, những đường ray này chính là 31 cảnh giới hiện hữu: 11 kāma loka - cảnh giới thuộc cõi Dục (Dục giới, gồm 4 cảnh giới thấp và cảnh giới con người cùng với 6 cảnh trời cõi Dục), 16 rūpa-brahma loka - cảnh trời thuộc cõi Sắc (Sắc giới, nơi thân thể thanh tịnh vẫn tồn tại) và 4 arūpa-brahma loka - cảnh trời thuộc cõi Vô sắc (Vô sắc giới, nơi chỉ có tâm thức tồn tại).
As soon as one of these bhāva-kammas is generated, this railway train of becoming gets attracted to one or other of the 31 tracks at the station of death. Actually, these tracks are the 31 planes of existence: the 11 kāma lokas (realms of sensuality—the four lower realms of existence, the human world, and six celestial realms), the 16 rūpa-brahma lokas (where fine material body remains), and the four arūpa-brahma lokas (non- material realms, where only mind exists).
Vào thời điểm cuối cùng của kiếp sống này, một hành nghiệp (bhāva-saṅkhāra) cụ thể sẽ khởi lên. Hành nghiệp này có năng lực dẫn sinh một đời sống mới, sẽ nối kết với những xung động của cảnh giới có tương quan. Ngay vào thời điểm chết, tất cả 31 cảnh giới hiện hữu đều mở ra. Hành nghiệp [cuối cùng] khởi lên sẽ quyết định “đường ray” nào “chuyến tàu” chạy tiếp. Cũng giống như việc chuyển dịch con tàu vào một đường ray, năng lực của nghiệp tạo một sức đẩy khiến dòng tâm thức đi vào đời sống kế tiếp. Chẳng hạn như, một hành nghiệp của sân hận hay ác ý, với các đặc tính là nóng nảy, bực dọc, sẽ nối kết với một cảnh giới thấp nào đó. Tương tự, một hành nghiệp như mettā (tâm từ, lòng bi mẫn), có những xung động an hòa, dịu mát, chỉ có thể nối kết với một cõi trời. Đây là quy luật tự nhiên, và những quy luật này vận hành quá hoàn hảo đến mức không bao giờ có bất kỳ sai sót nào. Tất nhiên, phải hiểu rằng không có hành khách nào trên “chuyến tàu”, ngoại trừ năng lực của hành nghiệp đã tích lũy.
At the last moment of this life a specific bhāva-saṅkhāra will arise. This saṅkhāra, capable of giving a new birth, will become connected with the vibrations of the related realm of existence. At the instant of death all 31 realms are open. The saṅkhāra that arises determines which track the train of existence runs on next. Like shunting a train onto a new track, the force of the bhāva- kamma reaction provides a push to the flow of consciousness into the next existence. For example, a bhāva-kamma of anger or malice, having heat and agitation as characteristics, will unite with some lower field of existence. Similarly, one like mettā (compassionate love), having peaceful and cool vibrations, can only unite with a brahma-loka. This is a law of nature, and these laws are so perfectly ordered that there is never any flaw in their operation. It must be understood, of course, that there is no passenger on the train except the force of accumulated saṅkhāras.
Nói chung, vào thời điểm chết, một hành nghiệp mãnh liệt nào đó sẽ khởi lên. Đó có thể là thiện hoặc bất thiện. Chẳng hạn như, nếu một người trong đời này đã giết cha hay giết mẹ, hoặc giết một vị thánh, thì ký ức về sự kiện đó sẽ khởi lên vào thời điểm chết. Cũng theo cách đó, nếu một người đã tu tập phát triển thiền định sâu xa thì trạng thái tâm tương tự như [trạng thái thiền định] sẽ khởi lên.
At the moment of death, generally, some intense saṅkhāra will arise. It may be of a wholesome or unwholesome nature. For example, if one has murdered one’s father or mother or perhaps some saintly person in this lifetime, then the memory of that event will arise at the moment of death. In the same way, if one has developed some deep meditation practice, a state of mind similar to that will arise.
Nếu không có hành nghiệp nào mãnh liệt như thế, thì một nghiệp có cường độ nhẹ hơn sẽ khởi lên. Bất kỳ một ký ức nào được khơi dậy đều sẽ hiện hành như một nghiệp. Người ta có thể nhớ lại một nghiệp lành như cúng dường thức ăn lên một vị thánh, hoặc một nghiệp xấu ác như đã làm tổn hại ai đó. Những hồi ức về các nghiệp trong quá khứ như thế có thể khởi lên. Nếu không, những đối tượng liên quan đến các nghiệp ấy có thể khởi lên, như đĩa thức ăn đã mang cúng dường hoặc loại hung khí đã dùng để hại người. Những điều này được gọi là nghiệp tướng (kamma-nimitta - những dấu hiệu, hình ảnh).
