The rights of the materials herein are as indicated by the source(s) cited. Rights in the compilation, indexing, and transliteration are held by University of the West where permitted by law. See Usage Policy for details.
Ðêm dài cho kẻ thức, đường dài cho kẻ mệt, luân hồi dài, kẻ ngu, không biết chơn diệu pháp.Kinh Pháp cú (Kệ số 60)
Người ngu nghĩ mình ngu, nhờ vậy thành có trí. Người ngu tưởng có trí, thật xứng gọi chí ngu.Kinh Pháp cú (Kệ số 63)
Hãy tự mình làm những điều mình khuyên dạy người khác. Kinh Pháp cú
Người cầu đạo ví như kẻ mặc áo bằng cỏ khô, khi lửa đến gần phải lo tránh. Người học đạo thấy sự tham dục phải lo tránh xa.Kinh Bốn mươi hai chương
Với kẻ kiên trì thì không có gì là khó, như dòng nước chảy mãi cũng làm mòn tảng đá.Kinh Lời dạy cuối cùng
Cỏ làm hại ruộng vườn, sân làm hại người đời. Bố thí người ly sân, do vậy được quả lớn.Kinh Pháp Cú (Kệ số 357)
Nhẫn nhục có nhiều sức mạnh vì chẳng mang lòng hung dữ, lại thêm được an lành, khỏe mạnh.Kinh Bốn mươi hai chương
Không nên nhìn lỗi người, người làm hay không làm.Nên nhìn tự chính mình, có làm hay không làm.Kinh Pháp cú (Kệ số 50)
Người có trí luôn thận trọng trong cả ý nghĩ, lời nói cũng như việc làm. Kinh Pháp cú
Hương hoa thơm chỉ bay theo chiều gió, tiếng thơm người hiền lan tỏa khắp nơi nơi. Kinh Pháp cú (Kệ số 54)
Trang chủ »» Kinh Bắc truyền »» Mục lục »» Kinh Abhidharmadīpaḥ »»
abhidharmadīpaḥ
vibhāṣāprabhāvṛttisahitaḥ|
prathamo'dhyāyaḥ|
prathamaḥ pādaḥ|
[1] yo duḥkhahetuvyupaśāntimārgaṁ pradarśayāmāsa narāmarebhyaḥ|
taṁ satpathajñaṁ praṇipatya buddhaṁ śāstraṁ kariṣyāmyabhidharmadīpam||
[2] sattvādyananyathābhāve vyaktābhāvaḥ prasajyate|
tadvikārādvikāritvaṁ prakṛtestadabhedataḥ||
[3] na karma svakatotsargāt jñavyaktātmakatā malāḥ|
prākpakṣe muktyabhāvaśca dvitīye'nye'pyupaplavāḥ||
[4] rūpaskandho hi netrādyā daśāyatanadhātavaḥ|
dharmasaṁjñe trayaskandhāḥ sā'vijñaptirdhruvatrayāḥ||
[5] manaḥsaṁjñakamanyo'pi saptavijñānadhātavaḥ|
āyadvāraṁ hyāyatanaṁ dhāturgotraṁ nirucyate||
[6] yogarūpyānukūlyāderdvādaśāyatanīṁ muniḥ|
buddhyādyekatvadhīhānyai dhātūṁścāṣṭādaśoktavān||
[7] ṣaṇṇāmanyo nyatantratvātkāraṇaṁ yaddhi tanmanaḥ|
rūpyarūpāśrayāstitvātpañcānāṁ rūpyudāhṛtaḥ||
[8] skandhāyatanadhātūnāṁ svātmanā saṁgrahaḥ smṛtaḥ|
svātmanā nityamaviyogāt samatvaṁ cittacaitasām||
[9] tadākhyā ye'nyasūtroktāsteṣāmeṣveva saṁgraham|
brūyācchāstranayābhijño buddhyāpekṣya svalakṣa[ṇam]||
[10] anyonyasaṁgraho jñeyaḥ skandhādīnāṁ yathāyatham|
nādhvasvapatanādibhyo nityānāṁ skandhasaṁgrahaḥ||
[11] dharmaskandhasahastrāṇāmaśīterapi saṁgrahaḥ|
jñeyo'vataraṇeṣveva taiḥ sanmārgāvatāraṇāt||
[12] dharmaskandhapramānaṁ (ṇaṁ) tu satyāderekaśaḥ kathā|
tatsatattvaṁ tu keṣāñcidvāṅnāmāpīṣyate paraiḥ||
[13] sattvaprajñaptyupādānaṁ maulaṁ ṣaḍdhātavo matāḥ|
proktāstadbhedato yasmādasminmāro(smimāno) nivartate||
'satkāyadṛṣṭipuṣṭatvāt'
[14] kliṣṭameva hi vijñānaṁ [draṣṭavyaṁ] janmaṇi (ni) śrayāt|
khadhātuḥ pṛthagākāśādrūpāyatanasaṁgrahāt|
[15] nabhaḥ khalu nabho dhātorāsanno hetureṣa tu|
bhūtānāṁ tāni tajjasya rūpasyaitattu cetasaḥ||
[16] pratyakṣavṛttiryattatprāgaprāptagrāhyato'pi yat|
tato'pi yaddavīyo'rthaṁ paṭiṣṭhamitarādapi||
abhidharmadīpe vimāṣāprabhāyāṁ vṛttau prathamā(mā) dhyāsya dvitīyaḥ pādaḥ||
prathamādhyāye
tṛtīyapādaḥ|
[17] sanidarśaṇa (na) ādyārthaḥ mūrttāḥ sapratighā daśa|
anyatra rūpaśabdābhyāṁ ta evāvyākṛtā matāḥ||
[18] śeṣāstridhā iha sarve'pi rūpadhātau caturdaśa|
rasagandhau savijñānau dhātū hitvā trayontimāḥ||
[19] sāsravāṇā (nā)stravā antyāstrayaḥ śeṣāstu sāsravāḥ|
sālambaprathamāḥ pañca sopacārāstrayastridhā||
[20] nirvikalpaguṇasvārthāḥ asmārādanirūpaṇāt|
manobhaumī smṛtiḥ pūrvo dvitīyo ghīrṇi(rni)rūpikā|
[21] vijñānapañcakaṁ kāmeṣvekena savikalpakam|
tasmādanyat tribhiḥ dhyāne prathame cāsamāhitam||
[22] dvābhyāmavyagraṁ ekena cakṣuḥśrotratvagāśraya[m]|
dvābhyāṁ taduparivyagraṁ ekenaiva samāhitam||
[23] ucchinnaśubhabījasya darśaṇaṁ(naṁ) savikalpakam|
kuśalaṁ nāsti vijñānamanyatra pratisandhitaḥ||
[24] kāmebhyo vītarāgasya bālasyāhānidharmiṇaḥ|
dvidhāpyakuśalaṁ nāsti kliṣṭaṁ cāryasya nottamam||
[25] nākliṣṭāvyākṛtaṁ kiñcidūrdhvabhūmivikalpakam|
kliṣṭaṁ vikalpakaṁ cāpi nāstyadhobhūmigocaram||
[26] tridheha dvayamāryasya rāgiṇaḥ saśubhasya ca|
na śubhaṁ nāpi ca kliṣṭaṁ dvitīyādiṣu darśakam||
[27] prayogādaṅgasānnidhyātsabhāgatvācca santateḥ|
prāgvijñānānubhūte'rthe cetasyutpadyate smṛtiḥ||
[28] etadviparyayāt māndyātkleśarogābhibhūtitaḥ|
jñātapūrveṣu vismṛtiḥ saṁprajāyate||
[29] dṛṣṭaṁ dvitricatuḥpañcaprakāreṇāpi cetasā|
smaryate sattadanyaiśca nānyo'nyaṁ vyoghadṛkkṣaye||
[30] vijñānānāṁ tu pañcānāṁ yadekenānubhūyate|
tatsmaryate'pi cānyena tena khalvitarairapi||
[31] dvyavyākṛtānubhūtaṁ yaccittaṁ dvādaśakādiha|
vyārūpyarūpaṇi(ni)vṛteḥ smaryate'ṣṭābhireva tat||
[32] rūpārūpyāptanivṛtaśubhābhyāṁ tu kramena(ṇa) yat|
kāmāptāvyākṛte hitvā smaryate daśakena tat||
[33] rūpe tvanivṛtākhyena dṛṣṭamavyākṛtena yat|
ārūpyāvyākṛte hitvā tadanyaiḥ smaryate punaḥ||
[34] ārūpyāvyākṛtajñātaṁ yaśceto navakena tat|
kāmāptāvyākṛte hitvā rūpāptānivṛtaṁ tathā||
[35] cittākhyāḥ sapta sālambā dharmākhyaḥ saṁprayuktakaḥ|
amūrtā dhvaninā sārdhamanupāttāḥ nava dvidhā||
[36] spṛśyaṁ dvidhā sadharmāṁśāḥ saha tā nava bhautikāḥ|
daśa sāvayavā mūrtāḥ ta eva daśa saṁcitāḥ||
[37] rūpagandharasasparśāścchetṛcchedyātmakā matāḥ|
