|
|
|
| Chúng tôi rời Varanasi đi ngược lên miền Bắc nhắm hướng
Gorakhpur, gần biên giới Nepal. Gorakhpur cách Varanasi khoảng
180 cây số, là một thành phố nhỏ nhưng có đại học. Thế
nhưng kẻ hành hương như tôi có biết đến đến Gorakhpur
chỉ vì đây là trạm chuyển tiếp để đi thăm cách nơi quan
trọng như Lâm-tì-ni, Câu-thi-na, Sravasti.
Chiếc Ambassador rời Varanasi rất sớm, nhắm hướng bắc, đi ngang Lộc Uyển lần cuối. Trời mưa nhẹ và đường trơn ướt, tôi lo ngại không biết tối ngay mình sẽ ngủ đâu, Câu-thi-na hay Gorakhpur. Khoảng cách 180 cây số thật ra không đáng kể, ngay cả tại Việt Nam tôi cũng tính mất cho bốn giờ là nhiều. Thế nhưng chiếc Ambassador này quá nguy hiểm, bốn bánh xe mòn nhẵn không còn chút gai, nó sẽ đưa tôi xuống đâu trên con đường trơn và hẹp này. Chúng tôi lấy đường số 29, qua Saidpur, đến Ghazipur, bên mặt chúng tôi sẽ là sông Hằng. Từ Ghazipur chúng tôi sẽ bỏ sông Hằng đi thẳng lên phía bắc, sau 60 cây sẽ băng sông Ghaghara, thêm 60 cây nữa là đến Gorakhpur. Nếu đến đó sớm chúng tôi sẽ đến thẳng Câu-thi-na, nơi Phật nhập diệt. Rời Varanasi không bao lâu quả nhiên chiếc xe suýt gây một tai nạn. Trước một khúc quanh, tài xế thắng lại nhưng chiếc Ambassodor vẫn cứ trờ tới, hướng về một chiếc xe bò đậu dưới gốc cây với một bà già và một cô bé gái ngồi trên xe. Họ run rẩy ngồi bất động không có phản ứng, còn tôi lặng người đợi tai nạn tới như một ngày tại Delhi trên cầu bắc qua sông Yamuna. May thay lúc chỉ còn cách xe bò chưa đầy nửa mét thì xe hơi dừng lại. Chúng tôi ngồi đợi trời hết mưa mới dám ra đi, làm sao chiếc xe này đưa chúng tôi đi khắp vùng Bắc Ấn, tới trạm cuối cùng là Bhairawa thuộc lãnh thổ Nepal, tổng cộng cả ngàn cây số. Tài xế nhìn tôi tỏ ý lo ngại khách không vừa lòng nhưng tôi còn cách nào khác hơn là đi liều vì làm sao đổi hợp đồng, thay xe trong cảnh hoang vu này. Tôi cũng không thể đòi anh đi chậm lại vì xe đâu có thể đi nhanh trên con đường hẹp và trơn này. Tôi đành đi và cố quên hiểm nguy. Ðường lên phía bắc này là một trong những đường chính của tiểu bang Uttar Pradesh của Ấn Ðộ mà đoạn này ngày xưa nằm trong vương quốc Kiều-tát-la (Kosala). Trong thời Phật tại thế thì nhà vua của Kiều-tát-la là Ba-tư-nặc (Pasenadi). Ông cùng tuổi với Phật, là một người rất mực khôn ngoan về chính trị, thông thái về triết học, lại là một nhân vật đầy tính người, thích ăn ngon và phụ nữ đẹp. Trước khi được vua cha nhường ngôi, ông học tại đại học Takkasila và làm thống đốc tại Varanasi. Vương quốc của Ba-tư-nặc trải dài từ đông sang tây khoảng 350 km, từ bắc xuống nam khoảng 270 km, phía tây quá Lucknow ngày nay, phía nam đến tận sông Hằng. Kinh đô của Kiều-tát-la chính là Xá-vệ (Sravasti), chỗ mà đức Phật được một thương gia có tên là Cấp Cô Ðộc cúng dường một vườn kỳ viên. Ðây là nơi Phật lưu trú đến trên 25 mùa mưa và sẽ được nhắc đến trong những chương sau. Ba-tư-nặc hết sức tôn trọng đức Phật và trở thành
cư sĩ của Ngài và cũng vì thế mà Phật rất hay đến Kiều-tát-la
để lưu trú và giảng pháp. Chỉ trong Tương Ưng bộ kinh[1]
thôi ta có thể đếm Ba-tư-nặc đàm đạo với Phật 25 lần.
