Một người bạn khi trao đổi với tôi than phiền rằng văn hóa Việt Nam ảnh hưởng văn hóa Tàu nhiều quá, và rằng những người Tàu ngày càng trở nên “khó chơi”. Quan điểm riêng của mỗi người là do chính người ấy cân nhắc đưa ra, tôi không lạm bàn, nhưng ngay trong cách thức trình bày quan điểm ấy, tôi nhận ra có sự nhập nhằng, nhầm lẫn giữa các khái niệm tuy rất gần nhau nhưng lại có phạm trù hoàn toàn khác nhau.

Trước hết, văn hóa của một dân tộc là những gì được dân tộc ấy chọn lọc, tích lũy và truyền lại qua nhiều thế hệ. Vì thế nó thể hiện rất rõ những đặc thù của mỗi dân tộc trong quá trình chọn lọc. Người Tàu có cách nhận thức khác biệt với người Việt Nam, nên nền văn hóa của họ nhất định phải có sự khác biệt với văn hóa Việt. Những điểm tương đồng hoặc giống nhau trong những nền văn hóa ở cùng một khu vực, vùng miền là điều tất nhiên phải có, nhưng không thể vì những điểm giống nhau đó mà quên đi những khác biệt thể hiện nét đặc thù của văn hóa mỗi dân tộc. Người Việt tuy sử dụng cùng loại chữ viết với người Tàu, nhưng trong suốt quá trình lịch sử chưa từng đọc nó theo cách của người Tàu. Chúng ta sáng tạo ra hệ thống âm Hán Việt mà người Tàu hoàn toàn không có, và sử dụng âm Hán Việt để thể hiện chữ Hán mỗi khi cần thiết phải đọc lên hay ngâm vịnh thi ca. Cách đọc Hán Việt này được ông cha ta bảo lưu qua nhiều thế hệ, trong khi ngay trên đất Trung Quốc thì âm đọc của nhiều chữ viết đã thay đổi rất nhiều qua từng triều đại Tống, Nguyên, Minh, Thanh... Nếu không thấy được những khác biệt đặc thù thì chúng ta có thể nhìn đâu cũng thấy

“văn hóa Tàu”, trong khi thực chất đó là những gì do chính ông cha ta chọn lọc.

Chẳng hạn, anh bạn nói trên cũng than phiền rằng đi vào các đền chùa miếu mạo cứ thấy toàn chữ Tàu, rõ ràng là chịu ảnh hưởng của Tàu rất mạnh. Thật ra, chẳng có người Tàu nào mong muốn hoặc thúc ép ta dùng chữ Hán để viết các câu đối liễn trong đình chùa như nhiều người tưởng tượng và cho rằng họ muốn “Hán hóa”, để rồi từ đó lên tiếng kêu gọi phải “thoát Trung”... Những điều nói trên là lựa chọn của chính người Việt chúng ta, nhưng là của thế hệ ông cha ta từ nhiều thế kỷ trước, mà khi ấy thì cái gọi “chữ Việt” ngày nay vẫn còn ở mãi bên trời Tây, chưa thác sinh vào đất Việt. Điểm tự hào của chúng ta là ở những nét văn hóa cổ, những ngôi đình chùa xưa vẫn còn giữ được đến ngày nay. Mà xưa đến thế, nếu không viết bằng chữ Hán thì viết bằng chữ gì? Hơn nữa, tầng lớp trí thức ngày xưa đều đọc được chữ Hán, thì đối với họ những câu chữ ấy đâu có xa lạ như với chúng ta ngày nay? Chính vì thế, ngày nay khuynh hướng dùng chữ Việt thay thế trong các ngôi chùa mới xây dựng đã ngày càng chiếm ưu thế. Đó cũng là lựa chọn của dân ta ngày nay, nhưng cũng không nên vì thế mà cho rằng ông cha ta ngày trước có gì sai lầm. Chỉ là điều hoàn toàn tự nhiên trong những bối cảnh lịch sử khác nhau mà thôi. Hoàn cảnh lịch sử đã khác đi, sự lựa chọn của dân ta cũng sẽ khác đi, đâu cần phải kêu gọi “thoát Trung” bằng cách bỏ chữ Hán? Ngược lại, cái khuynh hướng kêu gọi “bỏ chữ Hán” một cách thiếu chọn lọc đang đe dọa làm tổn thương nghiêm trọng

đến di sản văn hóa thực sự do ông cha ta truyền lại, bởi rất nhiều yếu tố trong đó muốn hiểu được, nắm vững được thì không thể không học chữ Hán.

