Sau khi thầy Thích Nhất Hạnh trở lại Vancouver, hai sư cô đưa tôi vào căn phòng khách trong một khu ký túc xá của Đại học British Columbia. Tại đây, ngoại trừ một lọ hoa lan nằm trên bàn, mọi thứ còn lại đều có màu nâu đất.

Thầy Thích Nhất Hạnh mặc áo tu hành màu nâu, chậm rãi nhâm nhi một tách trà có màu vàng nâu, trong khi các nhà sư khác đang ngồi gần đó trên những chiếc ghế bành và thảm màu nâu giản dị.

Sư cô Chân Không giới thiệu tôi với thầy rồi mỉm cười và nói rằng tôi là một sự bất ngờ nhỏ với họ. Khi tôi đề nghị được thực hiện cuộc phỏng vấn này, tất cả đều không nghĩ rằng “Andrea Miller” là cái tên của một phụ nữ nên đều mong chờ một vị khách nam giới.

Nhưng sau cuộc phỏng vấn này, tôi mới là người bị bất ngờ, bởi những điều hay lẽ phải mà thầy Thích Nhất Hạnh giảng cho tôi, từ cuộc sống sau cái chết, cho tới niềm vui của việc ngồi thiền và về sự tồn tại hay không tồn tại.

Thầy đã mang tới những câu trả lời mà tôi không ngờ tới, rất mới mẻ và chứa đầy sự thông tuệ. Và đây là những gì ông đã trao đổi với tôi.

- Khi những người được chúng ta yêu quý gặp vấn đề lớn, như bị tâm thần, bị chấn thương tâm lý hoặc nghiện ngập thứ gì đó, cảm giác sẽ vô cùng đau đớn. Đôi khi ta có thể cảm thấy như vấn đề mà họ đang đối mặt quá lớn, tới mức không còn muốn giúp đỡ họ nữa.

Thậm chí ta còn muốn chạy trốn khỏi họ cùng vấn đề họ đang đối mặt. Nhưng cũng có lúc chúng ta cố giúp và rồi bị cuốn vào vấn đề của họ. Vậy chúng ta có thể làm gì để giúp những người ở trong hoàn cảnh khó khăn mà không

bị choáng ngợp bởi vấn đề của họ?

Khi cảm thấy bị ngợp với vấn đề của người khác thì có lẽ bạn đã làm quá sức. Thứ năng lượng đó không giúp đỡ người khác và hiển nhiên là không giúp ích gì cho bạn. Bạn không nên quá vội vã giúp đỡ người khác. Có hai điều ở đây mà ta cần lưu ý: Cuộc sống và hành động.

Đừng nghĩ quá nhiều về việc phải làm ngay điều gì đó cho người khác - cần phải đặt vấn đề cuộc sống của bản thân mình lên trước. Cuộc sống của bạn phải an lành, phải vui vẻ, hạnh phúc. Khi đó bạn mới có thể hành động để tạo ra niềm vui và hạnh phúc.

Bởi vậy, trước tiên bạn phải tập trung vào việc rèn luyện cuộc sống của mình. Sống sao thật tươi vui, thật an lành. Sống quan tâm tới người khác. Sống hào phóng và biết cảm thông. Đây là các nguyên tắc cơ bản.

Chuyện cũng giống như khi ta ngồi dưới gốc một cái cây vậy. Cái cây chẳng phải làm gì, trừ việc sống khỏe mạnh và tươi tắn, nhưng vẫn khiến ta thấy dễ chịu. Khi bạn sống như cái cây đó và lan tỏa làn sóng tươi mới, bạn đã giúp giảm bớt sự khổ đau của những người khác rồi.

Cuộc sống của bạn phải đầy sự hài lòng, phải an lành và bạn nên có mặt khi người khác cần tới mình. Chừng đó đã là rất nhiều rồi. Khi trẻ con tới gần và ngồi bên bạn, đó không phải là vì bạn có nhiều bánh kẹo để cho chúng, mà bởi ngồi gần bạn mang tới cảm giác dễ chịu và tươi mới.

Vì thế, hãy ngồi cạnh một người đang đau khổ và hãy cố hết sức để làm những điều bạn có thể làm tốt nhất: Thể hiện sự dễ chịu, quan tâm, tươi mới.

- Nếu đang có một cảm xúc khó khăn trong tâm hồn, như tức

giận hoặc buồn bã sâu sắc và tôi (xử lý chúng bằng cách) cố tập trung điều hòa nhịp thở của mình thì liệu đó có phải là hành động né tránh cảm xúc của bản thân không?

