Trạng thái tinh thần luôn chi phối cách ứng xử và cảm nhận của chúng ta đối với môi trường chung quanh. Khi ta vui, mọi thứ quanh ta cũng đều vui theo. Khi ta buồn, dù là cảnh vật vô tri cũng nhuốm theo với nỗi buồn trong lòng ta. Mặt khác, khi ta có thiện cảm với ai, mọi hành vi, thái độ của họ đều được ta cho là tốt đẹp, ngay cả những lỗi lầm của họ cũng dễ dàng được ta tha thứ. Ngược lại, khi ta giận ghét ai, ta luôn thấy mọi hành vi, cử chỉ của họ đều là đáng ghét, thậm chí còn làm cho ta bực mình, khó chịu. Bởi vậy, tục ngữ ta có câu:

Khi thương củ ấu cũng tròn,
Khi ghét bồ hòn cũng méo.

Ai cũng biết, củ ấu chẳng có củ nào là không có góc cạnh, méo mó, nhưng khi thương thì vẫn thấy là tròn. Ngược lại, trái bồ hòn tròn trịa là thế, mà khi ghét thì cũng thấy là méo mó. Những khuynh hướng chủ quan như thế này hầu như rất ít người thoát khỏi. Chẳng thế mà ca dao ta cũng đã ghi nhận rằng:

Thương ai thương cả đường đi,
Ghét ai ghét cả tông chi họ hàng.

 Sự thương, ghét là điều bình thường trong cuộc sống của tất cả chúng ta. Chính những tình cảm thương, ghét đan xen lẫn nhau đã dệt nên bức tranh đời sống. Bởi vì mỗi con người luôn là một chủ thể tiếp xúc và nhận thức đời sống bằng chính cảm quan của mình. Hiện thực đời sống không chỉ phản ánh trong tâm thức chúng ta như một tấm gương soi, mà luôn chịu sự khúc xạ nhất định theo những hướng khác nhau tùy thuộc vào tâm trạng của ta trong mỗi lúc.

Khi hiểu được điều này, chúng ta sẽ chú tâm nhiều hơn đến sự chi

phối tình cảm của mình đối với mọi nhận thức trong cuộc sống. Nhận thức chủ quan là một khuynh hướng có thật, như