dāhakāstolakāścaite dāhyāstolyāsta eva vā||
[38] pañca rūpīndriyātmāno vipākopacayātmakāḥ|
amūrttā naupacayikāḥ tridhā śeṣāḥ dhvanirdvidhā||
[39] cakṣustadupalabdhiśca pṛthagvā saha vā'pnuyāt|
dvādaśādhyātmikā jñeyāḥ bāhyāṣṣaḍviṣayātmakāḥ||
[40] trayo'ntyāstrividhāḥ śeṣā bhāvanāpathasaṁkṣayāḥ||
na rūpamasti dṛgdheyaṁ nākliṣṭaṁ nāvikalpakam||
[41] sabhāga eva dharmākhyaḥ śeṣāstūbhayathā smṛtāḥ||
sabhāgastatsabhāgatve svakriyābhāktu tulyate||
[42] cakṣuḥ sadharmadhātvaṁśaṁ navadhā dṛṣṭirūcyate|
pāñcavijñānakī prajñā na dṛṣṭiraṇi (ti) tīraṇāt||
[43] sameghāmegharātryahnordṛśyaṁ cakṣuryathekṣate|
kliṣṭākliṣṭadṛśau tadvacchaikṣāśaikṣe ca paśyataḥ||
abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṁ vṛttau prathamasyādhyāyasya tṛtīyaḥ pādaḥ||
prathamādhyāye
caturthapādaḥ|
[44] cakṣuḥ paśyati vijñānaṁ vijānāti svagocaramṛ|
ālocanopalabdhitvādviśeṣaḥ sumahāṁstayoḥ||
[45] ekasya cakṣuṣaḥ kāryaṁ vijñānamathavā dvayoḥ|
aprāpyārthaṁ manaścakṣuḥ śrotraṁ ca trīṇyato'nyathā||
[46] aprāptagrāhiṇaḥ siddhā dūrāsannasamagrahāt|
pradīpādiprabhāvaścet na samaṁ tatsamudbhavāt||
[47] sarvagrahaprasaṁgaścennāyaskāntādidarśaṇā(nā)t|
sarvagatvādadoṣaścennāyogāttilatailavat||
[48] na hyū rdhvaṁ cakṣuṣaḥ kāyo na rūpaṁ nākṣijaṁ manaḥ|
vijñānasya tu netrārthastau ca kāyasya savaṁtaḥ||
[49] nopariṣṭācchru teḥ kāyo na śabdo na svakaṁ manaḥ|
vijñānasya tu nihrādastau ca kāyasya sarvataḥ||
[50] trayāṇāṁ(ṇāṁ) trīṇyapi svāṇi(na) tanorvijñānamapyadhaḥ|
manastvaniyataṁ yogivaiśvarūpyaṁ pradarśitam||
[51] sāsravānāsrāḥ skandhā ye tūpādānasaṁjñitāḥ|
sāsravā eva te jñeyāstatsācivyakriyādibhiḥ||
[52] adhvādyāḥ skandhaparyāyāḥ dharmādyā vastunaḥ sataḥ|
ye tu sāsravasaṁjñāste proktā duḥkhādināmabhiḥ||
[53] svātmyagocarakāryānāṁ(ṇā)mekatvādekadhātunā|
cakṣurādidvibhāve'pi dvyutpattiḥ karmatṛ(tri)tvaśāt||
[54] [asādhāraṇa]vaiśiṣṭyādaiśvaryādāntaraṅgaytaḥ|
satyapyaṇe (ne) kahetutve vijñānaṁ tairviśeṣyate||
[55] nityatvātkuśalatvācca nirvāṇaṁ dravyamañjasā|
sāradravyena tenaiko dharmākhyo dravyavānmataḥ||
[56] prathamaṁ nirmalaṁ cittamasābhāgyātkṣaṇaḥ smṛtaḥ|
tenādbhutakṣaṇenaite kṣaṇikāḥ paścimāstrayaḥ||
[57] ghrāṇaṁ jihvā ca kāyaśca tulyārthagrāhyadastrayam|
paścimasyāśrayo'tītaḥ pañcānāṁ taiḥ sahāpi ca||
[58] niśritya khalvanāgamyaṁ niśrayāṁścaturo'tha vā|
anāsravena (ṇa) mārgeṁṇa cakṣurdhāturnirudhyate||
[59] anāgamyaṁ tu niśritya gandhadhāturṇi(rni)rudhyate|
manodhāturaṇā(nā)gamyaṁ yadi vā saptaniśrayāt||
[60] anāgamyaṁ tathaivādyaṁ cakṣurvijñānasaṁjñakaḥ|
dharmadhātorvicitratvādyathāyogaṁ vinirdiśet||
[61] cakṣurdhātuṁ hi rūpāptaṁ parijānan pṛthagjanaḥ|
kṛtsnādrūpamayāddhātorvairāgyamadhigacchati||
[62] tasmādanuśayāndhātorekartriśajjahāti ca|
paryādatte na kiñcittu saṁyojanamasau tadā||
[63] rūpavairāgyamāpnoti jahātyanuśayatrayam|
tadā saṁyojanaṁ tvāryaḥ paryādatte na kiñcanā||
[64] cakṣurvijñānadhātuṁ tu parijānaṁstameva ca|
parijānātyavaśyaṁ ca brahmalokādvirajyate||
[65] na tu saṁyojanaṁ kiñcitparyādatte tadā hyasau|
gandhadhātuṁ rasākhyaṁ ca parijānan pṛthagjanaḥ||
[66] kāmavairāgyamāpnoti dhruvaṁ hyanuśayānapi|
tadā jahāti ṣaṭtriṁśadvartisaṁyojanatrayam||
[67] āryastu kāmavairāgyaṁ karotyanuśayānapi|
caturaḥ parijānāti paryādatte'pi ca trayam||
[68] parijānanmanodhātumārūpyebhyo virajyate|
jahātyanuśayāṁstrīṁśca paryādatte trayaṁ tathā||
[69] parijānankhalu prītiṁ tāmeva prajahātyasau|
ābhāsvarācca vairāgyaṁ yāti hanti tu nāsravān||
[70] parijānansukhaṁ yogī prajahāti tadeha ca|
śubhakṛtsnācca vairāgyaṁ yāti kleśānna hanti tu||
[71] dvivijñeyāḥ guṇāḥ pañca hetuḥ sarve kṣarākṣarāḥ|
anyatra dharmadhātvarthā(dhī)cchaḍbāhyā nendriyātmakāḥ||
abhidharmadīpe vibhāṣā [prabhāyāṁ vṛttau prathamo'dhyāyaḥ|]
dvitīyo'dhyāyaḥ|
prathamaḥ pādaḥ|
[72] dvāviṁśatiprakārasya kṛtsnasyendriyaparvaṇaḥ|
saṁkṣepeṇābhidhāsyante dharmā ṇi(ni)rvacanādayaḥ||
[73] nāmnā dvāviṁśatistāni dravyato daśa sapta ca|
yasmānnānyaddvayaṁ kāryā(yā)tsukhādinavakatrayam||
[74] nāmasallakṣaṇābhāvāttannāmnaḥ sārthakatvataḥ|
trayānāṁ(ṇāṁ) vargavṛttitve'pyarthamabhyeṣyate paraiḥ||
[75] viśiṣṭabuddhihetutvādādhipatyaviśeṣataḥ|
kāyendriyādviśiṣṭatvaṁ dvayorṇe(rne)trendriyādivat||
[76] aiśvaryārtho vipaścidbhirindriyārtho'bhidhīyate|
svārthavyaktiṣu pañcānāṁ caturṇāṁ tvarthayordvayoḥ||
[77] svagocaropalabdhyādāvīṣi (śi)tvamapare viduḥ|
svārthavijñāna evānya āhuḥ paṇḍitamāninaḥ||
[78] kleśotpattau sukhādīnāṁ śraddhādīnāṁ guṇāptiṣu|
phalasaṁkleśasaṁbhāraviśuddhitvādanukramaḥ||
[79] sattvākhyā sattvavaicitrya(tryaṁ) dhṛti(tiḥ) kleśodbhavaśca yaiḥ|
mārgopāyaḥ phalaprāptisteṣāmindriyatā matā||
[80] sparśāśrayodbhavādhārasaṁbhogatvāccaturdaśa|
svargāpavargahetutvāt tadanyadvendriyāṣṭakam||
[81] chandaṁ vīryāṅgabhūtatvāt sparśo vittyanubṛṁhaṇāt|
saṁjñā prajñābhibhūtatvānnendriyaṁ munirabhyadhāt||
[82] śraddhādīnāṁ vidāṁ caiva doṣaḥ śuddhau malodaye|
pradhānatvānmanaskāro nendriyaṁ samudāhṛtam||
[83] saṁbhāvanānukūlatvādadhimokṣo'pi nendriyam|
kālāntaraphalotpādasaṁdehābhyāṁ na cetanā||
[84] nāpramādo'pyasau vīryāt, na hrīḥ prāgalbhanigrahāt|
nopekṣā nāpi cālobho vīryaśraddhābhibhūtitaḥ||
[85] na prasrabdhirvidautkaṭyādvinindyatvācca nāsravāḥ|
jātyādayo na pārārthyāt niṣkriyatvānna nirvṛtiḥ||
[86] kāyasya bādhanaṁ duḥkhaṁ daurmanasyaṁ tu cetasaḥ|
sukhaṁ ca sumanastā ca sātaṁ śārīramānasam||
[87ab] vaiśiṣṭyānmānasaṁ sātaṁ sukhaṁ kvacidudāhṛtam|
[88] ṣaṭsu bhūmiṣu vijñeyaṁ nīrajaskādyamindriyam|
