Đức Phật có dạy về bốn con đường đưa ta đến thành công, đến sự viên mãn.
Đức Phật gọi chúng là Tứ như ý túc, những con đường lúc nào cũng đưa ta
tiến tới. Chúng là bốn phẩm hạnh đặc thù trong cá tính chúng ta, mà mỗi
phẩm hạnh phản ảnh một sức mạnh đặc biệt. Nếu ta biết được phẩm hạnh nào
là ưu điểm của mình, từ đó ta có thể dựa trên sức mạnh sẵn có mà phát
huy và thực hiện được những gì cần làm.
Đôi khi người ta quan niệm rằng tu hành có nghĩa là sống mà không còn
một sự say mê nào nữa, dập tắt hết những ngọn lửa trong tâm - nghĩa là
phải có một thái độ lạnh lùng, hoàn toàn thụ động, xa lìa thế sự. Nhưng
quan niệm này hết sức sai lầm! Vì mỗi một con đường đi đến giải thoát
vừa kể trên đều đòi hỏi một sự đam mê phi thường, một ngọn lửa rực cháy
trong tâm. Đối với chúng ta, những người mà niềm đam mê ấy đang khơi
động, đạo pháp trở thành một lý tưởng tối thượng của đời mình.
Con đường thứ nhất để đi đến thành công, nuôi dưỡng chí tu hành của ta,
là dục như ý túc - dục ở đây là một sự ham muốn thực hành, để thanh tựu
một việc gì. Khi có phẩm hạnh này, ta sẽ biết rằng không có bất cứ một
điều gì có thể ngăn trở mình được. Chúng ta không bao giờ cảm thấy toại
nguyện, trừ khi nào ta đạt đến mục tiêu mình muốn. Đôi lúc, khi nghĩ về
phẩm hạnh này, tôi liên tưởng đến lòng nhiệt thành và động lực phi
thường của các nhà thể thao Thế vận hội, hay những nhạc sĩ đại tài, hoặc
là bất cứ những ai đã thực hiện việc gì đến mức toàn mỹ. Phẩm hạnh của
dục và lòng nhiệt thành là động lực chính thúc đẩy họ đi trên con đường
đời: “Tôi sẽ làm việc ấy! Tôi sẽ thực hiện được việc ấy!” Và rồi với sức
mạnh đó trong tâm, của một nghị lực không thối chuyển, họ sẽ thành công.
Vì thế cho nên dục, tức một hoài bão và nhiệt tâm mãnh liệt, là một
trong bốn con đường đưa ta đến thành công.
Con đường thứ hai là Tinh tấn như ý túc. Đây là một phẩm hạnh của nghị
lực. Một người có đức tính cương quyết này lúc nào cũng cảm thấy bị
thách thức bởi ý nghĩ “Công việc này đòi hỏi một nghị lực đáng kể. Và
tôi sẽ thực hiện được việc ấy.” Những người như vậy thì chẳng những
không sờn lòng trước khó khăn mà còn cam thấy phấn khởi vì sự thách
thức. Họ quan niệm rằng: “Những việc gì đòi hỏi sự cố gắng để đạt đến
thành công thì tôi sẽ làm được!”
Trước đây tôi có đọc một bài báo viết về cái chết của con ngựa đua nổi
danh Secretariat. Bài báo ca tụng trái tim dũng cảm của con ngựa này, và
diễn tả lại cái đảm khí của nó được biểu lộ một cách hùng tráng trong
những cuộc đua như thế nào. Cũng vậy, khi hành động của ta xuất phát từ
nơi ấy trong trai tim, gắng hết sức không chút nghi ngại, nó sẽ phát
sinh một sức mạnh và một năng lực vô song!
Dipa Ma, một vị thầy của tôi ở Ấn Độ, là một thí dụ cho phẩm hạnh anh
dũng không lùi bước này. Trong thời gian tu tập, có lúc bà bị bệnh và
yếu đến nổi phải bò trên những nấc thang để đi lên thiền đường và tiếp
tục ngồi thiền. Không gì khuất phục được bà. Lần cuối tôi gặp bà trước
khi bà mất, Dipa Ma quay sang bảo tôi: “Chú biết không, chú nên thử gắng
ngồi thiền trong hai ngày.” Nhưng bà không nói là một khóa thiền kéo dài
hai ngày, ý bà là một lần tọa thiền kéo dài hai ngày liên tục! Chỉ ngồi
thôi, hai ngày như vậy! Khi nghe bà nói thế, tôi phá lên cười vì biết
rằng điều đó hoàn toàn ngoài khả năng mình. Bà nhìn tôi với một ánh mắt
từ bi sâu xa và nói: “Chú đừng có lười biếng đấy nhá!”
Dipa Ma có một nghị lực đáng kính phục, và điều đó đem lại cho bà một
kết qua chỉ có thể phát xuất từ tâm kiên cố. Những ai có đức tính này,
với sức mạnh này, là những người có một khả năng tinh tấn, sẽ không bao
giờ chán nản vì con đường quá dài hoặc quá gian nan. Cho dù hành trình
có kéo dai nhiều tháng, hoặc nhiều năm, điều ấy không đáng kể - vì họ là
những người có dũng lực.
