|
LỊCH SỬ - CẤU TRÚC & NHỮNG CHIẾC MẶT NẠ HÌNH LINGA Hồ Đắc Duy
|
| Cách
Hội An 42 Km và cách Trà Kiệu khoảng 30 Km về phía tây có
một thung lũng nhỏ đường kính ước chừng 2 Km đó
là thánh địa Mỹ Sơn , nó nằm gọn giữa những ngọn núi
bao quanh và chỉ có một lối vào duy nhất là theo con đường
độc đạo nằm giữa hai quả đồi , hai quả đồi này
tạo thành hai cái trạm gát , một cái chốt phòng ngự
cao khoãng 30 mét và một con suối nằm chắn ngang trước mặt
con đường vào thung lủng như một chiến hào sâu và rộng
gây thêm một chướng ngại cho những ai muốn vào khu vực
thánh địa , một thứ chiến lủy của thiên nhiên sẵn có
, con suối chảy quanh co theo sườn núi phía bắc , rồi đâm
thẳng vào phía trung tâm , sau đó nó chạy vòng quanh tạo thành
một thủy lộ lưu thông cho toàn bộ khu vực này trong mùa
mưa và chỉ cần một cái đập nhỏ chấn ngang dòng suối
thì sẽ là lý tưởng , hình như con suối này ăn thông với
một nhánh của sông Vu Giang , Thu Bồn...
Sau khi băng qua suối đi dọc theo một con đường ngoằn nghèo khoảng 3 Km thì đến khu vực với các công trình kiến trúc quan trọng nhất của nền văn hóa vương quốc Champa Trong Đại Việt Sử Ký Toàn Thư (ĐVSKTT ) có ghi lại một số sự kiện liên quan đế sư hình thành của vương quốc champa , kinh đô Trà Kiệu và thánh dịa Mỹ Sơn ĐVSKTT trang 158 : " năm 137 người man ở huyện Tượng Lâm , quận Nhật Nam là bọn Khu Liên đánh phá quận huyện giết trưởng lại , năm 138 Thị Ngự sử Giả Xương cùng quân các châu huyện hợp lại đánh Khu Liên không được , bị Khu Liên vây đánh hơn một năm..... " Khu Liên được xem như vị vua đầu tiên của Lâm Ấp hay còn gọi là Vương quốc Champa sau này ĐVSKTT trang 173 : " Năm 399 vua Lâm Ấp là Phạm Hồ Đạt đánh lấy Nhật Nam và Cửu Chân rồi vào cướp Giao Châu " Kinh đô của Lâm Ấp bấy giờ là Trà Kiệu Năm 420 Tuệ Độ đánh Lâm Ấp phá được chém giết đến quá nửa , Lâm Ấp xin hàng...Lần đầu tiên Kinh đô Trà Kiệu và Thánh địa Mỷ sơn bị xâm chiến Năm 432 Vua Lâm Ấp là Phạm Dương Mại sai sứ sang cống nước Tống xin cai trị Giao Châu... Năm 436 Hòa Chi hạ thành Khu Túc, chém Phù Long , thừa thắng tiến vào Tựơng Phố ( Trà Kiệu ) đây là lần thứ hai Thánh địa Mỹ Sơn bị chiếm ĐVSKTT trang 222 chép : " Năm 982 Vua Lê Đại Hành thân đi đánh Chiêm Thành chém chế vua Chiêm tại trận. Chiêm Thành thua to , bắt sống của chúng nhiều vô kể , cùng các kỷ nữ trong cung trăm người và mộ nhà sư người Thiên Trúc , lấy các đồ quí đem về thu được vàng bạc châu báu vô kể , san phẳng thành trì , phá hủy tông miếu , vừa một năm thì trở về kinh sư ... " đó là lần thứ ba khu Thánh địa này bị tàn phá và về sau các Vua Lý Thái Tông , Lý Thánh Tông đánh chiếm Chiêm Thành nhiều lần nữa Những nghiên cứu của các nhà khảo cổ cho biết Thánh địa này xây dựng từ thế kỷ thứ IV và liên tục được trùng tu , phát triển và xây mới thêm những đền tháp cùng các pho tượng điêu khắc bàng đá khác cho đến thế kỷ thứ XIII mới chấm dứt Theo Đai Nam Nhất Thống Chí (ĐNNTC) quyển 2 trang 332 thì vùng đất Quảng Nam – Trà Kiệu - Mỹ Sơn thì xưa là đất Việt Thường thị ; đời Tần thuộc Tượng quận , đời Hán là bờ cỏi quận Nhật Nam; đời Đường thuộc Lâm Ấp; đời Tống thuộc Chiêm Thành là đất Châu Lý và Chiêm Động, Nước ta đời Trần năm 1306 gọi là châu Hóa ; năm Hồng Đức thứ nhất ( 1470 ) Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục trang 1104 ghi : " Vua Lê Thánh Tông đi đánh Chiêm