Con người sinh ra vốn dĩ đã phụ thuộc vào nhau. Không ai có thể tự mình
tìm được một cuộc sống vui tươi hạnh phúc thực sự mà lại không nhờ đến
những người chung quanh.
Những mối quan hệ phức tạp giữa người và người không phải có thể dễ dàng
hiểu hết được. Từ quan hệ thân thiết cùng huyết thống như anh chị em
trong gia đình, cho đến bà con thân tộc, mở rộng ra bên ngoài xã hội là
bạn bè trong nhiều quan hệ khác nhau. Tuy nhiên, cũng không thể lấy yếu
tố huyết thống mà hoàn toàn phân biệt chỗ thân sơ. Có những người bạn
chí cốt, bạn tri âm mà sự thân thiết cũng không kém gì anh em ruột thịt.
Mỗi một mối quan hệ như thế đều có những yêu cầu giao tiếp, ứng xử khác
nhau để đạt được sự hòa hợp và gìn giữ cho được lâu bền, thân mật. Nếu
không được như vậy, nghĩa là không có được những mối quan hệ thân mật và
bền vững quanh ta, chúng ta chắc chắn sẽ rơi vào tâm trạng lẻ loi, cô
độc, cho dù quanh ta vẫn luôn có nhiều người vây quanh. Bởi vì tất cả
những con người ấy lại chẳng có ai để ta có thể cùng sẻ chia những buồn
vui, được mất trong đời.
Ý nghĩa thực sự của một cuộc sống hạnh phúc luôn nằm ở chính những gì mà
bạn đang cảm nhận trong từng giây phút hiện tại, và hoàn toàn không nằm
ở những mục tiêu tinh thần hay vật chất mà bạn đang theo đuổi. Cho dù
những mục tiêu ấy có lớn lao, cao cả đến đâu đi chăng nữa, chúng vẫn
luôn là một cái bóng ở phía trước mà không phải là những gì bạn thật có.
Và nếu xét đến tâm trạng trong hiện tại của chúng ta, thì điều rõ ràng
là những mối quan hệ hòa hợp quanh ta luôn đóng vai trò quan trọng nhất.
Bạn không thể có được một tâm trạng vui tươi thanh thản nếu bạn đang có
những vướng mắc trong quan hệ với những người quanh mình. Cho dù đó chỉ
là xích mích, bất hòa nho nhỏ hay mâu thuẫn, căng thẳng gay gắt vì có
những bất đồng không thể vượt qua, tất cả đều sẽ góp phần ngăn cản bạn
đạt được những niềm vui trọn vẹn trong đời sống. Và hơn thế nữa, mọi sự
vướng mắc trong quan hệ tình cảm nếu không được giải quyết thỏa đáng đều
sẽ có nguy cơ dẫn đến sự đổ vỡ, chấm dứt. Và mỗi một quan hệ chấm dứt
đều là dấu hiệu cho thấy bạn đang đến gần bờ vực của sự cô đơn.
Mặc dù sống cô độc là điều không ai mong muốn, nhưng để tạo ra và duy
trì những mối quan hệ tình cảm quanh mình lại không phải là việc bao giờ
cũng dễ dàng. Rất nhiều người trong chúng ta đã vô tình hay cố ý đánh
mất đi những cơ hội quý giá để bảo vệ quan hệ tình cảm trong cuộc sống,
và rồi phải đến một thời điểm muộn màng về sau mới nhận ra được rằng đó
là điều sai lầm rất lớn. Cũng chính vì thế mà hầu hết trong chúng ta
không ai là chưa từng nếm trải cảm giác cô đơn ở từng mức độ khác nhau.
Có những nỗi cô đơn chỉ thỉnh thoảng tìm đến, lại có những nỗi cô đơn
đeo đuổi ta trong một thời gian dài, thậm chí có thể là suốt đời. Nhưng
thật ra thì những điều đó không mang ý nghĩa số phận như nhiều người vẫn
tưởng. Đó chỉ là những kết quả rất cụ thể phản ánh cung cách giao tiếp
và ứng xử của chúng ta trong cuộc sống mà thôi.
Thật ra, tâm trạng cô đơn chính là hệ quả của trạng thái không đạt được
sự hòa hợp với người khác. Khi chúng ta không hòa hợp được với những
người mà ta giao tiếp, ta cảm thấy cô đơn giữa xã hội; khi ta không đạt
được sự hòa hợp với hết thảy bạn bè, ta cảm thấy cô đơn trong tình bạn;
khi ta không đạt được sự hòa hợp với những người trong gia đình, ta cảm
thấy cô đơn ngay chính trong môi trường gia đình; và khi ta không đạt
được sự hòa hợp với người yêu hoặc với người bạn đời của mình, ta cảm
thấy cô đơn trong tình yêu... Mọi thứ có thể không có gì thay đổi, nhưng
chỉ cần ta thay đổi được khả năng tiếp xúc, hòa hợp của mình với người
khác, chúng ta sẽ có thể cảm nhận được ngay rằng tâm trạng cô đơn không
còn nữa.