tadanye nirmale tvakṣe draṣṭavye navabhūmike||
[89] daurmaṇa(na)syaṁ dvihātavyaṁ manovittitrayaṁ tridhā|
navābhyāsapraheyāni(ṇi) dvidhā [pañca] na tu trayam||
[90] pūrvaṁ kramodbhavaiḥ kāme vipāko [labhya] te dvayam|
anyaiḥ ṣaṭ sapta vā'ṣṭau vā ṣaḍ rūpe antye tu jīvitam||
[91] mriyamāṇai(rni)rodhyante trīṇyante aṣṭau tu madhyame|
daśāṣṭau nava catvāri kāme pañca śubhāni vā||
abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṁ vṛttau dvitīyasyādhyāyasya prathamaḥ pādaḥ||
dvitīyādhyāye
dvitīyapādaḥ|
[92] ādyantalābho navabhiḥ saptāṣṭābhiśca madhyayoḥ|
ekādaśabhirāptistu phalasyāntya[sya] hānitaḥ||
[93 ab.] svasya dhātoḥ parijñānaṁ svavipakṣadṛśā pathā|
[94] kāmadhātuparijñānaṁ prāyaḥ saptabhiriṣyate|
samalairnirmalaistvarthairaṣṭābhirabhidhīyate||
[95] rūpadhātuparijñānamiṣṭaṁ daśabhirindriyaiḥ|
antyadhātuparijñānamekādaśabhirucyate||
[96] sarvasattvāstridhātusthā upekṣāyurmaṇo(no)'nvitāḥ|
tvakstrītvavyañjanaiḥ kāme rūpiṇaścakṣurādibhiḥ||
[97] kāminaḥ khalu duḥkhena tadrāgī durmaṇa(na)stayā|
ūrdhvajastu sukhenāryaḥ śubhāhvādharajau tathā||
[98] pratītyā(prītyā) bhāhvādharodbhūtau śubhaiḥ sa śubhamūlakaḥ|
śaikṣābhyāṁ mokṣamārgasthau [aśaikṣo'rhan] svamārgagaḥ||
[99] upekṣāyurmaṇo(no) yukto'vaśyaṁ trayasamanvitaḥ|
caturbhiḥ kāyasukhavān cakṣuṣmānapi pañcabhiḥ||
[100] strīndriyādyanvito'ṣṭābhiḥ duḥkhī yuktastu saptabhiḥ|
ekādaśabhirantyābhyāṁ sapta ṣaḍbhistadādyavān||
[101] tridvīpanarakotpannā mithyātvaniyatā api|
[bahubhiḥ] hyekānnaviṁśatyā svalpairaṣṭābhiranvitāḥ||
[102] antarābhavikapretatiryakśraddhānusāriṇa [:]|
tryadhikairdaśabhiryuktā daśabhirvā navādhikaiḥ||
[103] samyaktvaniyatā ye tu ye ca śraddhādhimuktikāḥ|
ta ekādaśabhiryuktā daśabhirvā navādhikaiḥ||
[104] prajñāvimuktanāmārhat kāyasākṣyubhayāhvayāḥ|
akṣaikādaśakopetā yadi vā'ṣṭādaśānvitāḥ||
[105] kāmadevā mṛtāḥ svalpairdaśabhiḥ saptakādhikaiḥ|
ta evaikonaviṁśatyā yuktā bahubhirindriyaiḥ||
[106] [dvirdhyāna] jāstu sarvālpairdaśabhiḥ pañcakādhikaiḥ|
daśabhiḥ sacatuṣkaistu śubhakṛtsnāḥ samanvitāḥ||
[107] bṛhatphalā hi atyalpaistrayodaśabhiranvitāḥ|
yuktāḥ ṣoḍaṣa(śa)bhistvete sarvabhūribhindriyaiḥ||
[108] aṣṭābhirdaśabhiḥ saikairārūpyāḥ svalpabhūribhiḥ|
sadevakauravāḥ sattvāstrayodaśabhiranvitāḥ||
[109] aṣṭābhirniḥśubho yukto daśabhirvā trayādhikaiḥ|
dviliṅgāḥ paścimaiḥ svalpairviśatyāpyekayā param||
[110] saptadravyāvinirbhāgī paramāṇurbahirgataḥ|
kāmeṣvekādhikaḥ kāye dvaydhikaścakṣurādiṣu||
[111] evaṁ rūpe'pi vijñeyo hitvā gandharasadvayam|
cittaṁ caitasikaiḥ sārdhaṁ saṁskṛtaṁ tu svalakṣaṇaiḥ||
abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṁ vṛttau dvitīyasya [adhyāyasya] dvitīyaḥ pādaḥ||
dvitīyādhyāye
tṛtīyapādaḥ|
[112] daśadharmā mahābhaumā vitsaṁjñācetanāsmṛtiḥ|
chandaḥ sparśo'dhimokṣaśca dhīḥ samādhirmanaskṛtiḥ||
[113] śraddhāpekṣā'pramādaśca prasrabdhirhrīrapatrapā|
mūlavīryamahiṁsā ca śubhabhūkā daśasmṛtāḥ||
[114] styānaṁ pramattirāśraddhyamālasyaṁ mūḍhiruddhati[:]|
kliṣṭe ṣaṭ aśubhe tu dve āhrīkyamanapatrapā||
[115] māyāśāṭhyamadakrodhavihiṁserṣyāpradaṣṭayaḥ|
sūkṣmopaṇā(nā)hamātsaryāṇyalpakleśabhuvo daśa||
[116] pṛthivyādi yathā dravyaṁ nīlādiguṇayogataḥ|
taistairviśeṣyate śabdaiścaittayogānmanastathā||
[117] bhūtabhautikanānātvaṁ svarūpehākṛtaṁ yathā|
tathaiva cittacaittānāṁ pṛthaktvamupadhāryatām||
[118] yathā saṁbandhisaṁbandhādvikāro'mbhasi lakṣyate|
tathā saṁsargisaṁsargāccetovikṛtirīkṣyatām||
[119] guṇo viśeṣaṇaṁ dharmo mātrāvṛttistathāśrayī|
ityevamādayaḥ śabdāḥ pradhānāpekṣavṛttayaḥ||
[120] cittaṁ pradhānameteṣāṁ vastu mātragrahādibhiḥ|
bījaṁ caitatpravṛttīnāṁ śuddhisaṁkarayorapi||
[121] abhyudgacchati kāmāptaṁ dharmairdvādaśabhiḥ saha|
akliṣṭāvyākṛtaṁ cittaṁ raśmivāniva raśmibhiḥ||
[122] tathāṣṭādaśabhiścittairnivṛtaṁ jāyate manaḥ|
dvāviṁśatyā sahāvaśyaṁ śubhaṁ bhavati mānasam||
[123] cetasossaha viṁśatyā cittamutpadyate'śubham|
dṛṅmohamātrayuktaṁ yat krodhādyaistvadhikaṁ vadet||
[124] sarvatra saṁbhavānmiddhaṁ yatra syāttatra nirdiśet|
tadvadeva ca kaukṛtyamadhikaṁ gaṇayetkvacit||
[125] sāśubhaṁ middhakaukṛtyaṁ rūpadhātau na vidyate|
dhyānāntare vitarkaśca vicāraścāpi nopari||
[126] saṁprayuktaḥ saṁskāraḥ samatā yasya pañcadhā|
viprayuktaśca boddhavyaḥ samatā yasya nāstyasau||
[127] viśiṣṭāṇā (nā) masadbhāvātprasaṁgo nāsti rūpiṇām|
saṁskāragrahaṇāccaiva khādīnāṁ ṇa(na) prasajyate||
[128] prāptyādayastu saṁskārā viprayuktāstrayodaśa|
āptoktisvakriyāliṅgā liṅgameṣāṁ gadiṣyate||
[129ab.] prāptiḥ samanvitirlabdhirdharmavattā vyavasthitiḥ|
[130cd.] śrutacintāmayānāṁ ca samāpattidvayasya ca|
[131] ni[:]kleśasaṁskṛtāpūrva(rvaṁ) śubhānāṁ tu rajasvatām|
ādilābhe saha prākca tadūrdhvaṁ vā tridheṣyate||
[132] kliṣṭāṇāṁ kuśalānāṁ ca tadanyeṣāṁ tridhā matā|
nivṛtāvyākṛtā jñānanirmāṇamanasāṁ tathā ||
[133] nirvāṇasyādito lābhe nityasyānyasya sarvadā|
ajā tavartamānā ca kadācittu tridheṣyate||
[134] ekārtharuciheturyaḥ sattvānāṁ sa sabhāgatā|
āsaṁjñikaṁ vipāko yaccittopacchedyasaṁjñiṣu||
[135] śubhā'saṁjñisamāpattirdhyāne'ntye cittarodhinī|
niḥsṛtīcchāpravṛttitvāt nāryasya āpyā prayogataḥ||
[136] nirodhākhyā tu vijñeyā vijihīrṣorbhavāgrajā||
śubhā'ryaṁsya prayogāpyā dvivedyā'niyatā matā||
[137] cetaścatuṣṭayāyogādāgamādupapattitaḥ|
nirveditamanobhāvātsiddhyatīyamacittikā||
[138] gatiprajñaptyupādānamāyuścittoṣmaṇoḥ sthitiḥ|
āgamādyuktitaścaiva dravyatastatsadiṣyate||
[139] jātiḥ sthitirjarāṇā(nā)śaḥ saṁskṛtāṅkacaṣṭatuyī|