Thế nhưng cũng vì hiếu sắc mà Ba-tư-nặc gây một thảm
họa cho dòng Thích-ca.
|
 Ngoài chính hậu, Ba-tư-nặc có thêm bốn bà vợ mà bà thứ tư là một người đẹp dòng dõi Thích-ca, tên là Vasabhakkhatiya. Bà này sinh ra một hoàng tử, tên là Vidudabha, về sau nối ngôi Ba-tư-nặc. Câu chuyện sẽ đơn giản nếu nó dừng tại đó. Khổ thay vị hoàng tử này khi lớn lên khám phá ra rằng mẹ mình không phải hoàn toàn là gốc quí tộc của dòng Thích-ca, bà là con gái của một vị hoàng tử - vị này không ai khác hơn là một anh em họ của thái tử Tất-đạt-đa - với một tiện nữ nô lệ. Dòng Thích-ca đã dâng cho vua Ba-tư-nặc một người bất xứng. Vị hoàng tử trẻ tuổi uất hận dòng Thích-ca từ đó. Khoảng năm 487 khi Ba-tư-nặc viếng vương quốc Thích-ca và hội đàm với Phật tại đó thì Vidudabha thừa cơ cha vắng mặt ở kinh thành, lấy cắp ấn kiếm, lật đổ phụ vương. Ba-tư-nặc bị mất ngôi, đi ngựa từ Ca-tì-la-vệ về Vương Xá để cầu cứu A-xà-thế. A-xà-thế cũng là con phản cha nhưng lại gọi Ba-tư-nặc bằng cậu. Mẹ của A-xà-thế, bà Vi-đề-hi là em gái của Ba-tư-nặc. A-xà-thế sẵn sàng đem quân chinh phạt nhưng đêm đó Ba-tư-nặc chết vì kiệt sức, thọ 76 tuổi. Bây giờ Vidudabha rảnh tay đem quân đi trả thù dòng Thích-ca, dòng bên ngoại đã sinh ra mình. Kinh sách kể lại Phật ba lần ngăn ngừa được trận trả thù này nhưng qua lần thứ tư thì Vidhdabha không muốn nghe nữa, chiếm Ca-tì-la-vệ, thẳng tay giết tất cả thanh niên trong tuổi quân đội và cho phá hủy thành. Thành đó là quê hương Ca-tì-la-vệ (Kapilavatthu) của Phật mà ngày nay có tên là Tilaurakot thuộc địa phận Nepal. Ðó là năm 485 hay 484, không lâu trước khi Phật nhập diệt. Với Tần-bà-sa-la, Phật đã đem giáo pháp vào nước Ma-kiệt-đà, với Ba-tư-nặc vào nước Kiều-tát-la. Theo nhà Phật học Schumann thì "chính sách" truyền giáo của Phật rất rõ, trước hết Ngài tranh thủ các nhà vua và khi các quân vương theo Phật thì cả nước đều theo. Thế nhưng Phật không phải lúc nào cũng thành công. Vương quốc, nơi mà Ngài thất bại nặng nề, là Vamsa với nhà vua Udena tại kinh thành Kosambi. Vamsa nằm phía nam nước Kiều-tát-la, phía tây của Varanasi, ngày nay là quận Banda của tiểu bang Uttar Pradesh. Phật đã đến Kosambi nhiều lần và năm 520, Ngài lại đến với hy vọng điều phục được nhà vua Udena. Nhà vua là một người chỉ ham mê thế tục, đối với chuyện tâm linh ông càng ngán ngẫm không muốn gặp Phật, câu chyuện xảy ra chẳng qua cũng chỉ vì các bà vương phi. Vợ chính của ông là Samavati, bà là người tha thiết với đạo pháp. Một bà khác trẻ hơn tên gọi là Magandiya tìm cách bôi nhọ Samavati để chiếm lòng sủng ái của vua, kế này xem ra đời nào cũng có. Bà kể vua nghe Samavati ngây người ngắm Phật lúc Ngài đi khất thực