The rights of the materials herein are as indicated by the source(s) cited. Rights in the compilation, indexing, and transliteration are held by University of the West where permitted by law. See Usage Policy for details.
Ai dùng các hạnh lành, làm xóa mờ nghiệp ác, chói sáng rực đời này, như trăng thoát mây che.Kinh Pháp cú (Kệ số 173)
Không thể lấy hận thù để diệt trừ thù hận. Kinh Pháp cú
Dầu mưa bằng tiền vàng, Các dục khó thỏa mãn. Dục đắng nhiều ngọt ít, Biết vậy là bậc trí.Kinh Pháp cú (Kệ số 186)
Người ta thuận theo sự mong ước tầm thường, cầu lấy danh tiếng. Khi được danh tiếng thì thân không còn nữa.Kinh Bốn mươi hai chương
Lấy sự nghe biết nhiều, luyến mến nơi đạo, ắt khó mà hiểu đạo. Bền chí phụng sự theo đạo thì mới hiểu thấu đạo rất sâu rộng.Kinh Bốn mươi hai chương
Ai sống quán bất tịnh, khéo hộ trì các căn, ăn uống có tiết độ, có lòng tin, tinh cần, ma không uy hiếp được, như núi đá, trước gió.Kinh Pháp cú (Kệ số 8)
Với kẻ kiên trì thì không có gì là khó, như dòng nước chảy mãi cũng làm mòn tảng đá.Kinh Lời dạy cuối cùng
Nhẫn nhục có nhiều sức mạnh vì chẳng mang lòng hung dữ, lại thêm được an lành, khỏe mạnh.Kinh Bốn mươi hai chương
Ví như người mù sờ voi, tuy họ mô tả đúng thật như chỗ sờ biết, nhưng ta thật không thể nhờ đó mà biết rõ hình thể con voi.Kinh Đại Bát Niết-bàn
Khi ăn uống nên xem như dùng thuốc để trị bệnh, dù ngon dù dở cũng chỉ dùng đúng mức, đưa vào thân thể chỉ để khỏi đói khát mà thôi.Kinh Lời dạy cuối cùng
Trang chủ »» Kinh Bắc truyền »» Mục lục »» Kinh Siddhārthacaritakāvyam »»
siddhārthacaritraṁ kāvyam
ācāryabuddhaghoṣaviracitaṁ
padyacūḍāmaṇimahākāvyam
prathamaḥ sargaḥ
maṅgalam
kāruṇyakallolitadṛṣṭipātaṁ kandarpadarpānalakālamegham|
kaivalyakalpadrumamūlakandaṁ vande mahākandalamarkabandhum||1||
yasyaikadeśaṁ yatayo'pi vaktuṁ nālaṁ babhūvurnalināsanādyāḥ|
śāstustadetaccaritāpadānaṁ vaktuṁ manīṣā mama maugdhyameva||2||
tathāpi tatrāhitabhaktiśaktyā tadetadākhyātumahaṁ pravīṇaḥ|
tathāhi tatpādasamāśrayeṇa rajo'pi lakṣmīṁ kurute hi puṁsām||3||
asti praśastā kapileti nāmnā kācit purī kāmadughā prajānām|
yāṁ vīkṣya śakro nijarājadhānyāḥ ślāghābhisandhiṁ śithilīkaroti||4||
sambhāvyate yatra sudhāmarīciḥ saudhadhvajastambhanilīnabimbaḥ|
mukhāravindadyutimoṣaroṣādāropitaḥ śūlamivāṅganābhiḥ||5||
vīthīṣu māṇikyamayīṣu yasyāṁ jyotīṁṣi bhānti pratibimbitāni|
anaṅgacāpādapakṛṣyamāṇānmuktāphalānīva paricyutāni||6||
utsedhino yatra gṛhāḥ prabhūṇāmudastajaitradhvajadaṇḍavāhāḥ|
ālolaghaṇṭākvaṇitairajasramabhyarthino dātumivāhvayanti||7||
rathyāsu ratnopahitāsu yasyāṁ bimbapraviṣṭāḥ kariṇo vibhānti|
kūlādrikūṭā iva kuṇḍalīndrasāhāyakaṁ kartumadhaḥ pravṛttāḥ||8||
pāñcālikā yadgṛhapañjareṣu prapañcitāḥ kāñcanasañcayena|
bhūmābhibhūtāripurāhṛtānāṁ puṣyanti śobhāṁ puradevatānām||9||
āruhya saudhānatimeghamārgān varṣāndhakāreṣvapi vāsareṣu|
kathānabhijñā dhanagarjitānāṁ vasanti yasyāṁ vanitā viyuktāḥ||10||
yatrālayāḥ kāñcanaketudaṇḍairudañcitairdobhirivātidīrghaiḥ|
apāharantīva kṛtābhyasūyāḥ śobhāṁ śunāsīrapurālayānām||11||
yadaṅganāḥ saudhasamīpalagnāmādāya hastairamṛtāṁśulekhām|
niveśayantyo nijakuntaleṣu viḍambayanti śriyamambikāyāḥ||12||
yanmaṇḍapāḥ prauḍhanidāghataptāścañcatpatākārasanāñcalena|
āsvādayantīva tuṣāraraśmiṁ sudhārasena svadamānabimbam||13||
vilokya caityadhvajasiṁhamudrāṁ bhayākule kvāpi gati kuraṅge|
niśākaro yatra nitambinīnāṁ sādharmyamabhyeti sahānanābjaiḥ||14||
yaccandraśālāsvabalājanānāṁ vitanvatāṁ vibhramamaṇḍanāni|
ādarśatāmāśrayate niśāsu purogataṁ pūrṇasudhāṁśubimbāt||15||
yatrendranīlopalagopurāṇāṁ vijṛmbhamāṇāḥ kiraṇapraṇālāḥ|
caṇḍāṁśubimbe'pi sanīḍabhāji kṣaṇaṁ vitanvati kalaṅkaśaṅkām||16||
yatrāpagāḥ svacchajalāntarālasaṁkrāntatīrasthitakeliśailāḥ|
madoṣmaṇā magnasuradvipāyā mahendrasindhoḥ śriyamāśrayante||17||
yatraukasāṁ ratnavinirmitānāmuccāvacairuccalitairmayūkhaiḥ|
varṣāvasāne'pi mahendracāpairābhāti sannaddhamivāntarikṣam||18||
prāsādamālāsu hiraṇyamayīṣu prārabdhalīlāḥ pramadā yadīyāḥ|
sumeruśṛṅgeṣu vihāriṇīnāṁ surāṅganānāṁ dyutimākṣipanti||19||
yatrālayānāṁ pravijṛmbhamāṇāḥ prabhāvirohāḥ sphaṭikācitānām|
āsannabhājāṁ haritāṁ hayānāṁ yāntīva karṇakṣaṇacāmaratvam||20||
marīcibhiryanmaṇitoraṇānāṁ visṛtvarairvicchuritapravāhā|
madhyenabho bhāti mahendrasindhuḥ kalindajākarburitāntareva||21||
samucchritaiḥ saudhataleṣu yasyāṁ matsyadhvajairmārutakampamānaiḥ|
sārdhaṁ vigṛhṇanti sapatnabuddhyā marutsravantīmakarāḥ saroṣam||22||
ratiśramo yatra vilāsinīnāṁ prāsādamabhraṅkaṣamāśritānām|
vinīyate gandhavahena mandaṁ mandākinīvīcivihārabhājā||23||
sudhāsanāthena sudhāmayūkhaḥ kalāsamagraḥ karapallavena|
vilimpatīva kṣaṇadāsu yasyāṁ krīḍāgṛhāṇāmuparisthalāni||24||
yatrendranīlopalakuṭṭimeṣu praviṣṭabimbāṁ prathamendulekhām|
mṛṇālakhaṇḍaspṛhayā marālāścañcūpuṭaiścarvitumutsahante||25||
abhyudgataṁ yadgṛhadhūparāśimakāṇḍaghāṭīpaṭurāhudarśam|
paśyan bhayenaiva patirdinānāmantardadhātyambudharāṭavīṣu||26||
bimbapraviṣṭāḥ sphaṭikasthalīṣu vakraśriyo yadvaravarṇinīnām|
vikāsināṁ vyomanadījaleṣu saroruhāṇāṁ vitaranti śaṅkām||27||
sālaṁ yadīyaṁ samatītya gantumapārayan dhikkṛtacakravālam|
patistviṣāmuttaradakṣiṇārdhavyājena tatpārśvabhuvā prayāti||28||
prabhañjanakṣobhavijṛmbhitābhirvīcibhirullaṅghitatīradeśam|
khātaṁ yadīyaṁ kalaśāmburāśiṁ jetuṁ samudyogamivātanoti||29||
kananti kālāgarudhūpamiśrā yatsaudhacīnadhvajavaijayantyaḥ|
kallolabhinnāstapanātmajāyāḥ svarlokasindhoriva vīcimālāḥ||30||
mahīpatistatra babhūva mānyaḥ śākyānvayaḥ śāśvatarājalakṣmīḥ|
dharmānurodhārjanaśuddhavṛttiḥ śuddhodano nāma yathārthanāmā||31||
vibhuḥ pratāpānalameva vīdhraṁ vivāhasākṣye viracayya vīraḥ|
yaḥ paryaṇaiṣīdarirājalakṣmīṁ kṛpāṇadhārājalapātapūrvam||32||
yaḥ pūrvamādhāya mahābhiṣekaṁ kṛtebhakumbhairgaladasrapūraiḥ|
paścādarīṇāṁ hṛdayāravindaiḥ pupoṣa pūjāṁ raṇadevatāyāḥ||33||
pāṇau kṛpāṇī virarāja yasya vibhūṣitāṅgī pulakākṣareṇa|
ākāraṇāya dviṣatāṁ yamena sampreṣitā śāsanapatrikeva||34||
niruddhabhūbhṛnmahimātireko niḥśeṣapītāhitavāhinīśaḥ|
yaccandrahāso bhuvanaprasādaṁ prāsūyatāgastya ivodayena||35||
yo vāhinīṁ megha ivāttadhanvā vipakṣabhūbhṛtkaṭakaprabhūtām|
āsārayannākularājahaṁsāṁ cakre samuccelakabandhanṛttām||36||
alaṁkṛtāṅgāḥ subhaṭāntramālyairādāya śṛṅgāniva nāgahastān|
yadvairiraktāmbutaraṅgiṇīṣu vyātyukṣilīlā vidadhuḥ piśācāḥ||37||
praśastivadhvā pravarasya yasya pratāpadīpāñjanasaṁgrahāya|
āsthāpitaṁ pātramivendranīlamabhraṁ ghanaśyāmalamābabhāṣe||38||
āpūrite nirbharamantarikṣe yasyāṇḍakukṣimbharibhiryaśobhiḥ|
pṛthvīpatīnāṁ yaśasaḥ prasartumāsīt pareṣāmiva nāvakāśaḥ||39||
yaśastadīyaṁ yadi nābhaviṣyacchītāṁśuśubhraṁ śiśiropacāraḥ|
soḍhuṁ pratāpānalamaprasahyamapārayiṣyat kathameṣa lokaḥ||40||
bhujena bhogīndradhurandhareṇa yasmin dṛḍhaṁ bhūvalayaṁ dadhāne|
pratyarthikāntābhujavallarībhyaḥ papāta bhūṣāvalayaṁ vicitram||41||
dayālumāśritya tamatyudāraṁ vanīpakā nāparamabhyagacchan|
āsādya vārākaramambubāhāḥ kāsāramanyaṁ kimu kāmayante!||42||
tasyāṁsadhārāsadane'vataṁsamālyāsavasyandanitāntaśīte|
bahiḥ pratāpajvaravihvaleva vimuktalauyā vijahāra lakṣmīḥ||43||
tasyābhiṣeke sacivāvamuktairgaṅgāditīrthopanataiḥ payobhiḥ|
śatrupratāpānalaśaktitarāsi sahaiva puṁsāṁ hṛdayajvareṇa||44||
suvarṇarūpaṁ sumanoniṣevyaṁ tuṅgaṁ sudharmāspadamadvitīyam|
taṁ bhūbhṛtaṁ merumiva prapannāścakāśire ṣaḍguṇaratnasārthāḥ||45||
anyatra karṇaḥ sudhiyāmasaktastasyāpadānaśravaṇe sasajja|
apāsya pīyūṣarasaṁ surāṇāṁ rasāntare kiṁ ramate rasajñā !||46||
sahasraśassantvapare'pi bhūpāstenaiva saurājyavatī dharitrī|
anekaratnaprabhavo'yudanvān ratnākaro'bhūnnanu kaustubhena||47||
mahātmanā tena makhairajasramāhūyamāneṣvamṛtāśaneṣu|
pariṣkriyā'jāyata pārijātaḥ paraṁ surādhīśvararājadhānyāḥ||48||
tasyāpadānāni taṭasthitābhiḥ saṅgīyamānāni surāṅganābhiḥ|
ākarṇya harṣād dravatīva meruradyāpi niṣyandajalāpadeśāt||49||
tasmin nṛpe tanvati dānavarṣaṁ naiko'pyasampūrṇamanoratho'bhūt|
mahāghane varṣati baddhadhāramalabdhapūrttyasti saraḥ kimurvyām !||50||
nadīva sindhornalinīva bhānoḥ kaleva cendoḥ kamaleva viṣṇoḥ|
saudāminīvāmbudharasya tasya māyeti nāmnā mahiṣī babhūva||51||
tasyāḥ pravālodarasodarābhaṁ yugmaṁ padāmbhoruhayorbabhāra|
sāmantakāntālakavallarīṇāṁ puṣpāyamāṇān nakhapūrṇacandrān||52||
vijṛmbhamāṇā nakharatnadīptiḥ padasya tasyāḥ patidevatāyāḥ|
cakāra śaṅkāṁ śaraṇāgatāyāḥ svarbhānubhītyā śaśicandrikāyāḥ||53||
ākāramatyadbhutasanniveśaṁ dadhānayordaśitasaukumāryam|
tajjaṅghayostādṛśakāntimatyorna cādhikaṁ nāpi samaṁ babhūva||54||
ye darśanīyā dviparājahastā ye cābhijātāḥ kadalīviśeṣāḥ|
tadūrukāṇḍadvayajṛmbhamāṇasaundaryaratnākarabindavaste||55||
māṇikyakāñcīvalayānuviddhaśroṇībharā kṣmāpatidharmapatnī|
vasundharevārṇavaratnagarbhavelāsamāliṅgitasaikatāntā||56||
surārṇavāvartamanojñaśobhaṁ natabhruvo'lakṣyata nābhirandhram|
kucādrikāntidravanirjharasya nimnīkṛtaṁ sthānamiva prapātaiḥ||57||
tasyā vapuḥkṣetramanaṅgaśāli saundaryaniṣyandajalairjiṣektum|
āsūtritā yauvanahālikena trayīva kulyā trivalī cakāśe||58||
vilagnamālagnavalitrayīkaṁ daridratājanmagṛhaṁ tadīyam|
amartyagaṅgājalaveṇikābhirāśliṣṭamākāśamivābabhāse ||59||
tamālanīlā navaromarājistasyā babhau tāmarasekṣaṇāyāḥ|
vivṛṇvatī bālyadaśāvināśamutpātadhūmāvalirutthiteva||60||
ātanvataścetasi komalāṅgyāḥ kodaṇḍaśikṣāṁ kusumāyudhasya|
maurvī bahirbimbagateva mānyā tanvyāścakāśe tanuromarekhā||61||
vijṛmbhamāṇena vilaṅghya velāṁ tasyāstaruṇyāḥ stanamaṇḍalena|
niḥśeṣamākrāntanijāvakāśamāsīdavalagnaśeṣam||62||
mṛṇālikā vibhramadīrghikāyā vidyullatā yauvanameghapaṁkteḥ|
maṅgalyamālā makaradhvajasya bāhā babhau vāmavilocanāyāḥ||63||
āmuktamuktāsaradarśanīyamābibhratī kaṇṭhamatīva reje|