Hiểu về văn hóa đã không đúng, nếu hiểu về “người Tàu” cũng không đúng nữa thì quan điểm của anh bạn tôi sẽ càng thêm sai lầm. Như đã nói trên, “văn hóa Trung quốc” là do nhiều thế hệ người dân Trung quốc chọn lọc và lưu giữ lại, trong khi “người Tàu” theo cách nói thông thường sẽ chỉ đến những người Tàu của thế hệ hiện nay mà thôi. Một quá trình chọn lọc tất nhiên chỉ muốn giữ lại toàn những cái hay, cái tốt, nhưng một lát cắt của thực tại trong từng thời điểm thì tất nhiên phải cho ta thấy là có cả những điều tốt lẫn xấu, hay và dở xen lẫn nhau. Cũng vậy, dân tộc Việt có thể được mô tả với những tính chất tốt đẹp như cần cù, chịu khó, hiếu học, yêu nước, hiếu kính tổ tiên. v.v... nhưng nếu ta nhìn người Việt một cách khách quan trong hiện tại, ta cũng không thể phủ nhận có rất nhiều thói quen, tập tính xấu... Và nói rộng ra thì con người ở bất cứ nơi đâu trên toàn thế giới này cũng vậy thôi. Ngay trong bản thân mỗi người chúng ta cũng đã có những khuynh hướng tốt, xấu xen lẫn nhau rồi. Nếu ta sống không biết kiềm chế, hướng thiện, thì các tính xấu sẽ tha hồ phát triển. Ngược lại, người Phật tử biết “lấy giới làm thầy” thì chắc chắn sẽ mỗi ngày một hoàn thiện bản thân hơn trước. Khi hiểu được thực tế như vậy, chúng ta sẽ thấy việc duy trì một định kiến không tốt với “người Tàu”, “người Mỹ”, “người Pháp” v.v... đều là điều không đúng và hoàn toàn thiếu khách quan, thiếu công bằng, bởi trong bất kỳ nhóm người nào

cũng đều sẽ có kẻ xấu người tốt, không thể nào “vơ đũa cả nắm”.

Cuối cùng, khi đưa ra phát biểu “người Tàu ngày càng khó chơi” thì anh bạn tôi đã nhầm lẫn nghiêm trọng giữa người Tàu (hay nhân dân Trung quốc) với những người cầm quyền (administration) ở đất nước Trung quốc hiện tại. Trong một chừng mực nào đó, mọi chính quyền trên thế giới đều được cho là hướng đến dân chủ, đến quyền làm chủ thật sự của người dân. Mục tiêu này càng được đến gần thì chính quyền ấy sẽ càng gần gũi với dân, có thể xem lại đại diện cho dân. Tuy nhiên, cho dù mơ ước của toàn nhân loại đều như thế, thì trong thực tế vẫn còn không ít những khoảng cách xa xôi. Chẳng hạn, nước Mỹ được xem là tiên phong trong xây dựng dân chủ với biểu tượng “nữ thần tự do” mà rất nhiều người ngưỡng mộ, nhưng trong kết quả bầu cử vừa qua thì tổng thống đắc cử Donald Trump lại là người nhận được ít phiếu bầu của người dân Mỹ hơn so với đối thủ là bà Clinton. Thiết chế “đại cử tri” của các nhà lập pháp Mỹ nhằm cân bằng quyền lựa chọn giữa các tiểu bang đông dân với các tiểu bang ít dân, nhưng cuối cùng đã tạo cơ hội cho một người có ít sự ủng hộ từ quần chúng hơn lại trở thành người đứng đầu chính quyền. Như vậy, dù nói thế nào đi nữa thì “những người cầm quyền” hiện tại ở Mỹ vẫn không thể được xem là “đại diện” cho toàn dân Mỹ. Và trong thực tế, điều này hiện nay vẫn đúng với hầu như mọi chính quyền trên thế giới, bởi họ có thể chiếm được một đa số ủng hộ thì cũng không tránh khỏi một thiểu số phản đối.

Những điều “khó chơi” của “người Tàu” được anh bạn tôi nhắc đến thực chất là những

hành vi gây hấn gần đây của nhà cầm quyền Trung quốc trên biển Đông, và nhìn ngược lại trong quá khứ với lịch sử những cuộc xâm lăng bị ông cha ta đẩy lùi, thì vẫn phải quy kết đó là hành vi của những người cầm quyền trong từng thời điểm, chứ không thể xem đó là hành động của nhân dân Trung quốc. Ngay cả những người lính Trung quốc trong quá khứ phải có mặt trong đoàn quân xâm lược Việt Nam, thì chưa hẳn – thậm chí có thể nói chắc chắn không phải – là lựa chọn một cách tự nguyện của họ.