catvāri sthitināstitve hetutvādyaprasiddhitaḥ||
[140] śaktihānerjarāsiddhiḥ nānyatvāt pariṇāmitā|
ekakāritranāśābhyāṁ śaktihāniḥ prasiddhyati||
[141] sati janmani tadbhāvād dravyakāritranāśataḥ|
āgamādupapatteśca vināśo'pi sahetukaḥ|
[142] vākchabdādhīnajanmānaḥ svārthapratyāyanakriyāḥ|
saṁjñādyaparaṇā(nā)mānastrayo nāmādayaḥ smṛtāḥ||
[143] anye nāmādayaḥ śabdādaprāptārthaprakāśanāt|
anityāste tu vijñeyāḥ sāpekṣārthavibhāvanāt||
[144] svarūpaṁ vedayaṁścchabdo vyañjanā dīni ca dhruvam|
arthapratyāyakaḥ prājñarbhaktikalpanayocyate||
[145] paramānu(ṇu)svabhāvatvād ghoṣaikatvaṁ na yujyate|
tādātmyaṁ pratighātitvāt tatsiddhirvaraṇādibhiḥ||
[146] sphoṭākhyo nāparo ghoṣācchabdo nityaḥ prasiddhyati|
kramavṛtterṇa(rna) śabdena kaścidartho'bhidhīyate||
[147] na śrutyā śrūyate śabdastadanyā ca gatiḥ śruteḥ|
yo brūyātsa svamātmānaṁ vidvadbhirapahāsayet||
[148] pratidyotyaṁ yathāyogaṁ niyatāniyatāśca te|
niyatodbhāvanād buddhaḥ sarvajña iti gamyate||
[149] sattvākhyāḥ kāmarūpāptā niṣyandā'vyākṛtāstathā|
tathaiva ca vipākaśca sābhāgyaṁ[prāptayo dvidhā]|
[abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṁ vṛttau dvitīyasyādhyāyasya tṛtīyaḥ pādaḥ||]
[dvitīyo'dhyāyaḥ samāptaḥ||]
tṛtīyo'dhyāyaḥ|
caturthapādaḥ|
[150] sattvākhyopadravābhāvānna caturthe'sti sūtrataḥ|
vimānasya sama(sa)tvasya pradhvaṁsānnityatā kutaḥ||
[151] sapta tejobhirekā'dbhirgate'dbhiḥ saptake punaḥ|
tejasā saptakāntyaikā vāyu[saṁvartanī tataḥ]||
[152] āgneyātsaptakādeka[:] pāvanīkimanantaram|
āyuṣparigrahādevaṁ śubhakṛtsnāyuredhanam||
[153] vātādidoṣasādharmyā[tsattvā]ṇā(nāṁ) [tadvināśakāḥ]|
ādhyātmiketi sārūpyānna bhūsaṁvartaṇī(nī) matā||
abhidharmadīpe [vibhāṣāprabhāyāṁ vṛttau tṛtīyasyādhyāyasya ca] turthaḥ pādaḥ samāptaḥ||
[tṛtīyo'dhyāyaḥ samāptaḥ]||
caturtho'dhyāyaḥ|
prathamaḥ pādaḥ|
[154] sattvopapattihetūnāṁ [vipatsaṁpa]dvidhāyiṇā [nā]m|
lokavacitryakartṝṇāṁ karma heturitīṣyate||]
[155] kāyikaṁ vāṅmayaṁ caiva cetanākhyaṁ ca mānasam|
karmāṇyetāni lokasya kāraṇaṁ neśvarādayaḥ|
[156] vaiśvarūpyātkramotpādāttadvadanyatprasaṅgataḥ|
nānyāpekṣā tapoyogo pakṣahānyādidoṣataḥ|
[157] karmaṇāṁ bodhyate śaktirvidhikālagrahādibhiḥ|
yato'tasteṣu tācchabdyaṁ gaunyā(ṇyā) vṛttyā prayujyate||
[158 ab.] pūrve vijñaptyavijñaptī cetanā mānasī kriyā|
[abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṁ vṛttau caturthādhyāyasya prathamaḥ pādaḥ]
caturthādhyāye
dvitīyapādaḥ|
[159] annamatyagniṇi(ni)rdagdhaṁ yathā sthālī ca saṁskṛtā|
pāpadṛṣṭestathā śīlaṁ śāṭhyerṣyādikṣatātmanaḥ||
[160] saṁvṛtsaddṛṣṭyupetāto bhikṣutvaṁ paramārthataḥ|
ekasampattu saṁvṛtyā dvayābhāve dvidhā'pi na||
[161] vigatāvaṇe jñāne buddhoktermukhyakalpanā|
tadāśraye phale cāpi vijñeyā guṇakalpanā||
[162] śāśvatatvaśubhatvābhyāṁ sarvāṇa (na)rthanivṛttitaḥ|
mukhyakalpanayā tadvaddharmo nirvāṇamucyate||
[163] āryāḥ śiṣyaguṇāḥ saṁghastathaiva paramārthataḥ|
etānyo yāti śaraṇaṁ sa yāti śaraṇatrayam||
[164] mithyācāraḥ satāṁ garhyātparatrākaraṇāptitaḥ|
pāpiṣṭhatvānmṛṣāvādo madyapāṇaṁ(naṁ) smṛtikṣayātū||
[165] sarvebhyo vartamānebhyo dvividhebhyo'pi kāmajaḥ|
trikālebhyastu maulebhyo labhyete bhāvanāmayau||
[166] sarvebhyaḥ sattvajātibhyaḥ saṁvaro vāṅgakāraṇaiḥ|
sarvebhyo saṁvarāṅgebhyaḥ sattvebhyaśca na kāraṇaiḥ||
[167] kriyayā[']saṁvarapraptiḥ sa hābhyupagamena vā|
avijñaptirato'nyasyāḥ kṣetrāṅgādiviśeṣataḥ||
[168] kāmāptasaṁvaratyāgaḥ śikṣāṇi(ni) kṣepaṇādibhiḥ|
patanīyarapītyeke tannetyanye tvayogataḥ||
[169] ayogā(go) nāṁśuvidhvaṁsātpaṭadravyaṁ vinaśyati|
sūtre dhvaṁsoktiranyārthā yatherṣyāśaṭhanādiṣu||
[170] saddharmāntarddhito'nye'nye nāpūrvāpratilambhataḥ|
bhūsaṁcāreṇa hānyā ca tyajyate dhyānajaṁ śubham||
[171] tathā''rūpyāptamāryantu phalāptyakṣavihānibhiḥ|
asaṁvaro damaprāptirjīvitotsarjaṇā(nā) dibhiḥ||
[172] cittavegādivicchedairavijñaptistu madhyamā|
kāmāptaṁ kuśalaṁ nāma tribhirmūlacchidādibhiḥ||
[173] pratipakṣodayātkliṣṭaṁ tridhātvāptaṁ vihīyate|
sarve kāmeṣu rūpe dvādhe(ve)ko'rūpiṣu lābhataḥ||
[174] yadiṣṭaphaladaṁ karma kuśalaṁ tadudāhṛtam|
viparyayeṇākuśalamavyākṛtamato'nyathā||
[175] kāmāptaṁ prathamaṁ puṇyamapuṇyamaśubhātmakam|
ūrdhvabhūmikamānejyaṁ vipākaṁ pratyanejanāt||
[176] sukhavedyaṁ śubha(bhaṁ) karma dhyānādarvākturīyakāt|
upekṣāvedyamanyatra duḥkhavedyantu pāpakam||
[177] adho'pi madhyamaṁ karma dhyānenā ntyepi nirvṛteḥ|
yugapattrivipākeṣṭerdhyānāntaravipākataḥ||
[178] punaścaturvidhaṁ karma dṛṣṭavedyādibhedataḥ|
janmanastribhirākṣepo dṛṣṭadharmāhvayādṛte||
[179] caturṇāmapi cākṣepaḥ sarvatra narakādṛte|
na tatreṣṭaphalābhāvācchubhaṁ yasmādvipacyate||
[180] notpadyavedyakṛttatra yadviraktaḥ pṛthagjanaḥ|
sthiro nāparakṛccāryaścalo'pi bhavamūlayoḥ||
[181] yadārtraraudracittena karmābhīkṣṇaṁ niṣevyate|
satkṣetre kriyate yacca phalaṁ tasya niyamyate||
[182] kṣetrāśayaviśeṣācca phalaṁ sadyo vipacyate|
nirodhavyutthitādau ca sadyaḥ kālaphalakriyā||
[183] tadbhūmyapunarutpatteḥ vipākaniyataṁ ca yat|
tacca dṛṣṭaphalaṁ vidyāt karmādaḥ paripūrakam||
[184] kuśalasyāvicārasya caitasikyeva vedanā|
vipākaḥ kāyikī tviṣṭā duḥkhavedyasya karmaṇaḥ||
[185] sapākamaśubhaṁ kṛṣṇaṁ sapākaṁ rūpajaṁ sitam|
śubhāśubhaṁ dvidhā kāye(me) nirmalaṁ tatprahāṇakṛt||
[186] casasro dṛkpathā dṛṣṭau cetanābhāvanāpathāt|
ānantaryapathāḥ kāme karmaitatkṛṣṇanāśakṛt||
[187] navame cetanā yā tu sā kṛṣṇākṛṣṇayā [ghā]tinī|
antānantaryamārgasthā dhyāne dhyāne sitasya tu||
