“Tất cả các pháp đều do nhân duyên sanh, tất cả các pháp cũng do nhân duyên diệt.” Đó là chân lý ngàn đời của vạn pháp mà chư Phật trong quá khứ đã dạy, chư Phật hiện tại đang dạy và chư Phật vị lai cũng chỉ dạy như thế mà thôi.

Năm 2000 là năm bận rộn của Hội Chợ Thế Giới tại thành phố Hannover, cả thành phố như chuyển mình vươn lên để sánh vai cùng thế giới, nên ở đây cái gì cũng chạy đua cả. Chạy đua với thời gian và chạy đua với mọi hoàn cảnh. Không những vào năm 2000 mà trước đó một hai năm, người dân Hannover cũng đã có tâm trạng ấy.

Khoảng giữa năm 1999, có một người Bhutan đến chùa Viên Giác và tự giới thiệu là Kunzang Thinley, người đứng đầu Viện Bảo Tàng tại Thimphu, thủ đô của Bhutan, muốn gặp tôi để trình bày một số vấn đề nhân EXPO năm 2000 tại Hannover. Hôm đó có Frank Sanzenbacher tức là Thầy Hạnh Hảo, người Đức. Vị khách Bhutan này nói tiếng Anh rất trôi chảy và cũng nói được tiếng Đức. Ông trình bày rằng: Để hoàn thành một tòa nhà của Bhutan tại khu triển lãm EXPO Hannover trong năm 2000 thì chính phủ phải gởi sang Đức 20 người thợ và chỉ riêng việc dựng ngôi nhà này cũng như trang trí bên trong phải mất 6 tháng, mà nơi ăn chốn ở dành cho thợ lại không có. Do vậy, ông ta có ý nhờ chùa Viên Giác giúp đỡ, vì đường đi từ chùa đến khu triển lãm chỉ khoảng 10 phút đi bộ. Tôi rất vui và sẵn lòng giúp đỡ vì biết rằng Bhutan không giàu có mấy, vả lại là một quốc gia Phật Giáo tại Á Châu rất ít người biết đến, ngay cả tôi. Do vậy, tôi đã đồng ý vô điều kiện là mọi người cứ tự nhiên đến ăn ở, tắm giặt suốt

trong thời gian xây dựng ấy và chùa Viên Giác sẽ không thu bất cứ chi phí nào cả. Dĩ nhiên là ông Kunzang Thinley rất vui mừng.

Qua trao đổi, tôi thường hay nhấn mạnh rằng: “Tuy Phật Giáo của quý quốc có khác về lễ nghi và truyền thống với Phật Giáo Việt Nam, nhưng trong thâm tâm tôi thì không có sự phân biệt giữa Tiểu Thừa với Đại Thừa hay giữa Đại Thừa với Kim Cang Thừa, mà chỉ có một Thừa duy nhất là Phật Thừa mà thôi.” Ông ta có vẻ vui khi nghe tôi đề cập như thế. Cũng chính từ quan điểm của tôi như vậy nên chùa Viên Giác tại Hannover đã đón tiếp rất nhiều chư Tăng Ni, Phật Tử khắp nơi trên thế giới, không phân biệt Nam, Bắc Tông hay Phật Giáo Nhật Bản, Đại Hàn v.v...

Sau đó, vào tháng 11 năm 1999 có 20 người Bhutan đến ở chùa Viên Giác. Chỉ có một vài người nói tiếng Anh được, thông dịch cho những người còn lại. Họ sống rất kham nhẫn và làm việc rất tận tụy. Mặc dầu mùa Đông năm ấy rất lạnh, nhiều khi họ chẳng ngại tuyết băng giá lạnh, ngày nào cũng như ngày ấy, có khi ngay cả ngày chủ nhật họ cũng đi làm. Họ là những nghệ nhân tạo nên những tác phẩm hữu hình, nhưng hầu như họ đều vô danh, chẳng ai để lại tên tuổi của mình trên những tác phẩm có nghệ thuật cao như vậy. Có lẽ đây là quan điểm chung của những người Á Châu theo Phật Giáo chăng? Ngay cả những thiền sư sống vang danh một thuở mà khi ra đi cũng chẳng để lại dấu vết nào. Đúng là:

Cuộc đời có cũng như không,
Sớm còn tối mất bận lòng làm chi!