Thường thì mọi người dễ đánh mất bản thân mình trước những cảm xúc mạnh và bị chúng choán hết tâm trí. Đó không phải là cách để ta chế ngự cảm xúc, bởi khi chuyện xảy ra như thế, bạn sẽ là nạn nhân cuả cảm xúc.

Để tránh không trở thành nạn nhân, hãy hít thở, tĩnh tâm và rồi bạn sẽ nhìn sâu vào bên trong con người mình, thấy rằng cảm xúc cũng chỉ là cảm xúc mà thôi, không hơn. Việc nhìn sâu vào trong tâm hồn mình là rất quan trọng, bởi bạn sẽ không còn sợ hãi nữa.

Bạn sẽ bình tĩnh và không còn muốn chạy trốn nữa. Bạn sẽ xử lý tốt hơn các cảm xúc. Hãy xem hơi thở chính là con người bạn. Bạn cần có sự liên kết với hơi thở để trở thành chính mình một cách tốt hơn, để mạnh mẽ hơn.

Rồi bạn sẽ chế ngự cảm xúc tốt hơn. Bạn không nên tìm cách quên đi cảm xúc của mình. Thay vì thế, hãy sống thật với chính mình, dần dần bạn sẽ trở nên cứng rắn và mạnh mẽ để xử lý cảm xúc của mình.

- Thật ấm áp khi thấy rất nhiều đứa trẻ xuất hiện ở chốn tu hành.

Tôi cảm thấy thoải mái với trẻ con. Tôi chưa từng cắt đứt quan hệ của mình với thế hệ trẻ. Tôi luôn giao tiếp với thế hệ trẻ, dù các em sống trong chốn tu hành hay ngoài cuộc sống. Đó là một trong những yếu tố chủ chốt trong niềm hạnh phúc của tôi.

Đôi khi các bà mẹ trẻ đưa con của mình vào chùa nghe giảng pháp. Đó là hoạt động nuôi dưỡng tâm hồn rất tốt với mọi người.

Những đứa trẻ có thể không hiểu

chuyện gì đang diễn ra, nhưng chúng cảm nhận được bầu không khí an lành. Thứ năng lượng an lành đó rất hiếm hoi trong xã hội - càng hiếm hơn khi có tới 500 người ngồi xuống và cùng nhau tạo ra bầu không khí đầy sự an yên.

Nếu bạn cho con cái tiếp xúc với sự an lành và tình yêu, dù rằng chúng rất nhỏ và chưa hiểu lời lẽ thì điều đó không có nghĩa chúng không cảm nhận được gì. Hãy tưởng tượng một bà mẹ trẻ đang cho con bú trong một buổi giảng pháp. Bà mẹ nghe và thấu hiểu những lời lẽ của buổi giáng pháp.

Về phần mình, đứa trẻ sẽ vừa uống sữa mẹ, vừa hấp thu phật pháp qua dòng sữa. Đó là một cảnh tượng rất đẹp. Sau này, khi đứa trẻ vấp phải nhiều điều nghiệt ngã trong cuộc sống, chúng sẽ nhớ rằng đã từng có thời gian được tiếp xúc với năng lượng tích cực.

Khi những người tu hành cùng nhau hành lễ, họ luôn tạo ra một năng lượng tích cực mà người trẻ có thể cảm nhận và năng lượng này giúp tạo ra các hạt giống cho tương lai.

Đạo Phật luôn cố gắng mang năng lượng tích cực này tới nhiều chốn khác nhau, từ các ngôi trường, các bệnh viện cho tới các tòa thị chính.

- Liệu cuộc sống tu hành có xung đột với việc thưởng thức truyền thông không? Liệu chúng ta có thể vừa toàn tâm hướng tới Phật giáo, vừa vui vẻ tận hưởng Internet, TV, các bộ phim và cuốn sách?

Có những cuốn sách và phim hay mà bạn có thể thưởng thức. Điều này là bình thường - thưởng thức chúng hoàn toàn tốt.

Đôi khi chất lượng của một bộ phim hoặc cuốn sách lại không tốt. Tuy nhiên bạn không nên tắt đi hay ngừng đọc sách vì nếu làm vậy, bạn có thể sẽ hồi tưởng và nhớ lại những khổ đau bên trong

tâm hồn mình.