[188] kāyādyakuśalaṁ karma sarvaṁ duścaritaṁ matam|
abhidhyādīnyapi trīṇi manoduścaritatrayam||
[189] śubhaṁ tatsā'nabhidhyādi proktaṁ sucaritatrayam|
dvayaṁmaulamadaḥ karma mārgā daśa śubhāśubhāḥ||
[ abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṁ [vṛttau] caturthādhyāyasya dvitīyaḥ pādaḥ|
caturthādhyāye
tṛtīyapādaḥ|
[190] kāritāḥ ṣaḍavijñaptidvaryātmaikaste'pi ṣaṭ kṛtāḥ|
śubhāḥ sapta dvidhā jñeyā ekavai(dhai)te samāhitāḥ||
[191] yā sāmanteṣvavijñaptiḥ pṛṣṭheṣu tu viparyayaḥ|
prayogastu trimūlotthaḥ [abhidhyādyāstrimūlajāḥ]||
[192] [kuśalāḥ prayogapṛṣṭhāśca kuśalatrayamūlajāḥ]|
dveṣeṇa vadhapāruṣyavyāpattīnāṁ samāpanam||
[193] steyasyānyāṅganāyāterabhidhyāyāśca lobhataḥ|
mithyādṛśastu mohena tadanyeṣāṁ tribhirmatam||
[194] caturṇāmapyadhiṣṭhānaṁ jñeyameṣāṁ yathākramam|
prāṇinaścātha bhogāśca nāmarūpaṁ ca nāma ca||
[195] prāṇātipāto dhīpūrvamabhrāntyā paramāraṇam|
atyaktā'nyadhanādānamadattādānamucyate||
[196] parastrīgamanaṁ kāmamithyācāro vikalpavān|
arthajñāyā'nyathāvādo drohabuddhyā mṛṣāvacaḥ||
[197] dṛṣṭyā śrutyādibhiścākṣairmaṇa(na)sā yacca gṛhyate|
dṛṣṭaṁ śrutaṁ mataṁ jñātamityuktaṁ tadyathākramam||
[198] paiśunyaṁ bhedakṛdvākyaṁ pāruṣyaṁ tu yadapriyam|
kliṣṭaṁ saṁbhinnalāpitvamanye gītakathādivat||
[199] parasvāsatspṛhā'bhidhyā vyāpā[daḥ] sattvagocaraḥ|
vidveṣānā'nantadṛṣṭistu mithyādṛṣṭi [rahetukā]||
[200] cetanā na kriyāmārgastaistu sattā pravartate|
yugapadyāva[daṣṭā] bhiraśubhaiścetanaiḥ saha||
[201] [śubhaistu] daśabhiryāvatsārvaṁ(rdhaṁ) naikāṣṭapañcabhiḥ|
vilāpadveṣapāruṣyāṇyu(ṇi)ṣa (sa)nti narake dvidhā||
[202] tadvadeva matā'bhidhyā mithyādṛṣṭistathaiva ca|
abhidhyāditrayaṁ tadvatkurau pralapanaṁ dvidhā||
[203] aśubhāstu daśānyatra sarvatra kuśalāstrayaḥ|
ārūpyā'ryā'saṁjñināṁ ca rūpiṇaḥ sapta lābhataḥ||
[204] kurūnsanarakānhitvā sarvatrānyatra te dvidhā|
sarve vipākaniṣyandādhipatyaphaladā daśa||
[205] duḥkhopasaṁhṛterduḥkhamalpāyuṣṭvantu māraṇāt|
tejonāśātkṛśaujastvamidaṁ tattrividhaṁ phalam||
[206] ānantaryapathe karma phalavatpañcabhiḥ phalaiḥ|
caturbhistvamalenāryaṁ tadvadanyacchabhāśubham||
[207] tato'nyannirmalaṁ jñeyaṁ tribhiravyākṛtaṁ tathā|
phalaṁ śubhasya catvāri dvetrīṇi ca śubhādayaḥ||
[208] śubhādyāstvaśubhasya dve trīṇi catvāri ca kramāt|
avyākṛtasya te tu dve trīṇi trīṇi śubhādayaḥ||
[209] sarve catvāryatītasya madhyamasya ca bhāvinaḥ|
madhyamā dve svakasyaiva trīṇyanāgāmijanmanaḥ||
[210] catvāryekabhuvo dve vā trīṇi cāparabhūmikāḥ|
śaikṣādyāstrīṇi śaikṣasya ta evāśaikṣakarmaṇaḥ||
[211] ekaṁ trīṇi dvayaṁ caiva śaikṣādyāḥ paścimasya tu|
dve dve pañca yathāsaṁkhyaṁ dṛggheyasya tu karmaṇaḥ||
[212] trīṇi catvāri caikaṁ ca dṛṣṭiheyādayaḥ smṛtāḥ|
te tvabhyāsapraheyasya dve catvāri tridhā matāḥ||
[213] kramādekadvicatvāri te tvaheyasya karmaṇaḥ|
ekenākṣipyate[janma] bhūribhiḥ paripūryate||
[214] kuśalaṁ vā'thavā pāpaṁ yadatītaṁ dadatphalam|
svaṁ kāyavāṅmanaskarma sā karmasvakatā matā||
[215] saṁvṛtyā skandhasantāne tatkriyāphaladarśaṇā(nā)t|
karttṛtā bhoktṛtā coktā niṣiddhā śāśvatasya tu||
[216] syātkarmasvakatā nāsti tasya ceti catuṣkikā|
prathamā tatphalasthasya vihāṇā(nā)ttasya karmaṇaḥ||
[217] dvitīyā tatphalasthasya karmaṇā tena cānvayāt|
tṛtīyobhayayuktasya caturthyanubhayasya tu||
[218] syātkarmasvakatā nāpi tatphalaṁ vedayiṣyati|
tatphalāvasthitasyādyā jñeyā taccarame phale||
[219] dvitīyā dhruvapākasya tadvipākānavasthite|
tṛtīyā dvayasadbhāvā caturthī tūbhayaṁ vinā||
[220] syātkarmaṇānvitaścaiva no ca tatphalavedanam|
ādyā dattavipākena niruddhānāgatādinā||
[221] dvitīyā tu vihīṇe(ne)na dhruvapākena karmaṇā|
tṛtīyā dvayamuktasya caturthī tu dvayādṛte||
[222] ayuktavihitaṁ karma kleśopakleśadūṣitam|
śikṣāliṅgādyapetaṁ ca kecidāhurvipaścitaḥ||
abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṁ vṛttau caturthasyādhyāyasya tṛtīyaḥ pādaḥ||
caturthā'dhyāye
caturthapādaḥ|
[223] bodhisattvaḥ kuto yāvadavivartyamanā yataḥ|
baghnāti bodhisannāhamaṅgīkṛtvā jagaddhitam||
[224] yadā lākṣaṇikaṁ karma prakarotyanapāyagaḥ|
mahākulaḥ samagrākṣaḥ svaparṣatsaṁgrahe rataḥ||
[225] pumāñjātismaro vāgmī prajñāvīryakriyānvitaḥ|
tadā devamanuṣyāṇāmabhivyaktiṁ nigacchati||
[226] sa hi tribhirasaṁkhyeyairdharmakāyaguṇārṇavam|
pracinoti tadādhāraṁ kāyaṁ kalpaśatena tu||
[227] dvātriṁśallakṣaṇopetamaśītivyañja nojjvalam|
dviṣatāmapi yaṁ dṛṣṭvā manaḥ sadyaḥ prasīdati||
[228] yugāntavāyuṇā(nā) meruḥ vahniṇā(nā) varuṇālayaḥ|
vajreṇa dhvasyate vajramavikāri tu tanmanaḥ||
[229] kāmāptaṁ ṣaṣṭhajaṁ tredhā kṛpāśraddhāparamparam|
buddhotpāde naraḥ strī vā tadādyaṁ cittamaśnute||
[230] sarvebhyaḥ sarvadā sarvaṁ vadato dānapūraṇam|
maraṇe'pi damātyāgaḥ śīlasyotkṛṣṭirucyate||
[231] vīryasya tiṣyasaṁstutyā dhiyo vajropamātparam|
'sarvāsāṁ tu kṣayajñāne paripūrirvidhīyate||'
[232] tripuṇyakṛtivastvādyāstallābhopāyadeśanāḥ|
tathā caturadhiṣṭhānaṁ saptasaddharmaśāsanam||
[233] saptayogāstrayaḥskandhā striśikṣādyāśca deśitāḥ|
tathā pāramitāścāpi catasro vinayoditāḥ||
[234] bodhipakṣyāśca kaṇṭhoktāḥ saptatriṁśatsvayaṁbhuvā|
hetavaḥ sarvabodhināṁ trividhā mṛdutādibhiḥ||
[235] tasmānna bodhimārgo'nyaḥ sūtrādipiṭakatrayāt|
ato'vyamiha yo brūyātsa bhavenmārabhāṣitaḥ||
[236] kalpānāṁ mahatāmetadasaṁkhyeyatrayaṁ matam|
sthānāntaramasaṁkhyākhyamadaḥsaṁkhyopari sthitam||
[237] apakarṣe jinotpattiryāvacchatasamāyuṣaḥ|
dvayoḥ pratyekabuddhānāmutkarṣe cakravarti ṇā(nā)m||