Mà bận lòng làm chi khi tất cả đều bị vô thường chi phối. Nhìn họ, lúc nào cũng mỉm cười. Nhiều lúc trò chuyện họ không hiểu, tôi

bảo Hạnh Tấn dùng tiếng Tây Tạng thì có một số người hiểu. Họ rất lịch sự, chỉ có một điều là ít siêng năng tắm rửa mà thôi. Có lẽ họ bị ảnh hưởng bởi ở xứ cao chăng? Vì lẽ giọt nước ngọt rất quý cho những trường hợp như thế.

Mỗi buổi sáng, họ tự nấu ăn cho luôn cả buổi trưa. Sau khi dùng sáng xong, họ cho cơm vào hộp và mang theo để đến trưa dùng tại chỗ làm. Những ngày đầu tiên họ hoàn toàn dùng chay như ở chùa, nhưng có lẽ vì công việc nặng, nên những tháng sau đó buổi trưa họ ăn uống bên ngoài tự do hơn. Họ đi từ sáng sớm đến chiều tối mới về. Khi về thì họ dùng cơm chiều chung với chùa. Đặc biệt họ ăn rất cay, không thua gì người Đại Hàn. Nghe đâu Bhutan cũng có xuất cảng ớt cho Đại Hàn để làm kim chi.

Lâu lâu thì Hạnh Hảo thưa với tôi: “Sư Phụ nên cho họ đi thăm Hamburg hoặc Berlin hay tham dự những trận đá banh với các anh em Gia Đình Phật Tử.” Họ rất vui, vì mỗi lần như thế có cơ hội để thi thố tài năng của mình cũng như xem phong cảnh địa phương cho biết để khi về lại quê còn kể lại cho thân nhân, bè bạn nghe!

Một hôm, anh Kunzang dẫn ông Bộ Trưởng Bộ Xây Dựng đến gặp tôi để cảm ơn và nhân danh Chính phủ Bhutan tặng những tấm Thangkha có giá trị cho chùa. Nhân cơ hội này tôi cũng trình bày là Phật Giáo Việt Nam cũng như Phật Giáo Đức muốn có một gian hàng nhỏ tại chùa Bhutan ở khu EXPO để giới thiệu về những sinh hoạt Phật Giáo tại đây. Dĩ nhiên là ông ta bằng lòng và cũng không có một điều kiện nào hết. Đây là nơi mà Hạnh Hảo cũng như những người Đức theo Phật Giáo

suốt trong 6 tháng triển lãm có cơ hội giới thiệu về sinh hoạt Phật Giáo của từng nhóm và từng Tông phái Phật Giáo khác nhau cho những người Đức đi tham quan.

Câu chuyện không dừng lại ở đó. Vì lẽ sau khi triển lãm xong ngôi chùa Bhutan này phải dỡ đi nơi khác. Do vậy họ cũng cần chỗ ăn ở cho 10 người làm trong vòng 2 tháng và xin ở lại chùa. Tôi cũng đồng ý. Đây là những nhân duyên chính để sau này tôi có những sự liên hệ tiếp theo.

Ngày chờ đợi khai mạc Hội Chợ Thế Giới EXPO năm 2000 cũng đã đến. Hôm đó là ngày 1 tháng 6 năm 2000. Từ bên Pháp qua có chư Tăng Bhutan và người Pháp tu theo Phật Giáo Bhutan đến làm lễ. Đầu tiên họ dùng các nhạc cụ như kèn, tù và, trống, linh đi ra tận ngõ để đón rước vị khách quý đến từ Bhutan. Đó là ông Bộ Trưởng Ngoại Giao của xứ này.

Về nghi lễ ngoại giao thì tôi không biết rõ phải chào như thế nào, cho nên người phụ tá chỉ tôi là khi gặp ông Ngoại Trưởng nên cầm một dải khăn trắng túm lại một đầu, còn đầu khác thì bung dài ra và đưa lên trao qua ông Bộ Trưởng.

Sau khi tiếp chuyện bằng tiếng Anh với ông Bộ Trưởng, ông ta rất vui mừng và cảm động khi thấy Phật Giáo Việt Nam đã hỗ trợ hết mình cho Phật Giáo Bhutan như thế, nên trong bài diễn văn của ông đọc hôm đó, nhân danh Chính phủ ông cũng đã cảm ơn Phật Giáo Việt Nam.