Đức Phật cũng là một biểu tượng cho phẩm hạnh này. Trước khi thành đạo,
khi vẫn còn đi tìm chân lý, ngài đã cương quyết như sau: “Nếu mục tiêu
có thể đạt được bằng sự cố gắng của con người, tôi sẽ không bao giờ
ngừng nghỉ hoặc thối chuyển cho đến ngày thành đạt. Cho dù chỉ còn lại
gân, da bọc xương; cho dù máu thịt tôi khô cạn, tôi nhất định sẽ không
thối lui sự tinh tấn của mình, cho đến ngày nào tôi đạt được những gì có
thể đạt được bằng khả năng, bằng sự cố gắng và kiên chí của con người.”
Con đường thứ ba để đi đến thành công là tâm nguyện tu tập theo đạo
Pháp, hay là Niệm như ý túc. Lòng yêu chân lý này sẽ giữ cho tâm ta lúc
nào cũng miệt mài với sự tu tập. Tình yêu đó bao gồm một tâm thức thanh
tịnh rất lớn và một nhiệt tâm vô bờ bến. Như lần đầu tiên biết yêu -
theo thường tình thế gian - tâm bạn lúc nào cũng chỉ tưởng nhớ đến người
mình yêu. Tình yêu đạo pháp cũng có một cường độ tương tự như thế. Tình
yêu ấy sẽ biến thành con đường dẫn đến tuệ giác khi nó tràn ngập tâm ta.
Chung ta lúc nào cũng tưởng nhớ và thực hành theo đạo pháp, và trên đời
này không còn một chuyện gì khác là quan trọng hơn nữa. Tình yêu ấy giữ
cho ta vững tiến. Nó chính là một tình yêu cao thượng nhất, quý giá nhất
trong ta!
Con đường thứ tư dẫn đến thành công là phẩm hạnh của tư duy, tham cứu
đạo lý, tức Tư duy như ý túc. Có những người có sự ham thích mạnh
mẽ, muốn thấu hiểu được những khía cạnh sâu xa nhất, uyên thâm nhất của
Phật pháp. Họ không bao giờ bằng lòng với sự hiểu biết tầm thường nông
cạn. Cái tâm tư duy ấy quán chiếu sự vô tận của vòng sinh tử luân hồi -
samsara - sự vô bờ bến của các cõi sinh linh, và qua cái nhìn bao quát
ấy, họ thấy được những vướng mắc trong cuộc sống. Một người với nhiệt
tâm học hỏi sẽ thấy và hiểu được các nguyên nhân tiềm ẩn của khổ đau và
ý thức được khả năng giải thoát của chính mình. Họ sẽ cảm thấy rất vui
thú khi tham hiểm vào vùng bí mật thâm sâu nhất của tâm thức.
Bất cứ ai có được một trong bốn đức tính căn bản này, không chóng thì
chầy rồi cũng sẽ đi đến giải thoát. Chúng ta có thể giải thoát được nhờ
sức mạnh của lòng dục, tức cái tâm tham muốn và động năng thúc đẩy ta
trên đường tu tập; ta cũng có thể đi đến giải thoát qua đức tinh tấn,
cương quyết, một nghị lực không có gì ngăn trở nổi; ta có thể được giác
ngộ nhờ sự say mê và lòng yêu quý đạo pháp; và ta cũng có thể kinh
nghiệm được giải thoát bằng năng lực của quán chiếu, một nhu cầu tham
cứu và hiểu biết. Một trong bốn đức tính ấy đều có thể là con đường đưa
ta đến giải thoát.
Công việc của ta là làm sao nhận diện được đức tính nào là ưu điểm của
mình, và dựa trên đó để làm nền tảng tu tập. Ta hãy nuôi dưỡng đức tính
đó, phát triển nó và làm sao cho mỗi ngày được vững mạnh hơn. Sự thách
thức lớn nhất cua đời ta là thực hiện được sứ mạng giải thoát, và làm
sao để mang những đức tính giải thoát ấy hội nhập vào giây phút hiện
tại. Con đường tỉnh thức hiện hữu trong mỗi giây, mỗi phút. Nó đang có
mặt ngay bây giờ và ở đây. Ta có thể nào vừa giữ được tầm nhìn rộng lớn
ấy, và cùng một lúc vừa hoàn toàn có mặt trong giây phút hiện tại này
không? Trước những gì là chân thật, ta có cảm thấy khích lệ không? Ta
nên nhớ rằng sự tu tập nay không phải chỉ cho riêng mình mà thôi, nó còn
vì hạnh phúc và lợi ích của mọi loài chúng sinh. Đức Phật đã chỉ cho ta
thấy rõ bốn con đường để đi đến giải thoát. Phần còn lại là tùy ở nơi
ta!
Trang chủ
Xem Mục lục 
Viên Hiếu Thành 
Giáo pháp Mật tông: Những tư duy khác nhau