niṣṭhyūtamuktānikarābhirāmaśaṅkhojjvalā sāgaravīcikeva||64||
tadānanenduṁ bhuvi nissapatnaṁ nirmātukāmena pitāmahena|
akāri padmaṁ dhruvamāttagandhamantaḥkalaṅkaṁ ca sudhāṁśubimbam||65||
tarupravālāścalasaukumāryāt sindhupravālāḥ sthirakarkaśatvāt|
na jagmurasyā nalinekṣaṇāyā bimbādharaupamyakathāprasaṅgam||66||
bimbādharoṣṭhadyutirāyatākṣyāstasyā vilāsasmitaviprakīrṇā|
sandhyeva bandhukaruciścakāśe candrātapaiḥ śāritasanniveśā||67||
nitāntakāntālikacandralekhāniṣyandasaundaryamahāpraṇālī|
sīmāntarekhā nayanāntanadyornāsā babhāse navayauvanāyāḥ|||68||
kastūrikākalpitapatralekhastasyāḥ kapolaḥ śaśimaṇḍalaśrīḥ|
ākramya tasthau mukurasya śobhāmambhodavātairmalinodarasya||69||
babhūva tasyā nayanotpalasya nīlotpalasyāpi mahān viśeṣaḥ|
amoghamastraṁ kusumāyudhasya pūrvaṁ dvitīyaṁ tu tapaḥsu śīrṇam||70||
tasyā viśālena vilocanena vilāsagarbheṇa vijīyamānāḥ|
adyāpi vāsaṁ vanakandareṣu hriyeva kurvanti kuraṅgaśāvāḥ||71||
saubhāgyavārākaravīcikābhyāṁ tāruṇyakalpadrumaśākhikābhyām|
bhrūvallarībhyāṁ vadanaṁ tadīyaṁ babhāvivābjaṁ bhramarāvalībhyām||72||
rarāja rājīvavilocanāyā lalāṭarekhā racitālakāntā|
ālakṣyanāmākṣarabindupaṁktiranaṅgajaitradhvajapaṭṭikeva||73||
viloladṛṣṭidvayalobhanīyaṁ tasyā mukhaṁ sāmyamupācakāra|
pariplutāntaḥparivartamānapāṭhīnayugmasya payoruhasya||74||
gorocanāgauraruciścakāśe sa ṣaṭpadaśyāmalakeśapāśā|
dhūmodgamairdhūsaritāgrabhāgā mānyodayā maṅgaladīpikeva||75||
ardhāsikāṁ bharturananyalabhyāṁ bhadrāsane saiva paraṁ prapede||
anyāḥ kimarhantyapahāya lakṣmīṁ vakṣonivāsaṁ madhusūdanasya||76||
mahīpatirmānyaguṇojjvalāyāṁ tasyāṁ mahiṣyāṁ tanayābhilāṣī|
pradīpadhūpapramukhaiḥ padārthaiḥ sa devatārādhanatatparo'bhūt||77||
mamajja tīrtheṣu jajāpa mantraṁ tatāna dānāni tapaścakāra|
śuśrāva dharmaṁ sujanaṁ siṣeve sa putrahetoḥ saha dharmapatnyā||78||
iti gatavati puṇyairdīrghadīrghe'pi kāle,
patiravanipatīnāṁ putraratnaṁ na bheje|
tadapi ca vavṛdhe tatprārthanā tasya puṁsāṁ
viramati na hi yatnaḥ kāryasiddheḥ purastāt||79||
iti buddhaghoṣācāryaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye
siddhārthacarite prathamaḥ sargaḥ||
dvitīyaḥ sargaḥ
devānāṁ tuṣitapurīgamanam
tatrāntare jagati pūrvanimittamāsīd
dṛṣṭvā tadadbhutamamartyagaṇāḥ sametāḥ|
sarvajñatāvasara eṣa taveti vaktuṁ
jagmuḥ purīṁ suragurostuṣitāabhidhānam||1||
uttuṅganīlamaṇimandirajṛmbhamāṇa-
rociśchaṭācchuraṇaśādvalitāntarikṣām|
prakrīḍamānamṛgaśāvaviloladṛṣṭi-
cchāyāsamuccalanacandrakilopakaṇṭhām||2||
līlācakorarasanāñcalalihyamāna-
prāsādadantavalabhīkiraṇaprarohām|
tiryakpravṛttamaṇitoraṇadīrgharaśmi-
mālāvalīguṇitavandanamālikābhām||3||
śiñjānapañcaśaracakritakārmukajyā-
jhaṅkāravegacalitādhvagavāmanetrām|
darpāndhadiggajakapolamadapravāha-
kallolinīsalilakardamitapratolīm||4||
śampāsahasracaturasrasaroruhākṣī-
dehaprabhāpunarudīritadīpamālām|
saudhasthaloparisamucchritavaijayantī-
cīnāṁśukākalitadigvanitāvaguṇṭhām||5||
puṣpāvacāyavalamānapurandhrivarga-
pīnastanonnativikalpitakeliśailām|
mākandakorakagalanmakarandapūra-
dhārānubaddhapunaruktataṭākatoyām||6||
śrṛṅgāramaṇḍapaśironavaratnatejaḥ-
sañcārasañcitaśatakratucāpaśobhām|
mandārakalpaharicandanapārijāta-
santānasaṁhṛtadaridrakathāprasaṅgām||7||
tatra sthitaṁ suragaṇā dadṛśastamenaṁ
siṁhāsane vividharatnaśilānibaddhe|
vibhrājamānabahudhātuvicitravarṇe
merormṛgendramiva sānutaṭapradeśe||8||
māṇikyamaulivalabhīsavidhasthitena
mānyena maṅgalasitātapavāraṇena|
pūrvācalasya suṣamāṁ maṇituṅgaśrṛṅga-
saṁlakṣyapūrṇaśaśinaḥ pratipakṣayantam||9||
pratyagrahāṭakaśilāphalakāyatasya
phālasthalasya paritaḥ prasṛtairmakhaiḥ|
āśāviśālanayanānanamaṇḍanānā-
mākalpayantamiva kāntisudhāvibhāgam||10||
āyāmaśālibhiramandadayāsamudra-
velājaleṣu viharadbhirapāṅgapātaiḥ|
āpādayantamamarādhiparājyalakṣmyāḥ
krīḍāsaroruhatatīriva diṅmukheṣu||11||
ākāśakandaradarīṣu vitāyamānai-
rānandamandahasitairadhikaprasannaiḥ
sandhukṣaṇāya nijakīrttipayaḥpayodheḥ
sampādayantamiva śāśvatamindulokam||12||
abhyarṇavarttibhirakṛtrimabhaktiśobhai-
rātmīyabimbasadṛśaiḥ saha mitravargaiḥ|
ābhāṣaṇeṣvadharavidrumarāgalakṣyā-
dantaḥsphurantamanurāgamivodgirantam||13||
ānandavāṣpajalajarjaradṛṣṭipāta-
mabhyullasatpulakabhūṣitagaṇḍarekham|
ākarṇayantamabhijātanijāpadāna-
magre kuśīlavagaṇairabhigīyamānam||14||
kalpadrumaprasavakalpitakarṇapūra-
riccholikāvigalitairmakarandapūraiḥ|
bāhudvayasya mahanīyaparākramasya
vīrābhiṣekamahimānamivācarantam||15||
uttuṅgabāhuyugalodayaśailajāta-
tejodivākarayaśohimaraśmiśaṅkām|
ātanvatāruṇasitopalanirmitena
maṅgalyakuṇḍalayugena manojñagaṇḍam||16||
mandārapuṣpakalikāparikalpitena
mālyena mānyabhujamadhyavilambitena|
kaṇṭhapraṇālimukhagatvararaktadhāra-
mādarśayantamiva maitrabalāvatāram||17||
abhyudgatairaruṇarāgamano'bhirāmai-
rāmuktaratnavalayāṁkuraraśmijālaiḥ|
nirbhidyamānanijaśauryamahaḥpravāla-
sañchāditāviva bhujau viṭapau dadhānam||18||
aṅgairamandaharicandanapaṅkaliptai-
rabhyantareṣu kutakuṁkumapatralekhaiḥ|
pakṣīndracañcupuṭapāṭanajarjarāṅgāṁ
jīmūtavāhanadaśāmiva darśayantam||19||
nānāvidhābharaṇaratnamarīcidaṇḍai-
diṅmaṇḍaleṣu paritaḥ parijṛmbhamāṇaiḥ|
āgāmibodhipadavaibhavacihnabhūtā-
mṛddhipadarśanadhurāmiva śikṣayantam||20||
āpādapadmamabhitaḥ pravijṛmbhitābhi
rambhojarāgapatapatakābharaṇaprabhābhiḥ|
tasmāt prabhṛtyuparibhāvimunitvamudrāṁ
kāṣāyadhāraṇakalāmiva śīlayantam||21||
saṁkrāntasaudhavalabhīmaṇiputrakeṇa
vakṣaḥ kavāṭaphalakena manohareṇa|
sākṣāduraḥsthalavihārisamudrarāja
kanyasya kaiṭabharipoḥ kalayantamābhām||22||
niṣyandamānamakarandanirantareṇa
raktotpalena karapaṅkajalālitena|
sadyo vipāṭanagaladrudhirāruṇena
netrotpalena śivirājamivopalakṣyam||23||
ālepacandanavisṛtvaragandhalobhā
dālīyamānamalināmabhito nikāyam|
ajñānagāḍhatimiraudhamivāntarasthaṁ
tenaiva dikṣu nitarāmapasārayantam||24||
āśāmukhaprasṛmarairarabhinandanīyai-
rāścaryasaṁhananakāntisudhāpravāhaiḥ|
āplāvayantamiva nirjararājaloka-
mātmapratāpatapanāturamantikastham||25||
ālokabāhuvalayaskhalanāravāra-
vācālitākhilaharinmukhamaṇḍalībhiḥ|
ārādamartyapuravāravilāsinībhi-
rādhūyamānasitacāmaracakravālam||26||
vakṣaḥsthalena valamānamanojñahāra-
tārāvalīvalayinā gaganopamena|
ākāśasindhulaharīparirabhyamāṇa-
mābhāsayantamamarādritaṭāvalepam||27||
ambhoruhākṛtimabhaṅgarapadmarāga-
bhaṅgībhirāracitamadbhutapādapīṭham|
dānābhibhūtanatapadmanidhiprakāśaṁ
savyetareṇa caraṇena parāmṛśantam||28||
aṁghreraktalakarasadyutihāriṇībhi-
rabhyudgatābhiraruṇāṁgulidīdhitībhiḥ|
vandārudevavadanāmbujabodhanāya
bālātapaprasaravarṣamivācarantam||29||
nakṣatranāthakarakandalamāṁsalena
navyena pādanakhadīdhitijālakena|
niṣyandamānasuranirjhariṇīmaranda-
dhārābhirāmacaraṇābjamivābjanābham||30||
saṁsāreghoraparitāpajuṣāṁ janānāṁ
saṁrakṣaṇāya kimayaṁ samayo na veti|
jijñāsayā kṣaṇamivāvatarītukāmaṁ
māṇikyakuṭṭimatalapratimānibhena||31||
dṛṣṭvā jagattrayaguruṁ śirasā praṇemu-
rdūrānatena tuṣitālayapārijātam|
vācāmatītya padavīmabhivartamāna-
mārebhire stutibhirarcayituṁ ca devāḥ||32||
dīnāvalokanadaśāntarajṛmbhamāṇa-
kāruṇyapūraparivāhamahāpraṇālaiḥ|
asmānapāṅgaya vinidrasarojamudrā-
karṇejapaistava surendra ! kaṭākṣapātaiḥ||33||
svairojjihānasuṣamābharadugdhasindhu-
kallolakandalakarambitagātrayaṣṭe !
cūḍāvataṁsa ! tuṣitālayadevatānāṁ
tubhyaṁ namaḥ paramakāruṇikavratāya||34||
prajñāpradhānamahiṣīpadapaṭṭabandha-
sambhāvanātiśayasambhṛtanirvṛtāya|
sarvottarāśramakathāmṛtapānalīlā-
goṣṭhīparāya guṇavāridhaye namaste||35||
maitrīkalatrakucabhārapaṭīrapaṅka-
patrāvalīmakarikāṅkaramaṇḍitāya|
tejastaraṅgitadigantarakandarāya,
trailokyabhāgyaparipākabhuve namaste||36||
mārapratāpabaḍavānalakīlajāla-
jājvalyamānajananārṇavadharmanāve|
divapālaśekharitaśāsanapatrikāya
dikyānubhāva ! jagadekaguro ! namaste||37||
niṣyandamānanirapāyakṛpāpravāha-
vīcīviṭaṅkavalamānaviśāladṛṣṭe !
dhyānāmṛtadravataraṅgitacittavṛtte !
devādideva ! jagadekadṛśe namaste||38||
nirvyājakṛttagalanirgaladasradhārā-
nirvāpitakṣudhitarākṣasajāṭharāgne !
nirvāṇakelikṛtinirmitisūtradhāra !
netrābhirāma ! surarāja ! namo namaste||39||
gandharvarājamahilājanagīyamāna-
kīrttipravāhaparivāhitadiṅmukhāya|
bhavyānurakṣaṇaparāya phalonmukhīna-
bhāgyādhikāya bhagavan ! bhavate praṇāmaḥ||40||
nityapravṛttaniravadyamahāpradāna-
śobhāparājitasuradruimakāmadheno|
śuddhāśayāya sucaritravibhūṣaṇāya
tubhyaṁ namastuṣitalokadhurandharāya||41||
rākāsudhākiraṇabimbamano'bhirāma-
vaktrāvadhūtavaravārijavaibhavāya|
śāntāśayāya śapharadhvajabāhuvīrya-
muṣṭindhayāya munimānyadhiye namaste||42||
śṛṅgāritāyatadigantamadāvalendra-
śuṇḍārakāṇḍaparibhāvukabāhudaṇḍam|
saundaryakandalitacārumukhāravindaṁ
vandāmahe varadarāja ! bhavantameva||43||
vīra ! tvameva vijitākhiladiṅmukhasya
mīnadhvajasya vinipātavidhau vidagghaḥ|
siṁhād ṛte jagati kaḥ khalu dhīracetā
dantāvalaṁ jayati jarjaritādrikūṭam||44||
vidveṣatāpamakhilaṁ jagatāṁ vinetuṁ
śaktastvameva śaraṇāgatapuṇyarāśe !
dhārādharaṁ taralavidyutamantareṇa
dāvānalaṁ śamayituṁ bhuviḥ kaḥ kṣameta !||45||
mohāndhakāramuṣitāni jagattrayāṇi
puṇyādhika ! tvamasi bodhayituṁ pravīṇaḥ|
ko vā vikāsayitumarhati kokabandhuṁ
bhānuṁ vinā śaradi paṅkajakānanāni||46||
tṛṣṇāpravāhamavaśoṣayituṁ janānāṁ
tejasvināmadhipa ! dakṣatarastvameva|
kalpāvasānabaḍavānalamantareṇa
kaḥ pārayejjagati pātumapāmadhīśam||47||
dhīra ! tvameva jananāmbunidhestrilokīṁ
pāraṁ paraṁ gamayituṁ paṭutāmupaiṣi|
ko vā vihāya bhuvena kuhanāvarāhaṁ
kṣoṇīsamuddhṛtividhau kuśalaḥ payodheḥ||48||
itthaṁ suparvavihitāṁ stutimādareṇa
śrutvā prasannahṛdayastuṣitādhirājaḥ|
gambhīravāridharagarjitamandareṇa
tān pratyuvāca vacasā madhurākṣareṇa||49||
bho bhoḥpurandaramukhā haridantapālāḥ
sambhūya yūyamiha sādaramāgatāḥ kim !