Khi nói chuyện với ông Bộ Trưởng thì ông Đại Sứ Toàn Quyền Bhutan tại Âu Châu cũng đến gần để tiếp chuyện. Ông rất trẻ và lịch lãm. Ngôn ngữ ngoại giao vẫn là tiếng Anh. Chúng tôi nói chuyện về đủ mọi đề tài. Sẵn đó tôi đề cập rằng sang năm 2001

chúng tôi muốn sang thăm xứ Bhutan một lần cho biết. Ông Bộ Trưởng Ngoại Giao nói rằng tại đây có ông Đại Sứ, mọi việc sẽ do ông Đại Sứ lo sắp đặt cho chuyến đi này. Thế là từ đó tôi tiếp chuyện với ông Đại Sứ. Được biết cả Âu Châu chỉ có một Tòa Đại Sứ của Bhutan và Tòa Đại Sứ này hiện đóng tại Thụy Sĩ.

Đến tham dự lễ khai mạc chùa Bhutan hôm đó, ngoài tôi ra còn có chư Tăng chùa Viên Giác, các vị Sư người Đức tu theo phái Thiền Nhật Bản ở Steyerberg cũng như một vị Sư người Lào.

Hôm ấy chỉ đặc biệt làm lễ theo Phật Giáo Bhutan, còn nghi lễ của các truyền thống Phật Giáo khác thì không cử hành. Lý do có lẽ vì thời gian không đủ, mà nhân viên chính phủ thì phải tham dự nhiều nơi khác nhau, nên nghi lễ có phần giản lược. Tuy nhiên, thời gian cũng đã kéo dài đến 2 tiếng đồng hồ.

Sau khi dự lễ xong thì mọi người được mời đến quầy thức ăn để điểm tâm bằng nhiều loại thực phẩm khác nhau theo truyền thống Tây phương do người Việt Nam nấu. Những người khác đi xem các phòng triển lãm.

Tại chùa Bhutan ở Hội Chợ Thế Giới EXPO, trên chánh điện có thờ Phật ở giữa, hai bên thờ ngài Guru Rimpoche (Padmasambhava) và ngài Shabdrung Rimpoche, người có công thống nhất đất nước Bhutan và giành lại độc lập từ người Tây Tạng. Hình ảnh 2 vị này ở bất cứ chùa nào của Bhutan cũng thấy trưng bày.

Bên tầng dưới có treo những tấm hình thác nước, phong cảnh thiên nhiên cũng như đồ thủ công mỹ nghệ của Bhutan. Có phòng triển lãm nơi dệt vải, có phòng trưng bày những loại thuốc gia truyền, cây cỏ của phương Đông. Trong tầng dưới cũng có một phòng lớn được ngăn ra để làm chỗ ngồi thiền, mà tôi

đã có mấy lần đến đây để hướng dẫn người Đức khi tham quan chùa Bhutan.

Mỗi ngày có 4 hay 5 lần tham thiền, mỗi lần độ 30 đến 45 phút. Trong 6 tháng ấy có rất nhiều trường phái Phật Giáo khác nhau của nước Đức đến đây hướng dẫn cho người Đức.

Một hôm tôi hỏi hai Thầy Gap Tshering và Kinga T. Dorji người Bhutan rằng:

- Tại sao quý Thầy không hướng dẫn người tham quan?

Quý Thầy cười và trả lời rằng:

- Vì họ hỏi nhiều câu khó lắm.

Theo tôi nghĩ thì tiếng Anh của hai Thầy ấy đủ để giao tiếp, nhưng khi đi vào chuyên môn, quả là vấn đề không đơn thuần chút nào. Mặc dầu quý Thầy cũng đã xong Cao Học tại Ấn Độ.

Ban đầu hai Thầy này cũng cư ngụ tại chùa Viên Giác, nhưng sau đó thì họ dọn ra ở luôn ngoài chùa Bhutan này cho tiện đi lại cũng như ăn uống.

Đã có lúc báo chí loan tin rằng: Thành phố Hannover là thành phố chùa Phật Giáo. Mà quả thật thế, ở đầu đường Karlsruher là chùa Viên Giác. Kế tiếp trong khuôn viên EXPO là chùa Népal, kiến trúc một nửa theo Ấn Giáo và một nửa theo Phật Giáo. Sau đó là chùa Bhutan. Chùa này triển lãm xong vẫn được giữ nguyên vẹn chứ không phải tháo dỡ. Rồi đến các chùa Tích Lan, Thái Lan, Lào v.v... đúng là một thành phố... chùa.

Nhưng sau tháng 10 năm 2000, các chùa này lần lượt chuyển đi nơi khác. Những tưởng đâu chùa Bhutan sẽ về ngự trị tại Steyerberg, nhưng vì đấu giá chưa xứng giá nên cuối cùng Phật Giáo bên Pháp đã thắng và chùa Bhutan đã chuyển về đó. Chùa Népal nghe nói vì kêu giá quá đắt, chẳng có ai đoái hoài đến, nhưng cuối cùng rồi cũng phải dỡ đi, chẳng biết đem đi đâu. Còn các chùa khác thì làm trong khu triển lãm, nên việc xếp đặt

lại không khó khăn gì mấy.

