Bản tánh hiền thiện của chúng ta
Chúng ta đã thấy rằng, tình trạng hiện nay của chúng ta là một vòng lặp lại của những khổ đau không ngừng. Chúng ta cũng xác định được những nguyên nhân của tình trạng đó là vô minh và tâm hành phiền não do vô minh tạo ra, và các hành vi thúc đẩy bởi những khuynh hướng đó. Giờ đây, có thể ta sẽ tự hỏi: “Liệu những con người si mê, tham luyến và sân hận có bao giờ đạt đến quả Phật chăng? Có phương pháp nào để vượt thoát ra khỏi luân hồi hay chăng? Và nếu có, thì phương pháp đó là gì?”
We’ve seen that our situation is one of constantly recurring problems. We’ve also determined its causes: ignorance, the disturbing attitudes it gives rise to and the ractions motivated by these disturbing attitudes. Now we may wonder, “Can people who are confused, attached and angry ever attain Buddhahood? Is there a way out of cyclic existence? If so, what is it?”
Đúng vậy, việc tự mình vượt thoát ra khỏi vòng luân hồi khổ đau là hoàn toàn có thể. Chúng ta có thể đạt đến một trạng thái hỷ lạc dài lâu, khi đó ta có khả năng tận dụng mọi phẩm tính tốt đẹp của mình vì sự lợi lạc cho mọi chúng sinh. Điều này có thể thực hiện được là vì trong mỗi chúng ta đều sẵn có tánh Phật, là phẩm tính hiền thiện bất hoại của chúng ta. Thêm vào đó, ta hiện có thân người quý báu, mang đến cho ta cơ hội để hiển lộ tánh Phật của mình. Đây sẽ là chủ đề của hai chương sách tiếp theo.
Yes, it is possible to free ourselves from this cycle of constantly recurring problems. We can attain a state of lasting peace and joy, in which we’re able to utilize all our good qualities for the benefit of others. This is possible because we have within us the Buddha nature, our indestructible goodness. In addition, we have precious human lives which give us the opportunity to actualize our Buddha nature. These are the topics of the next two chapters.
Bạn có bao giờ đứng trên ngọn núi và nhìn lên một bầu trời trong sáng không mây? Cảm nhận về khoảng không gian, sự yên tĩnh và trong sáng đó thật tuyệt vời và đầy cảm hứng. Nhưng khi nhìn lên bầu trời từ một điểm đứng giữa thành phố, tầm nhìn của ta bị giới hạn bởi những tòa nhà chọc trời bao quanh, và ta không thể nhin thấy bầu trời vì có những đám mây và khói bụi ô nhiễm che khuất. Về phía bầu trời, không có gì thay đổi cả. Bầu trời ấy vẫn luôn trong trẻo, rỗng không và ngập tràn ánh sáng. Tuy nhiên, chúng ta không thể nhìn thấy như vậy. Tầm nhìn của ta bị thu hẹp và bầu trời bị che khuất bởi những đám mây, cột khói.
Have you ever stood on a mountain and looked at a completely clear and empty sky? The feeling of space, calm and clarity is awesome and inspiring. But when we peer up at the sky from the middle of a city, our view is limited by the highrises around us, and we can’t see the sky because the clouds and pollution obscure it. From the point of view of the sky, nothing has changed. The sky is still pure, empty and filled with light. However, we aren’t able to see it; our outlook is narrow and the sky is obscured by the clouds and smog.
Bản chất của tâm ta cũng tương tự như vậy. Xét cho cùng thì tâm luôn thanh tịnh và vô nhiễm. Những đám mây ngăn che không cho ta nhìn thấy bản chất thật sự của tâm thức chính là những tâm hành phiền não như tham luyến, sân hận và si mê, cùng với các chủng tử tạo thành từ những hành vi được thực hiện bởi ảnh hưởng của chúng.
The nature of our minds is similar. Ultimately, it’s pure and defiled. The clouds that prevent us from seeing this real nature of our minds are the disturbing attitudes like attachment, anger and ignorance, as well as the imprints of the actions done under their influence.
Bầu trời và những đám mây không phải cùng một thực thể. Chúng không hề kết hợp theo cách không thể chia tách. Những đám mây và khói bụi ô nhiễm chỉ là những chướng ngại tạm thời, có thể được xua tan đi để làm hiển lộ bầu trời trong sáng, rỗng không. Tương tự, những tâm hành phiền não và chủng tử của những hành vi tạo tác bởi chúng không phải là bản chất rốt ráo của tâm thức chúng ta. Chúng có thể được thanh lọc và dứt trừ vĩnh viễn để giúp ta nhận thức và hòa nhập được với bản thể mênh mông rộng lớn của chính mình.