làm vua ghen tức ra lịnh bít cửa sổ của hoàng hậu. Về sau Samavati chết cháy vì bị Magandiya đốt cung điện ám hại. Cơ mưu bại lộ, Magandiya cũng chịu một cái chết thảm khốc bằng hình phạt tử hình. Về sau con trai của Udena lại là người hâm mộ Phật pháp và nhà vua cũng bớt thành kiến với giáo pháp và tăng đoàn nhưng trong suốt 35 năm còn lại của đời mình, Phật không lưu trú một mùa mưa nào tại Kosambi nữa. Kosambi nằm trên bờ sông Yamuna là điểm cực tây của vùng hoạt động lúc Phật còn tại thế. Ðiểm cực đông là Campa, chỗ cách Bhagalpur ngày nay khoảng 40Km. Ðiểm cực bắc là quê hương Ca-tì-la-vệ và cực nam là Uruvela, chỗ Phật tu khổ hạnh. Tổng cộng Phật đã du hành và hoạt động trong một vùng đất rộng khoảng 600x300 km. Ngày nay vùng đất đó chỉ cần vài ngày là đi khắp. Phương tiện di chuyển đã thay đổi nhưng cảnh vật và tập quán người dân hầu như không đổi bao nhiêu. Dọc theo con đường đầy bụi là ruộng mía, là xe bò, là những đám rước tôn giáo đầy màu sắc và sự sùng tín. Xã hội Ấn Ðộ cho thấy một niềm say mê tôn giáo khó tưởng tượng, điều mà tôi chưa hề thấy tại Việt Nam hay Trung Quốc. Lúc tôi đến Gorakhpur thì hình như nơi đây có biến động chính trị. Khắp nơi là công an cảnh sát đứng đầy, đường xá vắng vẻ. Tôi sực nhớ Ấn Ðộ là một xứ sở đầy tranh chấp chính trị mà nguồn gốc của chúng lại là tôn giáo. Ðó là những hiềm khích dễ đổ máu giữa Hồi giáo, Ấn Ðộ giáo và các bộ phái tôn giáo lớn nhỏ. Nghỉ ăn trưa trong một khách sạn tại đây xong, chúng tôi vội vã đi Câu-thi-na. Một nhân viên khách sạn xin đi nhờ xe tôi, quê hương anh chính tại Câu-thi-na cách Gorakhpur 55 km. Người này nói được tiếng Anh, nhờ vậy mà chúng tôi được một người hướng đạo. |
|
|
| Cuối năm 484 Phật rời Vesali đi về hướng Tây Bắc với
một chủ ý rõ rệt: Ngài sẽ từ bỏ thân người sau gần
40 năm giáo hóa. Hướng đi của Ngài là Tây Bắc nên nhà Phật
học Schumann cho rằng Ngài muốn nhập diệt trong một tu viện
tại Xá-vệ, nơi Ngài từng sống rất lâu, nhưng trên đường
đi Ngài chỉ đến được Câu-thi na (Kusinara), tên ngày nay
là Kasia, nằm khoảng chừng giữa Vesali và Xá-vệ. Ðó là
giả thiết của Schumann, nhưng tôi không nghĩ khoảng cách địa
lý là một trở ngại cho một thánh nhân như Phật và khám
phá thêm trong kinh sách, Phật đã báo trước cho A-nan biết
sẽ nhập niết bàn ba tháng trước đó, tại chỗ của bộ
lạc Malla. Trên đường đi, Ngài đến Pava, gặp tại đó một
người thợ rèn tên là Cunda. Pava ngày nay có lẽ là Fazilnagar,
cách Câu-thi-na 16 km, nằm trên quốc lộ 28 nối Vesali với
Gorakhpur. Ðường Phật đi ngày xưa hẳn là một con đường
nhiều dân cư mà ngày nay nó đã trở thành một quốc lộ
nằm hướng đông tây, nối liền hai bang Bihar và Uttar Pradesh.