Thành , mở rộng đất đai đến núi Đá Bia đặt tên Thừa Tuyên Quảng Nam và tên Quảng Nam có từ ngày đó (Tháng 6 năm 1472) Trong ĐNNTC có ghi về phần cổ tích có ghi Thành cổ Hoàn Vương (Trà Kiệu) ở huyện Diên Phước tục gọi là Vệ Thành , tương truyền ngày xưa Hoàn Vương đóng đô ở đấy.Ba mặt thành , trước ,tả ,hữu bị xói lở chỉ còn góc phía tây bắc hiện nay vẫn còn ; về tháp cổ Chiêm Thành ở huyện Diên Phước có hai cây tháp nay dều đổ nát , một tháp đổ xuống thành gò ước hơn một mẫu....và còn mô tả một số tháp có trong tỉnh nhưng không có chỗ nào trong sách mô tả phong cảnh và tháp miếu như ở Mỹ sơn mà chỉ nói ở Khương Mĩ là có ba tòa liền nhau cao 80 trượng , phía trên có lỗ thông thiên , phía trong có tượng đá ,nay đã đổ nát , tương truyền đây là chổ táng vợ vua Chiêm Thành Hiện tại Thánh địa Mỹ Sơn là quần thể kiến trúc phong phú và đa dạng nhất của nghệ thuật Champa vể đền tháp , văn bia , tượng , điêu khác trên đá và trên gạch Lịch sử phát triễn của Thánh địa Mỹ Sơn có lẽ là song song với sự xây dựng , hoàn thiện kinh đô Trà Kiệu trong một tổng thể không thể thiếu được trong nền văn minh , văn hóa Á đông nhất là văn minh Champa là : Kinh đô - Lăng Miếu , Thánh địa , Đền đài để thờ cúng các tiên vương , chư thần... Trong một bi ký cho biết chính vua Bhadravarman đệ nhất là người khởi công xây dựng thánh địa này với những giòng như sau : " Ngài đã cúng dâng cho thần Bhadresvara một khu vực vĩnh viễn , phía đông la núi Sulaha , phía nam là núi Mahaparvata , phía tây là núi Kusala , phia bắc là núi...làm ranh giới . Ngài cũng cúng dâng cho thần tất cả các ruộng đất và cư dân trong phạm vi đó, hoa lợi cũng được dâng cúng cho thần.....Nếu có kẻ nào dùng vũ lực để chiếm đoạt hay phá hủy ruộng đất này thì nhân dân không phải tội, mà tội lổi sẽ dành cho kẻ đó.... " Có bao nhiêu lối đi vào bên trong khu vực thánh địa hay vào một quần thể tháp Champa , có hay không ? một lối đi vào trực diện với cửa chính của tháp đến nay vẫn còn là một điểu bí ẩn , hầu hết các tháp đều quay mặt về phía đông , hướng của mặt trời và của thần linh , khi quan sát người ta thấy chỉ có một lối đi vào bên hông hay mặt sau của tháp mà thôi Từ một vị trí cao nhất trong thung lủng để quan sát hết quần thể kiến trúc của Thánh địa Mỹ Sơn ta có thể phân chia các di tích , các tháp theo kiểu phong thủy của nền văn minh Châu Á người ta thường chọn hướng Đông Tây làm trục chính , Nam Bắc làm trục phụ , gò cao , thế núi và mạch sông làm chuẫn trong việc thiết kế xây dựng kinh đô , lăng miếu , đền đài , nhà cửa... Trong thung lủng có hai ngọn đồi , ngọn phía đông cao hơn ngọn phía tây hai ngọn đồi này đối diện nhau ở điễm trung tâm ngã tư của một con suối , các nhánh của con suối này bao bọc 4 khu vực trong Thánh địa
Khu B : gồm các tháp và di tích nằm ngọn đồi về phía tây Khu C : gồm các tháp và di tích nằm phía nam , có hai khu C1 và C2 Khu D : gồm các tháp và di tích nằm phía bắc Cách phân chia này phù hợp với địa thế phong thủy , tránh được tình trạng xé lẻ từng mảnh vụn của tổng thể kiến trúc của mỗi tháp mà trước đây nhà khảo cổ học người Pháp ông H.Parmentier đã công bố năm 1904 Khu A có 5 kiến trúc : 1 tháp chính và 4 tháp phụ Khu B có 4 kiến trúc : 1 tháp chính và 3 tháp phụ ? Khu C chia làm C1 và C2 , C1 nằm phía đông được bao quanh bằng một con suối gồm có 16 kiến trúc (4 kiến trúc nằm rải rác bên ngoài và 12bên trong) : 2 tháp chính với 8 tháp phụ , 1 tháp chính và 2 tháp phụ đi kèm cùng một số tượng điêu khắc bằng đá C2 nằm phía tây gồm có 26 kiến trúc ( 6 ngoài và 20 trong ) : 3 tháp chính và 12 tháp phụ cùng với một số tượng , phù điêu cùng các tác phẫm điêu khắc , bi kí bằng đá mang tính tôn giáo Khu C là khu vực có nhiều tháp
