Mahāvadānasūtram

 

 Mahāvadānasūtram

 

evaṁ mayā śrutaṁ-ekasmin samaye buddhaḥ śrāvasthyāṁ (deśe)viharati,puṣpavanaśālāyāṁ mahatā bhikṣusaṁghena ca sārddhaṁ ardhadvādaśajanaśatena |

 

tasmin samaye saṁbahulā bhikṣavaḥ piṇḍacārāt pratikrāntāḥ,puṣpavanaśālāyāṁ anyonyaṁ kathāṁ saṁvadanti,eke hi āryā bhikṣavaḥ-(yāḥ)anuttarā praṇītā bhavanti atyāścaryakarā ṛddhayaḥ,duraṁgamāni vīryāṇi balāni udārāṇi mahānti,atītāni anekavidhāni jānāti buddho,nirvāṇapraviṣṭānāṁ chinnadṛṣṭisaṁyojanabaṁdhanānāṁ akathaṁkathīnāṁ,  jānāti ca teṣāṁ buddhānāṁ saṁkhyāpramāṇaṁ nāma-gotra-śabdaṁ,jātiṁ,vaṁśaṁ,kulaṁ,teṣāṁ pānaṁ bhojanaṁ,dīrgha alpaṁ āyuḥ,sukhāṁ duḥkhā(ca)vedanām | tathā ca te buddhā evaṁśīlā evaṁdharmā evaprajñā evaṁpratibhā evaṁsthitikāḥ yathā ta āryāstathāgatā abhavan kuśalā vyākṛtadharmasvabhāvā (iti)yathāryaṁ jānāti | devā āgatya vadanti (tena)jānāti imaṁ artham |

 

tasmin kāle bhagavān pratisallayane sthitaḥ divyena śrotreṇa viśuddhena paryavadātenāśrauṣīt teṣāṁ bhikṣūṇāṁ evaṁ saṁvādam | athāsanādutthāya upasaṁkramya puṣpavanaśālāṁ nyaṣīdat ca prajñapta āsane | tasmikāle jānan api arthaṁ vacanaṁ aprākṣīt tān bhikṣūn-

 

"bhikṣavaḥ,yūyaṁ kasyāṁ kathāyāṁ iha sannipatitāḥ ?"

 

tadā te bhikṣava 'idaṁ vastvabhūda'(iti)avocan | tadā bhagavān avocattān bhikṣūn-

 

sādhu,sādhu,yūyaṁ śraddhayā āgāraṁ vihāya mārgaṁ bhāvayatha,sarvaṁ karaṇīyam | tatra vo dve karaṇīye | prathamaṁ nāma āryā dharma-kathā,  dvitīyaṁ nāma āryaḥ tūṣṇībhāvaḥ | yujyate yuṣmākaṁ evaṁ saṁvādaḥ- 'tathāgata audārikena mahatā ṛddhyanubhāvabalena jānāti sarvaṁ atītānekakalpavastu | śakyaḥ saṁjānītuṁ dharmasvabhāvaḥ,tasmāt jānāti | yataśca devā āgatya vadaṁti tato jānāti |

 

buddhastadā gāthābhiravocat-

bhikṣavo dharmaśālāyāṁ sannipatitāḥ samūcurāryakathāsaṁvādam |

pratisaṁllayanagarme sthitastathāgato divyena śrotreṇājñāsīt sarvam ||1||

sūryaprabho lokāloko buddhaḥ saṁvivicya dharmadhātvartham |

jānāti atītamapyarthaṁ trayaṁ parinivṛtānāṁ buddhānām ||2||

 

nāmagotraṁ jñāti-kulaṁ,saṁvedanaṁ,janma,bhogaṁ ca jānāti |

āśritya tāni tāni sthānāni,pariśuddhena cakṣuṣā pravedayati sarvamatha ||3||

nānā devā mahāvīryabalāḥ,atyudāramukhākārāḥ |

āgatya pravadanti māṁ trayāṇāṁ,  buddhānāṁ parivirvṛtānām ||4||

pravedayanti kulaṁ nāma gotraṁ duḥkhitaṁ śakunisvaraṁ sarvaṁ jānāti |

deva-manuṣyāṇāṁ anuttaraḥ śreṣṭaḥ saṁjānāti atītān buddhān ||5||

 

uvāca ca tān bhikṣūn-

 

"icchatha yūyaṁ śrotuṁ tathāgato jānāti atītaṁ jīvitaṁ,jānāti atītānāṁ buddhānāṁ nānāhetupratyayān na (vaiti),bhāṣiṣye tad aham |"

 

tadā te bhikṣavo buddhaṁ (idaṁ)vacanaṁ ūcuḥ-

 

"bhagavan,ayaṁ eva etasya kālaḥ,icchāmaḥ sukhaṁ prārthayāma ākarṇitum | sādhu,bhagavān bhāṣatāṁ idānīṁ kathāṁ,udgṛhīṣyāma ācariṣyāmo (vayaṁ)tām |"

 

buddha uvāca tān bhikṣūn -

 

"śrṛṇuta,śrṛṇuta,suṣṭu manasikuruta idaṁ,ahaṁ vo bhāṣiṣye,pṛthak vyākhyāsyāmi |"

atha te bhikṣavaḥ samanvamanyanta avavādaṁ śrotum |

buddhaḥ pratyuvāca tān bhikṣūn -

"atīta ekanavatitame kalpe tadā'bhūt vipaśyī nāma buddhaḥ tathāgato'rhan,prādurabhūt loke | punaścāparaṁ bhikṣavaḥ,atīta ekartriṁśe kalpe'bhūt śikhī nāma buddhaḥ tathāgato'rhan,prādurabhūt loke | punaścāparaṁ bhikṣavaḥ,  tatraikatriṁśe kalpe'bhūt viśvabhūrnāma buddhaḥ tathāgato'rhan,prādurabhūt loke | asmin bhadrakalpe'bhūta krakucchando nāma buddhaḥ,konāgamano nāma ca buddhaḥ,  kāśyapo nāma ca buddhaḥ | asminneva bhadrakalpe'haṁ utpannaḥ samyak-saṁbuddhaḥ |"

 

buddho'tha gāthābhiruvāca-

ekanavatitame'tīte kalpe'bhūt vipaśyī buddhaḥ |

tata ekatriṁśe kalpe'bhūt buddhaḥ śikhī nāma ||6||

 

tatrāsmin kalpa āgāt viśvabhūstathāgataḥ |

ihāsmin bhadrakalpe'nekāsaṁkhyeye ||7||

 

abhūvan catvāro maharṣayaḥ satvān hyanukampya āgatāḥ |

krakucchandaḥ konāgamanaḥ kāśyapaḥ śākyamuniḥ ||8||

 

jānīta yūyaṁ,vipaśyino buddhasya kāle manuṣyāṇāṁ āyuḥ aśītivarṣasahastram | śikhino buddhasya kāle manuṣyāṇāṁ āyuḥ saptativarṣasahastram | viśvabhvo buddhasya kāle manuṣyāṇāṁ āyuḥ viṁśativarṣasahastram | etarhi mayyāgate loke manuṣyāṇāṁ āyuḥ varṣaśataṁ alpatāṁgataṁ bhūyaḥ prakṣīya |"

 

tadā buddho gāthābhiradhyuvāca-

 

vipaśyikāle narāṇāṁ āyuḥ caturāśītisahastram |

śikhibuddhasya kāle manuṣyāyuḥ saptativarṣasahasram ||9||

 

viśvabhūkāle manuṣyāyuḥ ṣaṣṭhivarṣasahastram |

krakucchandakāle manuṣyāyuḥ catvāriṁśadvarṣasahasram ||10||

 

konāgamasya kāle manuṣyāyuḥ triṁśadvarṣasahasram |

kāśyapabuddhakāle manuṣyāyuḥ viṁśadvarṣasahasram |

 

kāśyapabuddhakāle manuṣyāyuḥ nādhikaṁ śatāt ||11||

 

tathaitarhi mama kāle manuṣyāyuḥ nādhikaṁ śatāt ||

 

"vipaśyī buddha āgāt kṣatriyaḥ gotreṇa kauṁḍinyaḥ | śikhī buddhaḥ,viśvabhū buddho'pi gotreṇa tathā | krakucchando buddha āsīd brāhmaṇaḥ gotreṇa kāśyapaḥ | konāgamano buddhaḥ,  kāśyapo buddhaḥ api kulena gotreṇa tathā | ahaṁ etarhi tathāgato'rhan asmin kulena kṣatriyaḥ,gotranāmnā ca ucyate gautamaḥ |"

 

buddhastadā gāthābhiruvāca-

vipaśyī tathāgataḥ,śikhī,viśvabhūḥ ||12||

ime trayaḥ samyaksaṁbuddhā āsan gotreṇa kauṇḍinyāḥ ||

anye trayaḥ tathāgatā āsan gotreṇā kāśyapāḥ ||13||

ahaṁ idānīṁ anuttaraḥ śreṣṭhaḥ śāstā sarveṣāṁ satvānām ||

deva-manuṣyādīnāṁ vaśī gautamo nāma ||14||

prathame trayaḥ samyak-saṁbuddhā āsan vaṁśena kṣatriyāḥ ||

antyāḥ trayaḥ tathāgatāḥ āsan vaṁśena brāhmaṇāḥ||15||

ahamidānīmanuttaraḥ śreṣṭho'smi vaśī kṣatriyaḥ ||

 

"vipaśyī buddhaḥ pāṭalīvṛkṣasyādho'bhūt samyaksaṁbuddhaḥ | śikhī buddho niṣadya puṁḍarīkavṛkṣasyāśro'bhūta samyaksaṁbuddhaḥ | viśvabhūḥbuddho niṣadya śālavṛkṣasyādho'bhūt samyaksaṁbuddhaḥ | krakucchando niṣadya śirīṣavṛkṣasyādho'bhūt samyak-saṁbuddhaḥ | konāgamano buddho niṣadyodumbaravṛkṣasyādho'bhūt samyak-saṁbuddhaḥ | kāśyapo buddho niṣadya nyagrodhavṛkṣasyādho'bhūt samyak-saṁbuddhaḥ |

 

buddhastadā gāthābhiruvāca-

"vipaśyī tathāgata ājagāma pāṭalivṛkṣe ||16||

tadā tasmin sthāne prāpa saṁbodhimanuttarām |

śikhī puṇḍarīkavṛkṣe prāpa mārgaṁ nirodhaṁ sasamudayam ||17||

viśvabhūḥ tathāgato niṣadya śālavṛkṣādhaḥ |

lebhe vimokṣajñānaṁ ṛddhimapratihatām ||18||

krakucchandastathāgato niṣadya śirīṣavṛkṣādhaḥ |

sarve viśuddhaprajñā vigatakleśā vigatagrāhāḥ ||19||

konāgamo muniḥ niṣadyodumbaravṛkṣasyādhaḥ |

Verse 20-43 are missing. It is an input error. Missing verses will be posted soon. 

buddhastadā gāthayovāca-

vipaśyinaḥ pitā bandhuḥ,mātā bandhumatī (tathā)|

bandhumannagaraṁ tatra buddho dharmaṁ samādiśat ||44||

 

"śikhibuddhasya pitā'ruṇo nāma kṣatriyo rājavaṁśikaḥ,mātā prabhāvatī nāma,rājadhānī aruṇavatī nāma | "

 

buddhastadā gāthayovāca-

 

"śikhino janako'ruṇo mātā nāma prabhāvatī |

aruṇavatī nagaraṁ śīlabalena paraśatrujit ||45||

"viśvabhūbuddhasya pitā suprīto nāma kṣatriyo rājavaṁśikaḥ,mātā yaśovatī nāma,nagaraṁ anupamaṁ nāma |"

 

buddhastadā gāthayovāca-

viśvabhūbuddhajanakaḥ suprītaḥ kṣatravaṁśikaḥ |

mātā yaśovatī (nāma)nagaraṁ nāmānūpamam ||46||

krakucchandabuddhasya pitā maṁjuśīlo nāma,brāhmaṇavaṁśikaḥ,mātā viśākhā nāma,kṣemo nāma rājā'nugato rājā,kṣemavatī nāma hi nagaram |