Người thợ rèn tốt bụng mời Phật và tăng đoàn thọ thực và nấu một thứ thức ăn mà ngày nay người ta đoán là một thứ nấm. Phật tự mình ăn thức ăn đó, không cho phép ai được đụng tới và nói với A-nan rằng, "khắp trời người, ta không thấy ai có thể ăn món ăn này mà sống sót". Giờ cuối cùng của Ngài đã điểm và Cunda có cái hân hạnh nấu cho Ngài bữa ăn lần chót. Rời nhà Cunda, đoàn tăng già ra đi, băng qua một con sông nhỏ mà ngày nay có tên là Little Gandak, đến Câu-thi-na. Ðây không phải là chỗ xa lạ, Phật đã đến đây, nó thủ phủ thứ hai của bộ lạc Malla. Dưới tàng cây Sala, A-nan làm một chỗ nằm cho Phật nằm tạm và từ đây Phật không bao giờ đứng dậy nữa. Chiều hôm đó Phật chỉ thị cho A-nan đừng lo lắng gì về việc mai táng Ngài, đã có nhân dân quanh vùng giúp đỡ. Ðến lúc đó thì A-nan mới biết Phật sắp giã biệt tăng đoàn và khóc lóc than thở. Tối đó có một sa-môn tên Subhadda đến thăm Phật và bị A-nan cấm không cho vào. Vị đạo sư lúc đó như ngọn đèn sắp tắt nhưng vẫn nghe rõ lời van xin, bảo A-nan cho ông vào và Subhadda trở thành vị đệ tử cuối cùng của Phật lúc Ngài còn tại thế. Ngày hôm sau, Phật cho tăng già một dịp cuối được hỏi về đạo pháp nhưng tất cả mọi người đều im lặng. Lúc đó đêm đã gần kề, cuối cùng Phật nói: "Này chư vị, thật vậy, các pháp hữu vi đều vô thường, hãy tinh tấn". Sau đó Schumann kể lại Phật "bất tỉnh" nhưng theo kinh điển, Ngài đã đi vào thiền định, từ sơ thiền đến các xứ định rồi trở lại sơ thiền. Phật nhập định hai chiều thuận ngược như thế "đến hai mươi bảy lần" và cuối cùng đúng lúc nửa đêm "Ngài nhập tứ thiền, lặng lẽ mà đi"[3]. Ngài bỏ ứng thân bằng xác thịt này, bỏ một tâm thức mang tính cá thể và đạt tới một dạng bất khả tư nghì mà chúng ta gọi là "Ðại Niết bàn". Ðó là năm 483 trước công nguyên. Tôi từ Gorakhpur đến Câu-thi-na vào một chiều mưa, rừng cây Sala[4] ngày nay vẫn còn, lá xanh ngắt đẫm nước trông như ngọc. Ðây là một nơi nhà dân chỉ có vài nóc, cách quốc lộ 28 khoảng vài trăm mét. Lúc tôi vào thì có một đoàn người Ấn Ðộ vào chiêm bái, nhưng khác hẳn với Lộc Uyển, đây là một nơi hết sức vắng vẻ. Bây giờ như thế nhưng ngày xưa, lúc Huyền Trang đến đây thì sao? Huyền Trang kể "...Ðây là nhà cũ của Cunda. Giữa đó là một cái giếng do ông này đào khi cúng dường thức ăn cho Phật. Dầu trải qua nhiều năm tháng lụt ngập, nước vẫn trong và ngọt. Về phía tây bắc thành phố[5] độ 3,4 dặm vượt qua sông Ajitavati[6], về bờ phía tây không xa lắm, chúng ta đến một khu rừng có cây Sala. Cây Sala như cây Huk, vỏ cây màu trắng xanh, lá lóng lánh và trơn dịu...Tại chỗ này có một tinh xá bằng gạch, trong đó là tượng đức Như Lai nhập Niết bàn. Ngài nằm đầu hướng về phía bắc như đang ngủ. Bên cạnh tinh xá là một ngọn tháp do vua A-dục dựng lên; dầu đã hư sụp, nhưng cũng còn cao gần 200 bộ...Phía bắc thành phố vượt qua sông và đi bộ khoảng 200 bước có một ngọn tháp. Ðây là chỗ làm lễ trà tỳ[7] nhục thân đức Phật. Ðất hiện tại đen vàng, than và đất trộn với nhau..."[8]  |
| Ngày nay tôi đến thì tinh xá và tháp do vua A-dục xây vẫn
còn. Nhưng theo tài liệu thì đền mà ngày nay ta thấy mới
được xây lại năm 1956, thay thế đúng nơi "tinh xá bằng
gạch" mà Huyền Trang kể lại. Trong tinh xá này là một bức
tượng Phật nhập Niết bàn dài 6,2m bằng đá được hoàn
thành trong thế kỷ thứ năm, đó chính là bức tượng mà
Huyền Trang mô tả. Bức tượng này đã nằm dưới đống
gạch vụn của tinh xá cũ và may thay được tìm thấy lại
năm 1876 để hậu sinh như chúng ta được đảnh lễ. Ðó là
một cái đền có mái cao, buổi chiều trời mưa nên bên trong
mát lạnh. Tượng Phật đắp y vàng nằm an tịnh, hai bàn chân
để lộ ra ngoài. Tôi lặng lẽ tìm chỗ ngồi trên nền đá
dưới chân tượng, trong đền mát lạnh và thơm mùi nhang khói,
lòng biết rằng ở nơi đây hai ngàn năm trăm năm trước,
có một vị đạo sư cũng phải lìa đời như mọi sinh vật
trên trái đất này. Ngài chủ động lấy thân người, sinh
ra và lớn lên trong số phận của đời làm người và cũng
thông qua dạng người đó để chỉ dạy cho con người những
nhận thức và phương pháp giải thoát khỏi vòng sinh tử.