When there is no such intense bhāva-kamma, then a comparatively less intense kamma will arise. Whatever memory is awakened will manifest as the kamma. One might remember the wholesome kamma of giving food to a saintly person, or the unwholesome kamma of hurting someone. Reflections on such past kammas as these can arise. Otherwise, objects related to that kamma might arise: the plate of food that was offered as dāna (donation) or the weapon used to harm. These are called the kamma-nimittas (signs, images).
Hoặc cũng có thể một dấu hiệu hay biểu tượng của đời sống tiếp theo sẽ hiện ra. Đây gọi là nghiệp triệu (gati-nimitta). Những nghiệp triệu này tương ứng với cảnh giới mà dòng chảy [tâm thức] được lôi cuốn đến. Đó có thể là mùi hương của một cõi trời, hoặc có thể là cảnh giới súc sinh. Người sắp chết thường trải nghiệm một trong những dấu hiệu này như điềm báo trước, giống như ngọn đèn pha của con tàu chiếu sáng lên đường ray phía trước. Những xung động của các nghiệp triệu này tương đồng với những xung động của cảnh giới tái sinh.
Or perhaps a sign or a symbol of the next life might appear. This is called gati-nimitta (departing sign). These nimittas correspond to the bhāva-loka towards which the flow is attracted. It could be the scene of some celestial world, or perhaps of the animal world. The dying person will often experience one of these signs as a precursor, just as a train’s headlight illuminates the track ahead. The vibrations of these nimittas are identical to the vibrations of the plane of existence of the next birth.
Một thiền sinh Vipassana tu tập tốt có khả năng tránh được những con đường dẫn đến các cảnh giới thấp. Người ấy hiểu rõ các quy luật tự nhiên và tu tập để sẵn sàng cho cái chết đến bất cứ lúc nào. Nếu là người đã lớn tuổi thì càng có lý do để duy trì sự tỉnh thức trong mọi giây phút.
A good Vipassana meditator has the capacity to avoid tracks leading to the lower realms of existence. He or she clearly understands the laws of nature and practices to be ready for death at all times. If one has reached an advanced age, there is all the more reason to remain aware every moment.
Chúng ta nên chuẩn bị những gì? Chúng ta thực hành Vipassana bằng cách duy trì sự bình tâm đối với bất kỳ cảm xúc nào khởi sinh trong cơ thể, do đó dứt trừ được thói quen phản ứng với các cảm giác. Như vậy, tâm thức vốn thường tạo tác những hành nghiệp xấu ác mới, giờ đây phát triển được thói quen bình tâm.
What preparations should one undertake? One practices Vipassana by remaining equanimous with whatever sensations arise in the body, thereby breaking the habit of reacting to them. Thus, the mind, which is usually generating new unwholesome saṅkhāras, develops the habit of being equanimous.
Vào thời điểm cận tử, có rất nhiều khả năng người ta phải chịu đựng những cảm thọ cực kỳ khó chịu. Già, bệnh và chết đều là đau khổ (dukkha), do đó thường tạo ra những cảm thọ khó chịu rõ rệt. Nếu ta không thuần thục trong việc quan sát những cảm giác này với sự bình tâm, ta rất có thể sẽ phản ứng bằng sự lo sợ, tức giận, buồn rầu hay bực dọc, tạo cơ hội cho những hành nghiệp có xung động tương ứng khởi sinh. Tuy nhiên, trong trường hợp những thiền sinh tu tập đã có công phu cao, họ có thể nỗ lực để tránh không phản ứng với những cảm thọ cực kỳ đau đớn bằng cách duy trì sự bình tâm vào thời điểm chết. Như vậy, ngay cả những hành nghiệp liên quan nằm sâu trong vô thức cũng sẽ không có cơ hội sinh khởi.
At the approach of death it is not unlikely that one will experience very unpleasant sensations. Old age, disease and ;death are dukkha (misery), and often, therefore, produce gross unpleasant sensations. If one is not skillful in observing these sensations with equanimity, one will likely react with feelings of fear, anger, sadness, or irritation, providing an opportunity for a bhāva-saṅkhāra of like vibration to arise. However, as in the cases of some well-developed meditators, one can work to avoid reacting to these immensely painful sensations by maintaining equanimity at the time of death. Then, even those related bhāva- saṅkhāras lying deep in the unconscious will not have an opportunity to arise.
Vào thời điểm chết, một thiền sinh sẽ rất may mắn nếu có được những người thân hay bạn hữu thực hành thiền Vipassana bên mình và tạo ra những xung động từ ái lợi lạc, có thể hình thành một bầu không khí Chánh pháp an bình, tránh khỏi những sự than khóc, buồn rầu đau đớn.
A meditator at the point of death will be fortunate to have close relatives or friends nearby who can practice Vipassana and generate beneficial vibrations of mettā, which will create a peaceful Dhamma atmosphere, free from lamenting and gloom.