và các tác phẫm điêu khắc nhất
Tất cả là 46 kiến trúc có thể đếm được trong khoảng ước chừng 70 kiến trúc của Thánh địa này Quan sát một số tháp , di chỉ tiêu biểu mà hiện nay (năm 2003 ) còn lại trên thực địa Khu A : gồm 5 kiến trúc nằm trên ngọn đồi phía đông là ngọn đồi cao nhất trong thung lủng , có một tháp chính và 4 kiến trúc phụ trong đó có một tháp nhỏ để đựng bi kí nằm ở giữa , một thủy tháp , một hỏa tháp và nhà bày mâm dùng để sửa soạn đồ tế Tháp chính có hai cửa theo hướng đông tây , ở mỗi cửa có 8 bậc cấp để đi lên , ở mỗi cửa đều có vòm cuốn |
Khu
A : gồm các tháp và di tích nằm trên ngọn đồi phía đông
|
| Các vật trang trí quanh tháp
chất liệu xữ dụng toàn là gạch và đất nung không bằng
sa thạch như ở tháp khác
Đặt biệt , tiêu biểu và khá độc đáo nhất là cách trang trí ở chân tháp , mỗi góc của chân tháp có một con sư tử đực vóc dáng cực kỳ dũng mãnh bằng đá có kích thước khá lớn trong tư thế chống đở các góc tháp , quanh chân tháp được trang trí bằng những hàng mặt nạ gồm các ô vuông bằng đất nung cùng một kích thuớc và cùng một chủ đề là mô tả dương vật bằng hình ảnh thật mà không cách điệu như bộ Linga – Youni mà ta thường thấy , mổi ô là một tác phẫm điêu khắc rất tinh tế , sắc sảo , đầy ấn tượng với dương vật ngắn , hai tinh hoàn to và tròn , qui dầu tròn đỉnh nhọn , mạnh mẽ đầy sinh khí Mặt nạ nầy cũng có thễ nhìn theo một cách khác đó là mặt của một quái vật mắt lồi , mũi to , môi trên xếch lên , nhe răng dáng dấp của sư tử , mỗi ô vuông là mỗi tác phẫm điêu khắc rất sinh động và hấp dẫn, không có cái nào giống cái nào ( Xem hình ) Nếu chỉ tách riêng phần sống mũi và hai cánh mũi của quái vật để so sánh với một Linga ở khu D thì khuynh hướng thiên về hình ảnh của Linga không cách điệu dể dàng đựơc chấp nhận hơn , thế nhưng giải thích đó là mặt nạ của mặt sư tử theo như vùng đất mang tên Shimhapura thì cũng là một điều thú vị , bởi Shimhapura là Trà Kiệu hay còn gọi là thành phố sư tử Khu A có thể được xem như
là khu vực linh thiêng nhất nó mô tả toàn bộ triết lý của
vương quốc và dân tộc Champa hay chỉ riêng vùng đất Shimhapura
Các biểu tượng sư tử hay về bộ phận sinh dục nam
và nữ được các nhà điêu khắc và các nghệ sĩ cổ đại
Champa sáng tác theo hình ảnh thật chứ không cách điệu như
các tác phẫm ơ nơi khác , hình ảnh bộ phận sinh dục được
thờ phượng rất trân trọng ở nơi đây , ngoài ra Khu A là
một trong toàn bộ một tổng thể kiến trúc mang tính chất
triết lý và thờ phượng đặc sắc nhất của nghệ thuật
sử dụng gạch và đất nung để trang trí trên tháp của dân
tộc Champa trong thời kỳ vàng son của vương quốc này . Một
số trong các tác phẫm bằng đất nung vẫn còn vẽ đẹp sắc
sảo , với các nét đặc thù của nó, mặc dù nó đã
trải qua phơi mình giữa nắng mưa suốt gần 1500 năm mà vẫn
không hề hấn gì , phần còn lại của toàn cảnh thánh địa
Mỹ Sơn điêu tàn , thê lương như nhận xét cách đây hơn
một thế kỷ rửơi của sách Đại Nam Nhất Thống Chí
|
|
1/ Du ký đường Trường Sơn
|
[ Trở Về ]