Đó là điều mà rất nhiều người trong xã hội chúng ta đang làm. Nhiều người không thể là chính mình. Họ có nỗi đau, nỗi buồn hoặc lo lắng bên trong và họ đọc sách hoặc nghe nhạc chỉ để che giấu chúng, để chạy trốn khỏi bản thân mình.

Thưởng thức truyền thông theo cách thức như vậy chỉ là hành động trốn chạy và nó không có tác động lâu dài. Bạn có thể tạm quên đi nỗi khổ đau nhưng cuối cùng sẽ phải trở lại chính mình. Phật dạy rằng chúng ta không nên chạy trốn bản thân mình, thay vì thế phải chăm sóc bản thân và biến đổi nỗi đau.

- Ngài sẽ nói gì với người thấy rằng ngồi thiền là chuyện rất khổ sở, khó khăn và họ phải chật vật để làm những điều này?

Đừng ngồi thiền nữa.

- Thật vậy sao?

Đúng vậy. Nếu bạn không cảm thấy thoải mái khi ngồi thiền thì đừng làm thế nữa. Bạn phải nắm bắt chính xác tinh thần của việc ngồi thiền. Nếu phải cố gắng quá mức khi ngồi thiền, bạn sẽ trở nên căng thẳng và điều này khiến cơ thể bạn đau đớn.

Ngồi thiền phải mang tới cảm giác dễ chịu. Khi ngồi xem truyền hình trong phòng khách, bạn có thể ngồi xem suốt nhiều giờ mà chẳng khổ sở gì cả. Thế mà khi ngồi thiền, bạn lại thấy khổ sở? Vì sao? Vì bạn đang phải cố gắng làm vậy.

Bạn muốn ngồi thiền thành công nên phải chiến đấu (với chính mình). Khi xem TV bạn chẳng phải chiến đấu với ai cả. Bạn phải học cách ngồi thiền mà không phải chiến đấu chống ai cả. Nếu bạn biết cách ngồi thiền như vậy, việc thiền sẽ mang lại cảm giác rất dễ chịu.

Khi Nelson Mandela ghé thăm Pháp một lần, một phóng viên đã hỏi rằng ông thích làm điều gì nhất. Ông nói rằng mình rất bận nên điều thích làm nhất là ngồi

không và chẳng làm gì cả. Bởi ngồi không và chẳng làm gì là một niềm hạnh phúc - bạn sẽ hồi phục bản thân mình.

Đó là lý do vì sao Phật mô tả thiền giống như ngồi trên một bông hoa sen vậy. Khi ngồi thiền, bạn cảm thấy nhẹ nhõm, tươi mới, tự do. Và nếu không cảm thấy những điều này thì thiền sẽ trở thành một dạng lao động khổ sai với bạn.

Đôi khi nếu bạn không ngủ đủ giấc hay bị cảm lạnh hay gặp điều gì đó khác về sức khỏe, ngồi thiền có thể không mang tới cảm giác hài lòng như bạn mong muốn. Nhưng nếu bạn cảm thấy bình thường, thì trải nghiệm thoải mái khi ngồi thiền là điều luôn có thể xảy ra.

Vấn đề không phải là ngồi thiền hay không, mà là ngồi thiền như thế nào. Ngồi thiền như thế nào để thu được nhiều nhất lợi ích có thể - nếu không bạn chỉ đang phí thời gian mà thôi.

- Ông nhấn mạnh rất nhiều tới sự vui thích - thở một cách vui thích, thiền, đi đứng và tận hưởng cuộc sống cùng nhau một cách vui thích - nhiều hơn hẳn các sư thầy khác trong Phật giáo.

Trong hoạt động giảng dạy Phật pháp, sự thoải mái và niềm vui là các yếu tố giúp mang tới sự giác ngộ. Trong cuộc sống có rất nhiều sự khổ đau. Tại sao bạn phải rước thêm sự khổ đau nữa khi tu theo đạo Phật. Bạn tu theo đạo Phật để bớt khổ đau, đúng không nhỉ? Đức Phật là người hạnh phúc.

Khi Phật ngồi, ngài ngồi một cách hạnh phúc. Khi ngài đi, ngài cũng đi một cách vui vẻ. Tại sao tôi lại muốn làm khác so với Đức Phật?

Có thể nhiều người đã lo sợ trước lời nói của kẻ khác, rằng "Anh/chị tu tập chưa nghiêm túc. Anh/chị cười cợt và vui vẻ quá mức. Khi tu tập anh chị phải

nghiêm mặt, rất nghiêm túc".