[238] nādho'śītisahastrāsau (yo) statsamutpattiriṣyate|
te hemarūpyatāmrāyaścakrāḥ puṇyaprabhāvataḥ||
[239] tulye'pi sādhanopāye tadbhedo'kṣādibhedataḥ|
bhavamokṣārthinormātroḥ pradānaphalabhedavat||
[240] karuṇābhāvanodrekātsvasaṁviccittayostathā|
parasaṁvidgurostadvattadviśeṣo vidhīyate||
[241] hetutattvaphalodbhūtaṁ mahattvaṁ śāsitustridhā|
vimuktāvapi tulyāyāṁ trayāṇāṁ bodhi lambhanāt||
[242] buddhasya saṁmukhīnasya bauddhamākṣipyate vapuḥ|
saikapuṇyaśatodbhūtamekaikaṁ lakṣaṇaṁ muneḥ||
[243] yathākarmapathāstadvatpuṇyāditrayamiṣyate|
dānaṁ hi dīyate yena svaparārthādyapekṣayā||
[244] kāyādikarma tattattvamavijñaptiḥ kvacitpunaḥ|
prādhānyānmuninā proktaṁ mahābhogaphalaṁ hi tat||
[245] svānyobhayārthasiddhyarthaṁ dānaṁ dadati kecana|
sādhuvṛttyanuvṛtyarthaṁ nobhayārthāya cāpare||
[246] dātṛvastvādivaiśiṣṭyāttatphalātiśayaḥ smṛtaḥ|
śraddhādibhirguṇairdātā datte'taḥ satkriyādibhiḥ||
[247] satkārādiguṇopetaṁ phalaṁ tasmādavāpnute|
vastu varṇādisaṁpannaṁ saurūpyādi phalapradam||
[248] guṇaduḥkhopakārākhyarṁdharmaiḥ kṣetraṁ viśiṣyate|
āśayādi mṛdutvādermṛdutvādīni karmaṇaḥ||
[249] dharmadātre'pi bālāya pitre mātre'tha rogiṇe|
ameyaṁ bodhisattvāya dānamanyabhavāya ca|
[250] bodhisattvasya yaddānna(na)manyasyāpi yadaṣṭamam|
vipaścidbhistadākhyātaṁ śreṣṭhaṁ yaccārhato'rhate||
[251] saṁpradhārya yadākṣiptaṁ pūraṇādidṛḍhīkṛtam|
vigatapratipakṣaṁ ca tatkarmopacitaṁ matam||
[252] svasmāttyāgaguṇāpekṣāścaittāścaityārcatādiṣu|
vinā pratigṛhītrāpi phalaṁ maitrīvihāravat||
[253] dharmadānasvabhāvo vāktattvanāmādigocaraḥ|
avyākṛtasvabhāvatvānna nāmādyannadānavat||
[254] śīlaṁ śubhamayaṁ rūpaṁ vyākhyātaṁ tatprabhedataḥ|
śāstre tu tappradhā natvātproktaṁ svargopapattaye||
[255] dauḥśīlyāśubhamūlādyairdoṣairyanna vidūṣitam|
tadvipakṣaśamāṅgaṁ ca yattacchaddhamihocyate||
[256] puṇyaṁ samāhitaṁ tvatra bhāvanā cittabhāvanāt|
pradhānyādapavargāya taduktaṁ sarvadarśinā||
[257] puṇyanirvāṇabhāgīyaṁ nirvedhānuguṇaṁ tathā|
śāsane'sminsamāsena śubhamūlaṁ tridheṣyate||
[258] lipimudrā'tha gaṇanā kāyavākkarmalakṣaṇā|
saṁkhyā khalvapi vijñeyā manaskarmasvabhāvikā||
abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṁ vṛttau caturthādhyāyassamāptaḥ||
pañcamo'dhyāyaḥ|
prathamaḥ pādaḥ
[259] akāryapravaṇo loko duḥkhabhāgī ca yadvaśāt|
rāgādīn bhavasaṁbandhānkleśānvakṣyāmi tānaham||
[260] svaśaktijakriyodbhūtairviśeṣaiste tu nāmabhiḥ|
āttasāmānyasaṁjñākāścodyante'nuśayādibhi[:]||
[261] rāgapratighasaṁmohamānakāṅkṣākudṛṣṭayaḥ|
ṣaḍete'nuśayāḥ proktāḥ śreyodvāravibandhinaḥ||
[262] rāgadvedhāt matāḥ sapta dṛṣṭibhedāddaśa smṛtāḥ|
bhūyo'ṣṭānavatirjñeyā dhātvākārādibhedataḥ||
[263] kāmarāgo bhavākhyaśca dvidhāḥ rāgaḥ prabhidyate|
prāyo bahiṣpravṛttatvādantarvattyādibhedataḥ||
[264] satkāyāntadvayagrāhau mithyādarśaṇa(na)meva ca|
dṛṣṭiśīlavratāmarśāvityetāḥ pañca dṛṣṭayaḥ||
[265] daśeha duḥkhadṛggheyāḥ sapta hetvīkṣaṇakṣayāḥ|
saptāpavargadṛggheyāḥ aṣṭau mārgekṣaṇakṣayāḥ||
[266] dṛṣṭiheyāvalambitvātsadākāraparigrahāt|
rāgādayastu catvāro jñeyā mārgadvayakṣayāḥ||
[267] pratikalpavaśotpatterdṛṣṭikāṅkṣetu dṛkkṣaye|
rūpepyevaṁ tathā'rūpye pratighānuśayādṛte||
[268] bhavāgre kṣāntiheyā ye dṛggheyā eva te matāḥ|
jñānavadhyāstu ye tasminnabhyāsenaiva tatkṣayaḥ||
[269] ahaṁ mameti yā dṛṣṭirasau satkāyadṛk smṛtā|
taducchedadhruvagrāhau yau sāntargrāhadṛṅmatā||
[270] phalahetvapavādo yaḥ sā mithyādṛṣṭirucyate|
jñeyo dṛṣṭiparāmarśaḥ hīnavastūttamagrahaḥ||
[271] ahetāvapathe caiva taddhi śīlavratāvhayaḥ|
duḥkhabhrāntyapathādānāttaduṣṭyutsārya eva saṁ||
[272] satkāyadṛṣṭyavacchedo dharmamātrekṣaṇādyataḥ|
duḥkhābhisamaye tacca taddṛggheyaiva so'pyataḥ||
[273] dvayaṁ dṛṣṭiparāmārśādekaḥ satkāyadṛṣṭitaḥ|
antargrāhārdhamanyastu viparyāsaḥ prakalpyate||
[274] nitīraṇasamāropaviparītapravṛttitaḥ|
viparyāsoktireṣveva dṛgvaṣā(śāt) cittasaṁjñayoḥ||
[275] sapta mānavidhāstribhyo nava mānavidhāstridhā|
tridhā'tyunnamanādibhyaḥ svotkarṣādyasti nāstitā||
[276] va dhādiparyavasthānaṁ kaukṛtyamaśubhaṁ vidhāḥ|
vibhavecchā ca nāryasya jāyante hetvabhāvataḥ||
[277] duḥkhātsamudayāccaiva sarvagānāṁ vyavasthitiḥ|
taddṛṣṭiheyajātināṁ sarvāsāṁ dvipadasthiteḥ||
[278] kāṅkṣā pañca dṛśo'vidyā tadvyāmiśrā'tha kevalāḥ|
sapta sarvatragā duḥkhaddhenorebhyaścatuṣṭayam||
[279] dravyato daśa caikaśca nāmnā sapta tu te matāḥ|
rāgapratighamānāstu paricchedapravartiṇaḥ (naḥ)||
[280] prakārāntaravartitvātsakṛtsarvasvabhūgatiḥ|
dhātvantarāvalambitvātpūrvoktā eva sarvagāḥ||
[281] navordhvadhātukāsteṣāmādyā dṛṣṭidvayādṛte|
teṣāṁ sahabhuvo dharmāḥ prāptivarjyāśca sarvagāḥ||
[282] kāṅkṣāmithyādṛgābhyāṁ ca miśrā'vidyātha kevalā|
nirodhamārgadṛggheyāḥ ṣaḍete nirmalekṣiṇaḥ||
[283] svabhūmereva nirvāṇaṁ mārgastha (rgaḥ ṣa)nna(ṇṇa)vabhūmikaḥ|
taddṛśyaviśa(ṣa)yo'nyo'nyo hetutvāddhetubhāvataḥ||
[284] na rāgaḥ śaktyahetutvānna dveṣo[']naparādhataḥ|
namāno'tipraśāntatvānna bhāvatvād dṛśo'parāḥ||
[285] sarvago'nuśayaḥ kṛtsnāmanuśete svadhātugaḥ|
svāmālambanato bhūmiṁ svanikāyaṁ tvasarvagaḥ||
[286] asvīkārādvipakṣatvānnordhvabhūmārgagocaraḥ|
saṁprayogini(ṇi) tu svasminnahīne saṁprayogataḥ||
[287] dhātrīvastramalanyāyaiḥ khacarāmbucarakramaiḥ|
ete'nuśerate yasmāttasmādanuśayāḥ smṛtāḥ||
[288] svairiṣṭādibhinā (rā)kāraiḥ paramāṇukṣaṇeṣvapi|
yato'nuśerate caiti(te) tataścānuśayā matāḥ||
abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṁ vṛttau pañcamasyādhyāyasya prathamaḥ pādaḥ||