The sky and the clouds aren’t the same entity. They aren’t inseparably united. The clouds and pollution are temporary obscurations which can be dispelled, revealing the clear, empty sky. Similarly, our disturbing attitudes and the imprints of the actions created by them are not the ultimate nature of our minds. They can be purified and removed forever, letting us perceive and be unified with our own spacious nature.
Làm sao ta biết rằng những tâm hành phiền não và các chủng tử nghiệp không phải là bản chất của tâm thức chúng ta? Lấy ví dụ, nếu sân hận là bản chất của tâm thức ta, thì lẽ ra lúc nào ta cũng sân hận. Nhưng sự thật không phải vậy, vì cơn giận của ta đến rồi đi, không tồn tại mãi. Các chủng tử nghiệp cũng không phải bản chất của tâm thức ta, vì chúng có thể được tịnh hóa và loại trừ.
How do we know the disturbing attitudes and imprints of actions are not the nature of our minds? If anger, for example, were the nature of our minds, we would always be angry. But that is not the case: our anger comes and goes. The karmic imprints are also not the nature of our minds because they can be purified and removed.
Liệu ta có thể trừ bỏ vĩnh viễn tâm sân hận được chăng? Vâng, điều đó là có thể, vì sân hận chỉ là một tâm thức không chân thật, một khuynh hướng dựa trên nhận thức sai lầm. Sân hận khởi sinh khi ta gán ghép những tính chất tiêu cực lên người khác hay sự vật. Do chúng ta nhận hiểu sai lầm về thực trạng nên thấy có vẻ như nguy hại đến ta. Đắm chìm trong những phóng tưởng của chính mình, chúng ta nhầm lẫn cho rằng đó là những tính chất của người khác, và rồi nổi giận với những gì mà chính ta đã gán ghép, áp đặt lên cho họ. Bi kịch ở đây là, ta không hề tỉnh táo nhận biết được tiến trình này và tin tưởng một cách sai lầm rằng cái con người thô lỗ vô cảm chỉ có trong nhận thức của ta đó là thực sự hiện hữu ngoài đời!
Is it possible to eliminate our anger forever? Yes, it is, because anger is a false mind, an attitude based on a misconception. Anger is generated when we project negative qualities onto people and things. We misinterpret situations so they appear harmful to us. Absorbed in our own projections, we mistake them for the qualities of other people and get angry at what we ourselves have superimposed on them. The tragedy is that we’re not aware of this process, and mistakenly believe the rude, insensitive person we’re perceiving really exists out there.
Thông qua sự tu tập phát triển trí tuệ, ta đạt đến trình độ nhận ra được rằng, kẻ thù bên ngoài kia chính là một sự phóng chiếu cường điệu hóa xuất phát từ tâm thức sai lầm của chính ta. Khi ấy, sự sân hận của ta sẽ tự nhiên dứt trừ, bởi trí tuệ và sự sân hận si mê không thể đồng thời tồn tại.
Through the development of wisdom, we’ll come to recognize that an external enemy is an exaggerated projection of our own mistaken minds. At this time, our anger will automatically vanish, for wisdom and ignorant anger can’t be manifest at the same time. Through constantly developing our wisdom we can totally eliminate our anger.
Những tâm hành phiền não như sân hận, đố kỵ và kiêu mạn đều dựa trên nền tảng mê lầm của những phóng chiếu sai lệch, và do đó có thể được xóa bỏ. Những phẩm tính hiền thiện như lòng yêu thương và bi mẫn đều có nền tảng chắc thật, vì chúng giúp ta thừa nhận những phẩm tính tốt đẹp mà mọi chúng sinh khác đều sẵn có. Vì thế, những khuynh hướng như thế này có thể gắn kết lâu dài trong dòng tâm thức của chúng ta. Hơn thế nữa, chúng có thể được phát triển không giới hạn.
Disturbing attitudes such as anger, jealousy and conceit are based on the faulty foundation of wrong projections and thus can be eliminated. Positive qualities such as love and compassion have a valid basis, because they recognize the good qualities all other beings have. Thus, such attitudes can never be extricated from our mindstreams. Rather, they can be developed limitlessly.
