Thuở xưa, có hai anh em cha mẹ mất sớm, để lại một gia sản to lớn. Không
hiếu dưỡng được song thân, họ đều rất lấy làm buồn tiếc.
Thời gian vùn vụt trôi qua, hai anh em cùng lớn lên nhưng khác biệt nhau
rất xa, từ chí hướng đến ý thích. Người anh thì mến đạo nghĩa, thường
làm việc thiện như bố thí của cải, do đó gia sản ngày càng tổn giảm; còn
người em thì say mê tích lũy tài sản, thường dùng đủ mọi mánh khóe làm
ăn buôn bán nên gia sản ngày càng tăng thêm. Người em rất bất mãn lối
sống của anh mình, nên một hôm, không chịu đựng được nữa, người em đến
gặp anh và lên mặt dạy dỗ:
– Anh em chúng ta bất hạnh nên cha mẹ mất sớm. Cha mẹ để lại gia tài cho
chúng ta, phận làm con phải nhớ nghĩ đến công ơn của cha mẹ, mau mau
phải nỗ lực làm ăn buôn bán để giữ gìn và phát triển cái vốn gia sản sẵn
có ấy, khiến hương hồn cha mẹ ở suối vàng cũng được an ủi, như thế mới
đúng đạo làm con. Đằng này anh lại từ sáng đến tối cứ lo chạy theo mấy
ông sa-môn xuất gia để nghe kinh Phật, không lẽ mấy ông ấy có thể cho
anh áo quần tiền của hay sao? Gia đình anh càng ngày càng nghèo khó, gia
sản cha mẹ để lại ngày càng hao hụt, không những có lỗi với hương hồn
cha mẹ mà còn khiến cho lối xóm phải chê cười.
Người anh hiền từ nhã nhặn đáp lại:
– Những gì chú nói anh đã biết rõ hết, nhưng đó chỉ là những ý nghĩ
thiển cận của thế tục. Chú nghĩ rằng mình phải giữ gìn và khuếch trương
sản nghiệp của cha mẹ để lại mới là tận hiếu, nhưng anh thì hoàn toàn
không nghĩ như chú. Làm như thế chẳng qua chỉ giúp chú có thêm điều kiện
hưởng thụ, chứ vong hồn cha mẹ nào được lợi ích gì? Còn anh chỉ muốn lo
giữ theo Năm giới một cách nghiêm chỉnh, chuyên cần thực hành Mười điều
thiện, cúng dường Tam bảo, nương theo Chánh đạo mà hồi hướng mọi công
đức để cứu vớt cha mẹ, nguyện cho hương hồn cha mẹ được xa lìa Ba nẻo
khổ mà sinh về đường thiện, dần dần tiến đến chỗ được giải thoát khỏi
luân hồi sinh tử. Đây mới thật là con đường báo hiếu chân chính. Đạo và
đời vốn khác biệt nhau, cái mà đạo cho là sung sướng và quý giá thì
người đời lại cho là vô nghĩa, không thể hiểu được. Những gì chú cho là
khoái lạc hôm nay chính là gốc rễ của phiền não về sau. Anh không muốn
chạy theo những khoái lạc huyễn ảo như thế. Sự khoái lạc mà người có trí
huệ mong cầu phải là một sự khoái lạc chân chánh và thường tồn!
Người em nghe anh nói, cảm thấy mình không có lý lẽ gì để tranh cãi thêm
nữa, nhưng trong lòng không phục, bèn nén giận cúi đầu ra về.
Người anh biết em mình không thể nói một lần mà hiểu, bèn nêu rõ tâm chí
muốn cầu học đạo của mình. Người em biết anh mình lòng đã cương quyết
hướng về đạo nên dù bực tức vẫn im lặng không phản đối.
Không lâu sau đó, người anh vì muốn cho việc học đạo được chuyên tâm nên
lìa bỏ gia đình, khoác y ôm bình bát làm sa-môn, ngày đêm tinh tiến tu
thiền, cẩn thận từng lời nói, từng ý nghĩ, về sau chứng được quả
A-la-hán.