Chùa Bhutan được quần chúng đi xem đánh giá và cho điểm là chùa đẹp nhất trong khu triển lãm. Vì ngôi chùa đã nói lên hết được ý nghĩa của đề tài triển lãm năm 2000 là con người, thiên nhiên và kỹ thuật. Cả 3 khía cạnh này ngôi chùa Bhutan đều có đầy đủ.

Tôi đang bận rộn bao nhiêu chuyện cho EXPO và khóa học Phật Pháp Âu Châu kỳ thứ 13, dự định tổ chức tại Amiens - Pháp Quốc, từ ngày 20 đến 30 tháng 7 năm 2000, thì nghe Hạnh Hảo nói rằng: Bên chính phủ Bhutan báo tin ngày 27 tháng 7 năm 2000, sau khi Hoàng Hậu ghé thăm chùa Bhutan muốn ghé thăm chùa Viên Giác. Tôi ngỡ ngàng và lo lắng, vì lẽ những ngày ấy tất cả trong chùa, ngay cả tôi cũng như Phật Tử tại Đức đều đang ở Pháp để tham gia khóa học, không thể đón tiếp Hoàng Hậu mà không chuẩn bị kỹ càng được.

Do vậy mà tôi nói với Hạnh Hảo rằng: “Hãy bảo với người Đại Diện là Thầy phải có mặt ở Pháp. Vì chương trình đã định sẵn và ở đó có nhiều vấn đề quan trọng cần phải làm. Còn ở nhà Hạnh Hảo nên tiếp Hoàng Hậu đi.” Cuối cùng rồi ngày ấy cũng đã đến. Hạnh Hảo và thầy Shukhashito đã tiếp Hoàng Hậu tại chùa Bhutan này.

Hạnh Hảo thì như quý vị đã biết, sau khi tốt nghiệp Thạc Sĩ (Cao Học) tại Đại Học Hamburg thì về chùa Viên Giác, trong hai năm phụ trách những công việc liên quan đến người Đức. Sau đó lo cho EXPO và sau EXPO thì tôi cho đi Népal và Bhutan để tham cầu học đạo. Sau khi ở Nepal và Bhutan 5 tháng thì về lại Đức và hiện tại đang nhập thất tại Hòa Lan nơi Niệm Phật Đường của Thượng Tọa Thích Minh Giác.

Còn Thầy Shukhashito là người Đức, xuất

gia theo truyền thống Tiểu Thừa của Thái Lan, giỏi tiếng Anh và cũng đã có dịp ở chung với chúng lý tại chùa Viên Giác một thời gian. Sau 7, 8 năm lưu học tại Á Châu, bây giờ Thầy ấy về lại Đức và làm một cái cốc nơi vườn nhà của cha mẹ để tu tịnh. Thỉnh thoảng vẫn ghé thăm chùa và hỗ trợ một số công tác có liên quan đến người Đức.

Vào lúc 20 giờ ngày 27 tháng 7 năm 2000, tại chùa Bhutan có tổ chức chiêu đãi và biểu diễn văn nghệ, có sự hiện diện của Hoàng Hậu. Cả Hạnh Hảo và Thầy Shukhashito đều có tham dự buổi chiêu đãi này.

Sau khi ở Pháp về, tôi có hỏi Hạnh Hảo là cuộc tiếp đón như thế nào và Hoàng Hậu ra sao, thì Hạnh Hảo chỉ cho tôi một số gói quà to tướng đang chờ tôi khui ra, do Hoàng Hậu tặng. Tôi nhìn những gói quà mà lòng tự thấy hơi khó xử. Vì đã không tiếp đón Hoàng Hậu mà còn nhận quà nữa xem sao được. Tuy nhiên tôi cũng cho người mở ra. Đầu tiên là một ghế trầm hương để ngồi thuyết pháp, mà ghế này cho mãi đến bao giờ tôi cũng chẳng dám ngồi. Vì sợ giống chuyện trong kinh Thủy Sám đã kể về Viên Án và Triệu Thố lắm. Vả lại cá nhân mình chẳng xứng đáng gì cả nên cứ để nguyên như vậy.