 

buddhastadā gāthayovāca-

maṁjuśīlo dvijaḥ (tātaḥ)viśākhā nāma jananī |

kṣemo nāma rājā vasati kṣemavatīpure ||47||

"konāgamabuddhasya pitā mahāśīlo nāma brāhmaṇaḥ,mātā vijayā nāma,tadā rājā śubho nāma upasthāko rājanāmato nāma nagaram |"

 

buddhastadā gāthayovāca-

"vijayā jananī nāma mahāśīlo dvijaḥ (pitā)|

śubho nāma (tadā)rājā vasati śubhavatīpure ||48||

kāśyapabuddhasya pitā brahmaśīlo nāma,  brāhmaṇavaṁśikaḥ mātā dhanavatī nāma | tasmin kāle kikī nāma rājā (upasthākaḥ)rājadhānī vārāṇasī nāma nagaram |"

 

buddhastasmin kāle gāthayovāca-

"mātā dhanavatī nāma brahmaśīlo dvijaḥ (pitā)|

tadā rājā kikī nāma purī vārāṇasī (tathā)||49||

mama pitā śuddhodano nāma kṣatriyo rājavaṁśikaḥ,mātā mahāmāyā nāma,rājadhānī kapilavastu nāma nagaram |

 

buddhastadā gāthayovāca-

"mahāmāyeti jananī pitā śuddhodano nṛpaḥ |

bahudhanajane deśe vā tābhyāṁ jātohaṁ (ātmajaḥ)||50||

 

"ime te santi buddhāḥ | (te)hetuprayatyataḥ nāma-gotra-kulānāṁ gatyāyuḥsthānataḥ kathaṁ abhavan (iti)idaṁ śrutvā vijñaḥ puruṣo hetupratyayataśca (bhavati)suprītiprāmodyaprāptaḥ sukhasaumanasyacittaḥ |

 

tasmin kāle bhagavān provāca tān bhikṣūn-

"abhilaṣāmyahaṁ idānīṁ pūrvanivāsajñānaṁ vaktuṁ atītānāṁ buddhānāṁ viṣaye,icchatha yūyaṁ śrotuṁ na (veti)"?

 

te bhikṣavaḥ pratyūcuḥ-

 

"etasyeva idānīṁ kālaḥ | sukhenecchāmaḥ śrotum |"

 

buddha uvāca tān -

 

"sādhu,sādhu,  bhikṣavaḥ,suṣṭhu manasi kuruta,tad ahaṁ vo vibhajya bhāṣiṣye | bhikṣavaḥ,vijñātavyā teṣāṁ buddhānāṁ dharmatā | vipaśyī bodhisatvaḥ tuṣitadeva-lokāt cyuto 'vākramat mātṛkukṣau,dakṣiṇapārśvato praviśya saṁprajānan amūḍhaḥ | tatra tadā pṛthvī samakaṁpata,mahānto'vabhāsāḥ prākāśanta,sarvaṁ lokadhātuṁ avabhāsayantaḥ,yatra candrasūryau na prāpnutaḥ,(tat)sarvaṁ sthānaṁ ācchādayanta udāreṇa avabhāsena | niraya-satvā (api)ekaikasyānyonyaṁ paśyanti,saṁjānanti svakīyāṁ sthitiṁ tadā'smin avabhāse | punaścāparaṁ dṛśyante māraprāsādāḥ sarve devāḥ śakro brahmā śramaṇā brāhmaṇāścānye satvāḥ sarve ācchāditā udāreṇāvabhāsena | sarve devalokāḥ svabhāvato'darśanā avabhāsante | buddhastadā gāthābhyāmuvāca-

 

nabhasyālambate megho bhāti vidyud adhodivi |

vipaśyī bhāsayan bhāsā kukṣau cāpi samāviśat ||51||

sūryendvanupagatamapyanāvṛtaṁ na prabhāsā |

kukṣau tiṣṭhati viśado mrakṣita iti dharmatā sarvabuddhānām ||52||

 

"bhikṣavaḥ,sarvairvijñeyā sarvabuddhānāṁ dharmatā | vipaśyī,bodhisatvaḥ tadā smaran saṁprajānan amūḍho mātṛkukṣau avākramat | catvāro devaputrāḥ khaṅgaṁ haste gahītvā rakṣaṁti tasya mātaram | manuṣyā amanuṣyāśca na prabhavanti vihiṁsitum | ayamasti śāśvato dharmaḥ (dharmatā)|"

 

buddhastadā gāthābhiruvāca-

 

caturdiśaṁ catvāro devaputrā īśvarā vaśinaḥ |

devānāmiṁdreṇa śakreṇa preṣitā arakṣan bodhisatvam ||53||

karāsidhāriṇo nityaṁ anirgacchanto rakṣanti |

manuṣyā,amanuṣyā na hiṁsanti,iyaṁ sarveṣāṁ buddhānāṁ dharmatā ||54||

devā avabhāsamānā rakṣanti,devakanyā yathā rakṣyaṁtedeveṣu |

sukhasampanne kule,iyaṁ sarveṣāṁ buddhānāṁ dharmatā ||55||

 

uvāca ca -

 

"bhikṣavaḥ,sarveṣāṁ buddhānāṁ dharmatā (eṣā)| vipaśyī bodhisatvaḥ tuṣitāt devalokāt mātṛkukṣau vijñānaṁ avākramata smaran saṁprajānan asaṁmūḍhaḥ | mātuḥ kāyaḥ (tadā)kṣemasurakṣito'saṁbādhitaḥ prajñā barddhate| mātāvalokayaṁtī svayaṁ paśyati garbham | bodhisatvasya kāyaḥ sarvendriyaparipūrṇaḥ,yathālohitaṁ suvarṇacūrṇaṁ mala-rajovirahitaṁ,cakṣuṣmantaḥ puruṣāstat tathā paśyanti pariśuddhe sphaṭike antarvahiḥ pariśuddhaṁ,sarvāvaraṇakaluṣavirahitam | bhikṣavaḥ,sarvaṁ idaṁ asti buddhānāṁ dharmatā |"

 

tasmin kāle bhagavān gāthābhyāṁ uvāca-

 

"yathā śubho vaidūryamaṇiḥ sūryacaṁdra prabheva svayaṁ |

jātimān (tathā)tiṣṭhati mātṛkukṣau,tasya mātā'saṁbādhā ||56||

prajñayā bhavati varddhamānā,suvarṇaviṁvaṁ garbhaṁ paśyati |

mātā garbhiṇī susukhinī,iyaṁ buddhānāṁ dharmatā ||57||

 

buddha uvāca -

 

bhikṣavaḥ,vipaśyini bodhisatve tuṣitād devalokāt cyavitvā mātṛ kukṣiṁ avakramati smarati saṁprajānati amūḍhe,māturmano'sarvarāgacittaṁ,na rāgā'gninā tat paridagdhaṁ (bhavati)| iyaṁ asti sarvabuddhānāṁ dharmatā |"

 

tasmin kāle ca bhagavān gāthābhyāṁ uvāca-

 

"bodhisatve tiṣṭhati mātṛkukṣiṁ devadeve puṇyasaṁyute |

tanmātuścinttaṁ suci nirmala sarvarāgacintāvirahitam ||58||

sarvakāmarāgecchayā malinamasamupagatam |

na bhavati kāmāgninā dahyamānā sarvabuddhānāṁ mātā nityaṁ pariśuddhā ||59||

 

buddha uvāca-

 

"bhikṣavaḥ,buddhānāṁ dharmatā (eṣā)| (yadā)vipaśyī bodhisatvaḥ prathamaṁ tuṣitadevalokāt cyavitvā'vākramat mātṛkukṣau smaran saṁprajānan amūḍhaḥ | tasya mātā samācarati paṁcaśīlaṁ,brahmacaryaṁ pūrṇaśuddhanirmalaṁ gṛhṇāti | atiśraddhā dayāpannā'nukaṁpikā sarvakuśalakāriṇī sukhinī nirbhayā,kāyaṁ vihāya jīvitāt cyavitvā utpadyate tuṣiteṣu deveṣu | iyaṁ asti dharmatā |"

 

tasmin kāle ca bhagavān gāthayovāca-

 

"samācarati mānuṣa uttame kāye vīrya-śīlaparipūrṇā |

paścāta gṛhṇāti devakāyaṁ idaṁ pratyayā nāma buddhamātā ||60||

 

buddha uvāca-

 

"bhikṣavaḥ,eṣā buddhānāṁ dharmatā | vipaśyī bodhisatvaḥ svopapattikāle dakṣiṇapārśvato niścakrāma | pṛthivikaṁpo'bhūta | avabhāsena sarvaṁ avabhāsitam | prathama-garbhapraveśakāle tamomayaṁ sthānaṁ (api)na (kimapi)avabhāsena anācchāditam | eṣā'sti dharmatā |

 

tasmin kāle ca bhagavān gāthābhyāṁ uvāca-

 

rājaputropapattau pṛthivī ca kaṁpe mahadavabhāsena na kimapyanācchāditam |

ayaṁ dhātuśca paro dhātuḥ ūrdhvamadhaśca sarvā diśaḥ ||61||

bhāsamāno prabhāṁ dadāti śuddhena hetunā,paripūrṇo devakāyaḥ |

praśāṁto bhavati śuddhavāk ucyate bodhisatvo nāma"||62||

 

buddha uvāca-

 

"bhikṣavaḥ,(eṣā)buddhānāṁ dharmatā | vipaśyī bodhisatvaḥ tatra svopapattikāle dakṣiṇapārśvato niścakrāma smaran amūḍhaḥ | tadā bodhisatvamātā (abhūt)haste vṛkṣaśākhāṁ gṛhītvā'viṣaṇṇā'nipannā | atha catvāro devaputrā haste gṛhītvā gaṁdhajalaṁ,tatra mātuḥ purastāt asthuḥ vadantaḥ "sādhu,devamātaḥ,idānīṁ upapanna āryaputraḥ,mā dhāraya durmanaskatām | eṣā'sti dharmatā |"

 

tasmin kāle ca bhagavān gāthayovāca-

 

"buddhamātā aniṣaṇṇā'nipannā śīlasaṁpannā brahmacaryacāriṇī |

prasavati varaṁ niralasaṁ devamanuṣyair niṣevitaṁ (putram)||63||

 

buddha uvāca- "bhikṣavaḥ (eṣā)buddhānāṁ dharmatā | vipaśyī bodhisatvaḥ tatra svopapattikāle dakṣiṇapārśvato niścakrāma,smaran saṁprajānan amūḍhaḥ | tasya kāyaḥ pariśuddho'mrakṣitaḥ malena śleṣmaṇā (vā)| yathā bhavati himajalam (?)- pariśodhitā prabhāsvarā muktā śveta kauṣeyopari nikṣiptā na mrakṣate ubhayataḥ śuddhatvāt,bodhisatvo'pi garbhe evam | iyaṁ asti dharmatā |"

 

tasmin kāle ca bhagavān gāthayovāca-

 

"yatha śuddhā prabhāsvarā muktā kauṣeye nikṣiptā'mrakṣitā |

bodhisatvo garbhaniṣkrāṁtikāle (tathā)pariśuddho'mrakṣitaḥ ||64||

 

buddha uvāca-

 

bhikṣavaḥ,eṣā buddhānāṁ dharmatā | vipaśyī bodhisatvaḥ tatra svopapattikāle dakṣiṇapārśvato niścikrāma smaran saṁprajānana amūḍhaḥ | dakṣiṇāpārśvato niṣkramya bhūmau nipatyāgamat sapta padāni | amanuṣyā agṛhīṣuḥ tadā | sarvato vilokya caturdiśaṁ,utthāpya hastaṁ cābhāṣata- ūrdhva devāt adho devāt ahameva asmi agra icchāmi vimocayituṁ satvān jāti-jarāvyādhi-maraṇataḥ | eṣā dharmatā"

 

tasmin kāle bhagavān gāthābhiruvāca-

 