Người em nghe tin này không những không vui mừng mà lòng phiền não giận
hờn anh càng tăng thêm. Vì si mê nên từ sáng đến tối anh ta chỉ biết lo
làm ăn để tích lũy tài sản, cho đến mức đầu óc phải choáng váng, còn
việc nhân sinh giải thoát thì anh ta không mảy may chú ý đến.
Cuối cùng, tài sản kếch sù mà anh ta có được cũng không giúp kéo dài
mạng sống vốn có giới hạn. Quả thật, khi chết đi là không đem theo được
bất cứ vật gì, chỉ có nghiệp lực đã tạo là vẫn luôn theo sát bên mình.
Trong lúc sống người em quá ư tham dục nên sau khi chết liền bị đọa vào
loài súc sinh, đầu thai làm thân trâu. Con trâu này sinh ra mạnh khoẻ
mập mạp, liền bị một người nhà buôn mua về để kéo xe muối.
Vì phải kéo xe trèo dốc đường dài, lao khổ không phút nào ngừng nghỉ,
nên con trâu mất sức, gầy mòn, mỗi lần lên dốc thở phì phò mà vẫn bị roi
vọt, trông thật là thê thảm, thương tâm. Vừa đúng lúc ấy, người anh đi
ngang qua dùng đạo nhãn quán sát con trâu, biết đây là em mình ngày
trước nên nói để khai mở trí huệ cho em:
– Chú ơi, một đời chú khổ cực, gia tài sản nghiệp chú gom góp được tính
ra không biết bao nhiêu mà kể, bây giờ tài sản ấy đâu rồi? Trước kia chú
nói việc tu đạo là vô dụng vì không đem lại quần áo, tiền của, chỉ có
việc tích lũy tài sản mới đáng quý vì nó giúp chú thỏa mãn mọi dục lạc.
Bây giờ đạo pháp đã giúp anh giải thoát được luân hồi, chứng được quả
thánh, còn tài sản mà chú quý trọng sao lại không cứu chú thoát khỏi
kiếp trâu mà sinh về cõi lành?
Nói xong, người anh vận dụng thần thông khiến con trâu tự thấy được kiếp
trước của mình. Con trâu tuy không nói được nhưng đau khổ rơi nước mắt,
biết mình kiếp trước có được thân người nhưng lại làm nhiều điều bất
thiện, tham lam, ganh ghét, không tin Phật pháp, khinh chê Thánh chúng,
không nghe lời khuyên bảo thiện lành của anh, cho đến nỗi bây giờ đọa
làm thân trâu, hối tiếc thì đã quá muộn.
Người anh biết em mình đã có tâm niệm hối hận và tự trách, liền xin với
người chủ mua lại con trâu này, và đem mối quan hệ giữa mình với con
trâu kể cho người chủ nghe. Người chủ trâu nghe xong tóc gáy dựng đứng,
rùng mình ghê sợ, không dám nhận tiền mà đem trâu dâng tặng cho người
anh. Người anh dắt trâu về chùa, cho nó quy y Tam Bảo và dạy nó niệm
Phật. Không lâu sau, con trâu chết đi, sinh lên cõi trời Đao-lợi.
Về sau, người chủ con trâu nghĩ đến vấn đề sinh tử luân hồi cũng xả bỏ
tất cả, chuyên tâm học đạo, cuối cùng cũng được mãn nguyện, chứng được
Thánh quả, giải thoát phiền não.
Nỗ lực kiếm tiền cho chính bản thân mình thì tiền ấy không hề thuộc
quyền sở hữu của mình; còn dùng tiền tài để đem lại hạnh phúc cho xã
hội, ích lợi cho chúng sinh, thì tiền tài ấy mới chính thật thuộc về
mình. Có nhân thì tất nhiên phải có quả, đây là một đạo lý bất di bất
dịch.