Sự nhầm lẫn giữa các khái niệm về văn hóa, nhân dân và những người cầm quyền sẽ khiến chúng ta có những định kiến hoàn toàn không đúng về một dân tộc, làm tổn thương nghiêm trọng những tình cảm tốt đẹp giữa người và người luôn có thể dành cho nhau.

Tuy nhiên, lý thuyết dù sao cũng vẫn là lý thuyết, và người ta chỉ có thể tin được vào một lập luận nào đó sau khi đã trải nghiệm nó trong thực tế cuộc sống. Vì thế, câu chuyện có thật sau đây của một du học sinh Việt Nam trên đất Trung quốc sẽ là một minh họa rõ nét, giúp chúng ta hiểu rõ hơn sự khác biệt giữa những khái niệm nêu trên, và nhất là sẽ có một nhận thức đúng thật, công bằng hơn đối với văn hóa Tàu và người Tàu, bởi trong thực tế họ luôn có thể trở thành những người bạn tốt của chúng ta, bất chấp việc những người cầm quyền trên đất nước họ đang làm gì và đã làm gì.

Bài viết được du học sinh này đăng trên Facebook và cũng đồng thời gửi trực tiếp đến cho Ban Biên Tập Rộng Mở Tâm Hồn.

---

Tri ân và học cách dung hòa

Thương gửi tới các thầy, cô, chú, bác, anh/chị/em/ bạn bè, đồng nghiệp

của em ở quê hương!

Lời đầu tiên, cho em dành những lời cảm ơn chân thành nhất đến đại gia đình Facebook, dù công khai hay riêng tư, mọi người đã gửi đến em rất nhiều những lời chúc phúc nhân ngày sinh nhật từ tận đáy lòng. Em vô cùng trân trọng và rất vui khi đọc từng dòng tin nhắn ấy.

Hôm qua sinh nhật, cũng là đúng một tháng sau ngày em làm phẫu thuật đầu gối chân. Xin báo cả nhà tin vui, cũng nhờ có sự cầu chúc và động viên của mọi người, em bình phục rất nhanh và nay đã đi đứng lại bình thường, thậm chí có thể chạy xe đạp rồi. Chỉ có điều, trong khoảng thời gian ngắn, em vẫn chưa thể đi được đường xa và đứng lâu, vì cơ bắp ở chân vẫn chưa có lực nhiều, cần thời gian điều dưỡng và tập luyện đều đặn dài lâu. Đi lâu không chịu nỗi, đứng lâu vẫn còn đau.

Ngày xuất viện, bác sĩ cầm tấm phim của người bệnh nhân quốc tế có ca phẫu thuật lần đầu phức tạp lên xem lần cuối, em run run hỏi bác sĩ “Bác ơi, chân con khỏe rồi đúng không? Về sau con không cần phải phẫu thuật nữa đúng không?!” Bác vui lây “Đúng rồi con, thứ cần lấy đã lấy ra hết rồi. Bệnh con được trị liệu như vầy cũng được xem là khá kịp thời và đúng cách rồi đó. Rất tốt! Hè này con chắc con không về nước được rồi?!” Vài lời xã giao đơn giản nhưng cũng đủ để em thực sự cảm nhận được tình cảm chân thành của bác sĩ. Thứ tình cảm thiêng liêng giữa con người chúng ta đó, luôn xuất phát từ trái tim thánh thiện, chứ không phải đổi chác bằng kim tiền...Trong hai năm làm hai lần phẫu thuật nơi tha hương, vết thương cũ chồng vết thương mới không lúc nào khiến

em khỏi khắc khoải, nhưng có điều, tình người ở đây chính là liều thuốc chữa lành trái tim bé nhỏ của em hữu hiệu nhất.

Ngày xuất viện, vết thương vẫn chưa được cắt chỉ, có 3 bạn chung lớp nghiên cứu sinh đến đón em, trong đó có hai bạn người Trung Quốc rất nhiệt tình. Nói thật lòng, không biết trùng hợp hay do may mắn, tình cảm giữa lưu học sinh (2 Nga, 2 Việt Nam, 4 Thái Lan) và 11 bạn học TQ lớp nghiên cứu sinh khóa em vô cùng thân thiết. Mùa hè, đa số các bạn Trung Quốc, hoặc về quê hoặc tìm chỗ thực tập, nhưng cũng có vài bạn ở lại trường viết luận văn hoặc trực văn phòng, ai nấy cũng đều có việc riêng rất bận rộn. Ấy vậy mà khi lớp trưởng biết em sắp