Tất cả chúng sinh đều sẵn có khả năng để trở thành một vị Phật, vì mỗi chúng ta đều có hai thể dạng tánh Phật. Một là bản thể rốt ráo của tâm thức, chính là cách thức hiện hữu của tâm thức ta. Thể dạng này là chân không của tánh Phật, là sự vắng bặt mọi vọng tưởng trong tâm. Thể dạng thứ hai là diệu hữu của tánh Phật, là những tính chất thuộc phạm trù quy ước của tâm, những phẩm tính của tâm thức ta.
Each being has the possibility to become a Buddha because each of us has two kinds of Buddha potential. One is the ultimate nature of our minds, the way in which our minds exist. This phenomenon is a negation, an absence or lack of our minds existing in fantasized ways. The other is an affirmative phenomenon. It is the conventional nature of our minds, the qualities of our minds.
Bản thể rốt ráo của tâm thức được gọi là Phật tính tiềm tàng, giống như hư không trống rỗng, mênh mông và thanh tịnh. Điều đó có nghĩa là, bản thể rốt ráo của tâm ta không có mọi vọng tưởng. Trong bản thể ấy không hề có những phóng tưởng sai lầm về sự thường hằng hay phi duyên khởi. Tâm thức ta không hề sẵn có tự tính tự tồn. Điều này sẽ được giải thích trong chương về trí tuệ.
The ultimate nature of our minds is called the natural Buddha potential. It’s like pure and vast empty space. That is, our ultimate nature is empty of all fantasized ways of existence. It’s empty of all false projections of being unchanging or independent. Our minds are free from inherent existence. This will be explained in the chapter on wisdom.
Bản thể rốt ráo của tâm ta không bị ô nhiễm bởi các tâm hành phiền não. Bản thể ấy là vô thủy vô chung. Không gì có thể hủy diệt nó. Không ai có thể tách rời bản thể ấy ra khỏi chúng ta. Bản thể rỗng rang của tâm thức là vốn quý sẵn có của ta. Biết được điều này ta sẽ có sự tự tin, vì ta sẵn có khả năng để trở thành một vị Phật.
The ultimate nature of our minds is untainted by the disturbing attitudes. It’s without beginning or end. Nothing can destroy it. No one can take it away from us. This empty nature of our minds is our birthright. Knowing this, we’ll have self-confidence, for we can become Buddhas.
Hiện nay, tánh Phật sẵn có của ta đang bị che mờ bởi những tâm hành phiền não. Khi ta loại trừ được những tâm hành phiền não ấy bằng cách tu tập theo Giáo pháp, tánh Phật của ta sẽ hiển lộ ngày càng rõ rệt hơn.
At the moment our natural Buddha nature is obscured by the disturbing attitudes. As we clear them away through practicing the path, our Buddha nature will become more apparent to us.
Thể dạng thứ hai của tánh Phật là tiềm năng tu tiến để thành Phật. Tiềm năng này bao gồm những tính chất theo quy ước của tâm - sự sáng suốt và nhận biết - cùng với những trạng thái tâm hiền thiện, chẳng hạn như lòng bi mẫn.
The second type of Buddha potential is the evolving Buddha potential. This includes both the conventional nature of our minds-their clarity and awareness-and the positive mental states such as compassion.
Tâm thức là một thực thể vô hình dạng, không tạo thành từ các nguyên tử hay chất liệu vật chất. Tâm là sáng suốt vì nó có thể tự quán chiếu làm rõ chính nó hay làm sáng rõ các đối tượng. Tâm nhận biết vì nó có khả năng nhận thức hay lĩnh hội đối tượng.
The mind is a formless entity, not composed of atoms or material substance. It’s clear in that it illuminates or makes objects clear. It’s aware because it has the ability to cognize or perceive objects.
Sân hận và từ bi đều là những trạng thái của tâm, và do đó cũng là sáng suốt và nhận biết. Bản chất sáng suốt và nhận biết này là một trong những tiềm năng thành tựu Phật quả của chúng ta. Tuy nhiên, sân hận tự nó không phải là một phần trong khả năng thành Phật của chúng ta, vì sân hận là dựa trên những nhận thức sai lầm có thể được xóa bỏ.
Both anger and compassion are states of mind and thus are clear and aware. This nature of clarity and awareness is one of our evolving Buddha potentials. However, anger itself isn’t part of our Buddha potential because it’s based on false conceptions that can be eliminated.