pañcamādhyāye
dvitīyapādaḥ|
[289] ādyaṁ dṛṣṭidvayaṁ kāme nivṛtāvyākṛtaṁ matam|
dhātudvaye tu sarve'pi nivṛtāvyākṛtā malāḥ||
[290] kāmeṣvakuśalāḥ śeṣāḥ rāgadveṣatamāṁsyataḥ|
trīṇyevāśubhamūlāni pañcakāraṇayogataḥ||
[291] avyākṛtadvayasyāpi trīṇi mūlāni tatsamāḥ|
avidyā dhīśca tṛṣṇā ca na kāṅkṣāmānadṛṣṭayaḥ|
[292] calatvādūrdhvavṛttitvādavyāpitvādyathākramam|
sūtrasyārthāparijñānādaheturdhyāyivodanāt||
[293] praśnavyākaraṇānyākhyaccatvāri vadatāṁ varaḥ|
śiṣyānāṁ(ṇāṁ) vādaśikṣārtha sthitīnāṁ ca catuṣṭayīm||
[294] ekāṁśākhyaṁ vibhajyākhyaṁ pṛcchākhyaṁ sthāpyameva ca|
maraṇaprasavotkarṣajīvadravyānyatādivat||
[295] sthānavāditvasaṁjñaikā parikalpāvhayā parā|
anyā pratipadākhyā'nyā jñānavāditvasaṁjñitā||
[296] mānapratighasaṁrāgairvartamāno'jjhitakriyaiḥ|
jātā yatrāprahīṇāśca saṁyuktastatra vastuni||
[297] ajātairmāṇa(na)sairetaiḥ sarvatrānyaiḥ svakādhvikaiḥ|
sarvatrājaistathā śeṣaiḥ saṁyuktā skandhasantatiḥ||
[298] dvayamevātra niṣpannaṁ tṛtīyaṁ tūpacārataḥ|
sadasaddhetuno(tā) yasmānmadhyasthaiśca parigrahāt||
[299] sarvamasti pradeśo'sti sarvaṁ nāstīti cāparaḥ|
avyākṛtāstivādīti catvāro vādinaḥ smṛtāḥ||
[300] ebhyo yaḥ prathamo vādī bhajate sādhutāmalau|
tarkābhimāninastvanye yuktyāgamabahiṣkṛtāḥ||
[301] icchatyadhvatrayaṁ yasmā[t] kṛtyataśca dhruvatrayam|
sarvāstivāda ityuktastasmādādyaścaturvidhaḥ||
[302] bhā[vāṅkā']nyathikākhyau dvāva[va]sthā'nyathiko paraḥ|
anyathā'nyathikaścānyaḥ tṛtīyo yuktivādyataḥ||
[303] kāritreṇādhvanāmepa vyavasthāmabhivāñchati|
tatkurvanvartamāno'dhvā kṛte'tīto'kṛte paraḥ||
[304] buddhyā yasyekṣyate cinhaṁ tatsaṁjñeyaṁ caturvidham|
paramārthena saṁvṛttyā dvayenāpekṣayā'pi ca||
[305] sadatītāsamutpannaṁ buddhoktervartamānavat|
dhīnāmagocaratvacca tatsattvaṁ vartamānabat||
[306] nāsadālambanā buddhirāgamādupapattitaḥ|
anyāpekṣye'tha saṁbandhapratiṣedho'śvaśṛṅgayoḥ||
[307] rūpādau vastuni kṣīṇe satyevotpadyate matiḥ|
sā jñānasyāsanākārā śāstustathānyacittavat||
[308] harṣotpādabhayodvegasmṛtyutpatya(ttya)ṅgabhāvataḥ|
sāṅgasya śaktyabhivyakteḥ sadīpaghaṭarūpavat||
[309] janīhākartu sādhvatvātpañcabhāvavikāravat|
sataḥ kṛ(kri)yāṅgatādṛṣṭervikārya prāpyakarmavat||
[310] dvitīyaṁ janma jātasya vastuno nopapadyate||
mukhyasattā guṇābhāvādgaunī(ṇī)sattā na vidyate||
[311] sādharmye sati tadvṛttervyāhāraṁ madhuroktivat|
āviṣṭaliṅgamukhyasya janmeṣṭaṁ dārakādivat|
[312] syātkhapuṣpaiḥ khamutphullaṁ syāñjaṭālaśca darduraḥ|
svabhāvo yadi bhāvanāṁ prāgabhūtvā samubhdavet||
[313] sthitiśaktiparityaktāndharmānnāśānvitodayān|
vada somya kathaṁ yāti pratītyā vastu vastutām||
[314] loke dṛṣṭaḥ satoreva parasparamanugrahaḥ|
tadvadevopaghāto'pi nāśvaśṛṅgāhivā(pā)dayoḥ||
[315] yatpratītyasamutpannaṁ tatsvabhāvānna vidyate|
na vidyate svabhāvādyadvidyate tattato'nyathā||
[316] prakurvanti daśāmātraṁ hetavo vastunaḥ sataḥ|
rājatvaṁ rājaputrasya sātmakasyaiva mantriṇaḥ||
[317] dharmāṇāṁ sati sāmagrye sāmarthyamupajāyate|
citānāṁ paramānū(ṇū) nāṁ yadvadātmopalambhane||
[318] karmātītamasadyasya phalaṁ bhāvi karotyasat|
vyaktaṁ vandhyāsutastasya jāyate vyantarātmajāt||
[319] nāmasallakṣaṇābhāvād dravyasatyāṅkasiddhitaḥ|
anāgatābhyatītasya nāsti prajñaptisatyatā||
[320] ko vighnaḥ aṅgavaikalyam na tatsarvāstitā sadā|
tatkathaṁ śrūyatāṁ sadbhyaḥ durbodhā khalu dharmatā||
[321] vartamānādhvasaṁpātāt sāmagryā'ṅgaparigrahāt|
labdhaśakteḥ phalākṣepaḥ kāritramabhidhīyate||
[322] na vartamānatā rūpamatītājāna(ta)tā na ca|
yato'to nādhvasaṁcārād rūpātmānyathateṣyate||
[323] avasthā jāyate kācidvidyamānasya vastunaḥ|
tathā śaktistathā velā tathā sattā tathā kriyā||
[324] parikalpairjagadvyāptaṁ mūrkhacittānurañjibhiḥ|
yastu dvidvanmanogrāhī parikalpaḥ sa durlabhaḥ||
[325] anyasarvatragairbaddhaḥ prahīṇe duḥkhadṛkkṣaye|
prahīṇe prākprakāre'pi śeṣaistadavalambibhiḥ||
[326]dharmāḥ ṣoḍāṣa(śa) vijñeyāḥ pratyekaṁ tribhavātmakāḥ|
pañcadhā nirmalāścaiva vijñānāni tathaiva ca||
[327] dhātvāyatanasatyeṣu prakāreṣu ca lakṣayet|
dharmasaṁgrahavijñānajñānānuśayacoditaḥ||
[328] saduḥkhahetudṛggheyāḥ kāmāptā bhāvanākṣayāḥ|
svakatrayaikarūpāptivirajāścittagocarāḥ||
[329] atmīyādhastrayaikordhvanirmalānāṁ tu rūpajāḥ|
ārūpyāptāstridhātvāptatrikanirmalagocarāḥ||
[330] sarve svādhikavijñeyāḥ samaniryāṇadṛkkṣayāḥ|
nikleśāstribhavāptāntyatrayanirmalagocarāḥ||
[331] kāmāpta(ptaṁ) pañcaviṣayo rūpāptaṁ tvaṣṭagocaraḥ|
ārupyāptaṁ daśānāṁ tu daśānāmeva cāmalam||
[332] kāmāptamūrdhvadharmārthe vijñāne svabhuvastrayaḥ|
rūpāptā bhāvanāheyāḥ sarvagāścānuśerate||
[333] catvāraḥ parivṛtte sve rūpāptāḥ khalvapi trayaḥ|
ārūpyāvacarāḥ sārdhaṁ sarvagairbhāvanākṣayāḥ||
[334] tadvadeva dvitīye'pi pañcame'pi tathaiva ca|
sāsravālambanāḥ sve ca tṛtīye'pyanuśerate||
[335] parivṛtte tu kāmāptāḥ saṁskṛtārthāvalambinaḥ|
śeṣaṁ pūrvavadākhyeyam caturthe'pi tṛtīyavat||
[336] parivṛtte tu kāmāptāścatvāro'nyatra pūrvavat|
rūpāpte prathame'dhastāt trayaḥ sve khalvapi trayaḥ||
[337] ārūpyāḥ sarvagāḥ sārdhaṁ bhāvanāpathasaṁkṣayai[:]
parivṛtte trayo'dhastāt catvāraśca svadhātutaḥ||
[338] ārūpyāptāśca catvāro ṇi(ni)kāyā anuśerate|
tadvadeva dvitīye'pi pañcame'pi tathaiva ca||
[339] sāsravālambanāḥ sve ca tṛtīye'pyanu[śera]te|
parivṛte tu rūpāptāḥ saṁskṛtārthāvalambinaḥ||
[340] anyattu pūrvavajjñeyaṁ caturthe'pi tṛtīyavat|
tṛtīyavatparāvṛtte ārūpyādye nibodhaye[t]||
[341] sve trayaḥ kāmadhātvāptā rūpāptāśca trayastrayaḥ|
rūpāptavatparāvṛtte dvītīye pañcame tathā||