"siṁho yathā gacchati vilokayan sarvataḥ caturdiśam |

nipatya bhūmau narasiṁho'pyevaṁ sapta padāni agamat ||65||

mahānāgo yathā gacchati vilokayan sarvataścaturdiśam |

nipatya bhūmau naranāgo'pyevaṁ sapta padānyagamat ||66||

dvipadottama upapattikāle sukhaṁ agamat sapta padāni |

vilokya caturdiśaṁ nanāda 'nāśayiṣyāmi jāti-mṛtyu-duḥkham'||67||

prathamopapattikāle svataḥ na uttamaṁ (na)uttamaṁ (na)uttamaṁ ca |

paśyāmi,jātimṛtyumūlaṁ ayaṁ sarvāntimaḥ kāyaḥ ||68||

 

bhagavānuvāca-

 

"bhikṣavaḥ,eṣā buddhānāṁ dharmatā | vipaśyino bodhisatvasya smarataḥ saṁprajānato'mūḍhasya dakṣiṇa pārśvataḥ,niṣkrāṁtasya svopapattikāle dve srotasī prādurabhūtāṁ,ekaṁ śītalaṁ ekaṁ uṣṇaṁ,tasya snapanārtham | eṣā dharmatā |"

 

tasmin kāle bhagavān gāthābhyāmuvāca-

 

dvipadottamasyopapattikāle svayaṁ niścakramatuḥ srotasī dve |

bodhisatvopayogārthaṁ sarvanetramasnapayat pariśuddham ||69||

dve srotasī svayamudbhinne,tatra jalaṁ supariśuddhaṁ nirmalam |

ekaṁ uṣṇaṁ ekaṁ śuddhaśītalaṁ sarvaprajñaṁ (tataḥ)asnapayan ||70||

 

"prathamo rājakumāro jāta"(iti)bandhumān rājā naimittikān sarvavidyā-(maṁtrā)- cāryāna āmaṁtrya ājñāpayāṁcakāra- "paśyata rājakumāraṁ,budhyata tasya bhāgyaṁ daurbhāgyaṁ |"tadā te naimittikācāryāḥ prāpya ājñāṁ (tasmin)kṣaṇe upasṛtya avatārya vastraṁ,apaśyan saṁpūrṇāni lakṣaṇāni | (atha)vyācakruḥ vacanaṁ-'yasya bhavanti imāni lakṣaṇāni,dve eva gatī (tasya)hi yukkte,nissaṁśayam | sa cet āgāre vasati rājā bhaviṣyati cakravartī caturṇāṁ lokānāṁ,caturaṁgasenāsaṁpanno kariṣyati saddharmeṇa rājyaṁ,na anyāyena,lokaṁ anukaṁpamānaḥ | tasya sapta ratnāni (nighayaḥ)āgacchanti | (paraḥ)sahasraṁ putrāḥ śūrā balinaḥ bāhyaśatrujaye samarthāḥ | senāṁ daṁḍaṁ anupayujya pṛthvīṁ śamena (śāsti)| sa cet abhiniṣkramya āgārāt,śikṣate mārgaṁ,saṁbuddho bhaviṣyati daśabalaḥ paripūrṇaḥ | tadā te naimittikā ācāryā rājānaṁ evaṁ vacanaṁ ūcuḥ- "(mahā)rāja,utpannaste putro dvātriṁśallakṣaṇa-sahitaḥ dve gatī (asya)yukte avaśyaṁ nissaṁśayaṁ | (ayaṁ cet )āgāre vasati bhaviṣyati cakravartī āryarājā | sa cet āgārāt niṣkrāmati avaśyaṁ bhaviṣyati saṁbuddho daśabalaparipūrṇaḥ |"

 

buddhastadā gāthābhiruvāca-

 

"śatapuṇyo rājasutaḥ prasūtaḥ,nimittācāryaṁ ūcuretat |

yathedaṁ bhavati graṁthe,gatī dve yukte nissaṁśayam ||71||

sa cedayaṁ icchati geha(vāsaṁ)rājā bhaviṣyati cakravartī |

saptaratnalābhī ratnāni svayaṁ rājānaṁ upagamiṣyanti ||72||

satsuvarṇa(mayaṁ)sahastrārasaṁpūrṇaṁ,paritaḥ suvarṇajāladharam |

cakraṁ ḍayanasamarthaṁ sarvaṁga tasmāt divyacakraṁ nāmāsti ||73||

susaṁhataḥ saptapakṣānukūla ucco viśālaḥ śveto yathā himaḥ |

kāmaṁ ākāśa utpatanasamarthaḥ dvitīyaṁ nāma hastiratnam ||74||

aśvena parigacchati lokaṁ prātargatvā sāyamāyāti khāditum |

mayūralomā muktādhararāgaḥ (iva)tṛtīyaṁ ratnaṁ ucyate ||75||

pariśuddho vaidūryamaṇiḥ prabhāsata ekaṁ yojanam |

rātrau bhāsā bhāsate dinaṁ yathā,(idaṁ)caturthaṁ ratnaṁ samucyate ||76||

rūpaṁ śabdaḥ gaṁdhau rasaḥ sparśo na (asti)samo'syāḥ kiṁcid |

sarvāṁganānāṁ prathamā saiṣā (idaṁ)paṁcamaṁ ratnaṁ samucyate ||77||

labhate rājā vaiduryaratnaṁ muktāṁ haritapāṣāṇāṁ ca sarvaratnam |

santuṣṭaśca labhate (idaṁ)ṣaṣṭhaṁ ratnaṁ samucyate ||78||

rājā cakravartī yathecchati senā drutaṁ (tathā)yātyāyāti |

rājā cakravartī tathādrutaṁ icchati senā (patiḥ)yātyāyāti |

rājecchānusāraṁ drutaṁ (idaṁ)saptamaṁ ratnaṁ samucyate ||79|| 

 

imāni sapta ratnāni yāni cakraṁ hastī śuddhaśveto'śvaḥ (ca)|

vaidūryamaṇiḥ muktā strī (ca)senāpati ratnaṁ bhavati saptamam ||80||

tān paśyatyaklāntaḥ paṁcakāmaguṇān svayaṁ bhuṁjamānaḥ |

gaja iva khaṁḍitarajjubaṁdhano niṣkramyāgārāt bhavati buddhaḥ ||81||

rājño bhavati tādṛśaḥ putro dvipadottamaḥ naro (ttama)ḥ |

tiṣṭhati loke pravartya dharmacakraṁ mārgaguṇeṣvapramādī ||82||

 

tasmin kāle pitā rājā sāgrahaṁ bhūyaḥ triḥpunaḥ aprākṣīt lakṣaṇācāryān- "yūyaṁ punarapi paśyata kumārasya dvātriṁśat lakṣaṇāni | teṣā nāmādi kim ?"

 

tadā sarve lakṣaṇācāryāṁ ekavāraṁ vivṛtya kumārasya vastraṁ avādiṣuḥ-

 

"dvātriṁśat lakṣāṇāni(imāni)-(1)prathamaṁ-pādaḥ samaḥ sukhakaraḥ,pādatalaṁ samaṁ paripūrṇaṁ bhūmau sukhaṁgamam | (2)dvitīyaṁ-pādatalaṁ lāṁchitaṁ cakreṇa sahasrāreṇa paripūrṇena,dīpyamānamanyo'nyam | (3)tṛtīyaṁ-hasta-pādāṁgulayo rājahaṁsasyemāḥ | (4)caturthaṁ ca-hasta-pādau mṛdukī  divyavastrasyeva | (5)paṁcamaṁ-hastapādāṁgulayo dīrghāḥ sūkṣmā (līnā)apratimāḥ | (6)ṣaṣṭhaṁ-pādapārṣṇirāyatā dṛsyate klāṁtā | (7)saptamaṁ-eṇijaṁgha ūrdhvamadhaḥ ṛjuḥ | aṣṭamaṁ- kuṁcitanaddhaṁ asthi,asthisaṁdhiranyonya-saṁyuktā argalayojanasyeva | (9)navamaṁ-koṣāvahitaṁ vasti-guhyaṁ aṁgajātaṁ aśva(sya)iva guhyam | (10)daśamaṁ- sthitakaḥ parimṛśati pāṇinā jānukaṁ upari | (11)ekādaśaṁ-ekaikalomakūpa ekaikāni lomāni jātāni,asya lomāni dakṣiṇāvartīni aṁjananīla-varṇāni | (12)dvādaśaṁ-keśā dakṣiṇāvartakajātāḥ suvarṇavarṇāḥ kuṁḍalitāḥ | (13)trayodaśaṁkāyaḥ  suvarṇavarṇaḥ (14)caturdaśaṁ-chaviḥ sūkṣmā mṛdukā nopalipyate rajojalyena | (15)paṁcadaśaṁ-ubhayaskaṁdhaḥ samavartaḥ suparimaṁḍalaḥ | (16)ṣoḍaśaṁ-vakṣo bhavati svastikākṣaram | (17)saptadaśaṁkāyo dīrghaḥ puruṣadviguṇaḥ | (18)aṣṭādaśaṁ-saptasu sthāneṣu sama-paripūrṇaḥ | (19)ūnaviṁśaṁ- kāyo dīrgha āyāmasamāno nyagrodhavṛkṣasyeva | (20)viṁśaṁ-siṁhapūrvāṁga kāyaḥ | (21)ekaviṁśaṁ-samavakṣo bhāgaḥ siṁhasyeva | (22)dvāviṁśaṁ-mukhe catvāriṁśaddantāḥ | (23)trayoviṁśaṁ-samanaddhasamasamaḥ |(24)caturviṁśaṁ-lagnadanto'vivaradantaḥ |(25)paṁcaviṁśaṁ-śuddhaśvetābhāsvarā dantāḥ | (26)ṣaḍviṁśaṁ-supariśuddhakaṁṭhaḥ,yannānārase bhukte na kimapi aprāśu | (27)saptaviṁśaṁ- prabhūtajihvo vāmaṁ dakṣiṇaṁ karṇaṁ (jihvayā)leḍhi | (28)aṣṭāviṁśaṁ-svacchavispaṣṭa-brahmasvaraḥ | (29)ūnatriṁśaṁ-abhinīlavarṇanetraḥ | (30)triṁśaṁ-vṛṣabharājasyeva ūrdhvamadha ubhayato dīrghanetraḥ | (31)ekatriṁśaṁ-keśā viśālāḥ svacchāḥ bhāsvarāḥ mṛdusnigdhasūkṣmā ekavitastidīrghāyatāḥ,muktāstadā dakṣiṇāvartāḥ karavikāyāḥ sanmuktāyā iva | (32)dvātriṁśaṁ-śīrṣe bhavati māṁsapuṁjaṁ (uṣṇīṣam)|"

 

tathā gāthābhiruvāca vacanam |

 

supratiṣṭhitamṛdupādau na gate bhuvi cihnadarśanam |

sahastrāra(cakra)lakṣaṇālaṁkṛtaṁ ujvalavarṇaṁ na kiṁcit aparipūrṇam ||83||

nyagrodhavṛkṣa iva dīrghāyatasamasamaḥ |

tathāgatasya bhavati gopanīyaṁ vastiguhyam ||84||

maṇisuvarṇabhūṣitakāyaḥ sarvalakṣaṇaiḥ parasparamujvalaḥ |

svedasamaṁgato'pyevaṁ na (jātu)malinaḥ ||85||

divyavarṇo'timṛdurdivyacchatreṇa prakṛtyācchāditaḥ |

brahmasvaro raktasuvarṇakāyaḥ puṣkariṇyāṁ prathamaniṣkrāṁtapuṣpamiva ||86||

 

rājā tān lakṣaṇācāryān papraccha | lakṣaṇācāryāḥ sagauravaṁ ūcuḥ,prabhāparipūrṇa kāyaṁ utthāpya bodhisatvasya lakṣaṇaṁ praśaśaṁsuḥ -