Ðến ngày cuối cùng của đời mình Ngài cũng chịu bệnh
tật và đau đớn, dùng chính thân mình để minh họa cho giáo
pháp mình. Ngài là người thể hiện trước nhất và cụ thể
nhất Bồ-tát đạo, cứu cánh của Ðại thừa Phật giáo mà
vài trăm năm sau mới bắt đầu phát triển.
Lần thiền định trong đền này này để lại cho tôi lòng an tịnh khó quên, nó khác hẳn tại Bodh Gaya, nơi đầy người qua kẻ lại. Lúc tôi ra khỏi đền thì trời đã dứt cơn mưa, lá cây Sala vẫn còn lóng lánh. Hỡi các cây Sala này, theo kinh điển thì tiền bối của các ngươi cũng đã chứng kiến phút nhập diệt của Phật: "...Bốn cặp cây Sala,
và cây lá như các ngươi mà cũng biết đau buồn: "...Lá các cây Sala,
|
| Tôi đi vòng quanh tháp bên cạnh đền, lòng ngẩn ngơ. Ngọn
tháp mà Huyền Trang cho là 200 bộ (khoảng hơn 60m) đó ngày
nay chỉ đo được khoảng 15m. Có tài liệu cho rằng đó là
chỗ thờ xá-lợi của Phật được chia cho bộ lạc Malla chứ
không phải của A-dục xây. Ngay tại nơi đây, cách đền khoảng
1,5 km là nơi hỏa thiêu nhục thân đức Phật mà Huyền Trang
cũng đã mô tả, ngày nay chỉ là một ngọn đồi con đường
kính 34m, cao 8m (xem hình 16). Ðó là nơi cử hành lễ "Trà tỳ",
lễ hỏa thiêu cử hành khoảng một tuần sau khi Phập nhập
diệt. Ðó là buổi lễ không thể thiếu Ma-ha Ca-diếp, đại
đệ tử của Phật, lúc đó đang ở Linh Thứu đã vội vã
trở về tham dự. Lễ này được mô tả rõ ràng trong Ðại
Niết bàn kinh, phẩm Trà tỳ. Qua bao nhiêu năm tháng ngọn đồi
này đã bị nhiều người đào bới để tìm xá lợi Phật.
Huyền Trang cũng từng nói ai đến đây với lòng chí thành
sẽ tìm thấy xá lợi. Tôi không có chút tham vọng, biết mình
làm sao đủ cơ duyên để tìm thấy cái gì, chỉ nhớ rằng
lúc mình đến là một buổi chiều sau khi mưa tạnh, bầu trời
hết sức quang đãng và lòng hết sức thanh thản. Ðiều bất
ngờ là vềà sau tại Linh Quang tự gần Bắc Kinh tại Trung
Quốc, tôi đã được chiêm bái răng Phật, một trong bốn
chiếc răng được tìm thấy tại ngọn đồi con này, một
trong các báu vật mà cả Long Vương, Ðế Thích cũng giành
nhau.
|
| ----------------------------------------------------------------
[1]Samyuttanikaya [2] Hình trích của H.W.Schumann, sách đã dẫn [3] Theo "Phật thuyết đại bát niết bàn kinh", Việt dịch của Thích Nhất Chân [4] Tên khoa học là shorea robusta [5] Có lẽ Huyền Trang nói Kasia bây giờ [6] Tức là sông Little Gandak [7] Lễ hỏa thiêu [8] Trích Thích Thiện Châu, sách đã dẫn [9] Hình trích của H.W.Schumann, sách đã dẫn [10] Kinh đã dẫn, Việt dịch của Thích Nhất Chân [11] Hình trích của H.W.Schumann, sách đã dẫn [12] Hình trích từ H.W.Schumann, Buddhistische Bilderwelt, Eugen Diederichs Verlag 1993 |
[ Trở Về ]