Ngược lại, lòng bi mẫn không dựa trên những phóng tưởng sai lầm và vì thế có thể được phát triển không giới hạn. Tương tự, những trạng thái tâm khác với sự nhận thức đúng thật về sự vật - chẳng hạn các tâm thương yêu, nhẫn nhục, tin cậy, vô tham, vị tha, hoan hỷ, tinh tấn... - cũng có thể gia tăng không giới hạn. Những phẩm tính hiền thiện này hiện đang sẵn có trong ta và sẽ phát triển khi ta tu tập theo Chánh pháp. Khi sự tu tập được thành tựu viên mãn, ta trở thành một vị Phật và những phẩm tính này sẽ chuyển thành tâm thức của vị Phật ấy. Vì lý do đó, những phẩm tính này cũng được gọi là tánh Phật đang thành.
Compassion, on the other hand, isn’t based on false projections and thus can be developed infinitely. Similarly, the other mental states that perceive things accurately-love, patience, confidence, non-attachment, consideration for others, joyous effort and so on - can be increased limitlessly. These good qualities, existing in us at this present moment, will evolve as we follow the path. At the end of the path, they’ll transform into the minds of the Buddhas that we’ll become. For this reason, they’re also called the evolving Buddha nature.
Ngài Pháp Xứng (Dharmakirti), bậc thánh và luận sư Ấn Độ nổi tiếng, đã nói:
The great Indian logician and sage, Dharmakirti, said:
Bản chất của tâm là thanh tịnh trong sáng.
Những che chướng chỉ là tạm thời.
The nature of the mind is clear light.
The obscurations are temporary.
Ngài Pháp Xứng khẳng định lại khả năng thành Phật của chúng ta bằng việc xác quyết rằng bản chất của tâm là thanh tịnh trong sáng. Điều này có hai ý nghĩa, tương ứng với hai thể dạng của tánh Phật. Thứ nhất, tâm thanh tịnh trong sáng trong ý nghĩa là tâm rỗng rang vắng bặt mọi vọng tưởng. Khi trí tuệ của ta trực nhận được bản tâm thanh tịnh trong sáng này, vắng bặt mọi hiện hữu tự tồn, thì chúng ta sẽ có khả năng xóa bỏ tận gốc rễ mọi tâm hành phiền não.
Dharmakirti is reaffirming our possibility to become Buddhas by asserting that the nature of our minds is clear light. This has two meanings, corresponding to the two types of Buddha potential. First, our minds are clear light in that they are empty of all fantasized ways of existence. When our wisdom directly perceives this clear light, the emptiness of inherent existence, then we’re capable of totally eliminating our disturbing attitudes from their root.
Thứ hai, tâm chúng ta thanh tịnh trong sáng là vì tự thể sáng suốt và nhận biết của tâm luôn tồn tại. Những tâm hành phiền não và chủng tử nghiệp không thể pha tạp với tính chất sáng suốt nhận biết này của tâm. Hay nói cách khác, cơn giận không phải là ta, những tính chất bất thiện không phải là ta. Những che chướng này đều có thể đoạn trừ.
Second, our minds are clear light because their nature of clarity and awareness is always there. Our disturbing attitudes and karmic imprints aren’t mixed with this clear and cognizing nature of our minds. In other words, we aren’t our anger; we aren’t our bad qualities. These are obscurations that can be removed.
Bàn về tánh Phật là một đề tài rất thâm áo, nên bước đầu ta có thể không hiểu hết được. Nhưng ta có thể có một cảm nhận về tiềm năng nội tại và phẩm tính tốt đẹp sẵn có trong ta. Tánh Phật của ta chỉ tạm thời bị che chướng bởi những đám mây của sân hận, tham luyến và các tâm hành phiền não khác. Khi ta bắt đầu loại bỏ những đám mây che chướng này, thật nghĩa của hai thể dạng tánh Phật [nói trên] sẽ dần dần hiển lộ rõ hơn. Mật điển Hevajra dạy rằng:
The topic of Buddha nature is a profound one, so we may not understand it well at the beginning. But we can get a sense of our inner potential and inner beauty, our Buddha nature which is temporarily obscured by the clouds of anger, attachment and other disturbing attitudes. As we start removing the clouds, the meaning of our two Buddha natures will become clearer. The Hevajra Tantra says:
Chúng sinh hữu tình đều là những vị Phật,
Nhưng bị che chướng bởi những nhiễm ô tạm thời.