 

hastapādayoḥ sarvāṁgasaṁdhiṣu na dṛśyate ko'pi doṣaḥ |

sarvvabhojanarasaparipūrṇaḥ,ṛjuḥ kāyo na vakrakaḥ ||88||

pādatale dṛśyate cakralakṣaṇaṁ,tatsvaro yathā karavīkūjanam |

jānvākṛtiḥ lakṣaṇasaṁyutā pūrvakarmabhirnirmitā ||89||

hastaḥ parimaṁḍalapūrṇasuṁdaraḥ bhrū-netre samucite viśāle |

puruṣasiṁha uttamabalānubhāvo'gratamaḥ ||90||

tasya hanuḥ rathacaturasrasuṁdaraḥ siṁhasyeva kalpate śayyām |

catvāriṁśad daṁtā caturastrāḥ samucitāḥ saṁsaktā madhye'nantarālāḥ ||91||

brahmasvaro'nanyasaṁgataḥ pratyayānugo dūrāntikāt āyāti |

samasthito na vakrakāyaḥ,hastābhyāṁ parimṛśati jānum ||92||

hastaḥ sama-samucito mṛdusulakṣaṇapūrṇasya narottamasya |

ekaikacchidra ekaloma jātaṁ,hastapādau salakṣaṇau ||93||

māṁsajūṭaḥ,abhinīlanetraḥ,ūrdhvamadha ubhayato netreṁ'janam |

ubhau skaṁdhau samavartapūrṇau,dvātriṁśat lakṣaṇāni pūrṇāni ||94||

pādāpirṣṇarnoccanīcā,eṇījaṁghaḥ suṁdaraḥ ṛjuḥ |

devadeva āgata iha gaja iva chinnarajjubaṁdhanaḥ ||95||

duḥkhād vimoktuṁ satvān jāti-jarāvyādhimaraṇasthānāt |

tena karuṇācittenāto vakṣyati satyaṁ catuṣṭayam ||96||

diśan dharmapadasyārthaṁ sattvānāṁ sevāṁ karotyanuttamam |

 

buddha uvāca-"bhikṣavaḥ,vipaśyibodhisatvasya upapattikāle śītoṣṇa-vāta-varṣāta ārakṣārtha evaṁ haste śvetacchatraṁ gṛhītvā devā ākāśopari sthitāḥ |"

 

buddhastadā gāthayovāca-

 

"nareṣvabhūto bhavatīha jāto dvipadānāmuttamaḥ ||97||

sarve devā gauravacittayuktā upasthānaṁ upāsthuḥ ratnacchatravyajanaiḥ |"

 

tasmin kāle pitā rājā'dāt catastro dhātrīḥ- prathamā kṣīrapāyikā,dvitīyā snāpikā,tṛtīyā gaṁdhalepikā,caturthī krīḍāpikā | sukhena saha (tāḥ)poṣayaṁti apramādam | 

 

tathā gāthayovāca-

 

"kṣīrapāyikā karuṇāsnehasānvitā jātaṁ putraṁ atha poṣayanti ||98||

ekā kṣīraṁ pāyayati snapayaṁtyekā,dvegaṁdhavilepikā krīḍāyikā ca |

loke (cā)nuttamo gaṁdhaḥ (tena)liṁpati narottamam ||99||

(yadā)daharo'bhūt deśajanā vilokayaṁti (taṁ)atṛptabhāvena |

 

tadā gāthayovāca-

 

bahujanairmānito lālitaḥ pratyagrakṛtaḥ svarṇapratimā yathā |

puruṣāḥ striyaḥ sarve'tṛptadṛśā taṁ vilokayaṁti ||100||

 

bālyakāle deśajanāḥ sarva ekataḥ samādāya mahārdhaṁ puṣpaṁ iva vilokayanti |

 

tathā gāthayovāca-

 

"dvipadottamasya jātakāle bahujanānāṁ mānito manaāpaḥ |

ādāya sarve vāreṇa dhārayanti vilokayanti mahārghasugaṁdhapuṣpamiva ||101||

bodhisatvo janmakāle trāyastriṁśaiḥ devairiva svanetraṁ na nimiṣati | yasmāt vigatanimeṣaṁ paśyati,tasmāt vipaśyī iti nāma prāpa |

tathā gāthayovāca-

"devānāṁ devo na nimiṣati devāḥ trāyastriṁśā yathā |

paśyan rūpaṁ samyak vipaśyati tasmāt vipaśyī nāma ||102||

bodhisatvasya janmakāle tasya svaraḥ śuddhaḥ,mṛduḥ,gaṁbhīraḥ,yathā kalaviṁkapakṣisvaraḥ |

 

tathā gāthayovāca-

 

"himagiripakṣī yathā nipīya puṣparasaṁ ca gāyati |

tasya  dvipadottamasyā'pi svaraḥ (tathā)spaṣṭaḥ ||103||

 

bodhisatvasya janmakāle (tasya)dūraṁ bilokane netraṁ ekaṁ yojanaṁ paśyati |

 

tathā gāthayovāca-

 

śuddhakarmavipākena prāpya vidyayojjvalaṁ uttamam |

bodhisatvo (hi)netreṇa paripaśyatyekayojanam ||104||

bodhisatvasyopapattikālād āyuḥ śanairvardhate,mahāpraṇīta śālāyāṁ karoti mārgaśikṣāṁ jane'nukampakaḥ guṇakīrtito dūrajanmā |

 

tadā (buddhaḥ)gāthābhiradhyabhāṣata-

 

śiśubhāve'vasat praṇītaśālāyāṁ akarot mārga prabhavan sa lokam |

paśyati sarvān vyavahārān tato vipaśyī nāma (saḥ)||105||

vipulaviśālaviśuddhaprajño'tigaṁbhīro yathā samudraḥ |

hṛṣṭastatra sa kurvan prajñāvivṛddhim ||106||

 

tasmin kāle bodhisatva aicchad vahirgantuṁ darśanāthārya avocat (ca)sārathiṁ-"yojaya aśvaṁ,ratnamaye rathe,gacchāmo'tha caṁkramituṁ udyānaṁ draṣṭum |"bhṛtyo'tha tvaritaṁ upayojanaṁ samāpya pratyāvartya avocat-"idānīṁ (yasya)samyak kālo'sti |"kumāraḥ 

 

tadā ratnarathaṁ ārūḍhaḥ tadudyānagehaṁ gacchan antarā mārge'paśyat ekaṁ jīrṇaṁ puruṣaṁ galitasitadantaṁ,valitamukhaṁ,vakrakāyaṁ,daṁḍaparāyaṇaṁ,durbalaṁ,pravepamānaṁ (pathi)gacchantam | (dṛṣṭvā ca )kumāro'pṛcchad bhṛtyaṁ,-"koyaṁ asti puruṣaḥ?"

 

sa pratyuvāca-"ayamasti jīrṇo manuṣyaḥ |"

punaḥ apṛcchat-"kimiti jarā asti?"

pratyuvāca-"jīrṇaṁ āyuḥ jātaṁ niḥśeṣaṁ āyuḥ,(anena)na bahu jīvitavyaṁ,tasmāducyata eṣa jīrṇaḥ |"

 

punarapi kumāro'pṛchat-"(kaccid)ahamapi bhaviṣyāmi etasmād duḥkhādanatītaḥ ?

pratyuvāca- "āma,jātasya bhavati dhruvaṁ jarā,na (tāṁ)vinā(ke'pi)hīnā vā praṇītāḥ |"

tadā duḥkhī durmanā kumāraḥ tvaritamuvāca bhṛtyaṁ,-"nīyāhi paścād rathaṁ prāsādam |"

(atha kumāraḥ)tūṣṇīṁ pradhyāyamāno'cintayat-"idaṁ jarāduḥkhaṁ prāpsyate mām |"

 

buddhastadā gāthābhiradhyabhāṣata-

 

dṛṣṭvā jarā jīvitaṁ samāpayiṣyati (iti)durbalasya daṇḍena gacchataḥ |

bodhisatvo'ciṁtayadātmani nātīto 'haṁ imāmāpadam ||107||

tasmin kāle pitrā rājñā'laṁkṛte prāsāde punaḥ sundaryaḥ kumāryaḥ (preṣitāḥ taṁ)prasādayitum | bodhisattvastadā gāthābhiradhyabhāṣata-

 

"pitā rājā śrutvā tad vacanaṁ upāyato'laṁkārayāmāsa prāsādabhavanam |

vardhayāmāsa paṁca kāmaguṇān,icchāṁ na kuryāṁ niṣkramaṇasya gehāt"||108||

punaśca paścāt kumāra ājñāpayāmāsa sārathiṁ -

"yojaya rathaṁ niṣkramiṣyāmi vihārāya |"

atha tasya mārge samagacchad eko vyādhitaḥ puruṣaḥ kāyena śithilo mahodaraḥ kṛṣṇamukhaḥ (sva-)mūtrapurīṣe śayānaḥ | na puruṣāḥ prekṣaṁte tam | (sa hi)atiglānaḥ mukhato bhāṣituṁ na samarthaḥ | (dṛṣṭvā ca taṁ kumāraḥ)papraccha sārathiṁ-"ko'yamasti puruṣaḥ ?

pratyuvāca -"ayamasti vyādhitaḥ puruṣaḥ |"

-"vada kimiti vyādhitaḥ?"

pratyuvāca- "vyādhitaḥ (sa)yaḥ pīḍitaḥ duḥkhitaḥ | mariṣyati na cireṇa,tasmāducyate'sau vyādhita iti |"

punaruvāca-"kaccidahaṁ api nāsmād duḥkhādanatītaḥ ?"

pratyuvāca-"āma,jātasya bhavati vyādhiḥ,na tāṁ vinā (ke'pi)hīnā vā praṇītāḥ |"

tataḥ kumāra uvāca durmanāḥ- "evaṁ vadasi cet sārathe,nīyāhi paścāt rathaṁ prāsāde tūṣṇīm |"

(atha)dhyāyamāno'ciṁtayat-"ayaṁ vyādhito duḥkhī,ahamapi bhaviṣyāmi (tathā)|"

bodhisatvaḥ tadā gāthayā'bhāṣata-

apaśyaṁ taṁ ciravyādhitaṁ naraṁ varṇaṁ tasya pītaṁ kṣatam |

mūkaḥ tūṣṇīmacintayaṁ ahaṁ ca nātīta etāmāpadam ||109||

 

pitā rājā tadā punarapṛcchat sārathiṁ- "kaccid vihārāya niṣkrāṁtaḥ kumāro na ātamanāḥ ?"punaścāpṛcchat tasya kāraṇam |

 

sa covāca-"(yāna-)rūḍhaḥ samāgacchat vyādhitena nareṇa,tasmāt na āttamanāḥ |

atha pitā rājā''tmani tūṣṇīṁ acintayat- "ekadā lakṣaṇaciṁtakā vyācakruḥ-niṣkramiṣyati (kumāraḥ)gehāt | adya na sumanāḥ,kimetad evaṁ bhaviṣyati | punarapi karomi upāyam | vardhayāmi kanyāḥ,yathā tāsāṁ gītena prasannacittau'sau na niṣkramed gṛhāt |'atha punarapi alaṁkṛte prāsādabhavane taṁ prasādituṁ suṁdaryaḥ kumāryā niyuktāḥ |

 

tadā bodhisatvo gāthayovācaḥ -

 

rūpa-śabda-gaṁdha-rasa-spraṣṭavyān praṇītān prāsādikān |

tathā upabhuṁkte bodhisatvaḥ pūrvaṁ kṛtapuṇyo yasmāt ||110||

 

atha punarapi anyasmin kāle kumāra ājñāpayat sārathiṁ-

 

"yojaya rathaṁ,nirgamiṣyāmi vihārāya |"

athāsya mārge samāpatat eko mṛtaḥ puruṣaḥ nānāvarṇābhiḥ patākābhiḥ purataḥ paścācca nīyamānaḥ | saṁbaṁdhino jñātayaḥ grāmavāsinaśca atikaruṇaṁ kraṁdaṁtaḥ paridevayantaḥ nayanti taṁ bahirnagaram |

 

kumāraḥ punarapṛcchat-"ko'yamasti puruṣaḥ?"

pratyuvāca-"ayamasti mṛtaḥ puruṣaḥ |"

apṛcchat- "ko'sti mṛto nāma?"

