Đôi khi người ta thối lui trên con đường tu tập vì sợ rằng sự tu tập sẽ làm mất đi lòng say mê và sự tự nhiên trong cuộc sống. Họ thắc mắc không hiểu rằng tỉnh giác và tự nhiên, hai đức tính ấy có tương hợp với nhau không, hay là cái này sẽ tiêu diệt cái kia. Câu hỏi đó rất lý thú, vì nó vạch cho ta thấy một sự hieu biết về tính tự nhiên theo tập quán, mà theo tôi thì nó lại chẳng tự nhiên chút nào.

Chúng ta thường quan niệm rằng những hành động nào không có sự chú ý, không chuẩn bị trước thì mới là chân thật tự nhiên. Nhiều khi ta còn cho rằng như vậy chúng mới được tinh nguyên. Nhưng sự thật có phải vậy không? Vì chúng rất có thể chỉ là những hành động phụ thuộc vào các phản ứng có điều kiện mà thôi. Bạn nghĩ xem, một tâm chân thật, rộng lớn và tự nhiên có khi nào lại tạo nên những hành động như vậy không? Có thể là đôi khi. Nhưng phần nhiều thì tất cả những tập quán, thói quen lâu đời của tham dục, giận dữ, sợ hãi và si mê đều khiến chúng ta hành đong thiếu suy nghĩ như thế. Và chúng ta lại gọi đó là chân thật và tự nhiên. Biết bao nhiêu lần bạn chợt ý thức được mình đang làm một việc gì đó, mà không hề nhớ là mình đã bắt đầu từ lúc nào. Đó không phải là một sự tự nhiên! Chúng là những hành động máy móc, cũng giống như một người có bệnh mộng du vậy.

Tính tự nhiên chân thật sẽ biểu lộ một cách rất rõ rệt trong sự tu tập. Vì nó là bản tính tự nhiên của mọi hiện tượng, cua đạo pháp, của mọi tiến trình trong sự sống. Khi ta có được một năng

lượng của niệm và định rồi, ta sẽ bắt đầu kinh nghiệm được một quá trình diễn biến mau lẹ, không ngừng nghỉ của mọi hiện tượng, tự chúng sinh lên rồi tự chúng diệt đi.

Khi ta đang ngồi thiền và có một tư tưởng xuất hiện. Ta có mời nó đến không? Chắc là không. Đôi khi cũng có thể, nhưng đa số thì tư tưởng tự chúng đến mà chẳng cần ai mời gọi hết. Cảm giác khởi lên, âm thanh xuất hiện. Khi ta càng an trú được trong tiến trình sống của mình bao nhiêu, một diễn biến của thân tâm, ta sẽ càng cảm nhận được sự nhiệm mầu của nó bấy nhiêu.

Nhịp điệu này của sự sống, của thực tại là một phước báu rất lớn. Nó là một hòa âm tuyệt vời của dàn hợp xướng gồm những hiện tượng cùng kết hợp. Đây mới chính là ý nghĩa chân thật, sâu xa của sự tự nhiên, và cũng chính là tự tính của ta. Bạn hãy chiêm nghiệm điều tôi nói, sự tự nhiên ấy khác biệt với những hành vi máy móc có điều kiện kia biết là bao nhiêu!

Hiểu theo nghĩa này thì sự tỉnh thức mới chính thật là chìa khóa của tính tự nhiên. Và chánh niệm là một phương tiện giúp chúng ta tiếp xúc được với sự tiếp nối tự nhiên liên tục trong những sinh diệt của mọi hiện tượng.