kārya mayā kimapi ced bhavatāmabhīṣṭa
māvedyatāmalamiha stutisampadeti||50||
te'pi prasannamanasaḥ praṇipatya tasmai
vyajñāpayan vinayanamritapūrvakāyāḥ|
devādhideva ! jagatāmavabodhanāya,
santiṣṭhate samucito'vasarastaveti||51||
ākarṇya tadvacanamaśrutapūrvameṣāṁ
kālādicintanaparaḥ kṣaṇameṣa bhūtvā|
niścitya tat sakalameva nidhirguṇānāṁ
pratyabravīt punaramūn prathitāpadānaḥ||52||
śuddhodanasya sutatāmahametya satyaṁ
sambodhanaṁ trijagatāṁ niyataṁ kariṣye|
aṅgairdhanairasubhirapyahametadeva
samprārthya puṇyanicayaṁ kṛtavān pureti||53||
iti kṛtavati tasmin satyasandhe pratijñāṁ
parahitaparabhāve pāramīpāraniṣṭhe|
pramuditamanasaste sphītaromāñcadaṇḍa-
pracayaniculitāṅgāḥ pratyagacchan yatheccham||54||
atha kānicideva vāsarāṇi kṣapayitvā tridive sa devarājaḥ|
vidadhe vividhavratojjvalāyāṁ pratisandhiṁ pṛthivīpatermahiṣyām||55||
iti buddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye dvitīyaḥ sargaḥ||
tṛtīyaḥ sargaḥ
dauhṛdaliṅgādhānam
athodayaṁ śākyamahīpatīnāmānandamālījanalocanānām|
āśvāsanaṁ sajjanamānasānāmādhatta sā dauhṛdaliṅgamāryā||1||
vivardhamānena ca madhyamena śyāmāyamānena ca cūcukena|
garbhodayo'bhūdalasekṣaṇāyāstasyāḥ sakhonāmanumānagamyaḥ||2||
mahāmunīnāmapi mānanīye garbhatvamātasthuṣi bodhisattve|
madhyastadīyo manaso'pi sūkṣmaḥ priyādiva sphītataro babhūva||3||
yathā yathā vṛddhimavāpa tasyā madhyaṁ mahiṣyā mahanīyamūrtteḥ|
tathā tathā vṛddhimavāpa gātramaputratāśokakṛśasya bharttuḥ||4||
stanadvayasyāgramabhūd vivarṇaṁ sākaṁ sapatnīvadanena tasyāḥ|
kiñcānanaṁ garbhabharālasāyāḥ kīrttyā samaṁ pāṇḍuramāsa bharttuḥ||5||
antargatasyādbhutavikramasya viśvatrayīvismayanīyamūrtte|
pratāpavahneriva dhūpajālaistasyāḥ stanaḥ śyāmamukho babhūva||6||
tasyāḥ stanadvandvamaninditāṅgyāḥ śyāmaṁ śikhāyāmavaśeṣapāṇḍu|
taṭābhighātāhitapaṅkamudrāmādhatta nāgādhipakumbhalakṣmīm||7||
vṛddhā vitenurvividhauṣadhībhiḥ putrasya rakṣāmudarasthitasya|
saiva smaropadravapīḍitānāṁ babhūva rakṣā bhuvanatrayāṇām||8||
puṇye muhūrte puṁruhūtalakṣmīḥ kulānurūpaṁ gurugarbhavatyāḥ|
yathākramaṁ puṁsavanādi kṛtyaṁ nirvartayāmāsa nṛpo mahiṣyāḥ||9||
prabhātaveleva sahasrabhānuṁ pradoṣalakṣmīriva śītaraśmim|
bhadre muhūrte nṛpadharmapatnī prāsūta putraṁ bhuvanaikanetram||10||
tatrāntare tāmarasairudārairudañcitairañcitapañcavarṇaiḥ|
sañchāditā tasya vihārahetoḥ kṛtopahāreva babhūva pṛthvī||11||
śākhāsu śākhāsu samudbhavadbhivicitrapatraiḥ śatapatrajātaiḥ|
cakāśire tasya vilokanāya sañjātanetrā iva śākhino'pi||12||
asmākamutpattirivātra bhūmau buddhāṅkurāṇāmapi durlabheti|
sandarśanāyeva śarīrabhājāṁ nālīkamāsīnnabhasaḥ sthale'pi||13||
asyopadeśādakhilo'pi satyaṁ nirvāṇamabhyeṣyati jīvalokaḥ|
kimasmadabhyujjvalanairatīva nirvāṇamīyurnirayāgnayo'pi||14||
mahātmanastasya mahīdhrapātagurūṇi pādākramaṇāni soḍhum|
apārayantīva bhṛśaṁ cakampe viśvambharā viślathaśailabandhā||15||
tālapramāṇāḥ sahasā dharitrīṁ bhittvā samuttasthurudapravāhāḥ||
puṇyātmanastasya namaskriyārthaṁ bhujaṅgalokā iva śeṣavaśyāḥ||16||
amuṣya sarvatra vitāyamānairākāśaṅgāsalilāvadātaiḥ|
yaśaḥpravāhairiva lipyamānā diśaḥ samastāḥ viśadībabhūvuḥ||17||
‘jātaḥ pṛthivyāmadhipo munīnām’ iti bruvāṇā iva viṣṭapānām|
maṅgalyaśaṅkhānakamardalādyavādyaprabhedāḥ svayameva reṇuḥ||18||
mahānubhāvasya mahābhiṣekasambhāvanāṁ kartumiva pravṛttāḥ|
vyatītya velāṁ sakalāḥ samudrāḥ pracelurabhyucchritavīcihasyāḥ||19||
cacāla meroracalābhidhānaṁ caskhāla sindhorlavaṇodavārtā|
ākhyā sravantītyagalatsravantyāsthireti bhūmerabhidhā vyaraṁsīt||20||
vavarṣa varṣāsamayaṁ vināpi valāhako vāridhidhīraghoṣaḥ|
āścaryakarmāṇi babhūvuritthaṁ jāte satāmagrasare kumāre||21||
āsphālitānekamṛdaṅgaghoṣavācālitāśāntadarīmukhāṇām|
ānandanṛttabhramighūrṇamānavasundharāndolitabhūdharāṇām||22||
anyonyasammardaviśīrṇahāramuktāvalītārakitasthalīnām|
prakṣiptapiṣṭātakapāṁsumuṣṭiśṛṅgāritāśeṣadigantarāṇām||23||
parasparākṣiptavibhūṣaṇānāṁ paryastacūḍāmaṇiśekharāṇām|
ekālayasyeva jagattrayāṇāṁ babhūva tajjanmamahotsavaśrīḥ||24||
pratyagragarbhacchavipāṭalena sutena mātā sutarāṁ cakāśe|
navyodayālohitavigraheṇa veleva bālena sudhākareṇa||25||
prataptacāmīkarabhāsvareṇa prasarpatā tasya śarīrabhāsā|
prasūtikāgarbhagṛhapradīpāḥ pratyūṣatārāpratimā babhūvuḥ||26||
atyadbhutāmātmajajanmavārtāṁ śrṛṇvan sa śuddhāntajanānnarendraḥ|
ānandamūrcchākulacittavṛttiḥ kartavyamūḍhaḥ stimito babhūva||27||
padārthametatpriyadānayogyamadṛṣṭavān sa triṣu viṣṭapeṣu|
sarvasvadānena tathāpi rājā sambhāvayāmāsa tamatyudāraḥ||28||
bhadre muhūrte sa patiḥ prajānāṁ dadarśa devyāḥ stimitāyatākṣaḥ|
kumāramutsaṅgatale śayānaṁ taṭe taṭinyā iva haṁsaśāvam||29||
aśrāntatṛṣṇena vilocanena mukhendumāsvādayataḥ svasūnoḥ|
āsīt pituḥ kaṇṭakitāṅgayaṣṭerānandabāṣpaprasaro nirodhaḥ||30||
stanandhayasyānanacandrabimbamamandasaundaryasudhānidhānam|
nipīya netrāñjalinā nitāntaṁ nṛpādhipo nirvṛtimāsasāda||31||
sa jātakarmādikamatyudāraṁ sūnoḥ samāpayya purohitena|
'siddhārtha' ityasya jagatpraśasyāmananyayogyāmakarodabhikhyām||32||
navāmbuvāhena nabhaḥsthalīva navyena tārāpatinā niśeva|
mṛgendraśāvena mahāṭavīva vibhūṣitā santatirāsa tena||33||
avyaktavarṇābhiramuṣya vāgbhiryathā nṛpaḥ prītamanā babhūva|
tathā na gānairapi gāyakānāṁ mahākavīnāmapi vāgvilāsaiḥ||34||
nisargasaurabhyanitāntahṛdyaṁ tasyānanaṁ tādṛśasaukumāryam|
babhūva sāmānyamayātayāmaṁ līlābjamantaḥpurasundarīṇām||35||
mano'bhirāmairmaṇikiṅkaṇīnāṁ māturmudaṁ māṁsalayanninādaiḥ|
ātmīyabimbānunayābhimānaścikrīḍa sūnurmaṇimedinīṣu||36||
ātanvatā pāṁsuvihāramāptairamātyaputraiḥ saha bālakena|
saṁgrāmabhūdhūliṣu bhāvinīṣu svairaṁ vihartuṁ vihiteva yogyā||37||
sa dhīramantaḥpurasiṁhaśāvaiḥ saṁkrīḍamānaḥ saha rājasūnuḥ|
atyadbhutasyātmaparākramasya śikṣāmivaiṣāṁ ciramanvatiṣṭhat||38||
anupravṛttānmaṇighaṇṭikānāmārāvaharṣād gṛharājahaṁsān|
tatāṭa pādena tadīyarājaśabdāsahiṣṇuḥ kila tān kumāraḥ||39||
nakhāṁkuśāghātavidhūtamūrdhā mukhāravaprasrutavṛṁhitaśrīḥ|
maṅgalyanirvṛttamadāmburekho bālo vitene madahastilīlām||40||
abhyullasaccampakadāmadīptirālokasambhāvitajīvalokaḥ|
sa dārako dīpa iva pradīptaḥ śokāndhakāraṁ vinināya pitroḥ||41||
kṛtopavītaṁ galitātibālyaṁ samastavidyāpariśīlanāya|
tamarpayāmāsa kumāravaryamācāryahasteṣu patiḥ pṛthivyāḥ||42||
sa deśikendrairupadiśyamānā vidyāḥ samastāḥ sakalāḥ kalāśca|
jagrāha medhāvitayā'cireṇa varṣāghano vārinidheravāpa||43||
ananyasāmānyadhiyaṁ kumāramāsādya vidyāḥ sutarāṁ virejuḥ|
śaratprasannaṁ gaganāvakāśaṁ tārādhipasyeva mayūkhamālāḥ||44||
nitāntamānandayatā prajānāṁ manāṁsi sadyo haratā tamāṁsi|
candrodayeneva mahāsamudraḥ śākyānvayastena samullalāsa||45||
prabheva bhānoḥ pratibheva sūreḥ śikheva dīpasya dayeva sādhoḥ|
jyotsneva candrasya sudheva sindhostasyoditā''sīnnavayauvanaśrīḥ||46||
āropya tāruṇyaviśeṣaśāṇaṁ rauṣāṇitānīva manobhavena|
aṅgānyabhivyañjitalakṣaṇāni vibhaktasandhīni babhūvurasya||47||
tasyāṁdhriyugmaṁ sahajābhirūpyaṁ rekhāsahasrārarathāṅgacihnam|
navyāni nālīkavanāni nūnaṁ nakhaprabhacandrikayā jahāsa||48||
valitrayālaṁkṛtidarśanīyavilagnabhāgo narapālasūnuḥ|
manthācalo vāsukibhogaveṣṭaḥ lekhollasanmadhya ivāluloke||49||
guṇaiḥ samastai saha rājasūnornitambabimvaḥ prathimānamāpa|
doṣairaśeṣaiḥ samameva tasya madhyapradeśaḥ kṛśatāmayāsīt||50||
nābhihradastasya narendrasūno romāvalīketananīlayaṣṭim|
nikhātukāmena manobhāvena nirvartito garta ivābabhāse||51||
śriyaḥ sarojāntaraduḥsthitāyā viśṛṅkhalaṁ dātumivāvakāśam|
puṇyātmanastasya bhujāntarāalaṁ babhūva vindhyādriśilāviśālam||52||
śūrasya tasya kṣitipālasūnorvṛkṣaḥkavāṭe sati vajrasāre|
cakruḥ kavāṭaṁ sadaneṣu sattvā vibhūṣaṇārthaṁ na tu rakṣaṇārtham||53||
bhujo bhujaṅgādhipabhogadīrghastasya prajāpālanapaṇḍitasya|
akṣepaṇīyaḥ pratibhūpatīnāṁ trailokyarakṣāparigho babhūva||54||
rekhābhiratyantaparisphuṭābhistatkandharā bandhurasanniveśā|
gāḍhādarāliṅgitakāntilakṣmīkeyūramudrābhirivāvababhāse||55||
mugdhasya tasyāsa mukhāmbujasya mahotpalasyāpi mahān viśeṣaḥ|
vāṇimalolāṁ vahati sma pūrvaṁ svabhāvalolāmitaratu lakṣmīm||56||
vāṇyā vareṇyasya mukhe vasantyā mañjīraśiñjānamivāsa sūktam|
nakhaprabheva smitacandrikā''sīnmuktākṣamāleva ca dantapaṁktiḥ||57||
tadānanāmbhoruhakāntilakṣmyāstadgaṇḍabhittirmaṇidarpaṇaśrīḥ|
tatkarṇapāśaśca vilāsaḍolā tadīkṣaṇaṁ vibhramadīrdhikā''sīt||58||
bhrūvallarī tasya manojñamūrttestārāṁśulīḍhobhayakoṭibhāgā|
kodaṇḍalīleva vijitya mārādātmīkṛtāropitabhṛṅgamauvī||59||
prasannamūrṇāvalayābhirāmaṁ jyotirmayaṁ tasya mukhārabindam|
bhūyiṣṭhamantargatacandralekhāṁ bālārkabimbaśriyamātatāna||60||
ūrṇābhirāmā narapālasūnorniṭālabhūmirnitarāṁ cakāśe|
vaprakriyābhagnanilīnadantidantāṁkurā meruśilātaṭīva||61||
vināṅgarāgeṇa vināṅgadena vināvataṁsena vinā srajā'piu|
āviṣkṛtāsecanakālamāsīdaṅgaḥ tadīyaṁ navayauvanena||62||
ānandayitrī hariṇekṣaṇānāmaduṣṭipūrvā puruṣāntareṣu|
nirvyājabhūṣā nikhilāṅgayaṣṭestasyoditāsīt samudāyaśobhā||63||
viśvambharāvalayadhāraṇayogyabāhoḥ
sūnornṛpaḥ surapatipratimasvabhāvaḥ|
māṇikyakumbhabharitairmaṇimantrapūtai-
stīrthaiścakāra yuvarājapadābhiṣekam||64||
iti buddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye tṛtīyaḥ sargaḥ||
caturthaḥ sargaḥ
siddhārthavivāhaprastāvaḥ
atho kumārasya kulodvahasya karagrahaṁ kārayituṁ narendraḥ|
kā sā'sya yogyā bhuvi kanyaketi cintayāmāsa sametabandhuḥ||1||
tatrāntare koliyabhūmipālaḥ kumārikāṁ me kularatnadīpām|
dāsyāmi sūnostava sarvatheti sandeśapatraṁ visasarja tasmai||2||
ākarṇya sandeśamukhādudantamatīva santuṣṭamanāḥ kṣitīśaḥ|
tathaiva sajjīkriyatāṁ tvayeti sandeśamasmai prajighāya bhūyaḥ||3||
tatheti so'pi pratigṛhya tasmai sandeśapatraṁ samudīrṇaharṣaḥ|
pracakrame kārayituṁ kumāryā vivāhadīkṣotsavamatyudāram||4||
āropitābhraṅkaṣaketumālamābaddhakauśeyavitānaśobham|
abhyucchritendrāyudhatoraṇāṅkamabhyantarasthāpitapūrṇakumbham||5||
āstīrṇamuktāsikatābhirāmamākīrṇanānākusumaupahāram|
ārabdhavaivāhikasaṁvidhānamantaḥpuraṁ bhūmipaterbabhūva||6||
abhyaktagātrīmadhivāsitena tailena gandhāmalakopaliptām|
varāṅganāstā maṇikumbhamuktairambhodharaiḥ sādaramabhyaṣiñcan||7||
snānāvasāne naradevakanyā pāthobharārdraṁ parimucya vāsaḥ|
samādade cārutaraṁ dukūlaṁ candrātapaṁ śāradikeva rātriḥ||8||
tataḥ prakīrṇābhinavaprasūne catuṣkamadhye viniveśya sakhyaḥ|
nānāvidhairābharaṇairnarendrakanyāmalañcakruratipravīṇāḥ||9||
antaḥsamāveśitaphullamallīdhammillabandhastaralekṣaṇāyāḥ|
tatāna tārāgaṇaśāritasya gāḍhāndhakārastabakasya kāntim||10||
ākuñcitāgrairalakaiḥ praśastaistasyā mukhāmbhoruhamābabhāse|
tadīyasaurabhyasamṛddhilobhādālīyamānairiva cañcarīkaiḥ||11||
sindūraklṛpta kṣitipālaputryā vivāhadīkṣātilako vireje|
prāptādhipatyasya manobhavasya pratāpabākārka ivojjihānaḥ||12||
karṇāvasaktāḥ kamalekṣaṇāyā yavāṅkurāḥ sātiśayaṁ virejuḥ|
trilokajiṣṇoḥ kusumāyudhasya kīrttiprarohā iva jṛmbhamāṇāḥ||13||
kastūrikākalpitapatralekhastasyāḥ kapolaḥ śaśimaṇḍalaśrīḥ|
ākramya tasthau mukurasya śobhāmambhodavātairmalinodarasya||14||
vinyastakālāñjanadarśanīyaṁ vilocanaṁ mīnavilocanāyāḥ|
atyugrahālāhalapaṅkadigdhāmanaṅgabāṇaśriyamanvayāsīt||15||
ananyasādhāraṇapāṭalimnastasyā manojñasya radacchadasya|
ākalpitā yāvakapaṅkabhatirabhūtapūrvāṁ na cakāra śobhām||16||
alaṁkṛtaṁ mauktikakuṇḍalābhyāmambhoruhākṣyā mukhāmārdrahāsam|
pārśvadvayāvasthitapuṇḍarīkakośaṁ śaratkokanadaṁ jigāya||17||
āmuktamuktāsaradarśanīyamābibhratī kaṇṭhamatīva reje|
niṣṭhyūtamuktānikarābhirāmaśaṅkhojjvalā sāgaravīcikeva||18||
tasyā vapuścandanapaṅkaliptamāmodikālāgarubhakticitram|
kalindajākarburitāntarāyāḥ śobhāmapuṣyat suraśaivalinyāḥ||19||
payodharadvandvamaninditāṅgyāḥ parisphurannistalatāarahāram|
ākīrṇatārānikarābhirāmāmastādriśṛṅgaśriyamanvagacchat||20||
balitrayālaṁkṛtamadhyadeśā tanvī vilolastanabhārahārā|
taraṅgitā śīkarajālitāṅgacakrāhvayā śaivalinīva reje||21||
māṇikyakāñcīvalayānuviddhaśroṇībharā kṣoṇipatestanūjā|
vasundharā vāridhiratnagarbhavelāsamāliṅgitasaikataiva||22||
rarāja tasyā navaromarājirārohatastuṅgapayodharādrim|
śṛṅgārayoneravalambanārthamālambitendīvaramālikeva||23||
anarghacāmīkarakalpitābhiralaṁkriyābhiḥ sutanuścakāśe|
samujjvalā nūtanamañjarībhiḥ sañcāriṇī campakavallarīva||24||
alaktakāsaṅgavivṛddharāgamaṁghriddhayaṁ komalamāyatākṣyāḥ|
navātapasparśaviśeṣadṛśyāṁ nālīkaśobhāṁ namayāñcakāra||25||
ākalpasaundaryadidṛkṣayeyamābibhratī sphāṭikamātmadarśam|
vididyute pūrṇaśaśāṅkavimbasamparkiṇī śātamakhī diśeva||26||
