百 丈 懷 海;
C: bǎizhàng huáihǎi; J: hyakujō
ekai; 720-814;
Thiền sư Trung Quốc, một trong những Thiền sư danh tiếng nhất đời Ðường, nối pháp Thiền sư Mã Tổ Ðạo Nhất. Học nhân đến Sư tham vấn rất đông, trong đó Hoàng Bá Hi Vận và Qui Sơn Linh Hựu là hai vị thượng thủ.
Sư là người đầu tiên trong Thiền tông lập và kết tập những qui luật hành động hằng ngày của thiền sinh trong một thiền đường. Trước đó tất cả những thiền sinh chỉ là »khách« trong những chùa của tông phái khác – thường là Luật viện (Luật tông) – với những nghi quĩ họ phải tuân theo. Từ lúc Sư lập ra qui luật mới, nhiều thiền đường được thành lập với những điều kiện thuận lợi đáp ứng nhu cầu của thiền sinh. Sư nhấn mạnh sự kết hợp giữa thiền và các việc lao động trong và ngoài thiền viện như làm ruộng, cuốc đất trồng cây. Câu nói của Sư »một ngày không làm, một ngày không ăn« (一日不作一日不食; nhất nhật bất tác, nhất nhật bất thực) đã gây ấn tượng đến ngày nay. Theo qui luật mới, thiền sinh làm việc tự nuôi sống (các Tỉ-kheo thời Phật Thích-ca không được phép làm việc) nhưng song song với công việc hằng ngày, Sư vẫn giữ lại truyền thống đi khất thực và cho đó là một phương tiện tu luyện tâm. Những qui luật mới này được ghi lại trong Bách Trượng thanh qui. Mặc dù nguyên bản của quyển sách này đã mất nhưng các qui luật này vẫn còn được tuân hành nghiêm chỉnh cho đến ngày nay.
Sư họ Vương, quê ở Trường
Lạc, Phúc Châu. Lúc nhỏ theo mẹ đi chùa lễ Phật, Sư chỉ tượng
Phật hỏi mẹ: »Ðây là gì?« Mẹ bảo: »Phật« Sư nói: »Hình
dung không khác gì với người, con sau cũng sẽ làm Phật.« Sư
xuất gia lúc còn để chỏm và chuyên cần tu học Giới,
Ðịnh, Huệ.
Sau, Sư đến tham học với Mã Tổ làm thị giả và được Mã Tổ
truyền tâm ấn. Câu chuyện Mã Tổ mở mắt cho Sư rất thú vị: Sư
theo hầu Mã Tổ đi dạo, thấy một bầy vòt trời bay qua, Tổ
hỏi: »Ðó là cái gì?« Sư đáp: »Con vòt trời« Tổ hỏi: »Bay
đi đâu?« Sư đáp: »Bay qua.« Mã Tổ bèn nắm lỗ mũi Sư kéo
mạnh, đau quá Sư la thất thanh. Mã Tổ bảo: »Lại nói bay qua đi!«
Nghe câu ấy, Sư tỉnh ngộ.
Sư để lại nhiều bài thuyết
giảng quí báu trong Bách Trượng quảng lục và Bách Trượng ngữ
lục. Trong đó Sư đề cao việc »lìa bỏ tất cả những vọng tưởng
tức như như Phật« và khuyên thiền sinh tu tập pháp môn vô phân
biệt, Bất
nhị:
»Phàm người học đạo nếu gặp các
thứ khổ vui, việc vừa ý không vừa ý tâm không lui sụt, chẳng
để tâm đến danh dự lợi dưỡng ăn mặc, chẳng tham tất cả phúc
đức lợi ích, không bị các pháp thế gian buộc ngại, không thân
mến khổ vui, tâm hằng bình đẳng, ăn cơm hẩm cốt nuôi mệnh
sống, mặc áo vá chỉ để ngừa lạnh, ngơ ngơ như ngu như điếc,
sẽ được ít phần tương ưng. Nếu trong tâm ham học rộng biết
nhiều, cầu phúc cầu trí, đều là ở trong sinh tử, đối với lí
đạo thật vô ích, lại bị gió hiểu biết thổi trôi giạt trong
biển sinh tử.«
Có vị tăng hỏi: »Như nay Thụ
giới rồi thân khẩu được thanh tịnh, lại làm đủ các
việc thiện, như thế được giải thoát chăng?« Sư đáp: »Ðược
ít phần giải thoát, chưa được tâm giải thoát, chưa được
tất cả chỗ giải thoát.«
Tăng hỏi: »Thế nào là tâm giải
thoát và tất cả chỗ giải thoát?« Sư đáp: »Chẳng cầu Phật,
Pháp, Tăng, cho đến chẳng cầu phúc trí tri giải, tình cảm nhơ
sạch hết, chẳng chấp tâm không cầu là phải, chẳng trụ chỗ
hết, cũng chẳng mến thiên đường sợ địa ngục, trói buộc
cởi mở không ngại, tức thân tâm và tất cả chỗ đều gọi
giải thoát. Ngươi chớ có cho ít phần giới thân khẩu ý tịnh là
xong, đâu biết môn giới định huệ như hà sa, mà vô lậu giải
thoát toàn chưa dính một mảy....
Cố gắng! Nhằm hiện nay cố tìm xét lấy, đừng đợi mắt
mờ, tai điếc, tóc bạc, mặt nhăn, già khổ đến thân, buồn
thảm triền miên mắt hằng rơi lệ, trong tâm hoảng sợ không còn
một nơi y cứ, chẳng biết chỗ đi. Ðến khi ấy, muốn nghiêm
chỉnh tay chân cũng không thể kiềm được, dù có phúc trí, danh
dự lợi dưỡng trọn không cứu được. Vì mắt tâm chưa mở,
chỉ nhớ các cảnh, không biết phản chiếu, lại chẳng thấy
Phật đạo. Một đời có tạo việc thiện ác đều thảy hiện
ở trước, hoặc vui hoặc sợ, Lục
đạo Ngũ uẩn
cả đều hiện tiền. Trang sức, nhà cửa, ghe thuyền, xe cộ đẹp
đẽ hiển hách, đều từ tham ái của mình hiện ra, tất cả
cảnh ác đều biến thành cảnh thù thắng. Chỉ tùy tâm tham ái
chỗ nào nặng, nghiệp thức dẫn đến thụ sinh, hoàn toàn không có
phần tự do, rồng súc tốt xấu trọn chưa định được...«
Ðời Ðường niên hiệu Nguyên Hòa năm thứ 9 ngày 17 tháng giêng (814), Sư qui tịch, thọ 95 tuổi. Vua ban hiệu là Ðại Trí Thiền sư.