[342] tṛtīye khalvapi sve ca sāsravārthāvalambinaḥ|
parāvṛtte svadhātvāptāḥ saṁskṛtārthāvalambinaḥ||
[343] anyattvādyavadākhyeyaṁ caturthe'pi tṛtīyavat|
ādyavattu parāvṛtte vijñāne nirdiśed budhaḥ||
[344] bhāvanāpathahātavyo nikāyaḥ sarvagaiḥ saha|
anuśete dvidhātvāpto vyārūpyāścakṣurindriye||
[345] nikāyāḥ kāmarūpāptāścakṣurindriyagocare|
duḥkhahetudṛgabhyāsaprahātavyāstrayastrayaḥ||
[346] ārūpyā bhāvanāheyāḥ sarvagāścānuśerate|
parivṛtte tu catvāraḥ samadṛkkṣayavarjitāḥ||
[347] duḥkhendriye tu kāmāptaḥ svaireva saha sarvagaiḥ|
tadgocare tu vijñāne nikāyā anuśerate||
[348] kāmāpannāstrayo rūpā[:] sarvagābhyāsasaṁkṣayāḥ|
paravṛtte tu catvāraḥ kāmāptā anuśerate||
[349] trayo rūpabhavādantyābhdāvanāheyasarvagāḥ|
sakalā dviṣparāvṛtteścatvāraścānuśerate||
[350] sukhendriye tadālambe citte tadgocare'pi ca|
kāmādyāptāḥ yathāyogaṁ sarvagāścānuśerate||
[351] tridhātusaṁgṛhītāstu sakalā manaindriye|
tadālambini vijñāne sarvasaṁskṛtagocarāḥ||
[352] saṁskṛtālambanā eva parivṛtte'nuśerate|
viśeṣo dviḥparāvṛttau vidyate'tra na kaścana||
[353] duḥkhaṁ darśanaheyādeścittāccittāni kāminaḥ|
bhavatyanantaraṁ ṣaḍ vā tasyodardhvaṁ pañca pañca vā||
[354] rūpadhātūpapannasya cittāni tu vinirdiśet|
ekaṁ vā pañca vā ṣaḍ vā sapta vā yadi vā daśa||
[355] ārūpyadhātujātasya cittānīmāni lakṣayet|
svadhātukāni pañcaiva cyutikāle daśānyataḥ||
[356] sācivyādanuśāyitvāccittaṁ sānuśayaṁ matam|
dvidhā vā kliṣṭamakliṣṭamekadhaivāpadiśyate||
[357] mohātsatkāyadṛktasyā antagrāhekṣaṇaṁ tataḥ|
kāṅkṣāmithyekṣaṇaṁ tasyāḥ śīlāmarśastato dṛśaḥ||
[358] rāgaḥ su(sva)dṛśi mānaśva dveṣo'nyatra pratāyate|
jñeyaḥ pravṛttibāhulyādevameṣāmanukramaḥ||
[359] sadasanmitrayogāttu tadvṛttyaniyamo mataḥ|
kleśa utpadyate kaścitsaṁpūrṇaiḥ kāraṇaistribhiḥ||
abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṁ vṛttau
pañcamasyādhyāyasya dvitīyaḥ pādaḥ||
pañcamādhyāye
tṛtīyapādaḥ|
[360] vyavidyāḥ sakalāḥ kleśāḥ kāme kāmāsravo mataḥ|
styānauddhatye ca hitvordhvaṁ samānatvādbhavāstravaḥ||
[361] avidyā khyastu mūlatvādavidyā sārvadhātukī|
tathaughayogā dṛgvarjja tatpṛthaktvantu pāṭavāt||
[362] sā'vidyā dve upādāne yathākto(ktau) dve tu dṛṅmaye|
catasro'pyekamantyaikaṁ kumārgādisamāśrayāt||
[363] śeṣāstraidhātukāstvantye sātmabhāvapravṛttitaḥ|
saṁyojanādibhiḥ śabdairdarśitāḥ pañcadhā punaḥ||
[364] nava saṁyojanānyasminnīrṣyāmātsaryameva ca|
dravyāmarṣaṇasāmānyād dṛśaḥ saṁyojanadvayam||
[365] śeṣānya(ṇya)nuśayāḥ pañca pañcadhā pañcadhā punaḥ|
jagādāvarabhāgīyamūrdhvabhāgīyameva ca||
[366] ādyantye dve dṛśau kāṁkṣā(kāṅkṣā)kāmacchando dvireva yaḥ|
dvābhyāṁ kāmānatikrāntiḥ punarāṇa(na)yanaṁ tribhiḥ||
[367] dvyekadṛggheyakāryokterdṛṣṭiheyamukhagrahāt|
sarvadṛggheyabhāktve'pi trayametadudāhṛtam||
[368] sarvānarthanidānatvānmārgapratyarthibhāvataḥ|
tathyohāvidhuratvācca trisaṁyojanadeśanā||
[369] dvau rūpārūpajau rāgau mānamohoddhavāstrayaḥ|
trivedanānuśāyitvād dṛḍhatvādbandhanatrayam||
[370] dvipakṣagranthanād granthāścatvāraḥ samudāhṛtāḥ|
abhidhyākhyāstathā dveṣaḥ parāmarśadvayaṁ tathā||
[371] upakleśāstu vijñeyāḥ saṁrambhādyā yathoditāḥ|
sarve vā caitasāḥ kliṣṭāḥ saṁskāraskandhasaṁjñitāḥ||
[372] mūlakleśamalāstvanye ṣaḍupakleśasaṁjñitāḥ||
śāṭhyopanāhapradāśamāyāmadaviheṭhanāḥ||
[373] mrarkṣyerṣyāhryanapatrāpyastyānamiddhoddhavakrudhaḥ|
mātsarya kukṛtatvaṁ ca daśadhā paryavasthitiḥ||
[374] ebhyo'nunananiṣyandā āhrīkyauddhatatādayaḥ|
mrakṣānapatrapāstyānamiddhādya mohasaṁbhavāḥ||
[375] kaukṛtyaṁ vicikitsotthaṁ krodhādyā dveṣasambhavāḥ|
pra[mā]dastambhamārdva (?)kṣya māyāśāṭhyavijṛmbhikāḥ||
[376] kāyaduṣṭhūlatādyāśca jñeyā vyāmiśrasambhavāḥ||
pradāśo dṛkparāmarśaniṣyandaḥ śaṭhatā dṛśaḥ||
[377] saumanasyena rāgasya saṁprayogaḥ sukhena ca|
dveṣasya daurmaṇa(na)syena duḥkhena ca nigadyate||
[378] sarvairmohasya vittibhyāṁ caitasībhyāmasaddṛśaḥ|
kāṅkṣā ca daurmaṇa(na)syena śeṣāṇāṁ sumanastayā|
[379] upekṣayā tu sarveṣām kāmāptānāmayaṁ vidhiḥ|
ito'nyadhātujānāṁ tu pratibhūmyantaraṁ svakaiḥ||
[380] īrṣyāyā daurmaṇa(na)syeṇa(na) kaukṛtyasya tathā krudhaḥ|
pradaṣṭeścopanaddheśca vihiṁsāyāstathaiva ca||
[381] mātsarya daurmaṇa(na)syena saumanasyena kasyacit|
dvābhyāṁ māyā tathā śāṭhyaṁ mrakṣo middhaṁ tathaiva ca||
[382] madastu sumana[:]skandhasukhābhyāṁ saṁprayujyate|
āhrīkyamanapatrāpya(pyaṁ) styānauddhatye ca pañcabhiḥ||
[383] āhrīkyamanapatrāpyaṁ styānamiddhaṁ tathoddhavaḥ||
..........[abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṁ vṛttau pañcamādhyāyasya tṛtīyaḥ pādaḥ||]
..........[pañcamodhyāyaḥ samāptaḥ||]
Links:
[1] http://dsbc.uwest.edu/node/4910
[2] http://dsbc.uwest.edu/node/4911
[3] http://dsbc.uwest.edu/node/4912
[4] http://dsbc.uwest.edu/node/4913
[5] http://dsbc.uwest.edu/node/4914
DO NXB LIÊN PHẬT HỘI PHÁT HÀNH
Mua sách qua Amazon sẽ được gửi đến tận nhà - trên toàn nước Mỹ, Canada, Âu châu và Úc châu.
Quý vị đang truy cập từ IP 3.16.83.150 và chưa ghi danh hoặc đăng nhập trên máy tính này. Nếu là thành viên, quý vị chỉ cần đăng nhập một lần duy nhất trên thiết bị truy cập, bằng email và mật khẩu đã chọn.
Chúng tôi khuyến khích việc ghi danh thành viên ,để thuận tiện trong việc chia sẻ thông tin, chia sẻ kinh nghiệm sống giữa các thành viên, đồng thời quý vị cũng sẽ nhận được sự hỗ trợ kỹ thuật từ Ban Quản Trị trong quá trình sử dụng website này.
Việc ghi danh là hoàn toàn miễn phí và tự nguyện.
Ghi danh hoặc đăng nhập