Khi nhiễm ô được dứt trừ, chúng sinh là Phật.
Sentient beings are just Buddhas
But they are obscured by temporary stains.
When those are removed, they are Buddhas.
Câu đầu tiên không có nghĩa rằng chúng ta hiện nay đã là Phật, vì nếu như thế hẳn ta sẽ là những vị Phật vô minh! Câu này chỉ có nghĩa là chúng ta hiện sẵn có hai thể dạng tánh Phật. Khi chúng ta dứt trừ mọi che chướng trong dòng tâm thức của mình, dòng tương tục tâm thức hiện nay của ta sẽ chuyển hóa thành tâm Phật.
The first line doesn’t mean we are already Buddhas, for then we would be ignorant Buddhas! It means we have the two types of Buddha nature. When we clear away the obscuratiorns from our mindstreams, the continuation of our present minds transforms into the minds of the Buddhas we will become.
Như vậy, đạo Phật đưa ra quan điểm hết sức tích cực và lạc quan về cuộc sống và về bản chất con người. Mỗi chúng ta đều sẵn có những hạt giống của sự toàn thiện, của tánh Phật và khả năng tu tiến thành Phật; và những hạt giống này không bao giờ bị mất đi hay diệt mất. Không có lý do gì để chúng ta cảm thấy vô vọng và đơn độc. Bởi vì tánh Phật luôn hiện hữu trong ta, ta luôn sẵn có một nền tảng cho sự tự tin và những khát vọng tích cực.
Thus, Buddhism takes a very positive and optimistic view of life and of human nature. Each of us has within us the seeds of perfection, the natural and evolving Buddha potentials, and these seeds can be neither stolen or destroyed. There is no reason for us to ever feel hopeless and helpless. Because our Buddha potential is inseparably within us, there is always a basis for self-confidence and positive aspiration.
Hiện nay, tánh Phật tiềm tàng trong ta bị bao phủ bởi những đám mây của tâm hành phiền não và các chủng tử nghiệp. Đôi khi tánh Phật được ví như tổ mật bị vây kín bởi những con ong hung dữ, hay như thoi vàng chôn kín trong rác rưởi. Những con ong và rác rưởi ấy cũng giống như các tâm hành phiền não và chủng tử của nghiệp, chỉ là những che chướng tạm thời.
At the moment, our Buddha potential is dormant within us, covered by the clouds of our disturbing attitudes and karmic imprints. Sometimes our Buddha potential is compared to honey surrounded by angry bees, or pure gold wrapped in impurities. The bees and the impurities, just like our disturbing attitudes and the imprints of actions, are temporary obscurations.
Làm thế nào ta loại trừ được những che chướng ấy? Đó là bằng cách tu tập theo con đường đã được đức Phật chỉ dạy: nuôi dưỡng từ bi và trí tuệ. Trí tuệ nhận biết tánh Không giúp ta nhận hiểu được tánh Phật tiềm tàng của mình, vốn là trống không vắng bặt mọi vọng tưởng. Từ bi là một khuynh hướng thực tiễn ước muốn cho tất cả mọi người đều thoát khỏi những điều kiện khổ đau, bất toại nguyện. Việc phát khởi quyết tâm vượt thoát vòng khổ đau không ngừng này là bước đầu tiên trên đường tu tập. Bước đầu này là sự chuẩn bị cho việc phát triển từ bi và trí tuệ, nhờ đó giúp cho tánh Phật của ta được hiển lộ. Chúng ta có thể học được những phương pháp thanh lọc và phát triển tâm thức thông qua việc nghiên cứu Giáo pháp của đức Phật.
How do we remove them? By following the path described by the Buddha: cultivating wisdom and compassion. The wisdom realizing emptiness enables us to perceive our natural Buddha potential, which is empty of fantasized ways of existence. Compassion is a realistic attitude wishing everyone to be free from all unsatisfactory and miserable conditions. Determining to be free from our constantly recurring problems is the first step of the path. It sets the stage for developing our compassion and wisdom, thus allowing our Buddha potential to blossom. We can learn the techniques to purify and develop our minds by studying the teachings of the Buddha.
Trang chủ
Xem Mục lục 
Viên Hiếu Thành 
31. MÃ ĐẦU QUÁN ÂM