Có lẽ chỉ những người muốn có thêm tiền công đức mới nói như thế, để tạo cảm giác rằng họ thực hiện việc tu hành nghiêm túc hơn so với kẻ khác.

Hãy lấy ví dụ về việc ngồi thiền suốt đêm. Bạn không được phép nghỉ ngơi và nghĩ rằng tu như thế mới là chăm chỉ. Nhưng bạn khổ sở cả đêm và phải uống cà phê chỉ để tỉnh táo. Thật vớ vẩn.

Chất lượng khi ngồi thiền mới là thứ giúp bạn biến đổi, chứ không phải ngồi thiền thật nhiều và khổ sở khi làm vậy. Ngồi thiền là hoạt động mang tới niềm vui và còn là cơ hội để ta có được tuệ quán. Tuệ quán có thể giải phóng chúng ta khỏi nỗi sợ, sự tức giận và tuyệt vọng.

- Tôi thực sự rất thích việc hành thiền ngoài trời mà chúng ta thực hiện lần này.

Thường thì theo truyền thống Phật giáo, bạn ngồi rồi đứng dậy và thực hiện việc đi bộ chậm rãi tại khu vực thiền, sau đó bạn lại ngồi xuống. Ở đây chúng tôi không làm thế. Thay vì vậy, chúng tôi thực hiện hành thiền ngoài trời. Việc này rất hữu ích vì bạn có thể áp dụng trong cuộc sống thường nhật.

Bạn đi bộ bình thường - không quá chậm - nên người khác không biết bạn đang hành thiền và tưởng như bạn đang thực hiện một hành động bình thường. Và rồi khi bạn đi về nhà, hoặc từ bãi đỗ xe tới văn phòng, bạn có thể làm điều đó một cách vui thích.

Nền tảng tập luyện cơ bản là làm sao để vui thích - làm sao để cảm thấy vui khi đi, khi ngồi thiền, ăn uống và tắm giặt. Hoàn toàn có thể khiến mọi người đều vui thích, nhưng xã hội của chúng ta được tổ chức theo cách thức ta không còn thời gian để vui thú nữa. Chúng ta phải làm mọi

thứ quá nhanh.

- Ông nghĩ rằng điều gì sẽ khiến ai đó trở thành tín đồ Phật giáo?

Một người có thể không được gọi là tín đồ Phật giáo, nhưng anh ta vẫn có nhiều phẩm chất Phật giáo hơn cả một tín đồ. Phật giáo tạo thành từ niệm, định và tuệ. Nếu có những đặc điểm này, bạn đã là một người theo Phật giáo rồi. Nếu không thì không phải vậy.

Khi bạn nhìn vào một người và thấy người đó có niệm, định và tuệ thì bạn biết rằng đó là một người theo đạo Phật. Nhưng ngay cả khi đó là một ni cô và người này thiếu các năng lượng, phẩm chất kể trên thì khi đó cô ta chỉ có ngoại hình của một người theo đạo Phật chứ không có cái cốt cách của một người theo đạo Phật.

- Liệu việc thường xuyên hành lễ có thể biến ai đó thành người theo đạo Phật?

Không, bạn không thể thành người theo Phật giáo chỉ bằng việc hành lễ. Để làm vậy bạn phải chăm tu tập. Người theo đạo Phật hiện vướng vào khá nhiều nghi thức, lễ bái, nhưng Đức Phật không thích điều này.

Trong các đoạn kinh Phật, đặc biệt là những lời răn dạy của Đức Phật ngay sau khi ngài trở nên giác ngộ, ngài nói rằng chúng ta phải thoát khỏi các nghi lễ. Bạn không thể trở nên giác ngộ và giải thoát chỉ nhờ thực hiện lễ bái.

Nhưng người ta đã khiến đạo Phật đi tới chỗ có quá nhiều nghi lễ. Chúng ta đã cư xử không hay với Đức Phật.

- Liệu người ta có phải tin vào sự tái sinh để trở thành một người theo đạo Phật?

Tái sinh có nghĩa một linh hồn rời khỏi cơ thể bạn và đi vào thể xác khác. Đây là suy nghĩ rất phổ biến, nhưng lại rất sai lầm về sự nối tiếp trong Phật giáo. Nếu bạn nghĩ rằng có một linh hồn, một bản

ngã, tồn tại trong một thể xác và linh hồn đó thoát ra ngoài khi thể xác không còn nữa và rồi biến thành một dạng sống khác, thì đó không phải là lối tư duy của Phật giáo.