anantaraṁ bandhuragātrayaṣṭeḥ purodhasaḥ pūrṇamanorathāyāḥ|
na kevalaṁ kautukamābabandhuḥ karāmbuje kiñca hadambuje'pi||27||
evaṁ samāpayya kumārikāyā vaivāhikaṁ maṇḍanasaṁvidhānam|
kutūhalī kauliyabhūmipālastasthau varasyāgamamīkṣamāṇaḥ||28||
atha svaveśmanyadhirājasūnuḥ snātānulipto navadhautavāsāḥ|
ullāsikāṁ lokavilocanānāmudvāhabhūṣāmurarīcakāra||29||
suvarṇasūtragrathitāntareṇa kṣaumottarīyeṇa sa rājasūnuḥ|
vidyutpinaddhena śaradghanena viyattalābhoga iva vyarājat||30||
viśālavakṣaḥsthalalambitena muktākalāpena babhau kumāraḥ|
virājamānena taṭopakaṇṭhaṁ chāyāpatheneva suvarṇaśailaḥ||31||
prasannagambhīravapuḥ kumāraḥ pravālamuktāmayakuṇḍalābhyām|
caṇḍāṁśutārādhipamaṇḍalābhyāmalaṁkṛto merurivāluloke||32||
varaścakāśe haricandanārdro bālātapātāmra ivodayādriḥ|
dhātucchaṭāvicchuritaḥ karīva sandhyāmahaḥsāndra ivāmṛtāṁśuḥ||33||
ādarśabimbe pratimāśarīramāmuktaratnābharaṇasya yūnaḥ|
vaikartanaṁ maṇḍalamāsthitasya puṁsaḥ purāṇasya pupoṣa lakṣmīm||34||
alaṁkriyā'jāyata dehakāntirnaisargikī tasya narendrasūnoḥ|
eīśvaryacihnāni paraṁ babhūvuranyāni māṇikyavibhūṣaṇāni||35||
ukṣiptamuktātapavāraṇaśrīruddhūtabālavyajanopacāraḥ|
āruhya vaivāhikamaupavāhyaṁ jagāma sanbandhigṛhaṁ kumāraḥ||36||
tamāgataṁ śākyakulapradīpaṁ kṣoṇīpatiḥ koliyacakravarttī|
svayaṁ padābhyāmabhigamya dūraṁ vaivāhikaṁ maṇḍapamānināya||37||
dadarśa dhīraḥ kṣitipālaputrīṁ tatra sthitāṁ tārakarājavaktrām|
līlāravindena karasthitena payodhikanyāmiva bhāsamānām||38||
sotkaṇṭhamālokayataḥ kumārīṁ sudhāṁśuśobhāparibhāvukāṅgīm|
atītya velāmadhirājasūnorānandasindhuḥ prasasāra dūram||39||
yat kāryate tatra pativratābhiḥ kṛtvā tadetat sakalaṁ kumāraḥ|
tayā samaṁ tāmarasāyatākṣyā jatāma vaitānikavedimadhyam||40||
udarciṣastasya hutāśanasya havirbhiruccairjvalataḥ purastāt|
kriyākalāpe kṛtadhīḥ purodhāḥ saṁyojayāmāsa vadhūkumārau||41||
āsīt kumāraḥ pulakaprarohairudañcitaiḥ kañcukitāṅgayaṣṭiḥ|
vaikakṣamālyacyutakesarāstadguptyai babhūvurguṇaratnarāśeḥ||42||
āvirbhavadbhiḥ śramavārileśairārdrāṅguliḥ koliyakanyakā''sīt|
vivāhadhārājalaśīkarāstadvyājībabhūvurvipulekṣaṇāyāḥ||43||
ālokalobhādabhivartamānā nivartamānāstrapayā ca śaśvat|
tayorapāṅgaprasarāstadānīṁ ḍolāvihāraśriyamanvabhūvan||44||
abhyastayā saṁvaraṇāmbuśerāvartacakrabhramalīlayeva|
varaḥ samaṁ vāmadṛśā kṛśānoḥ pradakṣiṇāprakramamanvatiṣṭhat||45||
kanyākumārau kamanīyarūpāvālokya homāgniradṛṣṭapūrvau|
pradakṣiṇārciḥsphuraṇacchalena ślāghāśiraḥkampamivācacāra||46||
guruprayuktā kulapālikā sā lājopahāra visasarja vahnau|
marudvidhūtā latikeva puṣpaṁ cūtadrame syūtanavapravāle||47||
samudgatā dhūmatatiḥ kṛśānoḥ samīpalagnā mukhasārasasya|
amlānanīlāyatanālabhaṅgīma ṅgīcakārāmbujalocanāyāḥ||48||
tasmādudīrṇā navadhūmarājistasyā mukhe tadgrahaṇaprasanne|
kṣaṇaṁ samālakṣyata sañcarantī saroruhe ṣaṭpadamālikeva||49||
vaktrāravindaṁ paritaḥ prakīrṇā vāmabhruvo maṅgaladhūmarājiḥ|
anyāmṛtāṁśubhramataḥ prayātāmadhatta sākṣāt pariveṣalakṣmīm||50||
vaktrāmbujaṁ vāmadṛśaḥ parītā vaivāhikī maṅgaladhūmapaṁktiḥ|
babhāra nīlāṁśukanirmitasya muhūrtavaktrāvaraṇasya śobhām||51||
kālāñjanocchvāsavikūṇitākṣaṁ dharmodakakliṣṭakapolapatram|
vivarṇakarṇotpalamānanābjaṁ babhūva dhūmagrahaṇānmṛgākṣyāḥ||52||
iti krameṇāhitapāṇipīḍastayā sahaiva śvasurau kumāraḥ|
nanāma tāvapyanumodamānāvāśīrbhiretāvanuvardhayetām||53||
anyāśca sarvānapi bandhuvargān sambhāvya jāyāsahitaḥ kumāraḥ|
nirgatya tasmānnijarājadhānīpradakṣiṇāya pravaro jagāma||54||
tasmin muhūrte kapilāṅganānāṁ kumāranidhyānaparāyaṇānām|
saudheṣu saudheṣu samudbabhūvuḥ śṛṅgāraceṣṭā madanopadiṣṭāḥ||55||
tathā hi kācit karapallavena kalhāramālāmavalambamānā|
svayaṁ varītuṁ kila rājadhānīsopānamārgaṁ tvarayā jagāma||56||
netrasya taddarśananiścalasya mā mūdidaṁ rodha itīva matvā|
apāsya kālāñjanamāyatākṣī vātāyanaṁ satvaramāpa kācit||57||
vibhūṣaṇairantarite madaṅge naisargikīṁ kāntimasau na paśyet|
itīva naipathyamakalpayantī kācit prapede sahasā gavākṣam||58||
vyākośametad yadi karṇapāśe niveśayeyaṁ surabhi dvirephaḥ|
māṁ pīḍayedityavadhīrya manye karṇotpalaṁ kāpi jagāma jālam||59||
tadānanālokanaharṣajātaḥ stanasya romodgama eva bhuṣā|
itīva patrāvalimutsṛjantī vātāyanābhyarṇamavāpa kācit||60||
pativratāyāḥ paradarśanāya yātrā na yukteti nirundhatīva|
nitambabimbād rasanā galantī kasyāścidaghriṁ kalayāñcakāra||61||
ekāvalīṁ kācidanarpayitvā kaṇṭhokaṇṭhaṁ karapaṅkajena|
samudvahantī tvaramāṇacetāstasyopahārārthamiva pratasthe||62||
tābhistadudvīkṣaṇatatparābhirnirantarāḥ saudhatalapradeśāḥ|
jagajjigīṣormakaradhvajasya senāniveśapratimā babhūvuḥ||63||
vīthīṣu vīthīṣu vilāsinīnāṁ tasminnipetustaralāḥ kaṭākṣāḥ|
prāsādajālāntaritāṅgayaṣṭeḥ prasūnaketoriva puṣpabāṇāḥ||64||
tamāyatākṣyaḥ spṛhaṇīiyamaṅgādaṅgāntaraṁ gantumaśaknuvānaiḥ|
ākarṇapūraprasṛtairapāṅgairālokayāmāsuratṛptibhājaḥ||65||
tāsāṁ kumāraḥ śatapatramitrairvilocanairvismayanirnimeṣaiḥ|
aṅgeṣu sarvatra niṣiktabimbaiḥ sākṣāt sahasrākṣa ivābabhāse||66||
yatraiva yatraiva kumāragātre vyāpāritaṁ locanamaṅganābhiḥ|
tatraiva tatraiva babhūva kāntiniryāsaniḥsyūtamivānuṣaktam||67||
tāsāṁ kumārākṛtirāturāṇāmaspandavisphāritalocanānām|
vinetukāmeva manobhavārtiṁ pratyekamantarhṛdayaṁ viveśa||68||
kācit tadā kaṇṭakitāṅgayaṣṭistadānanāmbhoruhanirviśeṣam|
ājighradānandanimīlitākṣī karasthitaṁ vibhramapuṇḍarīkam||69||
kācit tadākarṣaṇasiddhamantraṁ kāmopadiṣṭaṁ kila japtukāmā|
kareṇa mandaṁ bhramayāñcakāra muktākṣamālāmiva hārayaṣṭim||70||
śukāvacañcūpuṭapāṭalena nakhena kācid vilolekha navyam|
pāṇisthitaṁ ketakagarbhapatramanaṅgasandeśamivāsya kartum||71||
ālekhyalīlāphalakaṁ satūlimekaṁ dadhānā karapallavena|
ātmānamālikhya varāya tasmai dātuṁ samudyogavatīva tasthau||72||
cetobhuvaḥ puṣpaśilīmukhānāṁ parāgavarṣaiḥ patatāmajasram|
kasyāścidāsīt kaluṣīkṛteva dṛṣṭiḥ samudyadbahulāśrupūrā||73||
udbhinnaromodgamalobhanīyā rarāja kasyāścana gaṇḍapāliḥ|
dhṛtāṅkurā cittagrahapraveśe manobhuvo maṅgalapālikeva||74||
ākarṇamākṛṣṭaśarāsanasya kāmasya kādambakadambakānām|
pakṣīnileneva vidhūyamānā kāciccakampe skhaladuttarīyā||75||
dharmodabinduprakarairudīrṇaiḥ karambitā kācana rājate sma|
kodaṇḍavallīva dṛḍhāvakṛṣṭā niṣṭhyūtamuktāṅkuritā smarasya||76||
manaḥ pratolīṁ viśataḥ prakīrṇairmanobhuvaḥ pādaparāgajālaiḥ|
kācid dṛśaṁ karburavigraheva vivarṇabhāvaṁ pratipadyate sma||77||
kumāramenaṁ kulaśailadhuryaṁ bharttāramāptuṁ paramābhirūpyam|
bimbādhareyaṁ jananāntareṣu kiṁ vā'karot puṇyamagaṇyarūpam||78||
sudhānidhānaṁ tuhināṁśubimbaṁ lakṣmīvimānāni ca paṅkajāni|
ātanvatā pūrvamamuṣya vaktranirmāṇayogyeva kṛtā vidhātrā||79||
nirmāṇakāle bhuvanatrayasya sambhṛtya sambhṛtya samarpitena|
saundaryasāreṇa sarojajanmā prāyeṇa cakre yuvarājamenam||80||
yuvānamenaṁ yugadīrghabāhuṁ draṣṭuṁ trilokaspṛhaṇīyaśobham|
asmākamakṣṇāmayutaṁ viriñcistrilokavedī na cakāra kasmāt||81||
amuṣya vaktrāmṛtabhānubimbasambhūtasaundaryasudhopayogāt|
āpadyate dṛṣṭiyugaṁ na keṣāmatraiva janmanyanimeṣabhāvam||82||
ityādimāsāṁ giramatyudārāmākarṇayan karṇasukhāyamānām|
pradakṣiṇīkṛtya purīṁ kumāraḥ prāvikṣadantarbhavanaṁ nṛpasya||83||
praviśya dūrāvanatena mūrdhnā baddhapraṇāmāñjalikuḍmalena|
tayā sametaḥ śakavaṁśadīpaḥ priyottaraṅgaṁ pitaraṁ vavande||84||
utthāpya dūrānatamūḍhabhāryamudañcitābhyāṁ bhujapañjarābhyām|
romodgamādhyāsitagātrayayaṣṭirurvīpatiḥ sādaramāliliṅga||85||
anantaraṁ kāñcanapātrāsaṁsthaiḥ karpūradīpaiḥ parivāranāryaḥ|
amuṣya bhadrāsanamāsthitasya nīrājanaṁ maṅgalamanvatiṣṭhan||83||
iti vihitavivāhaṁ viśvaviśrāntakīrtti
trijagadavanadīkṣābaddhakakṣaṁ kumāram|
narapatiravalokya prīyamāṇaḥ sa mene
nijakulamatituṅgaṁ nihanutārātigarvam||87||
iti buddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye caturthaḥ sargaḥ||
pañcamaḥ sargaḥ
trayo mahāprāsādāḥ
tataḥ kumārasya samagravaibhavo narādhinātho navayauvanaśriyaḥ|
ṛtūtsavānāmupasevanakṣamānakārayat trīnatulān mahālayān||1||
sa teṣu sadmasvadhirājanandano vicitravinyāsaviśeṣaśālibhiḥ|
vinodyamāno varavārayoṣitāṁ vilāsanṛttairvijahāra hāribhiḥ||2||
babhūva varṣāsamayo'tha medinī kaṭhoradharmajvaraśāntikarmaṭhaḥ|
aśeṣakāntāraśikhaṇḍimaṇḍalīvilāsalāsyakramadeśikeśvaraḥ||3||
payodharāḥ kecana kācamecakāścakāśire caṇḍasamīraṇeritāḥ|
śanaiḥ śanairambarakṛṣṇabhoginā vimucyamānā iva jīrṇakañcukāḥ||4||
tadā samāruhya vihāramaṇḍapaṁ sahaiva vadhvā sarasīruhekṣaṇaḥ|
pradarśayan mīnadṛśaḥ payodharān pracakrame varṇayituṁ tapātyayam||5||
itaḥ sarojākṣi ! vilokayāmbudānudanvadambhobharapaśyatoharān|
viyattalābhogavilāsadarpaṇapraviṣṭabhūmaṇḍalabimbasannibhān||6||
ṛtuśriyā dīptataḍitpradīpikāsamārjitairañjanasañcayairiva|
natabhru ! navyaiḥ śakalaiḥ payomucāṁ nabhaḥsthalī pātramiyaṁ vibhāvyate||7||
payodakālena cirapravāsinā samāgatenābhinavaṁ priye ! diśām|
vimucyamānā iva keśaveṇayo vibhānti kāmaṁ navameghapaṁktayaḥ||8||
tapātyayābhyāgamanena śāmyato nidāgharūpasya kṛpīṭajanmanaḥ|
vijṛmbhamāṇā iva dhūmavīcayo viśanti meghāvalayo viyattalam||9||
purandarākrāntibhayena ye purā payonidhiṁ prāpuralūnapakṣakāḥ|
samutpatantīva ta eva bhūdharāstataḥ samudadyannavavāridacchalāt||10||
mṛgākṣ i! vidyullatikākarambimbitairnabho'vakāśo jaladairvirājate|
payonidhirvidrumavallivellitairyugakṣaye kardamagolakairiva||11||
śikhaṇḍināmadbhutatāṇḍavaśriyāmaraṇyaraṅge madhurapraṇādinām|
vilokya vidyunnayanena vibhramān praśaṁsatīva stanitena toyadaḥ||12||
kalāpinaḥ kāñcanakāhalopamān phaṇīndralokān parigṛhya cañcubhiḥ|
gabhīrakekāmukharīkṛtāmbarā nadanti cakrīkṛtabarhamaṇḍalāḥ||13||
suvarṇakāreṇa tapātyayātmanā payodapālīnikaṣopalāntare|
nighṛṣyamāṇā iva hemarājayastaḍillatā bhānti cakoralocane||14||
malīmasaṁ kevalamaṅgamantaraṁ viśuddhamantaḥkaraṇaṁ tu māmakam|
iti sphuraccañcaladīdhiticchalād vibhidya taṁ darśayatīva vāridaḥ||15||
samudranemīvahanasya bhāriṇaścaturmahāsāgaramadhyavartinaḥ|
kūlādrikūṭeṣu taḍidgaṇāvṛtā vibhānti sītā iva meghapaṁktayaḥ||16||
vijitya viśvatrayamadbhutaśriyā pradānaśauryeṇa payomucā'munā|
samucchritānāṁ taralākṣi ! vidyuto jayadhvajānāṁ janayanti saṁśayam||17||
sitacchadotsāraṇavetrayaṣṭayo viloladṛṣṭe ! vilasanti vidyutaḥ|
dhanāghanaiḥ proṣitatarjanakriyāvighūrṇyamānāḥ karaśākhikā iva||18||
śatahradāpāditacārumaurvikaṁ salīlamādāya mahendrakārmukam|
payodakālaḥ śabaraḥ śaravrajairapuṇḍarīkāṁ vidaghāti medinīm||19||
bhujaṅgabhugvāntaphaṇāmaṇiśriyaḥ sphuranti bhūmnā puruhūtagopakāḥ|
pracaṇḍadhārāhataratnasūdaraprakīrṇaratnopalakhaṇḍakāntayaḥ||20||
śaranniśākāśatalodaraprabhāsahodare nūtanaśādvalasthale|
patanti vajrāyudhagopakīṭakāḥ samagrandhyāruṇatārakopamāḥ||21||
‘viyatpṛthivyoḥ kiyadantaraṁ bhavet’ iti pramātuṁ prathamena vedhasā|
prasāryamāṇā iva mānarajjavaḥ patanti dhārāḥ paritaḥ payomucām||22||
iyaṁ cakorākṣi ! payodamālikā prakāmavācāṭabakoṭamaṇḍalī|
upāttaśaṅkhā sphuṭamikṣudhanvanaḥ prayāṇamudghoṣayatīva diṅmukhe||23||
vakāvalīvibhramakaṇṭhakambavo vitīrṇaśakrāyudhacitrakambalāḥ|
namanti śaileṣu navābhrakuñjarāstaṭābhighātārthamivoḍhagarjitāḥ||24||
kṣaṇaprabhācampakadāmabhūṣaṇā diśaḥ surendrāyudhacāruśekharāḥ|
payodaśṛṅgairnavavārigarbhitaiḥ parasparābhyukṣamiva prakurvate||25||
vigāhamānasya nabhaḥsthalīgṛhaṁ nidādhajiṣṇorṛtucakravartinaḥ|
ghanena baddhā iva toraṇasrajaḥ surendracāpāḥ sutarāṁ cakāsati||26||
prakampitāyāṁ kaṭhakāṣalīlayā digantabhittau stanayitnudantinā|
viśīryamāṇā iva tārakāgaṇāḥ palāṇḍubhāsaḥ karakāḥ patantyamūḥ||27||
payaḥpravāhaiḥ samameva vāridaḥ paraṁ samādāya mahāpayonidheḥ|
punarvibhaktā iva mauktikotkarāḥ sphuranti varṣopalaśarkarāḥ kṣitau||28||
yathā yathā vṛṣṭibhirabhramaṇḍale vijṛmbhate vaidyutahavyavāhanaḥ|
tathā tathā pānthamṛgīdṛśāṁ dhruvaṁ vijṛmbhate cetasi manmathānalaḥ||29||
nidāghatāpajvalitā vanasthalī prasārayanti sphuṭakandalīkaram|
mayūrakekāvirutairmanoharaiḥ payodamabhyarthayatīva jīvanam||30||
vinidrakāntāravinamravāṭikāprasūnakiñjalkaparāgavāhinaḥ|
haranti mandāḥ pavamānakandalāḥ śikhaṇḍināṁ tāṇḍavajaṁ pariśramam||31||
viśaṅkaṭāmambararājavīthikāṁ valāhakānāmaṭatāmitastataḥ|
pratāyamānā iva pādapāṁsavaḥ patanti mandaṁ paritaḥ payaḥkaṇāḥ||32||
vighuṣyamāṇe taḍitā'bhramaṁḍale vidhāya sākṣye navavaidyutānalam|
ṛtuḥ purodhāstaṭinīsamudrayoḥ pravartayatyūrmikaragrahotsavam||33||
anena kālena vinā'mṛtadravairnikāmamāpāditasarvasampadā|
aśeṣato bhūrapi sarvathā bhajedaputriṇīnāmadhidevatāpadam||34||
iti praśaṁsāmukhare sakautukaṁ svavṛttimuddiśya narendranandane !