pratyuvāca- "mṛto'sau niruddho loke | vātaḥ prathamaṁ,agniḥ paścāt,sarvāṇi indriyāṇi tyajaṁti mṛtaṁ,anyadā kulāt nirgamayanti | tasmāducyate'sau mṛta iti |"

punarapi kumāraḥ papraccha sāriṁtha- "ahaṁ api (evaṁ)bhaviṣyāmi ?kaccid anatīto'haṁ imāṁ āpadam ?"

pratyuvāca- "āma,jātasya hi dhruvo mṛtyuḥ na (taṁ vinā)bhavati hīnaḥ praṇīto (vā)| "

tataḥ kumāraḥ anāttamanā asumanā uvāca sārathiṁ-

"nīyāhiṁ rathaṁ paścāt prāsādaṁ |

śāṁtaḥ tūṣṇībhūto'cintayat cintayan saḥ- "ayaṁ mṛtyurduḥkhaṁ,ahamapi bhaviṣyāmi (evaṁ)|

 

tasmin kāle buddho'dhyabhāṣata gāthayā -

prathamaṁ apaśyat naraṁ mriyamāṇaṁ,ajñāsīt sa punarjāyata iti

tūṣṇīṁ śāṁto'cintayat ātmani 'ahaṁ (api)anatīta imāṁ āpadami'ti ||111||

tadā punapṛcchat pitā rājā sārathiṁ- "kaccit ca kumāra āttamanā vahirgataḥ ?"

pratyuvāca- "nāttamanāḥ |"

punarapṛcchat tasya kāraṇam | (sa)pratyuvāca-

 

"mārge samāgāt mṛtaḥ puruṣaḥ,tasmānnāttamanā | "

atha pitā rājā tūṣṇīṁ ātmani aciṁtayat-"ekadā lakṣaṇācāryā vyācakruḥ lakṣaṇaṁ kumārasya (yena)niṣkramiṣyati gṛhāt | adya na sumanāḥ,ahaṁ punarapi vidhāsye'syo pāyam | vardhayāṁcakāra tāḥ kanyāḥ,prasādayantu tasya cittamiti,yathā na niṣkramet gehāt |

atha punarapi alaṁkārayāmāsa prāsādabhavanaṁ,niyojayāmāsa kanyāḥ taṁ prasādayitum |

buddhastatra gāthayovāca-

kaumārye bhavati suṁdarībhiḥ kumārībhiḥ parivāritaḥ |

paṁca bhogān bhuṁjānaḥ śakro yathā devendro'sau ||112||

athānyedyuḥ punarājñāpayat sārathiṁ (kumāraḥ)-

"yojaya rathaṁ bahirgamanāya |"

antarāmārge samāgamat apaśyat cāsau ekaṁ śramaṇaṁ paridhāya cīvaraṁ ādāya pātraṁ bhūmau carantam | athā'pṛcchat sa sārathiṁ-

-"ko'yamasti puruṣaḥ ?"

pratyuvāca-"ayaṁ asti śramaṇaḥ |

punaḥ papraccha- "ko'yamucyate śramaṇaḥ ?"

pratyuvāca- "śramaṇo'sau (yaḥ)pravrajati vihāya priyaṁ,niṣkramya gehād anuyuṁkte mārge damayati iṁdriyāṇi,na rajate vāhyeṣu kāmeṣu,anukaṁpakaḥ sarveṣu avihiṁsakaḥ,duḥkheṣu na durmanāḥ,sukheṣu na sumanāḥ,sahate sarvaṁ pṛthivīmiva | tasmāducyate śramaṇa iti |"

kumāro'vadat-"sādhu,ayaṁ mārgaḥ satyaṁ viṣayeṣu samyag bhayadarśaka uttamaḥ praṇītaḥ pariśuddho'karkaśaḥ | atrāsti ānandaḥ |"athāsau ājñāpayat sārathiṁ -

"upanaya rathaṁ tasyopakaṁṭham |

tadā kumāraḥ śramaṇaṁ apṛcchat- "avahārya keśaśmaśu,cīvaraṁvasāna ādāya pātraṁ kiṁ prārthayase?

śramaṇaḥ pratyuvāca- "yaḥ pravrajati gehāt sa icchati damayituṁ cittaṁ caitasikaṁ,sadā virataḥ viṣayarāgāt,sarveṣu satveṣu karuṇāyamāno'vihiṁsamānaḥ,śāṁtacittaḥ śāṁta eva mārge bhavati sāvadhānaḥ |"

kumāra uvāca -"sādhu,ayaṁ paramaḥ satyamārgaḥ "

athājñāpayat sārathiṁ tvaritaṁ (kumāraḥ)-

-ādāya me mahārghaṁ vastraṁ rathaṁ ca pratinīyāhi mahārājasya (antikama)| ahaṁ idāniṁ avahārya keśaśmaśru,parivāsya tricīvaraṁ pravrajya āgārād anuyuṁje (ca)mārgam | tat kiṁniḥśritya ?icchāmi damayituṁ citaṁ cetasikaṁ,pariharāmi dūrato viṣayarajaḥ pariśuddhena ātmanā vasan paryeṣya mārgavidyām |"

tadā sārathiḥ śīgramagacchat pitū rājñaḥ (antikaṁ)pratyāvartayituṁ kumārasya ārohaṇarathaṁ vastraṁ ca ādāya | tataḥ paścāt kumāro'vahārya keśaśmaśru parivāsya tricīvaraṁ prāvrajat āgārāt anvayuṁjata mārgam |

"buddha uvāca- sa ced bhikṣavaḥ,kumāro dṛṣṭvā jīrṇaṁ vyādhitaṁ puruṣaṁ,ajñāsīd

 

 (asti)loke duḥkhaṁ,dṛṣṭvā ca mṛtaṁ puruṣaṁ,(tasya)loke cittarāgaḥ praśrabdhaḥ,dṛṣṭvā ca śramaṇaṁ sarvaśo mahājāgṛto'vātarat rathāt | tasmin kāle pade pade tatra sukhābhibhūtaḥ dūraṁ (akṣipad)baṁdhanam | idamasti satyaṁ gṛhāt pravrajyā,asti satyaṁ niṣkramaṇam |

 

aśruṇvan deśe manuṣyāḥ - "kumāro'vahārya keśaśmaśu dharma(cīvaraṁ)āchādya ādāya pātraṁ āgārāt pravrajito'nuyukto mārgam |"sarve'nyamanyaṁ avadan - "addhā,ayaṁ mārgaḥ satyaṁ syāt (yathā)kumāraḥ pravrājat paryavarjayat ca rājyasammānapadaṁ viśeṣataḥ |"

 

atha caturāśītīsahastraṁ manuṣyāṇāṁ deśasya gatvā kumārasyāntika ayācanta śrāvakā bhavituṁ āgārāt pravrajituṁ,anuyoktuṁ mārge | tadā buddho gāthayā'bhāṣata

pratinivṛto'bhyupāgamat gaṁbhīraṁ dharmamuttamaṁ te śrutvā'nujagmuḥ |

pravrajituṁ dūraṁ hi rāgasnehabaṁdhanāgārāt rahitāḥ sarvabaṁdhanaiḥ ||113||

 

atha kumārastadā yathāvidhaṁ anvajānata | taiḥ sārdhaṁ carati sarvatra grāmād grāmaṁ janapadād janapadaṁ sarvatra (dharma)deśayan | sa prāpya tat sthānaṁ na kimapi gauravaṁ (abhikāṁkṣate)manuṣyāśca,pratyayacatuṣṭayena upatiṣṭhaṁti | bodhisatvo'cintayat-'ahaṁ hi pariṣadā biharan sarvatra janapade manuṣyairākīrṇaḥ,idaṁ na me pratirūpam | yannu ahaṁ vihāya imāṁ pariṣadaṁ pravivikte sthāne viharāmi,tatra mārgaṁ pūrayiṣyāmi vāṁchitam | atha pravivikte sthāna ekākī annvayuṁjata mārge | akarot ca cintāṁ (kṛccha vata re)satvā anukaṁpanīyāḥ,sadā tapaḥparāyaṇā labdhvā kāyaṁ sātaṁkaṁ bhaṁguraṁ,jāyaṁte jīryante vyādhimantaścyavante,sarva duḥkhaṁ upapadyante | cyutā ito jāyaṁte tatra tato jāyaṁte'tra | etatpratyayāt ayaṁ duḥkhaskandhaḥ | (etasmin)saṁsaramāṇaḥ saṁdhāvamānaḥ anaṁta(kālaṁ)kadāhaṁ sākṣātkariṣyāmi duḥkhaskandhaṁ,nirudhyeta (me)jāti-jarā-maraṇam |"

 

atha tasya,manasi abhavat "jātimaraṇaṁ kutaḥ kiṁpratyayaṁ ca bhavati ?"tataḥ prajñāya apaśyat kutaḥ | jātito bhavati jarāmaraṇaṁ,jātirasti jarāmaraṇasya pratyayaḥ | jātirupapadyate bhavataḥ | upādānaṁ tṛṣṇāyā upapadyate,tṛṣṇā'sti upādānasya pratyayaḥ | tṛṣṇā vedanāt upapadyate,vedanā'sti tṛṣṇāyāḥ pratyayaḥ | vedanā sparśataḥ upapadyate,sparśo'sti vedanāyāḥ pratyayaḥ | sparśaḥ ṣaḍāyatanataḥ upapadyate,ṣaḍāyatanaṁ asti sparśasya pratyayaḥ | ṣaḍāyatanaṁ nāmarūpata upapadyate,nāmarūpaṁ asti ṣaḍāyatanasya pratyayaḥ | nāmarūpaṁ vijñānata upapadyate,vijñānaṁ asti nāmarūpasya pratyayaḥ | vijñānaṁ saṁskārata upapadyate,saṁskāro'sti vijñānasya pratyayaḥ | saṁskāro'vidyāta upapadyate,avidyāsti saṁkārasya pratyayaḥ | idaṁ bhavati avidyāpratyayāt saṁskārāḥ saṁskārapratyayād bhavati vijñānaṁ,vijñānapratyāt nāmarūpaṁ,nāmarūpapratyayāt ṣaḍāyatanaṁ,ṣaḍāyatanapratyayāt sparśaḥ,sparśapratyayāt vedanā,vedanāpratyayāt tṛṣṇā,tṛṣṇāpratyayād upādānaṁ,upādanapratyayād bhavaḥ,bhavapratyayād jātiḥ,jātipratyayād jarāvyādhi-maraṇaśoka-paridevaduḥkhadaurmanasyam |

 

ayaṁ kevalo duḥkhaskandhaḥ,| jātipratyayācca bhavaḥ,ayamasti duḥkhasya samudayaḥ |

 

duḥkhaskaṁdhasamudaye samādhīyamāne bodhisatvasya udapādi jñānaṁ,udapādi cakṣuḥ,udapādi vidyā,udapādi āloka,udapādi ṛddhiḥ,udapādi sākṣātkāraḥ | tasmin kāle bodhisatvaḥ punarātmani samādhāt,yoniśo'cintayat- 'kasya abhāve na jarāmaraṇaṁ,kasya nirodhād jarāmaraṇanirodhaḥ?'