Riêng tấm thảm thì rất đẹp, dệt bằng tay, chiều dài độ 2 thước, chiều ngang 1 thước. Trên ấy có thêu 3 hoa mẫu đơn màu sắc rất tuyệt vời. Xanh, vàng, đỏ là 3 màu chính của thảm này. Tôi hiện để tấm thảm này nơi phòng làm việc của tôi.

Trên hai kiện hàng này tôi thấy 3 tờ giấy nhỏ:

Tờ thứ nhất có dấu hiệu của Hoàng Gia “Royal Government of Bhutan” và tên là VVIP (very very important person), có nghĩa là

“của người rất rất quan trọng”. Hay Việt Nam mình nói gọn là VIP.

Nhãn thứ 2 cũng đề bảng VIP và có ghi phía dưới là Druk Air. Đây là hãng hàng không của Bhutan chuyên chở kiện hàng này. Tôi sẽ đề cập về hãng hàng không này ở cuối sách. Cuối cùng là một danh thiếp cỡ nhỏ, trên có ấn dấu của Hoàng Gia Bhutan, phía dưới đề: Her Majesty The Queen of Bhutan - có nghĩa là Hoàng Hậu Bệ Hạ của Bhutan kính tặng Thượng Tọa Thích Như Điển, Viện Chủ chùa Viên Giác Việt Nam tại Hannover.

Thật ra việc này tôi chẳng đợi chờ, nhưng biết trả lễ làm sao đây? Thôi thì chờ thời gian sẽ tính. Có lẽ phải đi Bhutan một chuyến mới có thể giải quyết được những vấn đề này.

Những ngày sau đó thì có ngày gọi là: Tag der Weltreligion, Ngày Tôn Giáo Thế Giới. Tất cả các Tông phái Phật Giáo tập trung tại chùa Bhutan để cầu nguyện, gồm có Phật Giáo Nhật Bản, Tây Tạng, Bhutan, Việt Nam, Đức, Lào v.v... ai ai cũng hớn hở vui mừng cho ngày trọng đại ấy.

Tại chùa Bhutan chúng tôi đã tụng kinh Bát Nhã tiếng Việt, tiếng Đức và tiếng Nhựt. Sau đó tôi nói một bài pháp thoại ngắn bằng tiếng Đức, nhằm nói lên ý nghĩa của Ngày Lễ Tôn Giáo này. Hôm đó có ít nhất là 100 người tham dự tại chùa Bhutan.

Thiên Chúa Giáo và Tin Lành thì cầu nguyện tại nhà thờ trong khu nhà EXPO của họ. Hồi Giáo thì cầu nguyện tại Mosche trong phố, Ấn Độ giáo cũng thế. Do Thái giáo cũng vậy. Tất cả đại diện của 5 tôn giáo lớn này đều tập trung tại một nơi gọi là Plaza để cầu nguyện theo nghi lễ tôn giáo của mình.

Đại diện Phật Giáo Đức có đọc một vài phẩm trong kinh Pháp Cú bằng tiếng Đức và một vài em bé lên tặng quà cho

những người đại diện tham dự lễ.

Mỗi tôn giáo đều có một sắc thái riêng và cuối cùng thì có một bài hát chung cho 5 tôn giáo nhân ngày trọng đại ấy.

Có nhiều người tham dự hôm đó rất cảm động. Họ chảy nước mắt vì biết rằng một cơ hội như thế rất khó xảy ra tại Hannover này.

Số người tham dự hôm đó tại buổi lễ cầu nguyện chung này khoảng 2.000 người, đủ các sắc dân và đủ mọi thành phần tôn giáo.

Ngày hôm đó cũng là một ngày đẹp trời, rất đẹp trời, nhằm ngày 12 tháng 9 năm 2000.

Tôi cho đăng vào sách này nguyên văn 5 bài cầu nguyện hòa bình bằng các thứ tiếng nhân Ngày Tôn Giáo của Thế Giới để mọi người lãm tường. Đây là một dấu hiệu tốt, một bước tiến nhảy vọt của tôn giáo thế giới ngày nay. Do vậy phải cảm ơn Hannover, cảm ơn nước Đức, cảm ơn chùa Bhutan. Cảm ơn tất cả mọi người. Vì nếu không có cái này sẽ không có cái kia và nếu không có cái kia sẽ không có cái nọ. Tất cả đều do nhân duyên để thành tựu, rồi tất cả cũng do nhân duyên biến đổi mà thôi. Đó là lời Phật dạy. Đó là pháp trong muôn pháp và giáo lý này vẫn còn giá trị mãi mãi đến tận ngàn sau nữa.