upoḍhalajjā iva diṅmukhāntare tirobabhūvuḥ sakalāḥ payodharāḥ||35||
digaṅganāvarṇaghṛtānulepanaṁ sitacchadasvaiavihāravīthikā|
sarojinīyauvanavibhramodayaḥ samāvirāsīt samayo'tha śāradaḥ||36||
taḍitpriyāyāḥ savilāsasampado balākikāyāśca viśuddhajanmanaḥ|
viyogaduḥkhādiva maunamudritāḥ prapedire pāṇḍaratāṁ payodharāḥ||37||
kadarthitātmīyaguṇaprakāśane kṣayaṁ prapanne sati vāridāgame|
pramodahāsā iva diṅmṛgīdṛśāṁ samudbabhūvuḥ kalahaṁsamaṇḍalāḥ||38||
sitacchadānāṁ śravaṇārtikāraṇaṁ niśamya kolāhalamutkacetasām|
viyogabhājastaruṇījanā bhṛśaṁ ninindurantaḥkaraṇena bhārgavam||39||
anantaratnākaraphenamaṇḍalairanaṅgakīrtistabakabhramāvahaiḥ|
marālavṛndairvalamānapakṣakairapūri sarvaṁ haridantakandaram||40||
vikāsināṁ saptapalāśabhūruhāṁ vijṛmbhamāṇāḥ parito rajobharāḥ|
harinmukhānāmadhivāsacūrṇaṁkabhramaṁ vitenuḥ prathamānasaurabhāḥ||41||
pravartyamāne pramadairmadāvalaiḥ samulvaṇe dānajalābhivarṣaṇe|
gate'pi varṣāsamaye mahāpagā babhūvuratyantavivṛddhajīvanāḥ||42||
kalādhināthaḥ karajālamujjvalaṁ prasārayāmāsa haritsu nirbharam|
cirotsukānāṁ kumudākaraśriyāṁ dṛḍhāṅgapālīmiva kartumunmanāḥ||43||
vitāyamānaiḥ smitacandrikābharaistaraṅgitāḥ kṣomaviśeṣapāṇḍaraiḥ|
vilajjamānā dvijarājadarśanād dhṛtāvaguṇṭhā iva digvadhūṭikāḥ||44||
pataṅgadāvānalalaṅghitātmanāṁ tamastamāladrumaṣaṇḍasampadām|
marutprakīrṇā iva bhasmadhūlayaḥ śaśaṅkire śāradameghapaṁktayaḥ||45||
visṛtvaraiḥ śāradikaiḥ payodharairviḍambayāmāsa vikīrṇamambaram|
taraṅgabhaṅgaiḥ kalaśāmbhasāṁ nidheryugāntabhinnairlavaṇodadherdyutim||46||
kṛtābhiṣekāḥ prathamaṁ ghanāmbubhighṛtottarīyāḥ śaradabhrasañcayaiḥ|
viliptagātryaḥ śaśiraśmicandanairdiśo dadhustārakahārayaṣṭikām||47||
kṛtāplavānāmacireṇa vāridairdiśāvadhūnāṁ rucirāmbaratviṣām|
śarīralagnā iva toyavipruṣaścakāśire sātiśayena tārakāḥ||48||
vikāsinaścandrakaropalālanād virejire kairavakośarāśayaḥ|
śaratprasanneṣu taḍākavāriṣu praviṣṭabimbā iva tārakāgaṇāḥ||49||
vikasvarā vyañjitakaṇṭakāṁkurā vimuktamādhvīkamudaśrubindavaḥ|
sarojaṣaṇḍāḥ śaradaṁ samāgatāḥ vilokya vismeramukhā ivābabhuḥ||50||
vikāsabhājāmabhitaḥ saroruhāṁ vilīyamānairmakandanirjharaiḥ|
agādhatāṁ prāpuratīva pūritāḥ śaratkṛśā apyakhilāḥ sarovarāḥ||51||
vipakvapuṇḍrekṣuparumukhacyutairnirantarā mauktikasārasañcayaiḥ|
udārakaidārakakulyakātaṭāḥ prapedire tāmranadītaṭopamām||52||
vipākabhūmnā'bhividīrṇadāḍimīphalaprakīrṇairnavabījabālakaiḥ|
karambitāḥ kānanabhūmayo babhuḥ punaḥ samudyatsuragopakā iva||53||
ānandapākodayaśālibhiḥ phalairavāṅmukhīnāḥ kalamā lalakṣire|
upasthitāmātmavināśavikriyāṁ vicintya śokāvanatā ivādhikam||54||
vikīrṇapaṅkāṅkitaśṛṅgakoṭayaḥ khurārdhacandrakṣayakūlabhūmayaḥ|
muhurnadanto vṛṣabhā madoddhatāstaṭābhighātaṁ saritāṁ vitenire||55||
atrāntare rājakumāramenamāhūya pṛthvīpatirābabhāṣe|
ayaṁ janaḥ putra ! tavāstraśikṣāvilokanaṁ pratyabhivāñchatīti||56||
śrutvā tu tatsūryakulāvataṁsaḥ pratyujjagāda prathamaṁ nṛpāṇām|
ālokyatāṁ tāta ! mamāstraśikṣā prāpte dine saptamasaṅkhyayeti||57||
athāgate saptamavāsarānte prajāpatirbandhujanena sārdham|
tasyāstraśikṣāpravilokanārtham adhyāsta bhadrāsanamantareṇa||58||
ekena bāṇāsanamātatajyam, anyena hastāmburuheṇa bāṇam|
samādadānaḥ sa pinaddhamūrtiragre gurorāvirabhūt kumāraḥ||59||
kiṁ puṣpadhanvā pratimabdhamūrtiḥ, kiṁ vā'vatīrṇo madhavān sadhanvā !
evaṁvidhā prādurabhūt prajānāṁ vikalpanā vismitamānasānām||60||
adṛṣṭapūrvāmatilokaśilpām atyadbhutāmapratimaprabhāvaḥ|
bahuprakārāṁ piturastraśikṣāṁ sandarśayāmāsa sa vīravaryaḥ||61||
dṛṣṭvā'straśikṣāṁ jagadekabandhorabhūtapūrvāmavanītaleṣu|
ātmānamākhaṇḍalatulyadhāmā viśāmadhīśo bahu manyate sma||62||
itthaṁ dhīro darśayitvā'straśikṣāṁ
dhānuṣkāṇāmagragaṇyastarasvī|
āgopālaṁ stūyamānāpadāno
lokairuccairāsasādātmageham||63||
saṅgītamaṅgalamahotsavasaṅginībhiḥ
sākaṁ vadhūbhiranurāgataraṅgitābhiḥ|
krīḍāgṛheṣu viharan kṣitipālasūnu-
rvarṣāṇi kānicidasau kṣapayāñcakāra||64||
iti buddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye pañcamaḥ sargaḥ||
ṣaṣṭhaḥ sargaḥ
vasantasamayavarṇanam
prādurbabhūva samayaḥ subhago vasantaḥ
prastāvanā'likulakokilakūjitānām|
bāṇāśayo makaraketanasāyakānām
mauhūrtiko malayamārutanirgamānām||1||
uccaṇḍadaṇḍadharakāsarasaurvabhauma-
sannāhabhīta iva caṇḍamayūkhamālī|
sadyo vivartitahayo yamadiṅmukhāntād
yātrāmadhatta himabhūdharasammukhīnām||2||
candrodayojjvalamukhena jhaṣadhvajājñāṁ
vyākurvatā vimalasūkṣmatarāmbareṇa|
vanyā vasantasamayena parigrahatva-
sambhāvitā sapadi puṣpavatī babhūva||3||
kalena gāḍhataramānaparigrahāṇāṁ
prāṇānilān rasayituṁ pramadājanānām|
ullāsiteva rasanā kusumadrumāṇām
adbhāsate sma navakomalapallavaśrīḥ||4||
unmocayan pariṇatacchadakañculīkā-
mudbhāvayan mukulajālakaromaharṣam|
ullolayan bhramarakeśabharaṁ latānām
udyānabhūṣu vijahāra vasantakālaḥ||5||
āruhya mandamalayānilamaupavāhya-
māśājayapracalitasya manobhavasya|
sūnaprasūtirabhavannavalājavṛṣṭiḥ
puṁskokiladhvanirabhūd varaśaṅkhaghoṣaḥ||6||
mandānilena vahatā vanarājimadhyād
utthāpitaḥ kusumakoṇakareṇuruccaiḥ|
senāparāga iva digvijayodyatasya
cetobhuvaḥ prasarati sma digantareṣu||7||
puṣpāyudhasya nṛpateḥ parapuṣṭavargaḥ
saṁgrāmasambhramasahān sahakārabāṇān|
sañcetukāma iva sañcitacārupatrān
babhrāma vibhramavaneṣu navāṁkureṣu||8||
vīreṇa mārasubhaṭena vibhidya bāṇai-
rbaddhā mahāviṭapināṁ viṭapāntareṣu|
vyākīrṇakeśanicayā iva śatrumuṇḍā
vyālolabhṛṅganivahāḥ stabakā virejuḥ||9||
bhṛṅgābhimudritamukhā makarandapūraiḥ
pūrṇodarā rurucire sumanogulucchāḥ|
vīrasya māranṛpatervijayābhiṣekaṁ
kālena kartumiva ratnaghaṭāḥ praṇītāḥ||10||
oghīkṛtā malayamārutacandanena
puṣphora pūgavananūtanapuṣpapāliḥ|
cetobhavasya nṛpatermadhunā salīlam
āndolitā lalitacāmaramālikeva||11||
puṁskokilāaḥ punaranaṅgajayāpadāna-
gāthāsadṛkṣakalapañcamakūjitāni|
peṭhuḥ prasannamadhurojjvalapeśalāni
pratyagracūtakalikāsu vanasthalīṣu||12||
udvelasambhṛtamadhuvratadānarāji-
rucchṛṅkhalo malayamārutagandhahastī|
mānagrahādrikaṭakeṣu manasvinīnāṁ
vaprakriyāvihṛtimācarati sma mandam||13||
mandānilakṣitipamaṅgalapāṭhakānāṁ
mākandagandhagajamaṇḍanaḍiṇḍimānām|
uddāmakāmavijayotsavaghoṣaṇāmām
ujjṛmbhate sma rutamunmadaṣaṭpadānām||14||
āmūlacūḍamabhitaḥ pravijṛmbhamāṇo
bālapravāhanivaho vanapādapānām|
mānāndhakāraharaṇāya manasvinīnāṁ|
bālātapaprasaravibhramamālalambe||15||
nirantarasmeramaṇīcakānāṁ niṣyandamānābhiranohakānām|
madhūlakāsāramahānadībhirvanaṁ nadīmātṛkatāmayāsīt||16||
taṭopakaṇṭhaṁ makarandasindhoḥ prasūnadhūlīpulinābhirāme|
ābaddhacakrāḥ saha kāminībhirārebhire pātumalipravīrāḥ||17||
vīrunmayīṁ vibhramayantraḍolāmāropya bhṛṅgīmavigītagītām|
samīraṇairātmagarutsamutthaiḥ sānandamāndolayati sma bhṛṅgaḥ||18||
aśokayaṣṭyāḥ stabakopanītamādāya puṣpāsavamānanena|
sambhogabhinnāṁ taraṇadvirephaḥ sacāṭukaṁ pāyayati sma kāntām||19||
aṅgaṁ samāsādya latāṅganānāṁ ṣaḍaṁghriḍimbhāḥ stabakastaneṣu|
pratyagrapuṣpāsavadugdhapānaṁ prapedire vismṛtalolabhāvāḥ||20||
anekasaṁgrāmavimardaśīrṇāṁ purāṇamaurvīmapanīya bhāraḥ|
kodaṇḍayaṣṭermakarandayaṣṭerapūrvamaurvīkarod dvirephaiḥ||21||
ananyayonerapadānagāthāṁ madhoḥ sakāśādiva śikṣayantaḥ|
śākhāsu śākhāsu mahīruhāṇāṁ śanaiḥ śiśiñjuḥ kalakaṇṭhaśāvāḥ||22||
utkṣiptaśākhācchalabāhudaṇḍāścūtadrumāḥ śūrpakaśāsanājñām|
karṇābhirāmaiḥ kalakaṇṭhanādairuddhoṣayāmāsurivādhvagānām||23||
vinetukāmasya vilāsinīnāṁ māanadvipendraṁ makaradhvajasya|
hemāṁkuśānāmavahannabhikhyāmagre natāḥ prauḍhapalāśakośāḥ||24||
paribhramatṣaṭpadakarburāṇāṁ paṁktiḥ palāśadrumamañjarīṇām|
dedīpyamānasya śilāvalasya dīptiṁ yayau darśitadhūmarāśeḥ||25||
āmodalubdhairalināṁ kadambarākṛṣyamānaḥ sumanogulucchaḥ|
grāsīkṛto rāhumukhena rākākalānidherbimba ivābabhāse||26||
taṭīpaṭīradrumasaṅgabhājāṁ sarīsṛpāṇāmiva sāhacaryāt|
viyoginaścandanaśailajanmā vimūrcchayāmāsa muhuḥ samīraḥ||27||
madhuśīkaradurdināndhakāre vanalakṣmīratidūtikopitānām|
bhramarīmabhisatvarīṁ pramattaḥ sacamatkāramarīramad dvirephaḥ||28||
vakuladrumavāṭikā varastrīmukhagaṇḍūṣamadhudravābhiṣekam|
anubhūya navāṁkurāpadeśādavahannañcitaromaharṣaśobhām||29||
sahakāravanīṣu sañcarantyā madhulakṣmyā iva nūpurapraṇādāḥ|
kalakaṇṭhabhuvaḥ kalapralāpāḥ śravasaḥ pāraṇamādadhurjanānām||30||
aṅganāvadanapadmapūraṇīmādareṇa paripīya vāruṇīm|
udvavāma punareva kesaraḥ syandamānamakarandakaitavāt||31||
parimalalaharīṣu pādapānāṁ bharitasamastadigantarāpagāsu|
jalaviharaṇamācacāra dirghaṁ malayamahīdharamandagandhavāhaḥ||32||
manobhavo maṇḍalitāstramaurvikāgabhīraviṣphāravirāvitāmbaram|
aśeṣasāṁsārikaśemuṣīmuṣo vavarṣa cūtāṁkuraśātasāyakān||33||
iti pravṛtte madhumāsavaibhave vidhātumudyānavihāramutsukaḥ|
rathaṁ samāruhya narendranandanaḥ sahāvarodhena vinirjagāma saḥ||34||
tataḥ kumārasya purandaraśriyaḥ prabodhakālo'yamiti prabodhitum|
krameṇa vṛddhāturaluptajīvitān pradarśayāmāsuramuṣya devatāḥ||35||
krameṇa paśyan purataḥ sthitānamūn nitāntamudvignamanāḥ nṛpātmajaḥ|
kimetadityāahitavibhramaḥ svayaṁ purogatān paryanuyuṁkta sārathīn||36||
savistaraṁ te'pi surairadhiṣṭhitā narendraputrasya viraktikāraṇam|
krameṇa teṣāmatimātraduḥsahaṁ jarāvikārādikamācacakṣire||37||
niśamya teṣāṁ vacanaṁ nṛpātmajo nikāmanirvedavibhāvitāśayaḥ|
niyantritodyānavihārakautuko nivartayāśvāniti sūtamabravīt||38||
anantaraṁ tasya puraḥ surādhipairadarśi śāntānuśayastapodhanaḥ|
vivṛddhakāruṇyasamudravīcikāviṭaṅkaviśrāntaviśālalocanaḥ||39||
prataptacāmīkaragauravigrahaḥ pravālabhaṅgāruṇacārucīvaraḥ|
prasannapūrṇendunibhānanadyutiḥ prabhūtamaitrīparivāhitāśayaḥ||40||
tamenamālokya ca śākyanandanastapasvināmagrasaraṁ savismayaḥ|
ka eṣa kā vā'sya caritracāturītyapṛcchadabhyāśajuṣaḥ svasārathon||41||
ayaṁ mahābhāga ! viśuddhamānasaḥ pavitraśīlaḥ paramārthadeśikaḥ|
savāsanonmūlitasarvakilviṣastapodhanaḥ kaścidapaścimaḥ satām||42||
amuṣya yaḥ śāsanamāśrito jano jarāvikārāditaraṅgabhaṅguram|
krameṇa nistīrya sa janmasāgaraṁ prayāti nirvāṇapadaṁ niruttaram||43||
iti pravīrāḥ kṣitipālanandanaprabodhanārthaṁ vibudhānubhāvataḥ|
vitenire vāṅmanasā'tigocaraṁ taponidhestasya caritravarṇanam||44||
itthaṁ śrutvā sārathīnāṁ vacastallabdhopāyaḥ saṁsṛterniṣkramāya|
santuṣṭāntarmānaso rājasūnurbhūyo'pyaicchat kartumudyānalīlām||45||
iti buddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye ṣaṣṭhaḥ sargaḥ||
saptamaḥ sargaḥ
siddhārthasyodyānapraveśaḥ
pracoditāśvaḥ punareva sūtaiḥ pratodahastairnaralokavīraḥ|