 

tataḥ prajñayā'bhisamāyāt jāterabhāve na jarāmaraṇaṁ,jātinirodhād jarāmaraṇanirodhaḥ | bhavasyābhāve na jātiḥ,bhavanirodhād jātinirodhaḥ | upādānasyābhāve na bhavaḥ,upādānanirodhād bhavanirodhaḥ | tṛṣṇāyā abhāve na upādānaṁ,tṛṣṇānirodhād  upādānanirodhaḥ | vedanāyā abhāve na tṛṣṇā,vedanānirodhāt tṛṣṇānirodhaḥ | sparśasya abhāve na vedanā,sparśanirodhād vedanānirodhaḥ | ṣaḍāyatanasyābhāve na sparśaḥ,ṣaḍāyatananirodhāt sparśanirodhaḥ | nāmarūpasyābhāve na ṣaḍāyatanaṁ,ṣaḍāyatana0 nāmarūpanirodhaḥ | saṁskārasyābhāve na vijñānaṁ,saṁskāranirodhaḥ nāmarūpanirodhaḥ - saṁskārasyābhāve na vijñānaṁ,saṁskāranirodhād vijñānananirodhaḥ | avidyāyā abhāve na saṁskāraḥ,avidyānirodhāt saṁskāranirodhaḥ |

 

ayaṁ asti avidyānirodhāt saṁskāranirodhaḥ ,saṁskāranirodhād vijñānanirodhaḥ vijñānanirodhāt nāmarūpanirodhaḥ,nāmarūpanirodhāt ṣaḍāyatananirodhaḥ,ṣaḍāyatananirodhāt sparśanirodhaḥ,sparśanirodhād vedanānirodhaḥ,vedanānirodhāt tṛṣṇānirodhaḥ,tṛṣṇānirodhād upādānanirodhaḥ,upādānanirodhād bhavanirodhaḥ,bhavanirodhād jātinirodhaḥ,jātinirodhād jarāmaraṇaśokaparidevaduḥkhadaurmanasyanirodhaḥ |

 

bodhisatvaḥ samādhāt | duḥkhaskandhanirodhakāle udapādi jñānaṁ udapādi cakṣuḥ,udapādi vidyā,udapādi ālokaḥ,udapādi ṛddhiḥ,udapādi prajñā,udapādi sākṣātkāraḥ |

 

tasmin kāle bodhisatvaḥ pratilomakrameṇa abhisamāyāt,dvādaśa hetupratyayān yathābhūtaṁ ajñāsīt | yathābhūtaṁ jñātvā tatraiva tasmin āsane abhūt anuttaraḥ samyaksaṁbuddhaḥ |

 

tasmin kāle buddho gāthābhiradhyabhāṣata-

 

idaṁ baco'vocad gaṇe,śrṛṇuta yūyaṁ kuśalāḥ |

atīte'paśyan bodhisatvaḥ pūrvāśrutaṁ dharmam ||114||

kasya pratyayād jarāmaraṇaṁ kasya hetośca bhavati |

evaṁ samyag dṛṣṭvā jānīta tasya samudayo jātitaḥ ||115||

kasya pratyayād jātisamudayaḥ kasya hetośca bhavatīdaṁ vastu |

evaṁ manasi kṛtvā jānīta,bhavād jātisamudayaḥ ||116||

tattad upādānaṁ upādāya paryāyeṇa punaḥ vardhate |

tasmāt tathāgatā avadan 'upādānaṁ asti bhavasya hetupratyayaḥ'|117||

gaṁbhīramalākuśalanikāyo vāto vahati yathā na pariśuddhaḥ |

evaṁ upādānalakṣaṇa-hetureṣā jāyate tṛṣṇā ||118||

tato vedanā jāyate,upapadyate duḥkhasamudayo yataḥ |

rāgasya hetupratyayād,sukhaduḥkhamanyonyasaṁgatam ||119||

vedanāsamudayaḥ kasya pratyayād hetuḥ kaśca bhavati vedanāyāḥ|

evaṁ ciṁtayitvā'jñāsīd vedanā jāyate sparśataḥ ||120||

sparśasamudayaḥ kasya pratyayād,hetuḥ kaśca bhavati sparśasya |

evaṁ ciṁtayitvā'jñāsīd sparśaḥ jāyate ṣaḍāyatanataḥ ||121||

ṣaḍāyatanasamudayaḥ kasya pratyayād,hetuḥ kaśca bhavati ṣaḍāyatanasya

evaṁ ciṁtayitvā'jñāsīt ṣaḍāyatanaṁ jñāyate nāmarūpataḥ ||122||

nāmarūpasamudayaḥ kasya pratyayād hetuḥ kaśca bhavati nāmarūpasya |

evaṁ 0 ........................nāmarūpaṁ jāyate vijñānataḥ ||123||

 

vijñānasamudayaḥ kasya pratyayāt 0 ...........................|

evaṁ0........................vijñānaṁ jāyate saṁskārataḥ ||124||

saṁskārasamudayaḥ0.........................................|

evaṁ.................................saṁskāro jāyate'vidyātaḥ ||125||

evaṁ hetupratyaye sati asti satyārthahetuḥ |

āryaprajñayā'bhisamayo dṛṣṭihetupratyayamūlasya ||126||

duḥkhaṁ na āryakṛtaṁ,na cāpi bhavati apratyayaḥ |

tasmād anityaṁ duḥkhaṁ paṁḍitairūpacchedanāt ||127||

sa cedavidyā nirudhyati tadā na bhavati saṁskāraḥ |

sa ced na bhavati saṁskāraḥ,na bhavati vijñānaṁ tadā ||128

vijñānasya nityarodhaścet na bhavati nāmarūpakam |

nāmarūpaṁ niruddhaṁ cet,na bhavati sarvamāyatanam ||129||

āyatanānāṁ nityanirodhe na bhavati sparśaḥ tadā |

sparśasya nityanirodhe tu na bhavati vedanā tadā ||130||

vedanā nityarodhe tu,na bhavati tṛṣṇā tadā |

tṛṣṇā nityarodhe tu,na bhavati upādānaṁ tadā |131||

upādānanityarodhe tu,na bhavati bhavastadā |

bhavanityanirodhe tu na bhavati jātistadā ||132||

jāternityanirodhe tu,na jarā-vyādhi-duḥkhakam |

sarveṣāṁ sarvathā kṣaye paṁḍitastena ucyate ||133||

dvādaśapratyayā atigaṁbhīrā durdarśāḥ (ca)vijñātum |

buddhā evālaṁ saṁboddhuṁ heturasti nāsti vā ||134||

ātmanā jñāyamāne tu nāyatanāni bhavaṁti (hi)|

gaṁbhīraṁ hetupratyayaṁ dṛṣṭvā naro na paraṁ spṛhayatyācāryam ||135||

śaktaḥ skandha-dhātvāyatane vahiḥ kāmī na rāgavān |

lābhī sarvadānānāṁ pariśuddhaṁ pratiphalaṁ dāyakasya ||136||

labdhaṁ cet caturbhāṇakaṁ labhate tatra dhruvaṁ prativedanam |

śaktaḥ baṁdhanagraṁthīnāṁ skaṁdhānāṁ chettumapramādataḥ ||137||

rūpa-vedanā-saṁjñā-saṁskāra-vijñānāni jīrṇapurāṇaratho yathā |

satyaṁ imaṁ dharmaṁ paśyati cet tadā bhavati samyaksaṁbuddhaḥ ||138||

śakuno yathā uḍḍayate nabhasi śaknoti pūrvaṁ paraṁ cānuvātam |

chittvā pāśān bodhisatvo guruvastramiva ḍayate'nuvātam ||139||

vipaśyī tatropaśāntaḥ abhisamabudhyata tatra sarvadharmān |

jarāmaraṇaṁ kiṁpratyayo bhavati,tat kena nirudhyati ||140||

sa idaṁ sākṣātkṛtya jātaḥ śuddhanirmalaprajño'jñāsīt |

jarāmaraṇaṁ jāteḥ jarāmaraṇanirodho jātinirodhataḥ ||141||

vipaśyī buddhaḥ prathamābhisaṁbuddhaḥ tasmin kāle prāyeṇa dvābhyāṁ vihārābhyāṁ viharati | 

 

maitrī vihāreṇa upekṣāvihāreṇa vā | buddhastadā gāthābhiradhyabhāṣata-

 

tathāgato'samasamaḥ prāyeṇānvayuṁjata dviyorvihārayoḥ |

maitryā copekṣayā ca ṛṣirmuktaḥ pāraṁgataḥ ||142||

tasya cittamalabhata svasya bhāvaṁ chitvā sarvapāśān |

āruhya śailaṁ paśyati caturdiśaṁ,tasmād vipaśyī samucyate ||143||

mahājñānālokena tamo vināśya yathā svaccha ādarśaḥ |

lokasyānāśayat mohāntarāyaṁ kṣīṇaṁ jātijarāmaraṇaduḥkham ||144||

 

vipaśyī buddhaḥ pravivikte sthāne punaridaṁ acintayat-"prāpto mayā'tigaṁbhīro'dbhuto durjñeyo durdṛśo'nuttaro dharmaḥ prahāṇaṁ nirodhaḥ antarāyopaśāmakaḥ paṁḍitairvedanīyaḥ na pṛthagjanairlabhyaḥ | yataḥ sattvā nānādhimuktikā nānādṛṣṭikā nānāgrāhiṇo nānāśikṣāstataste nānādṛṣṭayaḥ | pratyekaṁ te sukhaviṣayasamanvāgatāḥ pratyekaṁ te caryācittāḥ,tasmāt te na jñātuṁ śaknuvaṁti imaṁ atigaṁbhīraṁ hetupratyayaṁ,bhūyo durjñeyaṁ tṛṣṇākṣayaṁ nirvāṇam | ahaṁ cet teṣāṁ deśeyaṁ,te nūnaṁ na jñāsyaṁti,(evaṁ)bhaviṣyati ca me kevalaṁ klamatho vihiṁsā |"evaṁ cintayitvā tūṣṇībhūto na uvāda dharmam | atha brahmā devarājo'jñāsīt vipaśyitathāgatasya cittaṁ acintayat ca-

 

"naśyati vata re,ayaṁ lokaḥ,vinaśyati vata re,śīgraṁ ayaṁ lokaḥ | (sa)ced vipaśyī buddho labdhvā gaṁbhīraṁ aṇuṁ etaṁ dharmaṁ necchati deśitum (atha)yathā balavān puruṣaḥ bāhudvayaṁ saṁkocayet evaṁ sa brahmā devaprāsādataḥ tat kṣaṇaṁ (antardhāyaṁ)āgamyāvātiṣṭhad buddhasya saṁmukhe,śirasā pādau vaṁditvā'tiṣṭhat ekamantam | atha brahmā devarājo dakṣiṇaṁ jānu pṛthivyāṁ sthāpayitvāṁ'jaliṁ badhvā'vocad buddham -

 

"icchatu bhagavān karotu etarhi dharmadeśanām | saṁti idānīṁ ime satvā alpakleśāḥ tīkṣṇabalendriyā sagauravacittāḥ sukhena ājñātāro vibhyati paralokād amuktaghoṣāḥ śaktā niroddhuṁ akuśalaṁ,dharmaṁ,kuśalāt mārgād bahiḥ |"

 

(atha)buddha uvāca mahābrahmāṇaṁ - "evameva etad yathā tvaṁ vadasi | ahaṁ punaḥ vivikte sthā ātmani acintayaṁ - atigaṁbhīro'ṇubhuta eṣa saddharmaḥ,ahaṁ ca teṣā deśeyaṁ te ca na ājānīyuḥ,tacca meṁ bhavet klamatho vihiṁsā | tasmādahaṁ tūṣṇīṁ notsuko deśayitu dharmam | ahamito'saṁkhyeyakalpapūrvaṁ ātāpī prahitātmā'pramatto vyaharaṁ anuttaraṁ (brahma-)caryaṁ,athādhyagacchaṁ durlabhametaṁ dharmam | sa ced vadeyaṁ krodhanāyānyasmai satvāya  tannūnaṁ,anudgṛhītaṁ bhavet | (tacca)bhavet me klamatho vihiṁsā | ayaṁ dharmo'ṇurabhutaḥ,lokato vipratīpaḥ | satvāḥ kāmaratā ajñā avāṭā,nālaṁ jñātuṁ deśanāṁ (me)| brahmarāja,-evaṁ paśyāmi ahamatra tena tūṣṇīṁ,necchāmi dharma deśituṁ |"

 

atha brahmā devarājaṁ punaryayāce hṛdayāt prārthayan sakaruṇaṁ yāvat tṛtīyaṁ- "sa ced bhagavān na diśati dharmaṁ,naśyati vata re ayaṁ lokaḥ | kṛcchaṁ vata re,necchati bhagavān akāle deśayitum,atha satvā'dho gamiṣyaṁti aparāṁgatim |"