Để có thể hòa hợp với người khác, chúng ta không thể không lưu ý đến yếu
tố tâm lý của từng con người khác nhau. Và bởi vì bản chất tâm lý của
con người luôn hết sức phức tạp, nên chúng ta không thể đánh giá mọi sự
việc qua dáng vẻ bên ngoài hoặc qua các yếu tố vật chất. Cho dù tình đời
vẫn rất thường có khuynh hướng “Bần cư náo thị vô nhân vấn, phú tại thâm
sơn hữu khách lai”, nhưng đó chỉ là nói đến những quan hệ hời hợt mang
tính trục lợi, không phải là những mối quan hệ tình cảm chân thật. Trong
quan hệ tình cảm chân thật, nếu bạn quá đặt nặng yếu tố vật chất sẽ rất
dễ có nguy cơ xúc phạm đến lòng tự trọng của người khác.
Nhưng ngược lại, nếu không thông qua những biểu hiện cụ thể bằng vật
chất, bạn cũng khó nói lên được tình ý sâu xa của mình. Mặc dù không
phải yếu tố chính, nhưng vật chất bao giờ cũng là cầu nối cụ thể để
những suy nghĩ, tình cảm của bạn được thể hiện ra bên ngoài. Hơn thế
nữa, chính điều kiện vật chất mới có thể giúp đỡ một cách cụ thể trong
những trường hợp người thân của chúng ta đang gặp khó khăn. Vì thế, chọn
lựa một cách biểu hiện như thế nào luôn là yếu tố rất quan trọng để tạo
ra hình ảnh của bạn trong lòng người khác.
Trong thực tế, sự chân thành và khéo léo trong ứng xử thường giữ vai trò
quan trọng hơn so với những giá trị vật chất. Chính sự chân thành trong
giao tiếp sẽ luôn giúp ta nhận biết được phương thức ứng xử thích hợp
trong từng trường hợp, và sự khéo léo trong giao tiếp chính là cách thể
hiện những phương thức ấy sao cho đạt được hiệu quả giao tiếp tốt, nghĩa
là có thể giúp chúng ta biết cách sử dụng yếu tố vật chất một cách thích
hợp nhất và qua đó có thể đạt đến sự hòa hợp.
Mặt khác, bất chấp sự đa dạng và phức tạp của những mối quan hệ tình cảm
khác nhau, việc duy trì và phát triển các mối quan hệ tình cảm trong
cuộc sống luôn có một điểm khởi đầu rất chung, đó là yếu tố tâm lý chung
hay bản chất của mọi con người. Từ thuở xa xưa, Khổng Tử đã mô tả điều
này qua một câu nói nổi tiếng đến tận ngày nay: “Điều mình không muốn
thì đừng làm cho người khác.” Bởi vì có những điều “không muốn” rất
chung giữa tất cả mọi con người, nên chúng ta có thể suy diễn từ cảm
nhận của mình để biết được cảm nhận của người khác, như tục ngữ ta có
câu: “Suy bụng ta ra bụng người.” Tất nhiên là điều này chỉ đúng trong
trường hợp ta đang xét đến những “cái chung” giữa tất cả mọi người, mà
không phải là những cảm nhận mang tính cá biệt. Kệ số 129 trong kinh
Pháp Cú nói lên những ý nghĩa minh họa cho điều này:
Nhất thiết cụ đao trượng,
Nhất thiết giai úy tử,
Dĩ tự đạc tha tình,
Mạc sát giáo tha sát.
Mọi người sợ dao gậy,
Mọi người đều sợ chết,
Do mình hiểu được người,
Không giết, không bảo giết.
Đây chỉ nói đến những “cái chung” trong việc tham sống sợ chết, “không
muốn” phải chịu đựng sự đánh đập, hành hạ... Tương tự như vậy, chúng ta
cũng có thể suy luận để biết thêm nhiều “cái chung” khác giữa bản thân
ta và người khác, những điều mà bất cứ ai cũng đều “không muốn”!
Chỉ cần không có ai làm bất cứ điều gì gây tổn hại đến người khác thì
chắc chắn cuộc sống này đã tốt đẹp hơn rất nhiều rồi, huống hồ mỗi người
chúng ta còn có thể lưu tâm giúp đỡ người khác, chia sẻ những buồn vui
trong cuộc sống thì hạnh phúc tất nhiên sẽ không còn là một mục tiêu xa
vời nữa. Tr một môi trường như vậy, chúng ta chắc chắn sẽ dễ dàng tìm
được sự hòa hợp với mọi người quanh ta, và do đó sẽ mãi mãi thoát khỏi
tâm trạng lẻ loi, cô độc trong cuộc sống.
Trong những phần tiếp theo của tập sách này, chúng ta sẽ thử tìm hiểu
qua về một số những khuôn vàng thước ngọc trong giao tiếp ứng xử. Điều
cần lưu ý ở đây là, những điều này hoàn toàn không dựa trên những kết
quả nghiên cứu khoa học hiện đại - cho dù là rất phù hợp với những hiểu
biết khoa học hiện nay - mà là dựa trên những lời dạy của đức Phật từ
cách đây hơn 25 thế kỷ, được ghi chép lại trong rất nhiều kinh điển với
những tên gọi quen thuộc được nhiều người biết đến là Lục hòa kính và Tứ
nhiếp pháp. Chúng ta sẽ lần lượt xem xét qua việc vận dụng những nguyên
tắc này trong cuộc sống.
Trang chủ
Xem Mục lục 
Viên Hiếu Thành 
Tâm bình thường là đạo