Một người bình thường sẽ duy trì trạng thái sợ hãi, thậm chí là kinh khiếp vào thời điểm chết, và như thế sẽ để cho những hành nghiệp sợ sệt hiện hành. Cũng vậy, những đau buồn, khổ sở, phiền muộn, thất vọng... và nhiều cảm giác khác có thể khởi sinh khi nghĩ đến việc phải chia lìa với những người thân yêu, và những hành nghiệp liên quan sẽ khởi sinh, chế ngự tâm thức.
An ordinary person will usually remain apprehensive, even terror-stricken, at the approach of death, and thus allow a fearful bhāva-saṅkhāra to surface. In the same way, grief, sorrow, depression, and other feelings might arise at the thought of separation from loved ones, and the related saṅkhāra will come up and dominate the mind.
Bằng cách quan sát mọi cảm giác với sự bình tâm, một thiền sinh Vipassana làm suy yếu những hành nghiệp này để chúng không sinh khởi vào lúc chết. Sự chuẩn bị thực sự cho cái chết chính là phát triển một thói quen liên tục quan sát các cảm thọ hiện hành trong thân và tâm, với sự bình tâm và với sự hiểu biết về lẽ vô thường.
A Vipassana meditator, by observing all sensations with equanimity, weakens these saṅkhāras so that they will not arise at the time of death. The real preparation for death is this: developing a habit pattern of repeatedly observing the sensations manifesting in the body and mind with equanimity and with the understanding of anicca.
Vào thời điểm chết, thói quen mạnh mẽ của sự bình tâm sẽ tự động khởi lên và “chuyến tàu hiện hữu” được chuyển vào “đường ray” dẫn đến một kiếp sống mới có điều kiện để thực hành thiền Vipassana. Bằng cách này, chúng ta tự cứu mình khỏi việc tái sinh vào những cảnh giới thấp và sinh về một trong những cảnh giới cao hơn. Bởi vì Vipassana không thể thực hành ở những cảnh giới thấp nên điều này rất quan trọng.
At the time of death this strong habit of equanimity will automatically appear and the train of existence will switch to a track on which it will be possible to practice Vipassana in the new life. In this way one saves oneself from birth in a lower realm and reaches one of the higher ones. Because Vipassana cannot be practiced in the lower realms, this is very important.
Đôi khi một người không tu thiền cũng đạt được tái sinh tốt đẹp nhờ sự hiện khởi vào lúc chết của một hành nghiệp hiền thiện, chẳng hạn như sự bố thí hào phóng, đức hạnh hay những phẩm tính hiền thiện mạnh mẽ khác. Nhưng thành tựu đặc biệt của một thiền sinh Vipassana vững chãi là tái sinh về một cảnh giới có thể tiếp tục tu tập thiền Vipassana. Như vậy, bằng cách dần dần giảm bớt những hành nghiệp đã tích lũy, chúng ta rút ngắn được cuộc hành trình hiện hữu và sớm đạt đến mục tiêu giải thoát hơn.
At times a non-meditator will attain a favorable rebirth due to the manifestation at the time of death of wholesome bhāva- saṅkhāras such as generosity, morality, and other strong, wholesome qualities. But the special achievement of an established Vipassana meditator is to attain an existence where he or she can continue to practice Vipassana. In this way, by slowly decreasing the stock of accumulated bhāva-saṅkhāras, one shortens one’s journey of becoming and reaches the goal of liberation sooner.
Chúng ta gặp được Chánh pháp trong đời này là nhờ vào những công đức lớn lao đã làm trong quá khứ. Hãy làm cho kiếp người này được thành tựu bằng cách thực hành thiền Vipassana, để khi cái chết đến thì tâm thức ta hoàn toàn bình thản, nắm chắc được một tương lai tốt đẹp.
One comes into contact with the Dhamma in this life because of the great merits one has performed in the past. Make this human life successful by practicing Vipassana, so that when death comes the mind is full of equanimity, ensuring well-being for the future.
Kāmayogena saṃyuttā,
bhāvayogena cūbhayaṃ;
Ditthiyogena saṃyuttā,
avijjāya purakkhatā.
Sattā gacchanti saṃsāraṃ,
jātimaraṇagāmino.
—Aṅguttara Nikāya 4.10
Kāmayogena saṃyuttā,
bhāvayogena cūbhayaṃ;
Ditthiyogena saṃyuttā,
avijjāya purakkhatā.
Sattā gacchanti saṃsāraṃ,
jātimaraṇagāmino.
Ràng buộc bởi tham ái, trói chặt với sự chuyển sinh,
giam hãm bởi xích xiềng tà kiến,
bị dẫn dắt bởi vô minh, xoay vòng luân chuyển.
Do vậy, chúng sinh lang thang trong luân hồi,
chết đi chỉ để rồi lại sinh ra lần nữa.
—Tăng Chi Bộ Kinh, 4.10
Bound by desire, tied to becoming,
fettered tightly by false opinions,
yoked to ignorance, whirled about:
thus beings wander through saṃsāra,
dying only to be born again.
—Aṅguttara Nikāya 4.10