 

tadā bhagavān śrutvā'bhiprārthayamānasya brahmarājasya triryācanāṁ,buddhacakṣuṣā'paśyat- "loke satvāḥ samanvāgatāḥ kleśena sthūlena aṇunā,tīkṣṇamaṁdendriyāḥ sukhena duḥkhena vā vineyāḥ | 

 

sukhavineyā ye vibhyati paralokād | tasmādalaṁte nirodadhuṁ akuśalaṁ dharmaṁ utpannakuśalagatikāḥ | yathā (punaḥ)utpalinyaḥ padminyo vā kumudinyaḥ puṁḍarīkiṇyo (vā sarasi)bhavaṁti maline paṁke jāyamānāḥ | (tatrekatyā)na yāvad jalaṁ,anyā tiṣṭhaṁti abhyudgamya jalena,anyā vā bhavaṁti apsuloka evam |"

 

atha bhagavān uvāca brahmarājaṁ - "anukaṁpāṁ upādāya te deśayiṣyāmi idānīṁ amṛtadharmadvāraṁ,dharmamati gaṁbhīraṁ adbhutaṁ duvijñeyam | idānīṁ ye śrāddhāḥ,prasannāḥ,teṣāṁ,deśayāmi,na tu vivadamānebhyā udapratebhyaḥ | anupakārakaṁ tebhyāṁ deśanam | "

 

atha brahmarājo 'buddhenopagṛhītā prārthanā ma'iti saṁtuṣṭa utthāya pradakṣiṇāṁ kṛtvā buddhasya pādau tribāraṁ śirasā vaṁditvā tatkṣaṇaṁ antaradhāt | aciraprakrānte tasmin atha tathāgataḥ tūṣṇīṁ ātmanyacintayat- 'kaṁ prathamaṁ deśayaṁ dharmam'| athācintayadātmani 'prativasataśca baṁdhumatīnagare kumāro yaśaḥ mahāmātyaputraḥ tiṣyaśca | tābhyo vivṛṇuyāṁ amṛtadharmadvāram |" 

 

atha bhagavān yathā balavān puruṣaḥ samaṁjite vimiṁjeta vā (prasāritaṁ)bāhuṁ,tathā tatkṣaṇaṁ mārga vṛkṣe antardhāya yatra baṁdhumatīnagare baṁdhu (mato)rājño mṛgadāvavanaṁ tatra prajñapta āsane nyaṣīdat | atha buddho gāthayā'bhāṣata-

 

siṁho yathā svacchandaḥ  parikramate vane |

evaṁ buddho'pi parikramate'vyāhatagatiḥ ||145||

 

(atha)vipaśyī buddha āmaṁtrayate sma udyānapālaṁ -"praviśya nagaraṁ vada rājaputraṁ yaśasaṁ (khaṁḍaṁ)mahāmātyaputraṁ tiṣyaṁ ca kaccit na jānāti (bhavān)vipaśyī buddha idānīṁ vasati mṛgadāvavane,iccheḥ draṣṭum | (yasya idānīṁ )kālo manyate (svāmī)|"

 

atha udyānapāla ādeśaṁ gṛhītvā yatra tayordvayoḥ puruṣayoḥ sthānaṁ tatrā'gamat,avocacca buddhasyādeśam | tacchrutvā ubhau upasamakratāṁ buddhasya sthānam | (upasaṁkramya ca)śirasā baṁditvā (buddhasya)pādau ekamantaṁ nyaṣīdtām | tayorbuddho'nupūrvyeṇa dharmaṁ prathamaṁ prakāśayāmāsa sukhena udagrāhayituṁ,tad yathā dānakathāṁ,śīlakathāṁ svargopapattikathāṁ,kāmānāṁ,apakāraṁ saṁkleśasya ūrdhvāśravabhūmyantarāyasya prajñānaṁ vinirgamaṁ atyaṁtaṁ suṁdaraṁ pariśuddham | yadā bhagavān apaśyat tayorubhayoḥ cittacaittaṁ mṛdu udagraṁ prasannaṁ hṛṣṭaṁ saddharmagrahaṇasamarthaṁ,atha tābhyāṁ deśayāmāsa duḥkhaṁ āryasatyaṁ,vyācakāra ghoṣayāṁcalāra duḥkhasamudayāryasatyaṁ,duḥkhanirodhārya satyaṁ duḥkhanirodhāgāminīpratipadāryasatyaṁ ca | atha rājaputrasya yaśasaḥ tiṣyasya ca mahāmātyaputrasya tasminnevāsane vītamalaṁ birajaṁ pariśuddhaṁ dharmacakṣurudayādi,tadyathā śuddhaṁ vastraṁ sukhena gṛhṇīyād rajanam |

 

tasmin kāle bhaumā devā tatrāgāyanta idaṁ vacanaṁ - "vipaśyī tathāgataḥ baṁdhumatīnagare mṛgadāvodyāne pravartayāṁcakāra anuttaraṁ dharmacakraṁ,(kenāpi)śramaṇena brāhmaṇena sarvairdevaiḥ mārabrahmaṇā cānyena lokajanena apravartyam | evaṁ pravarttitaḥ śabda upari (yāvat)caturo devarājān yāvacca parinirmmitavaśavattidevaṁ,kṣaṇena prāpto brahmadeva lokam |

 

bhagavān (tasmin)samaye gāthābhiradhyabhāṣata-

 

tuṣṭacittaḥ samutthāya prāśaṁsata tathāgatam |

vipaśyī bhūtvā buddho'nuttaraṁ dharmacakraṁ prāvarttayat ||146||

totirāja upapanna upākramad baṁdhupurīm |

yaśastiṣyayoḥ kṛte prāvarttayata catuḥsatyadharmacakram ||147||

atha labdhvā yaśastiṣyau buddhasya deśanām |

pariśuddhaṁ dharmacakraṁ brahmacaryamanuttaram ||148||

atha devāḥ trāyastriṁśāḥ śakraśca devānāmiṁdraḥ |

hṛṣṭatuṣṭā mitha ūcuḥ sarvairdevai raśrutam ||149||

buddho jāto loke prāvartayad dharmacakramanuttaram |

vṛddhirdevānāṁ sarveṣāmasurāṇāṁ ca parihāṇiḥ ||150||

utthāya viśvaśravā nāma ṛṣiduḥkhe jñānaṁ lokato virāgaḥ |

sarveṣu dharmeṣvātmasthitaḥ prāvarttayat prajñayā dharmacakram ||151||

abhāvayat samasamaiḥ dharmairavaśiṣṭhaiḥ cittaṁ nirmalam |

parijñātuṁ jātimaraṇāntarāyaṁ prāvarttayat prajñāyā dharmacakram ||152||

nirodhāya duḥkhasya virāgāya ca sarvadoṣāṇām |

niṣkāmo'labhata ātmasthitim |

rāga-lobha-saumanasyavarjitaḥ prāvarttayat prajñayā dharmacakram ||153||

śreṣṭho narāṇāṁ saṁbuddho dvipadāmuttamo vaśī|

sarvavaṁdhivarnimuktaḥ prāvarttayat prajñayā dharmacakram ||154||

deśayan kuśalaṁ nānā''cāryakaṁ māraśatro rvijetā |

vigataḥ sarvairakuśalaiḥ prāvarttayat prajñayā dharmacakram ||155||

nirāstravo mārajit sarvendriyeṣvapariśrāntaḥ |

kṣīṇāstravo vigatamārapāśaḥ prāvarttayat prajñayā dharmacakram ||156||

sa cet śikṣeta niścinuyāt sarvān dharmān anātmataḥ |

ayamasti dharmeṣūttaraḥ prāvarttayat 0 ||157||

necchati yata ājīvalābhaṁ api na yācate yaśaḥ |

satveṣu teṣu karuṇāyamānaḥ prāvarttayat 0 ||158||

dṛṣṭvā satvān dukhāntarāyamagnān jarāvyādhi-mṛtyubhiḥ pīḍitān |

etābhiḥ tisṛbhiḥ durgatibhiḥ prāvarttayat 0 ||159||

kṣīṇarāgadveṣamohaḥ prahīṇatṛṣṇāmūlaḥ |

acalaśca vimuktau prāvarttayat 0 ||160||

ātmā (hi)jetuṁ durjayo'karod jina ātmajayam |

duḥkhaṁ jetuṁ ajayat māraṁ prāvarttayat || 161||

anuttaraṁ dharmacakramidaṁ buddha eva tadā pravarttayitumalam |

sarvairdevaśatrumārabrahmabhirnālaṁ,duṣpravartyam ||162||

saṁbuddhapravartitaṁ dharmacakraṁ hitāya deva-manuṣyāṇām |

etān deva-manuṣyān śāstā'tārayat paraṁpāram ||163||

 

tadā rājaputro yaśo mahāmātyaputraḥ tiṣyaścāpaśyatāṁ dharmaṁ,alabhatāṁ phalaṁ amṛṣābhūtaṁ paripūrṇaṁ abhayam | atha tau ūcatuḥ buddhaṁ etad vacanaṁ- "icchāvaḥ tathāgatasya supariśuddhe dharmavinaye brahmacaryaṁ caritum |"

 

buddha uvāca- "sādhu,etāṁ bhikṣū,mama dharme pariśuddhe ātmanisthito caratāṁ (brahmacaryaṁ)samyagduḥkhakṣayāya |"

 

tasmin kāle dvau janau alabhatāṁ upasaṁpadam | upasampādya tathāgato nacireṇa prādurakarot nirmāya trīṇi vastūni,tadyathā prathamaṁ ṛddhipāda iti,dvitīyaṁ paracittajñānaṁ iti,tṛtīya ca śikṣā-śīlaṁ iti | tadā alabhatāṁ anāstravāṁ cetovimuktiṁ avicikitsataprajñatām |

 

tasmin kāle baṁdhumatīnagare'śrṛṇot mahājanaḥ -

 

"dvau janau prabrajya āgārāt śikṣete (bodhi-)mārgaṁ,ādāya cīvaraṁ pariśuddhaṁ pātraṁ ca bhāvayato brahmacaryam | (atha)te sarve parasparaṁ ūcuḥ - "addhā,satya eṣa mārgaḥ yata etau cakratuḥ paritatyajatuḥ lokasatkāram |"

 

atha nagarāt caturaśītisahastra manuṣyāḥ jagmuḥ mṛgadāve,yatra vipaśyī buddhaḥ sthitaḥ | baṁditvā ca (buddhasya)pādau ekamantaṁ nyaṣīdan | deśayāmāsa buddha ānupūrvyeṇa dharmyāṁ (kathāṁ),tadyathā dānakathāṁ,śīlakathāṁ,svargakathāṁ,kāmānāṁ ādinavaṁ apariśuddhatāṁ hīnānāṁ āstravāṇāṁ,sabhayatāṁ,prāśaṁsacca naiṣkarmyasya bhāvam atisūkṣmaṁ pariśuddhaṁ anuttaram | yadā bhagavān apaśyat taṁ mahājanaṁ mṛducittaṁ śrāddhaṁ prasannaṁ hṛṣṭatuṣṭaṁ bhavyaṁ saddharmalābhāya | atha taṁ adeśayat dukhaṁ ārya satyaṁ saṁvadamānaḥ saṁvibhajamānaḥ,prākāśayat,vyākarocca duḥkhasamudayaṁ āryasatyaṁ,duḥkhanirodhaṁ āryasatyaṁ,duḥkhanirodhagāminīpratipadaṁ āryasatyam | atha tat caturāśīti janasahastraṁ tasminevāsane'labhata pariśuddhaṁ dharmacakṣuḥ,tadyathā'vadātaṁ vastraṁ samyag gṛhaṇīyād rajanam | apaśyat alabhata ca phalaṁ pūrṇaṁ abhayaṁ amṛṣādvāreṇa |

 

atha te'vadan buddhaṁ ca idaṁ vacanaṁ-

"icchāmo vayaṁ tathāgatasya supariśuddhe dharmavinaye brahmacaryaṁ caritum | "

 

buddha uvāca - "sādhu,eta bhikṣavaḥ,mama dharme ātmasthitāḥ carata (brahmacaryaṁ)samyagduḥkhakṣayāya |"