ākhaṇḍalodayānamano'bhirāmamārāmamatyadbhutamāviveśa||1||
vidyāgṛhaṁ pañcamapāṭhakānāṁ vikalpatūṇīramananyayoneḥ|
gañjāgṛhaṁ ṣaṭpadakāminīnāṁ krīḍāgṛhaṁ kiñca vasantalakṣmyāḥ||2||
carācarāṇamabhivandanīyamāgantumudyānāmahīruhastam|
marudvaśādānamitaiḥ śirobhirbaddhaprabālāñjalayaḥ praṇemuḥ||3||
parāgasampatsikatāvakīrṇe paryukṣite puṣparasaiḥ patadbhiḥ|
kṛtopahāre galitaiḥ prasūnairudyānamadhye vijahāra vīraḥ||4||
latāṅgahārairlalitāligītairvanapriyāmañjuravaiśca vādyaiḥ|
ārāmabhūmiṁ sa vilokya mene saṅgītaśālāmiva śambarāreḥ||5||
taruprasūnānyapacetukāmā vāmālakā mandapadaṁ carantyaḥ|
kumārasevārthamupasthitānāṁ śaṅkāṁ vitenustarudevatānām||6||
ālāpamārāmavihāriṇīnāmākarṇayanto hariṇekṣaṇānām|
vilajjamānā iva baddhamaunāstasthuḥ kṣaṇaṁ tatra vasantaghoṣāḥ||7||
mañjīranādacchalato mamārtiṁ na subhru ! kuryā iti nāthateva|
padena paṅkeruhakomalena pasparśa kācicchanakairaśokam||8||
aśokayaṣṭistaruṇījanasya pādāmbujasparśamivāsahiṣṇuḥ|
navapravālaprasavāpadeśāt kopānalajvālamivotsasarja||9||
sudhāmarīcidyutiśītalena karāmbujasparśasukhena kācit|
udbhidyamānāṁkuraromaharṣaṁ putrāgatāṁ prāpayati sma cūtam||10||
asūta sadyaḥ sahakāraśākhī navāṁkuran puṅkhitacārupatrān|
ananyayonerabhimānahetū naruntudān pānthabadhūjanānām||11||
saugandhikendīvaravāsitena salīlamantarmukhasambhṛtena|
purāṇamādhvīkarasena kācidaśokatāṁ kesaramānināya||12||
manojñagandhairvakuladrumāṇāṁ svayaṁ vikīrṇaiḥ sumanonikāyaiḥ|
latāpratānena vicitramekā saṅkalpayāmāsa vikalpakāñcīm||13||
upāhṛtaiḥ kāñcanapuṣpajālairudāragandhairnavamallikāyāḥ|
āpūrayantī nijakeśapāśamanaṅgatūṇīramivābabandha||14||
āvarjyaśākhāṁ karapallavena prasahya puṣpāpacayonmukhāyāḥ|
ruṣeva kasyāścidaśokayaṣṭistiraskaroti sma dṛśaṁ parāgaiḥ||15||
kareṇa sākaṁ mama komalena spardhāmidaṁ kiṁ paruṣaṁ bhajeta|
ityāttaroṣeva salīlamekā cūtapravālasya cakāra bhaṅgam||16||
sindūrasaundaryasahodareṇa śephālikāpuṣparajaḥkaṇena|
cakāra sakhyāḥ savilāsamekā phālasthale cārutamālapatram||17||
ākṛṣya śākhāḥ sadayaṁ latānāmālūya hastena navapravālam|
māṇikyabhūṣāmapasārya kaṇṭhe niveśayāmāsa patiḥ parasyāḥ||18||
kācit pragalbhā ramaṇasya karṇe niveśayantī kila karṇapūram|
āveṣṭya kaṇṭhaṁ bhujabandhanena kapolakāntiṁ paricumbati sma||19||
navaprasūnaiḥ sakalāṅganaddhairmanoharāḥ kāścana vārijākṣyaḥ|
ayugmabāṇāyudhadevatānāmāviṣkṛtānāmavahannabhivayām||20||
stanābhirāmastabakojjvalānāṁ dantacchadāpāṭalapallavānām|
madhye latānāaṁ nibhṛtaṁ vasantīṁ sakhīṁ vivektuṁ na śaśāka kācit||21||
itthaṁ kumārasya sahāvarādhaiḥ salīlamārāmavihārabhājaḥ|
ālokanāyeva sahasrabhānurākāśamadhyaṁ paramadhyarukṣat||22||
caṇḍātapasparśavivardhamānamarīcikāvāpivihāradakṣaḥ|
sandhukṣayastāpamatīva tāsāṁ madhyāhnaśaṁsī marudājagāma||23||
chāyāstarūṇāmabhitaḥ pravṛttāścaṇḍātape kṣantumivāsamarthāḥ|
mūlālavālaṁ muhurambusekasañjātaśaityaṁ śanakairupeyuḥ||24||
vihārasañjātapariśramāṇāṁ vilāsinīnāmalikasthalīṣu|
pradurbabhūvuḥ śramavārileśāḥ pradyumnakīrtyaṅkaranirviśeṣāḥ||25||
dharmodabinduprakarā virejuḥ kapolapālīṣu nitambinīnām|
snānārthamānetumamūḥ purastāt taḍākadūtā iva samprayātāḥ||26||
ārāmabhūmāvativāhya tāpaṁ mādhyāhnikaṁ madhyamalokapālaḥ|
āsevyamāno varavarṇinībhirambhovihārārthamavāpa vāpīm||27||
mandānilāndolitavīcimālāḍolāyamānonmadarājahaṁsīm|
samphullakalhāravijṛmbhamāṇasaurabhyapūraplavamānabhṛṅgīm||28||
kumudvatīkośapuṭāvatīrṇamādhvīkadhārāmadhurapravāhām|
uttuṅgakallolavitānaratnaraṅgasthalīcaṁkramamāṇamatsyām||29||
ekatra phullairnavapuṇḍarīkairgaṅgānuṣaktāmiva dṛśyamānām|
raktāravindairitaratra bhinnaiḥ śoṇopagūḍhāmiva śobhamānām||30||
patatripakṣapravikīrṇapadmaparāgasindūritadigvibhāgām|
sa śīkarāsūtritadurdinābhālokya vāpīmadhikaṁ nananda||31||
duḍhāvabaddhāyatakeśapāśaiḥ śṛṅgānuṣaṅgojjvalapāṇipadmaiḥ|
sahāvarodhaiḥ sa vihāra vāpīmavātarat pāśadharaprabhāvaḥ||32||
tatpūrvamabhyāgatamādareṇa tamūrmihastaiḥ paritabhya vāpī|
karṇābhirāmaiḥ kalahaṁsanādairvārttānuyogaṁ madhuraṁ cakāra||33||
antarvigāḍhe sati sundarībhirudvelatāṁ prāpa mahātaḍāgaḥ|
jalāśayāḥ strīṣu kṛtānuṣaṅgāḥ kathaṁ nu velāṁ na vilaṅghyanti||34||
kaṭhorakāntākucamaṇḍalānāmāghātabhītā iva vepamānāḥ|
kallolamālāḥ kaṇikāpadeśānmuktopahārānupaninyurāsām||35||
padmākare paṅkajalocanābhirnarendrasūnurvijahāra sārdham|
salīlamantaḥpurikāṅganābhiḥ sākaṁ pracetā iva vārirāśau||36||
kāntākarodañcitavāridhārāḥ kāntasya vāhvorupari prakīrṇāḥ|
ayatnabālavyajanopacāracāturyadhuryāḥ kṣaṇamātramāsan||37||
parisphuracchīkaradanturāṅgaṁ paryāyavalgatkucakumbhahāram|
kāścit karaiḥ kāntamivāparāddhamāsphālayāmāsuramandamambhaḥ||38||
taraṅgaraṅge saha bhṛṅgagānaiḥ saroruhe tāṇḍavamādadhāne|
hastāmbujairāttamṛṇāladaṇḍairavādayan vārimṛdaṅgamanyāḥ||39||
nimajjanonmajjanarāgiṇībhirnitambinībhirniviḍastaḍāgaḥ|
aśumbhadambhonidhirantarāntarāvirbhavantībhirivāpsarobhiḥ||40||
krīḍātaḍākaṁ kṣitipālasūnuḥ keyūrabhogīndravṛtena doṣṇā|
mamantha bhūbhāradhurandhareṇa manthādriṇā sindhumivābjanābhaḥ||41||
kṣoṇībhujā kuṁkumavāridhārā yantraprayuktā ramaṇīmukheṣu|
papāta paṁkeruhakānaneṣu prabheva bhānoḥ prathamāvatārā||42||
vāmabhruvastaṁ maṇiśṛṅgamuktairavākiran kuṁkumavāripūraiḥ|
tathāgataḥ so'yamatīva reje sapallavaśrīriva pārijātaḥ||43||
kasyāścidāviṣkṛtacandrikāyāḥ karābjayantraprahitāmbudhārā|
papāta patyurmaṇimaulibandhe gaṅgeva devasya jaṭākalāpe||44||
svahastayantraprahitābhiradbhiḥ pidhāya kasyāścana netrayugmam|
viṭaḥ parasyā vinimīlitākṣyāścucumba bimbādharamādareṇa||
kayācidabhyarṇajuṣaḥ salīlaṁ kāntasya kaṇṭhe prahitāmbudhārā|
cetobhuvā cittamṛgaṁ grahītuṁ vyāpāritā vāguriteva reje||46||
vaktre manojñasmitacandrikā'bhūd vakṣoruhe nirjharakāntirāsīt|
madhye babhūvābhrasaridvilāso vāmabhruvāṁ majjanavāridhārā||47||
āplāvayāmāsa karodakena vaktraṁ sa kasyāścana mānavatyāḥ|
tadeva tanmānaparigrahasya jalāñjaliprakramamālalambe||48||
nimajya kāsāñcidudañcitānāṁ vakṣoruhāḥ prakṣaradambudhārāḥ|
cakāśire cañcupuṭāpakṛṣṭamṛṇālanālā iva cakravākāḥ||49||
nirākṛte kā'pi taraṅgavātaiḥ stanottarīye sati lajjamānā|
kucasthalaṁ navyanakhavraṇāṅkaṁ ḍiṇḍīrapiṇḍena tiraścakāra||50||
kasyāścidantaḥsalile nimajya samuccalantyāḥ sarasaṁ mukhābjam|
samujjihānasya samudramadhyāt tārāpaterbimbamivābabhāse||51||
ambhovihārākulitaiḥ payobhirapākṛteṣvañjanamaṇḍaneṣu|
roṣādivāntaḥpuramundarīṇāṁ netrāravindānyaruhaṇībabhūvuḥ||52||
payodharāḥ paṅkajalocanānāṁ pāthovihāre patadambudhārāḥ|
nāgendrakumbhā iva naddhahārāḥ sanirjharaughā iva śailaśṛṅgāḥ||53||
anaṅgasāmrājyamahābhiṣekakumbhāvivāmbhoruhalocanāyāḥ|
vakṣoruhau maṅgalaśṛṅgasaṁsthairavākiran vāribharaiḥ parasyāḥ||54||
bibhūṣaṇairvidruma-puṣyarāga-vaiḍūrya-gārutmata-padmarāgaiḥ
aṅgacyutairambujalocanānāṁ ratnākaro'bhūt kamalākaro'pi||55||
evaṁ sa kṛtvā sarasīvihāraṁ sahāvarodhaiḥ sarasīruhākṣaḥ|
uttīrya tasyāstaṭasanniviṣṭaṁ baddhopacāraṁ sadanaṁ viveśa||56||
tatrānuraktaiḥ saha mitravargaiḥ saṅkalpitākalpavikalpaveṣaḥ|
rasottaravyañjanapākahṛdyamāhāramāryaḥ paramabhyanandat||57||
vicitrapaṭṭāstaraṇopapannaṁ vikīrṇapuṣpaprakaraṁ kumāraḥ|
abhyantarasthāpitabhadrapīṭhamāsthānikaṁ maṇḍapamadhyavātsīt||58||
tatra kṣoṇīramaṇatanayo maṇḍape vāṇinīnāṁ
nṛttārambhairnirupamarasairvādyaghoṣairmanojñaiḥ|
vīṇānādaiḥ śravaṇasubhagairveṇunādaiśca hṛdyaiḥ|
śrīmānahnastribhuvanaguruḥ śeṣameṣa vyanaiṣīt||59||
iti buddhaghoṣacarite padyacuḍāmaṇināmni mahākāvye saptamaḥ sargaḥ||
aṣṭamaḥ sargaḥ
sūryāstakālavarṇanam
tatrāntare bimbamamandarāgaṁ papāta bhānodiśi paścimāyām|
ākāśakośād galitasya nīlād ākṛṣṭalīlaṁ maṇidarpaṇasya||1||
ākāśasindhoraparāhṇakarṇadhārādhipaḥ saṁhṛtaraśmijālaḥ|
prakṣepaṇībhiḥ sphaṭikātmikābhirdigantatīraṁ taraṇiṁ nināya||2||
aśokapuṣpastabakābhitāmramastācale maṇḍalamuṣṇabhānoḥ|
babhāra sindhormathane viṣaktapravālavallīvalasya śobhām||3||
bhāsvānabhīpsuḥ parālokayātrāṁ padmākareṣu pratibimbalakṣāt|
āpracchanārthaṁ priyabāndhavānāmambhojinīnāmiva sampraviṣṭaḥ||4||
krameṇa madhyaṁ caramāmburāśeḥ prābhākaraṁ bimbamalañcakāra|
harinmaṇiśyāmamivācyutasya vakṣaḥsthalaṁ kaustubhanāma ratnam||5||
āvartavegādaparamburāśerāvṛttabimbaṁ haridaśvabimbam|
bhūyo'pi cakrabhramamunmṛjārthamāropitaṁ viśvasṛjeva reje||6||
mayā vinābdhiḥ pralayaprasaṅgaṁ velā kadācinna vilaṅghiteti|
satyaṁ cakāreva tadaṅgahastairādāya taptāruṇalohakūṭam||7||
dināvasānena parīkṣakeṇa mandapradīptidyumaṇirmahārhaḥ|
aurvāgninā tejayituṁ kilāntarudanvaṅgārabhare nirastaḥ||8||
astaṅgate bhartari bhṛṅgamālāmaṅgalyasūtraṁ divasāntadhātrī|
ambhojinīnāmapasaurabhāṇāmapākarodamburuhopakaṇṭhāt||9||
viśleṣaduḥkhādiva tigmabhānoḥ saṅkocabhājāṁ nalinīvadhūnām|
śokāgnidhūmālirivojjajṛmbhe bhṛṅgāvalī paṅkaruhānanemyaḥ||10||
saurabhyalobhāt savidhe carantī bhṛṅgāvalī padmavaneṣu reje|
viyoginībhirnalinīvadhūbhirvyāpāritodvandhanavāgureva||11||
vihāya bhāsvān nalinīṁ sarāgāmastaṅgato'bhūnmama bālyamitram|
ityātiyogādiva cakravākastyaktvā priyāṁ dīnataraṁ rarāsa||12||
pratāyamānā prathametarasmin kāṣṭhāntarāle kanati sma sandhyā|
divāniśānyo'nyanipīḍanena jājvalyamānā jvalanaprabheva||13||
astaṅgataṁ bhāskaramambaraśrīrālokya śokātiśayākuleva|
nakṣatramuktākṣavaṭaṁ dadhānā sandhyātapaṁ cīvaramālalambe||14||
rudrākṣamālāvalayojjvalāni tapodhanānāṁ karapallavāni|
sandhyāpraṇāmāya sabhṛṅgacakraiḥ saṅkocamāpuḥ saha padmaṣaṇḍaiḥ||15||
ākāśanīlotpalabhṛṅgabhaṅgirāśāvadhūnīlapaṭottarīyam|
viśvambharābhūmigṛhapraveśo'pyajṛmbhatāndhaṅkaraṇī tamisrā||16||
niṣyandamānairiva candrakāntairnirvāpitānāṁ tapanopalānām|
samīoiraṇotthā iva dhūmasārthāstamobharāstarurantarikṣam||17||
pradoṣavedhāḥ pravarasya tārāpraśastivarṇān likhituṁ himāṁśoḥ|
payodavīthīphalakaṁ tamisramaṣīprakārairmalinīcakāra||18||
śarvasya sandhyādhṛtatāṇḍavasya kaṇṭhaprabhāpuñja ivāndhakāraḥ|
jvaliṣyatāmoṣadhipādapānāṁ kiñcāvṛṇod dhūma ivāntarikṣam||19||
āvavrurākāśamatiprabhūtā āśāntaparyastatamaḥ samūhā|
kūlaṅkaṣāḥ prāvṛṣi vārirāśiṁ kalindaputryā iva vāripūrāḥ||20||
vibhāvarīcampakakarṇapūrā babhāsire veśmasu dīpalekhā|
palāyamānasya raveḥ paṭiṣṭhairbandīkṛtā bhāsa ivāndhakāraiḥ||21||
jijñāsamānāstimirapravṛttimarkasya cārā iva sañcarantaḥ|
sandhyākṛśānoriva viṣphuliṅgāstamomaṇīnāṁ vyarucan nikāyāḥ||22||
niśāndhakāraprakarāmbuvāhaniṣṭhyūtadhārākarakābhirāmaiḥ|
tārāgaṇairdanturamantarikṣaṁ kāntiṁ dadhau kairavakānanasya||23||
niraṁkuśānāṁ timiradvipānāṁ śuṇḍāvikīrṇairiva śīkaraughaiḥ|
uddāmaśobhairnikarairuḍūnāṁ tārāpathaḥ śarkarilo babhūva||24||