Khi bạn nhìn vào ai đó, bạn sẽ thấy ngũ uẩn, hay các yếu tố tạo thành con người: Sắc uẩn, thọ uẩn, tưởng uẩn, hành uẩn và thức uẩn. Không có linh hồn, thể xác nào bên ngoài 5 yếu tố này.

Vì thế khi 5 yếu tố này tan rã, thì nhân quả hay các hành động mà bạn đã thực hiện trong cuộc sống chính là sự tiếp nối của bạn. Những gì bạn đã làm và suy nghĩ vẫn sẽ còn đó như một dạng năng lượng. Bạn không cần một linh hồn hoặc một thể xác, để tiếp nối.

Chuyện giống như một đám mây vậy. Ngay cả khi đám mây không có ở đó, trời vẫn tiếp tục mưa hay có tuyết. Đám mây không cần phải có một linh hồn để nối tiếp. Không có sự khởi đầu và cũng chẳng có kết thúc. Bạn không phải chờ cho tới khi thân xác này tan thành cát bụi mới có thể tiếp nối. Thực ra bạn đã tiếp nối trong từng khoảnh khắc.

Giả dụ như tôi đã truyền năng lượng tới hàng trăm người, họ sẽ tiếp nối tôi. Nếu nhìn vào họ và bạn thấy (hình bóng) tôi hiện ra thì thực sự bạn đang trông thấy tôi đó. Nếu bạn nghĩ rằng tôi chỉ là thể xác này (ngài chỉ tay vào mình) thì bạn vẫn chưa trông thấy tôi đâu.

Khi bạn thấy tôi trong các bài phát biểu, bạn hiểu rằng người khác đã tiếp nối cuộc sống của tôi. Khi bạn nhìn vào các học trò, các đệ tử, những cuốn sách và bạn bè tôi, bạn sẽ thấy sự tiếp nối của chính tôi.

Tôi sẽ không bao giờ chết. Thân xác này có thể tan thành cát bụi, nhưng điều đó không

có nghĩa tôi đã chết. Tôi sẽ tiếp tục (sống mãi), luôn là như vậy.

Và điều này là đúng với tất cả chúng ta.

- Chúng ta có thể làm gì với mức độ chủ nghĩa vật chất rất cao đang tồn tại hiện nay?

Bạn có thể thiết lập một môi trường nơi người ta sống đơn giản, hạnh phúc và mời những người khác tới quan sát. Đó là điều duy nhất có thể thuyết phục họ từ bỏ ý tưởng hạnh phúc dựa trên vật chất.

Họ luôn nghĩ rằng chỉ khi có rất nhiều thứ để tiêu thụ, người ta mới hạnh phúc. Nhưng rất nhiều người không hạnh phúc dù họ rất giàu có. Và rồi còn có những người tiêu thụ rất ít, song họ hạnh phúc hơn rất nhiều những người kia.

Chúng ta phải thể hiện được rằng sống đơn giản kết hợp với tu tập theo Phật pháp mang tới một cuộc sống rất đủ đầy, bởi người ta sẽ không thể tin tưởng cho tới khi họ tận mắt chứng kiến và trải nghiệm.

Tại Làng Mai, chúng tôi đã cười đùa vui vẻ suốt cả ngày, nhưng không một ai trong số chúng tôi có tài khoản ngân hàng thuộc sở hữu cá nhân. Không ai trong số chúng tôi có xe hơi hoặc điện thoại riêng. Chúng tôi chỉ ăn chay. Nhưng chúng tôi không khổ sở vì việc không ăn trứng, thịt.

Thực tế chúng tôi hạnh phúc hơn nhiều vì biết rằng mình không ăn các sinh vật sống và đang bảo vệ hành tinh này. Điều đó mang tới rất nhiều niềm vui. Chúng tôi rất may mắn khi có thể sống như vậy, có thể ăn như vậy.

Có một niềm tin rằng trừ phi anh có rất nhiều tiền, trừ phi anh nắm vị trí cao trong xã hội, anh sẽ không thể hạnh phúc. Rất khó để thoát khỏi niềm tin này cho tới khi bạn thấy sự thực rằng sự hạnh phúc có thể tới theo cách thức

khác. Nhìn thấy điều đó sẽ đảm bảo tương lai cho con cháu chúng ta.

Vì thế tôi nghĩ tới các vòng tròn luân hồi trong Phật giáo, nơi chúng ta có thể tái tổ chức lại để cho mọi người thấy