 

atha caturāśītijanasahastraṁ alabhata upasaṁpadam | upasaṁpādya ca tathāgato nacireṇa paryapūrayat bhagavataḥ trivastukāṁ śikṣāṁ,tatra prathama  ucyate ṛddhipādaḥ,dvitīyaṁ ucyate paracittajñānaṁ,tṛtīyamucyate śikṣāśīlam | atha te'labhanta anāstravāṁ cetovimuktiṁ avicikitsaprajñāṁ caturāśītisahastraṁ janāḥ |

 

atha aśrṛṇvan baṁdhumatījanāḥ - "buddho (bhagavān)mṛgadāve prāvarttayad anuttaraṁ dharmacakraṁ kenāpi śramaṇenabrāhmaṇena devena māreṇa ca aprāvartyam |"

 

tadā baṁdhumatīvāsina upasaṁcakramuḥ tat sthānaṁ,yatra bhagavān sthitaḥ | upasaṁkramya ca śirasā vaṁditvā (bhagavataḥ)pādau ekamantaṁ nyaṣīdan | tadā buddho gāthayā'bhāṣata-

 

yathā yācante śaraṇāt pradīpāt śīghraṁ kāmayanto nirodhasthānam |

eva janā,api śīghraṁ upajammuḥ taṁ tathāgatam ||164||

 

api caivaṁ ,tasmin kāle baṁdhumatyāṁ abhavat triśatāṣṭacatvāriṁśatsahastraṁ  mahābhikṣusaṁghaḥ | yaśo bhikṣustiṣyo bhikṣuśca tasmin saṁghe udgamya ākāśakāyāt niṣkāsayāmāsatuḥ jalaṁ agniṁ (yamakaprātihāryaṁ),adarśayatāṁ ca ṛddhiṁ mahājanāya,deśayāṁcakraturaṇuṁ dharmam |

tasmin kāle tathāgataḥ tūṣṇīṁ svacitta uvāca- "asmin nagare ca bhavati triśatāṣṭacatvāriṁśatsahastraṁ mahābhikṣusaṁghaḥ,yannu ahaṁ preṣayeyaṁ dvau dvau pratyekaṁ sthānaṁ ṣaṣṭhe saṁvatsare ca pratyāvarttanaṁ nagare teṣāṁ,deśayaṁtu ca te paripūrṇaṁ śīlam |"

 

ājñāsīt ca tathāgatasya cittaṁ sahāṁpatiḥ brahmā (si-tu-brahma-devo),atha yathā balavān puruṣaḥ samiṁjiṁta bāhuṁ prasārayet,tathā tasmād devalokāt niṣkramya upākramat ihātra bhagavataḥ puraḥ śirasā vaṁditvā ekamantaṁ atiṣṭhat | ekamantaṁ sthitvā ca uvāca buddhaṁ -

 

"evameva bhagavān,asmin baṁdhumatīnagare bahubhikṣusaṁghaḥ,yuktaḥ sarveṣāṁ saṁvibhāgaḥ sarvatra cārikā ca,ṣaṭasu saṁvatsareṣu pratyāvarttanaṁ cāsmin nagare | deśayaṁtu te paripūrṇaṁ brahmacaryaṁ ārakṣiṣyāmi ca tatra chidraṁ na lābhaṁ gaveṣayet |"

 

tadā tathāgato devasya vacanaṁ śrutvā tūṣṇīṁ anvajñāsīt | dṛṣṭvā anujānanaṁ buddhasya sahāṁpatirdevo vaṁditvā buddhasya pādau tat kṣaṇaṁ antardhāya ūrdhvaṁ devalokaṁ pratyāvarttata |

 

na cireṇa tasya gamanāda buddhastān bhikṣūn uvāca-

idānīṁ asmin nagare bahubhikṣusaṁghaḥ,parito gacchata cārikārthaṁ,ṣaṇṇāṁ saṁvatsarāṇāṁ paścād āgacchata śīlaṁ (prātimokṣaṁ)uddeṣṭum |"

 

tadā te bhikṣava udgṛhya buddhasya vacanaṁ pātra-cīvaraṁ ādāya vaṁditvā ca buddhaṁ agaman |

tasmin kāle buddho gāthayā uvāca -

prāhiṇod buddhaḥ saṁghaṁ vītamohaṁ vītalobhaṁ ca |

yathā dṛḍhaḥ suvarṇapakṣaḥ haṁso nipatet riktapuṣkariṇyāḥ ||165||

atha sahāṁpati deva ekaṁ saṁvatsara vihāya uvāca tān bhikṣūn-

"niṣṭhitaṁ ekaṁ saṁvatsaraṁ yuṣmākaṁ (cārikāṁ)caramāṇānāṁ,avaśiṣyaṁte paṁca saṁvatsarāṇati jānīta | yaṁ ṣaṇṇāṁ saṁvatsarāṇāṁ atyayena pratyāvartya uddiśata prātimokṣam |"

 

evaṁ yāvat ṣaḍ varṣaṁ devaḥ punaruvāca vacanam |

evaṁ yāvat ṣaṣṭhe saṁvatsare devaḥ punaruvāca vacanam-

"paripūrṇāni ṣaṭ saṁvatsarāṇi,pratyāvarttadhvaṁ prātimokṣaṁ uddeṣṭum |"

atha te bhikṣavaḥ pratiśrutya devasya vacanaṁ pātracīvaraṁ ādāya pratyāgaman baṁdhumatīnagare,gatāśca mṛgadāve (yatra)viharaṁti vipaśyī buddhaḥ | śirasā vaṁditvā buddhasya pādau ekamantaṁ nyaṣīdan | tasmin kāle buddho gāthayā'dhyabhāṣata-

yathā hastī suvinītaḥ kāmanāṁ nānugacchati |

evaṁ saṁghaḥ (suvinītaḥ)śikṣāṁ anupratyāvarttate ||166||

 

tasmin kāle tathāgato mahataḥ saṁghasya purata ūrdhva vāte paryaṁkaṁ ābhujya nyaṣīdat adiśacca prātimokṣasūtraṁ kṣāṁtiṁ prathamaṁ adiśad buddho nirvāṇaṁ- na bhavati keśa-śmaśravavahāreṇa muṁḍo'thaśramaṇaḥ |

 

tasmin kāle sahāṁpati rdeva upāgamya buddhasya nātidūre gāthābhirabhāṣat stomanavacanaṁ-

 

tathāgato mahāprājñaḥ sūkṣmādbhutakevalottamaḥ |

samyagbhāvanā paripūrṇo'bhavat samyaksaṁbuddhaḥ ||167||

satveṣvanukaṁpayā loke paripūrṇaṁ mārgam |

caturṇāṁ āryasatyānāṁ śrāvakebhyaḥ sādiśat ||168||

duḥkhaṁ duḥkhasamudayaṁ ca duḥkhanirodha-satyaṁ (ca)|

āryāṣṭāgikaṁ mārgaṁ prāpya sthānaṁ surakṣitam ||169||

vipaśyī buddhaḥ prādurbhuya loke saṁghamadhye 

 sūryo yathā prabhayā prabhāsate ||170||

imāṁ gāthāṁ uktvā (sa)tatraivāntaradhāt |

 

tasmin kāle bhagavān uvāca tān bhikṣūn -

 

pūrvaṁ ekadā rājagṛhe gṛddhakūṭapavarte'bhūvam | tadā mama citta idaṁ abhūt- yaḥ ko'pi mama upasthānaṁ ṛcchati sahāṁpatidevaṁ parivarjya,sa ceda jāyate deveṣu,na punarāgamiṣyatīha | punarapi bhikṣavaḥ,tadā mama citta idaṁ abhūt-icchāmi ahaṁ yāvat deveṣu upari gantum | atha ahaṁ yathā valavān puruṣaḥ sammiṁjitaṁ bāhuṁ prasārayet (prasāritaṁ vā samiṁjet,tasmineṣa)kāle ito nirgamya prādurabhūtaṁ teṣu deveṣu | atha te sarve devā māṁ draṣṭuṁ āgatāstatra | (āgamya)ca śirasā vaṁditvā ekamantaṁ sthitā ūcuśca idaṁ vacanaṁvayaṁ sarve śrāvakā vipaśyinam tathāgatasya,tasmād buddhadeśanā (śravaṇārthaṁ)āgatā iha | (atha)ādiśad buddho hetuṁ pratyayaṁ sādyantaṁ punaḥ (bhaviṣyati)śikhī buddhaḥ,viśvabhūḥ buddhaḥ,krakusacchanda,konāgamano buddhaḥ,kāśyapo buddhaḥ,śākyamunirbuddhaḥ | sarva ime bhavanti śāstāraḥ | ahaṁ etaddeśanārthaṁ āgata iha avadaṁśca te buddhāḥ sahetu-pratyayaṁ sādyantaṁ,jātā ca akaniṣṭhaloke evam |

 

tasmin kāle buddho gāthāmirabhāṣata-

puruṣo yathā balavān bāhuṁ samiṁjeta prasārayet |

ahaṁ akaravaṁ ṛddhividhaṁ gantuṁ akaniṣṭhadeveṣu ||171||

saptame mahāsvarge?jitvā ubhayaṁ māram |

apaśyan anantā devā avadan kṛtvāṁ'jalim ||172||

yathā śa-tu-vṛkṣaḥ śakraḥ śāstāramaśruṇot |

sulakṣaṇaṁ puṇyaṁ sudarśanaṁ devāḥ ||173||

padmapuṣpaṁ yathā nolipyate jalena |

tathā bhagavān anāstravo gataḥ sudarśanai ||174||

sūryo yathā prathama udgataḥ pariśuddho'nāvilaḥ |

prabhā yathā śaradindoḥ prāptaṁ paramamanuttamaṁ ekam ||175||

imeṣu paṁcasvāvasatheṣu sarve jāyante śuddhakarmāṇaḥ |

śuddhacittāḥ tata āgatya na kleśaṁ prāpnuvaṁti te ||176||

pariśuddhaṁ cittamāgamya bhūtvā buddhasya śrāvakāḥ |

parihāya kleśopādānaṁ santuṣṭā anupādānāt ||177||

 

dṛṣṭvā dharmaṁ niścitaṁ vipaśyinaḥ sutaḥ |

śuddhacittaḥ samāgataḥ saṁgamya maharṣiṇā ||178||

śikhibuddhasya suto virajaḥ (ca-)saṁskṛtaḥ |

cittaṁ saṁśodhya gato nirgamya bhava svāminaḥ ||179||

viśvabhū (buddhasya)sutaḥ sarvendriyaparipūrṇaḥ |

śuddhacittaḥ samāgataḥ sūryasyeva prabhā nabhasi ||180||

krakucchandasya putraḥ sarvān parihāya kāmān |

śuddhacitto'gamat pūrṇacandraprabhāsvaraḥ ||181||

koṇāgamanasya putraḥ virajaḥ (ca-)saṁskṛtaḥ |

śuddhacittato'gamat māṁ anuttaradeva iva cintayan ||182||

aśaknot maharṣiḥ prathamaṁ ṛddhipādam |

upāyuṁktātibalaṁ cittaṁ bhavituṁ buddhasya śrāvakaḥ ||183||

śuddhacittasya saṁjāto bhavituṁ buddhasya śrāvakaḥ |

vaṁditvā tathāgataṁ avocat  puruṣottamam ||184||

prāpto mārga iha janmani nāmagotraṁ (ca)|

samyagdṛṣṭiṁ dharmaṁ gaṁbhīraṁ prāpto'nuttaraṁ mārgam ||185||

viviktasthāpito bhikṣavo vigatāntārajomalāḥ |

akusīti-vīryā raṁbhiṇaḥ chetsyaṁti bhavapāśam ||186||

ime santi sarve buddhā sādyantahetupratyayāḥ |

saktāstathāgatāstena (diśanti)deśanāḥ ||187||

 

buddho'vocadidaṁ mahāvadānasūtraṁ atha te bhikṣavaḥ śrutvā buddhasya bhāṣitaṁ āttamanasaḥ samanvamodantta ||

 

|| (iti)buddhabhāṣite dīrghāgamasūtre prathamaḥ bhāgaḥ ||