tamālanīlaṁ tagarāvadātaistārāgaṇairdanturamantarikṣam|
agastyapītasya jahāra sindhorākīrṇamuktānikarasya śobhām||25||
samudragarbhāntaramāśrayantaṁ tamo'pahaṁ candramasaṁ tanūjam|
samudvahantī śatamantukāṣṭhā śanairmukhe pāṇḍaratāmayāsīt||26||
cakāśire candramasaḥ samutthāḥ samudragūḍhasya mayūkhamālāḥ|
pītpā pravāhaṁ timibhiḥ sarandhraiḥ śirobhirūrdhvaprahitā ivāpa||27||
ardhoditaḥ śītakarasya bimbaḥ kiñcit samāviṣkṛtalāñchanaśrīḥ|
śṛṅgārayonestrijagajjigīṣorviṣāṅkito bāṇa ivārdhacandraḥ||28||
tamālanīlasya samudraviṣṇostārādhibhūmaṇḍalapuṇḍarīkam|
āvartanābhīvivarādudasthādālakṣyacihnabhramarābhirāmam||29||
samujjihānaṁ lavaṇābdhimadhyāt tārāpatermaṇḍalamuttaraṅgāt|
uvāha tasmādabhimathyamānādunmajjadairāvatakumbhalīlām||30||
udyacchamānastuhināṁśumālī yataḥ pravālāruṇamaṇḍalo'bhūt|
tadvāḍavenārṇamūṣikāyāmāvarjitairāhita eva ratnaiḥ||31||
sadhairyamādāya taṭeṣu pādaṁ pūrvādrimārohati rājasiṁhe|
bhūtā iva dhvāntamataṅgajendrā mahībhṛtāṁ gahvaramāśrayante||32||
astādriśṛṅgaskhalitāgrapādaḥ papāta bhāsvānaparāmburāśau|
itīva bhītaḥ kaṭakān kareṇa spṛṣṭvāruroha prathamādriminduḥ||33||
navodayālohitamindubimbaṁ vididyute pārvaṇamambarānte|
sāyāhnamudrādhikṛtena dhātudraveṇa saṁnyastamivaikacihnam||34||
vibhāvarīśaḥ karapallavena bhṛṅgāvalīmaṅgalasūtramālām|
kusudvatīnāṁ kumudopakaṇṭhe saṁyojayāmāsa sakautukānām||35||
ākarṇya gānaṁ madhupāṅganānāṁ karṇāmṛtaṁ pīta ivāmṛtāṁśuḥ|
dideśa tābhyo makarandagarbhamāmudritaṁ kairavakośajātam||36||
patyuḥ karasparśapariślathasya tamisrakeśasya niśāṅganāyāḥ|
navaprasūnairiva viprakīrṇairnakṣatrajālaiḥ śuśubhe nabhaḥśrīḥ||37||
vipakvatārādhipabimbaśaṅkhavimuktamuktāphaladantureva|
vyomāpagāśīkararājiteva vididyute tārakitā nabhaḥśrīḥ||38||
ākāśaśayyātalamaśnuvāne sudhākare bhartari sānurāge|
śyāmāṅganāyāstimirāntarīyamākāśamadhyādapayātamāsīt||39||
patiḥ paśunāmiva kālakūṭaṁ patiṁ nadīnāmiva kumbhayoniḥ|
ādāya candraḥ karapallavena gāḍhāndhakāraṁ kavalīcakāra||40||
viyogaduḥkhādiva pāṇḍarāṅgīṁ vilambamānabhramarālakāntām|
kumudvatīmāsavapuṣpadigdhāmāśvāsayāmāsa kareṇa candraḥ||41||
velājaleṣu maṇidarpaṇavibhrameṣu cchāyāgatena śaśalāñchanamaṇḍalena|
vārākaro varuṇabhūpatinā maṇīnāmekākaro racitamudra ivāśaśaṅka||42||
antaḥ parisphuritabālatamālakāntirālakṣyate sma rajanīkaramaṇḍalaśrīḥ|
āsṛkvabhāgavivṛtānanasaiṁhikeyadaṁṣṭrākarālagaraladravamudriteva||43||
bimbaṁ pradarśitakuraṅgakalaṅkarekhaṁ vyaktaṁ babhau kumudinīkuladaivatasya|
āvartamaṇḍalamivācalasārvabhaumakanyākalindatanayāmilanopajātam||44||
antaḥsphuranmṛgakalaṅkamabhaṁgurābhamatyarthameva śuśubhe dvijarājabimbam|
tāṭaṅkacakramiva dantamayaṁ tamisrāvāmabhruvo marakatāṅkitamadhyadeśam||45||
antarmalīmasamabhādamṛtāṁśubimbamambhodavātamalinodaradarpaṇābham|
kaṇṭhaprabhaprasarakarburitāntarālaṁ bhikṣākapālamiva kiñca kapālapāṇeḥ||46||
spaṣṭe pradoṣasamaye narapālasūnustvaṣṭrā samāracitamaṅgalamaṇḍanaśrīḥ|
vārāṅganābhirabhito maṇidīpikābhirāsevitaḥ svabhavanaṁ punarājagāma||47||
iti buddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye aṣṭamaḥ sargaḥ||
navamaḥ sargaḥ
kumārasya nīrājanam
āgatya gehamadhyāsya kumāro bhadrapīṭhikām|
ārabdhaṁ mātṛdhātrībhirārātrikamupādade||1||
mahārājādhirājasya tanayo maṇḍapasthitaḥ|
siṁhāsanamiyāyaiṣa siṁhasaṁhananastataḥ||2||
vāravāmālakāstasya madhurākṛtayaḥ puraḥ|
ārebhire darśayitumadbhataṁ nṛttavibhramam||3||
asaktahṛdayastāsām aṅgahāramanohare|
saṅgīte navagīte'pi sa cintāmantarā dadau||4||
tadā babhau kumāro'sau cāmarairamarocchritaiḥ|
samīraṇasamuddhūtaistaraṅgairiva sāgaraḥ||5||
dhvajaratnapatākābhiḥ śuśubhe kṣoṇimaṇḍalam|
antarikṣamivānekavidyudvallībhirāvṛtam||6||
kālāgarumahādhūmavallīvellitamambaram|
kṛṣṇoragaśatākīrṇaṁ rasātalamivābabhau||7||
brahmāṇḍakukṣimbharibhirbadhirīkṛtadiṅmukhaiḥ|
anekapaṭahadhvānairādhmātamabhavannabhaḥ||8||
airāvatya ivākāśaraṅgeṣvamarayoṣitaḥ|
ghanavādyaravāścakrurakhaṇḍaṁ tāṇḍavakramam||9||
tāsāṁ taralasañcāradṛṣṭibhirmukhamaṇḍalaiḥ|
tārāpathasthalamabhut sahasramṛgalāñchanam||10||
vidyādharāśca gandharvā vīṇāgarbhitapāṇayaḥ|
pūrvāpadānamukharāḥ purastasya pratasthire||11||
mahendrakaravikṣiptāḥ mandārasumanobharāḥ|
bhuvanakṣobhagalitāḥ puṣphurustārakā iva||12||
itthamārādhito devairdaśatritayayojanam|
atītya panthānamasāvagādanavamāṁ nadīm||13||
marālamahilālīḍhamṛṇāladalamedurām|
gambhīramakarārāvamukharīkṛtadiṅmukhām||14||
taraṅgaśīkarāsaratārādanturitāmbarām|
sarasīruhasaurabhyasurabhīkṛtamārutām||15||
kallolavallīvalayasamullāsitasārasām|
kalahaṁsakalatrāṇāṁ kaṇṭhadaghnormimaṇḍalīm||16||
mīnavikṣiptakalhārapuñjakiñjalkarañjitām|
vinidrakamalodīrṇamadhudravataraṅgitām||17||
tāraṇāya mahāmbhodhestanvan guṇanikāmiva|
cintāyuktena vāhena tāṁ nadīmudatītarat||18||
uttīrya tasyāḥ puline turagādavatīrya saḥ|
channaṁ nivartayāmāsa datvā bhūṣāśca vāhanam||19||
ādikalpasamudbhūtāmādibrahmasamāhṛtām|
agrahīdagraṇīḥ puṁsāṁ tapodhanapariṣkriyām||20||
ādāya tāpasākalpamanalpaguṇagumbhitam|
ācchādya tena cātmānamadhatta tapasi sthitim||21||
athāvalokya lokeśaṁ dīkṣitaṁ śakradiṅmukham|
ānandamandahasitairiva pāṇḍaratāmayāt||22||
samastalokanāthasya tasya śāsturivājñayā|
śatamanyudiśā'dhatta sandhyāpāṭalamambaram||23||
tasyāvalokanāyaiva śāsyavaṁśaśikhāmaṇeḥ|
adhyāsta kūlakūṭasthaḥ prathamādriṁ gabhastimān||24||
ajñānamevaṁ jagatāmapasāryaṁ tvayetyapi|
asyādiśanniva ravirandhakāramapākarot||25||
jñānālokastrijagatāmevameva tvayeti ca|
asyādiśannivālokamāviścakre vikartanaḥ||26||
dīkṣite bhūbhṛtāṁ nāthe nirviṇṇā iva bhūbhṛtaḥ|
aruṇātapalakṣeṇa cakrire valkadhāraṇam||27||
ādityabandhorbodhaikasindhoḥ samudayādiva|
prabodhamudrāmabhajan sakalāḥ kamalākarāḥ||28||
kṛtakṛtyaṁ tamuddiśya kṛtāñjalipuṭā iva|
āabaddhamukulāstasthuraśeṣāḥ kumudākarāḥ||29||
sanmārgadeśikasyāsya tīrthikā iva tejasā|
tapanasya samākrāntāstārakā nistviṣo'bhuvan||30||
avakāśapradānārthamiva tatkīrtisaṁhateḥ|
aśeṣamāśāvivaramānaśe'tiviśālatām||31||
siddhārthamukhaśītāṁśuṁ dṛṣṭvā dīptaṁ divā'pi ca|
vrīḍāvaśādiva vidhurbabhūva vigatacchaviḥ||32||
jagadekagurostasya darśanādiva dīptimān|
vigatodayarāgaśrīrviveśākāśamāśramam||33||
manorathaśataprāptapravrajyārasanirvṛtaḥ|
dināni kānicit tasyāstīre cikṣepa deśikaḥ||34||
anyedyuratha bhikṣārthamādibhikṣurbubhukṣitaḥ|
vyatītya dūramadhvānaṁ bimbasārapurīmagāt||35||
viśaṅkaṭaśilāsālavijitāvadhibhūdharān|
pātālāgādhaparikhāpalvalīkṛtasāgarām||36||
ghoṭīkhurapuṭīkoṭikroḍīkṛtadharātalām|
mādyanmadāvalādhīśamadapaṅkilavīthikām||37||
māṇikyasaudhavalabhīvalamānamarālikām|
vātāyanamukhodīrṇadhūmarājivirājitām||38||
bālācalatulākoṭivācālaharidañcalām|
mandānilasamādhūtadhvajacūḍālamandirām||39||
valārikārmukasmeramaṇitoraṇamāṁsalām|
vallīkisalayārabdharathyāvandanamālikām||40||
viśālaviśikhābhogamekhalojjvalamadhyamām|
vihāravāpikāvīcīsamīcīnopaśākhikām||41||
tatra bhikṣāṁ samādātuṁ tapodhanaśikhāmaṇiḥ|
vīthīṣu vīthīṣu śanairvijahāra vināyakaḥ||42||
mohāpanodamapyenaṁ munīndramabhivīkṣitāḥ|
mugdhā vidagdhāḥ sakalā mohanidrāṁ prapedire||43||
vigatonmeṣasammeṣaviṣphārīkṛtacakṣuṣām|
manobhavārirapyāsāṁ manobhavamajījanat||44||
tatra bhikṣāṁ samādāya śikṣāpādavicakṣaṇaḥ|
tadabhyarṇagataṁ tūrṇaṁ śiloccayamaśiśriyat||45||
upakaṇṭhakalālāpakālakaṇṭhamanoharam|
kaṇṭhīravakarāghātacūrṇīkṛtagajākulam||46||
vetaṇḍaśuṇḍādaṇḍābhakuṇḍalīśvaramaṇḍitam|
śikhaṇḍimaṇḍalārabdhatāṇḍavaṁ pāṇḍarāhvayam||47||
viśālaśikharoddeśaviśrāntajaladādhvagam|
viharanmattamātaṅgapunaruktamahopalam||48||
viśaṅkaṭaśilākoṭipāṭitāmbarakoṭaram|
pañcāsyapāṇioaryastagajamauktikavistṛtam||49||
nirjharīpūranirdhautakaladhautaśilātalam|
mekhalopāntavilasatpulindapṛtanāpatim||50||
taḍāke tasya siddhārthaḥ snātvā nikaṭavartini|
sthitvā taṭaśilāpaṭṭe bhikṣānnarasamanvabhūt||51||
aparedyurvinirgatya tasmādeṣa purāntare|
piṇḍapātavidhiṁ kṛtvā prāpadabhyarṇakānanam||52||
taḍākanikaṭe nadyāstaṭe śaile ca kānane|
nivasan divasāneṣa ninye mānyo bahūnapi||53||
tapovaneṣu dhanyeṣu duḥsādhāni tapāṁsyapi|
cacāra dhīrahṛdayaḥ saṁsārakleśaśāntaye||54||
aprāpya nirvāṇapadaṁ duścaraiśvaritairapi|
ko vā'bhyupāyastasyārthe bhavedityākulo'bhavat||55||
ekadā pāramībhāgyaparipākaprakāśanam|
svapnapañcakamadrākṣīt sucaritranidhiḥ prage||56||
dṛṣṭvā'vabudhya svapnārthaṁ pratyavetya vicakṣaṇaḥ|
niścikāyāhamadyaiva nirvṛtiṁ prāpnuyāmiti||57||
kṛtvā dinamukhācāraṁ bhikṣāvelāṁ pratīkṣya saḥ|
āsāñcakre vaṭasyādhaḥ pūjāvihitasatkṛteḥ||58||
atha kācid viśālākṣī devatāṁ tannivāsinom|
adhikṛtya tadā nitye pāyasaṁ prārthanāparā||59||
tacchaṅkayaiva sā tasmai dadau pātreṇa pāyasam|
tadādāya mahāsattvo yayau nairañjarātaṭam||60||
tasyāḥ śaranniśākāśavimale salile muniḥ|
snātvā suvarṇapātrasthaṁ bubhuje pāyasaṁ budhaḥ||61||
tataḥ kisalayālokabālātapavilāsini|
manojñakokilālāpavācālaharidañcale||62||
mandānilādhūtalatāḍolādurlalitālini|
bālacūtāṁkurāsvādamodamānavanapriye||63||
mandārakorakasyandimakarandasugandhini|
madagandhavahaspandakandalīkṛtakautuke||64||
utphullamañjarīpuñjapiñjarīkṛtasatpathe|
bhramadbhramarajhaṅkārahuṅkāracakitādhvage||65||
vihaṅgapakṣavikṣiptaparāgabharapāṁsule|
mākandamadhusandohajambālitamahītale||66||
praphullasumanovallīmatallīyutamārute|
vasantakālasāmantasāmrājyamaṇimaṇḍape||67||
tālī-tamāla-hintālabahule sālakānane|
sthitvā mādhyandinaṁ tāpaṁ nināya naranāyakaḥ||68||
dināvasāne samprāpte yāmamātrāvadhau yataḥ|
utthāya bhagavān bodhiṁ prapede prājyavikramaḥ||69||
brahmaṇopahitān darbhān ādāya nijapāṇionā|
cikṣepa deśikavaraḥ prācye bodhimahītale||70||
tatra kandarpadarpāṇāmbhedyamatikomalam|
aparājitaparyaṅkam āvirāsīnmahāsanam||71||
ārurohāsanaṁ tuṅgam anaṅgaripumadbhutam|
aṁśumāniva pūrvādrim aśeṣajanabodhakaḥ||72||
āruḍhabodhiparyaṅkam abhaṁguraguṇaṁ surāḥ|
amumārebhire stotum avāṅmanasagocaram||73||
namaḥ suguṇamāṇikyasindhave ravibandhave|
namaḥ saṁsārapāthodhisetave muniketave||74||
namaḥ sakalasaṁkleśahāriṇe guṇahāriṇe|
namaḥ samastatattvārthavedine'dvayavādine||75||
karuṇāpūralaharīparīvāhitacakṣuṣe|
bhāgadheyanidhānāya bhagavan ! bhavate namaḥ||76||
kandarpadarpanirbhedakarmaṭhastvaṁ na cāparaḥ|
pañcānanaṁ vinā ko hi kuñjaraṁ śāsituṁ kṣamaḥ!||77||
śūrastvameva durvāragarvatīrthikamardane|
mandareṇa vinā sindhuṁ mathituṁ kena pāryate !||78||
culukīkaraṇe śūrastvameva bhavavāridheḥ|
kumbhayoniṁ vinā ko hi kovidaḥ sindhucūṣaṇe||79||
kuśalo'tra bhavāneva śroṇīvalayabodhane|
ko vā vidhurvinā candraṁ kumudākarahāsane !||80||
bhavakleśaṁ tvameveśa ! niḥśeṣayitumīśiṣe|
hartumanyaḥ kimīśīta haridaśvādṛte tamaḥ||81||
etābhireṣāṁ stutibhiredhamānaguṇodayam|
bodhimūlatalārūḍhaṁ buddhaṁ śuśrāva manmathaḥ||82||
śrutvā manobhūḥ kṣubhitāntarātmā viraktabuddhāpaśadaṁ vijetum||
ko vā'bhyupāyo bhuvane mama syādityāśu cintājvaranirduto'bhūt||83||
iti śrībuddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye navamaḥ sargaḥ||
daśamaḥ sargaḥ
mārasannaddhatāvarṇanam
atrāntare niviḍamāsthitabodhimūlamāvegavānabhiṣiṣeṇayiṣurmunīndram|
adhyāsya mattakariṇaṁ girimekhalākhyamāhūtasainyanivaho niragādanaṅgaḥ||1||
nirgatya nihnatadigantarakandareṇa nirghātabhīmajayadundubhiniḥsvanena|
santrāsitākhilajanena mahābalena sākaṁ śanairavatatāra dharāmanaṅgaḥ||2||
sambhrāntaśāṅkhikaśatānanapūryamāṇo mārasya sānnahaniko varaśaṅkhaghoṣaḥ|
saṁgrāmaśaśvadupalālitapāñcajanyanādasya na vyasana mabdhiśayasya cakre||3||
nissāṇaghoraninado nikhilāntarikṣakukṣimbhariḥ prasṛmaro makaradhvajasya|
dambholighoṣajanitaśravaṇotsavasya devasya kevalamajāyata dattaharṣaḥ||4||
vetaṇḍamaṇḍalaviḍambitacaṇḍavāyuvegāvakhaṇḍitakulācalagaṇḍaśailam|
saṁvartasāgarasamudgatabhaṅgatuṅgatvaṅgatturaṅgamataraṅgitasarvadikkam||5||
āḍhaukamānarathamaṇḍalacakranemidhārāvidāritadharātalasanniveśam|
pādātapādapatanāśanipāṭyamānapātālasantamasasāndrarajo'ndhakāram||6||
ādhūyamānakaravālakarālakālacchāyāsamuccalanaśādvalitāntarikṣam|
helāvakuṇḍalitakārmukakānanajyāviṣphāravegabadhirīkṛtaviśvalokam||7||
āsphālitāpratimabhairavabherighorakolāhaladhvaniyathārthanabho'bhidhānam|
śuṇḍākaraṇḍavivarapravitanyamānaśūtkāraśīkarakarālitameghamārgam||8||
kṣoṇītalāntaranirantarajṛmbhamāṇadhūlonikāyaculukākṛtasindhupūram|
nāsīravīrasamudīritasiṁhanādasannāhagarjitasamastaguhāntarālam||9||
dodhūyamānasitacāmarikānikāyasampāditādbhutaśaratsamayāvatāram|
saṁrabdhapuṣpaśaraśāsanacodyamānacakraṁ krameṇa caturaṅgabalaṁ cacāla||10||
kalpāntakālaghaṭamānaghanāghanaughagambhīraghoraghanagarjitanirviśeṣaiḥ|
āpāditairmakaraketanavādyakārairādhmātamaṇḍamabhavat paṭahapraṇādaiḥ||11||
abhyudbhatai ramitasainyaparāgajālairandhīkṛtākuladṛśāmahipuṅgavānām|
āviścakāra bhuvaneṣu paraṁ nipīḍāmāḍambaraḥ paṭahajo madanaprayāṇe||12||
atyantamandhayati diṅmukhamambuvāhasandoharociṣi camūrajasāṁ samūhe|
naukā ivoddhurasarasvati naṣṭamārgā bhremurbhṛśaṁ surapathe sumanovimānāḥ||13||
vātotthitaṁ mahati sainikadhūlimadhye sañcāriṇassumanasāṁ vyarucanvimānāḥ|
saṁhāratāṇḍavitasāgaravāripūre pāriplavā iva muhuḥ jagadaṇḍakhaṇḍāḥ||14||
kalpakṣayakṣubhitamārutavegabhīmakandarpasainyakabalīkṛtabhītabhītāḥ|
abhyullasadbahalareṇubharāpadeśādambhodhayo gaganamutpatitā ivāsan||15||
pratyarthidantijayasindhuradantabhinnakṣmābhṛdguhāntaragatā iva cāndhakārāḥ|
āvavrurambaramabhaṅgurajṛmbhamāṇāḥ senāparāganikarā bhramarābhirāmāḥ||16||
atyulbaṇairamitasainyaparāgapūrairāpūriotaṁ gaganakandaramābabhāse|
āplāvitākhilapathairyamunāpravāhairāśliṣyamāṇamiva lāvaṇasindhumadhyam||17||
abhyucchritairavanimāṁsalapāṁsujālairatyulbaṇaṁ gaganamaṇḍalamāstṛṇānaiḥ|
āśāṅganā madanasāyakapātabhīterāmuktanīlaghanakañculikā ivāsan||18||
dhūlībhare culukitārṇavatoyapūre svairapracāra mabhitaḥ pratipadyamāne|
kalpakṣayo'miti kaiṭabhajid bhrameṇa bhūyo'pi viśvamudare parihartumaicchat||19||
paryāpatatturakhaṇḍitabhūsamutthaiḥ pāthodhayaḥ kabalitāḥ paruṣaiḥ parāgaiḥ|
mattebhagaṇḍagalitairmadavāripūrairbhūyo babhūvuradhikaṁ punaruktatoyāḥ||20||
ambhodhisampadavaluṇṭhanakumbhayonirabhyudgato makaraketanasainyareṇuḥ|
ambhojinīpatirasau mama vairibandhurityantarāhitaruṣeva tiraścakāra||21||
abhyudgataṁ paribhavaṁ nijavaṁśaketoratyugramīkṣituśakta ivāṁśumālo|
kandarpasainyaghanadhūliparamparāṣu gāḍhāndhakāritadiśāsu tirobabhūva||22||
ātanyamānabalareṇughanāndhakārairākampamānakariketuśatahradābhiḥ|
aśvīyaphenakaṇikākarakākadambairvarṣāvatāra iva harṣakaro babhūva||23||
prauḍhāndhakāritadiśāvalaye prasarpatyucchṛṅkhale rajasi ruddhanabho'vakāśe|
pātālaloka iva bhūvalayo babhūva bhūsanniveśa iva puṇyakṛtāṁ nivāsaḥ||24||
aśvīyapādadalitādavanītalāntādabhyucchrite ca nitarāṁ nikhile parāge|
bhūmīdharāḥ paramabhūmidharā babhūvuḥ śeṣo'pi kevalamabhūt phaṇamālabhārī||25||
digdintināṁ mukhapaṭaprakaṭopameye senāparāganikare sati jṛmbhamāṇe|
pāthodhayaḥ sapadi paṅkadhayastadāsan pāthodharā nabhasi paṅkadharā babhūvuḥ||26||
āpītasarvamakarākaravārirāśerāśāvakāśagaganeṣvamitasya reṇoḥ|
cakrācale bahiriva prasarāya cakrurāśāgajā vivaramādṛtavapraghātāḥ||27||
senāmbudhau jayipadātimahāpravāhe magnāḥ kulakṣitidharā iva vāraṇendrāḥ|
tvaṅgattaraṅganivahā iva tuṅgavāhāa naumaṇḍalā iva rathāḥ sutarāṁ virejuḥ||28||
madhye lasanmakaralāñchanadarśanīyā mārasya rejuramalā jayaketupaṭṭāḥ|
ambhonidhiṁ nijabalodadhinā vijitya bandīkṛtā iva tadīyapurandhrivargāḥ||
antaḥ samudbhavadamarṣamahāgnijāta dhūmāvalīmalinakañcukasañcitāṅgam|
atyantabhīṣaṇamanekasahasrabāhumātmānamāttavividhāstramasāvakārṣīt||30||
āplāvitākhiladigantamahīdhrarandhramākṛṣṭakalpavilayakṣubhitārṇavābham|
ākāritaṁ makaraketuradṛṣṭapāramākārabhīṣaṇamakārayadātmasainyam||31||
āśāmaśeṣamavanītalamaśnuvānairāveṣṭitaḥ parikarairamitaprabhāvaiḥ|
ārūḍhabodhitalavedimabhinnadhairyamabhyāsasāda munipuṅgavamātmayoniḥ||32||
āmuktacārutaracīvaravāravāṇamārūḍhayogagajabandhurakandharāgram|
ārabdha yoddhumavikampitaśauryarāśiṁ puṣpāyudhaḥ sphuradamarṣakaṣāyitākṣaḥ||33||
tasyāntike śamadamāmṛtavārirāśermuktā babhūvuramalā viśikhāḥ smarasya|
śuddhātmanāmakṛtadānaphalonnatīnāṁ kiṁ kiṁ na sidhyati kṛtākṣayapakṣakāṇām||34||
tasmin kṣamāmayatanucchamādadhāne dhairyodadhau tapanacaṇḍatamaprabhāve|
kuṇṭhīkṛtātmagatayaḥ kusumāstrabāṇāḥ kṛtyā iva pratinivṛtya tameva jaghnuḥ||35||
mārasya mārgaṇagaṇāḥ sumanāyamānāḥ satpakṣasambhṛtasamāgatayo'pyavāpuḥ|
taṁ sthūlalakṣamupagamya na dānalābhaṁ ko vā dadātu guṇahīnaviceṣṭitāya||36||
cakrīkṛtāyataśarāsanamāsthitena sampreṣitāḥ śitaśarā makaradhvajena|
āsādya buddhamabhajan sumanomayatvaṁ satsaṅgatiḥ suralateva na kiṁ karoti||37||
samprāpya śāntahṛdayaṁ munisārvabhaumaṁ saṁvidviśeṣarahiteṣvapi sāyakeṣu|
sadyo gateṣu mṛdutāṁ sa hi śambarārirvyāroṣadagdhahṛdayo mṛdutāṁ na bheje||38||
cetobhavasya saphalā api sāyakāste taṁ prāpya śāntahṛdayaṁ viphalā babhūvuḥ|
daive sameyuṣi parāṅmukhatāṁ hi sarvaṁ hastopayātamapi hanta ! vināśameti||39||
itthaṁ jagattrayatiraskaraṇakṣameṣu sarveṣu hanta ! viśikheṣu nirarthakeṣu|
vairagrahāndhahṛdayo mathanāya tasya māro mahāpralayamārutamādideśa||40||
āmūlabhāgadhutadivyanadīsamudyadambhobharāhitayathādhyuṣitābhiṣekaḥ|
abhyarcanārthamiva sambhṛtapuṣpareṇurakṣobhitaṁ munimavāpa mahāsamīraḥ||41||
taṁ prātya sarvaguṇabhāraguruṁ munīndraṁ na prāgabhavaccalayituṁ sa mahājavo'pi|
naitad vicitramakhilāṭavighasmarasya dāvānalasya na hi mūrchati śaktirapsu||42||
evaṁ mahāpavanavāridharādikeṣu vyarthībhavatsu vipuleṣvapi cāyudheṣu|
puṣpāyudhaḥ punariyeṣa pumāṁsamādyaṁ vāksāyakairhṛdayamarmatudairvijetum||43||
naiva tvadīyamidamāsanamasmadīyamutthāya tūrṇamamutaḥ sahasāpayāhi|
āpūritā paramapāramikā mayaiva tatsākṣiṇī mama mahāpṛtanetyavocat||44||
aṅkāt prasārya karapallavamādibhikṣuryāvajjagāda giramiddhatapaprabhāvaḥ|
māraḥ palāyata tato mahatā balena bhraṣṭātapatrarathaketukuthena bhītaḥ||45||
mārāṅganāstadanu mantharadṛṣṭipātā vācālaratnapadanūpurapārihāryāḥ|
sadyaḥ sametya caturasraviśālagarbhaṁ cakrustadagrabhuvi tāṇḍavamatyudāram||46||
antaḥsamāhitasamādhirasānuṣaktamālokya śākyakulanandanamaprakampyam|
karṇāmṛtāni vacanāni ca kātarākṣyaḥ kāmāṅganā vidadhire karuṇākṣarāṇi||47||
asyai patanmadanasāyakavihvalāyai dṛṣṭipradānamapi kartumapārayantam|
utpāṭya locanayugaṁ dvijapuṅgavāya tvāṁ dattavāniti kathaṁ bruvate purāṇāḥ||48||
magnāṁ mahāmakaraketanavārirāśau māmitthamādhividhurāmavalambaśūnyām|
uddhartumapyakuśalo jananāmburāśeruttārayiṣyasi kathaṁ tvamaśeṣalokam||49||
dṛṣṭvā'smadīyamanavadyatamaṁ vilāsaṁ ślāghāśirovidhutimapyatidūrayantam|
ucchīdya mastakamudastaripuprabhāvaṁ tvāṁ dattavāniti vadanti kathaṁ kavīndrāḥ||50||
puṇyātmanāmadhipate ! puruṣottamatvamāptuṁ padaṁ tvamabhivāñchasi kiṁ tapobhiḥ !
asmāsu kāmapi vadhūmadhiropaya tvaṁ vakṣastaṭe mahati meruśilāviśāle||51||
bhadrānvavāyamatha vā parameśvaratvamākāṁkṣase samupayātumalaṁ tapobhiḥ !
kāmapyamūṣu kamalāyatadṛṣṭipātāṁ vāmālakāṁ tvamadhirohayaṁ vāmabhāge||52||
ānandakandalitalocanavibhramāṇām ambhoruhaprakaragarvagalagrahāṇām|
āviḥsmitānanarucāmavalokanānāṁ pātrībhavanti sudṛśāṁ nanu bhāgyavantaḥ||53||
ākṛṣṭaraktaparapuṣṭavacovilāsād ālocanāntavivṛtādṛtakarṇapeyāt|
āścaryabhaṅgisubhagādaparokṣasaukhyādābhāṣaṇānmṛgadṛśāmamṛtaṁ kimanyat||54||
aśrāntapānasahamauṣadhamātmayonitāpodayeṣvanupadaṁśamano'bhirāmam|
akṣīyamāṇamadharāmṛtamaṅganānāmāsvādyatāmayati puṇyavatāṁ hi puṁsām||55||
evaṁvidhairlalitabhāvarasānuviddhairnṛttakramairnirupamairvacasāṁ vilāsaiḥ|
ālokya buddhamavikampitacittavṛttiṁ lajjāvaśāt pratinivṛtya yayustaruṇyaḥ||56||
itthaṁ puṣpaśarāsanasya vijayavyāpāraśuṣkasthitāṁ
sambodhiprasadāṁ niveśya sudṛśaṁ śrībodhimūle varaḥ|
siddhārthaściravāsanāparigatānucchidya doṣadviṣo-
muktikṣetrakuṭumbarakṣaṇavidhau mūdhārbhiṣikto'bhavat||58||
iti buddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye siddhārthacarite daśamaḥ sargaḥ||
Links:
[1] http://dsbc.uwest.edu/node/5545
[2] http://dsbc.uwest.edu/node/5546
[3] http://dsbc.uwest.edu/node/5547
[4] http://dsbc.uwest.edu/node/5548
[5] http://dsbc.uwest.edu/node/5549
[6] http://dsbc.uwest.edu/node/5550
[7] http://dsbc.uwest.edu/node/5551
[8] http://dsbc.uwest.edu/node/5552
[9] http://dsbc.uwest.edu/node/5553
[10] http://dsbc.uwest.edu/node/5554
DO NXB LIÊN PHẬT HỘI PHÁT HÀNH
Mua sách qua Amazon sẽ được gửi đến tận nhà - trên toàn nước Mỹ, Canada, Âu châu và Úc châu.
Quý vị đang truy cập từ IP 54.163.218.81 và chưa ghi danh hoặc đăng nhập trên máy tính này. Nếu là thành viên, quý vị chỉ cần đăng nhập một lần duy nhất trên thiết bị truy cập, bằng email và mật khẩu đã chọn.
Chúng tôi khuyến khích việc ghi danh thành viên ,để thuận tiện trong việc chia sẻ thông tin, chia sẻ kinh nghiệm sống giữa các thành viên, đồng thời quý vị cũng sẽ nhận được sự hỗ trợ kỹ thuật từ Ban Quản Trị trong quá trình sử dụng website này.
Việc ghi danh là hoàn toàn miễn phí và tự nguyện.
Ghi danh hoặc đăng nhập