Tắc
số 48:
Một đường của Càn Phong
(Càn Phong nhất lộ)[1].
乾峰一路
Bản tắc:
Có hôm, một tăng
sĩ hỏi Hòa thượng Càn
Phong [2]:
-Theo kinh sách thì
“Thập vạn chư Phật [3]
đều đi theo một con đường
để được vào cửa Niết
Bàn thanh tịnh”. Bây giờ tôi
vẫn chưa biết con đường đó
bắt đầu ở đâu?
Càn Phong mới cầm cây
trụ trượng giơ lên, vạch một
đường trên không trung và
nói:
-Nó ở đây nầy!
Sau đó, vị tăng
đó lại đến hỏi thêm
[4]
với Hòa thượng Vân Môn, và
xin được dạy bảo cùng một
chuyện. Vân Môn bèn đưa cây
quạt mình vẫn nắm trên tay lên,
trả lời:
-Quạt này bay lên
Tam Thập Tam Thiên[5],
đâm thốc vào lỗ mũi của
Đế Thích[6].
Đánh xong một gậy vào con lý
ngư ở Đông Hải thì mưa
to giáng xuống như cầm chỉnh đổ.
Bình Xướng:
Vô Môn nói rằng:
Một người xuống
tận đáy bể sâu mà đi,
cát tung bụi bốc, một người
đứng trên núi cao, dậy sóng
bạc ngàn trùng, ngập lụt đất
trời.[7]
Kẻ nắm chặt chẽ, người lại
buông lơi, thế mà cùng nhau mỗi
bên đưa một cánh tay, hợp
sức đỡ nhà Thiền được
vững! Thoạt tưởng (chuyện nguy
hiểm như) hai thớt lạc đà
đâm vào nhau mà trên đời
này không ai can thiệp nổi. Nếu
mà giương chính nhãn nhìn
thật tỏ tường, mới thấy Càn
Phong lẫn Vân Môn, cả hai ông
vẫn chưa biết đường lên
Niết Bàn bắt đầu từ điểm
nào!
Tụng:
Bèn có bài tụng:
Vị cử bộ thời
tiên dĩ đáo, Vị động
thiệt thời tiên thuyết liễu. Trực
nhiêu[8]
trước trước tại cơ tiên, Cánh
tu tri hữu hướng
thượng khiếu[9].
未
舉 步
時
先 已 到
未
動 舌 時 先 說
了
直
饒 著 著 在 機 先
更
須 知 有 向 上 竅
(Chân bước chưa
ra, tới trước rồi, Lưỡi
toan ngọ ngoạy, đã xong lời. Nhớ
cho trăm sự dù mau mắn, Đích
ấy đường lên vạn
dặm khơi).
Lược dịch lời bàn
của Giáo sư Akizuki Ryômin:
“Thập phương Bạc
Già Phạm. Nhất lộ Niết Bàn
môn”
Niết Bàn[10]
trong câu nói mà Hòa thượng
Việt Châu Càn Phong dẫn ra ở
đây là một ý niệm (idea)
mà Thích Tôn khi đi tìm đường
giải thoát bằng tôn giáo, đã
dựng nên để gọi một thế
giới vĩnh viễn bình an, nơi chúng
sinh không còn phải gặp khổ
cảnh sinh tử luân hồi không dứt
trong cõi lục đạo . Thế nhưng
lúc Thích Tôn đang trên đường
tu hành để tìm về Niết
Bàn, ngài bỗng chứng ngộ được
tâm Bồ Đề. Sau khi chứng ngộ
thì ý niệm Niết Bàn đặt
ra từ lúc bắt đầu tu hành
với nội dung tiêu cực đã
được dùng để chỉ trạng
thái ngộ, tức mang một nội dung
tích cực hơn. Thế rồi Thích
Tôn đem cái ngộ của mình
để giảng dạy đạo pháp
qua 4 pháp môn gọi là “Tứ
Đế” và cho rằng nguyên
nhân của mọi sự đau khổ là
lòng “khát ái” (dục
vọng quá mạnh mẽ). Dập tắt
được ngọn lửa dục vọng
đó là đạt dược
trạng thái Niết Bàn vậy. Tóm
lại, chữ Niết Bàn bây giờ
nên hiểu theo nghĩa “tâm cảnh
của người đã ngộ đạo”.
Thập phương chư Phật
khi muốn vào Niết Bàn môn tức
là cửa vào cõi ngộ cho đến
nay đều theo “nhất lộ” tức
là một con đường. Trước
câu hỏi xem con đường ấy nằm
ở đâu, Hòa thượng Càn
Phong chỉ lấy trụ trượng để
vạch một đường trong không
gian và bảo “Nó ở đây
này!”. Việc khám phá ra cái
“chỗ” (trường sở) là
một việc trọng đại của
Thiền đạo Phật pháp mà
những chữ như “Ở đâu?”
(thậm ma) và “Ở đây!”
(giá lý) đều có chiều
sâu triết học của nó. Càn
Phong khi dùng trụ trượng để
vạch một vạch và nói “Ở
đây!” thì qua cái máy
động thiền cơ đó, ông
như muốn nhắn bảo “Ở đây,
bây giờ và chính mình!”
(Thử xứ, tức kim, tự kỷ). Ngoài
“chỗ” đó ra, không một
nơi nào có thể tu Phật (Phật
hành) được. Do đó, người
tu thiền chỉ sống cuộc đời
“bình thường” thì cũng
có thể tìm thấy “nhất
lộ” mà thập phương chư
Phật đã đi qua để vào
“Niết Bàn môn”.
Đến khi vị tăng sĩ
đem thắc mắc của ông hỏi
thêm nơi Hòa Thượng Vân Môn
Văn Yển (864-949) thì người lại
đưa lá quạt lên để trả
lời. Lá quạt của Vân Môn
cũng như cây trụ trượng của
Càn Phong không có gì đặc
biệt, chúng chỉ là những dụng
cụ. Có chăng là khí thế
trong cái máy động nơi Vân
Môn và lá quạt ấy tượng
trưng cho con người “vô vị
chân nhân” của ông. Còn
con cá chép (lý ngư) ở Đông
Hải có lẽ là cái tự ngã
(ego), sau khi nhận một hèo đòn
đã hóa rồng, biến thành
tự kỷ (self) và phun nước, đổ
mưa xuống chan hòa.
Trước đây tôi
đã dịch nghĩa “Nhất lộ
Niết Bàn môn” là “Một
con đường để đi đến
Niết Bàn”, bây giờ có lẽ
phải hiểu thêm với một nghĩa
khác, ấy là “Một con đường
từ Niết Bàn ra đi” nữa
kia. Tôi không luận về nó với
cái nhìn ngôn ngữ học mà
nhìn nó dưới khía cạnh
tôn giáo. Trong lối nhìn thứ
hai, sự hướng thượng hay từ
ra đi từ “tự ngã” (ego) để
tiến lên tự kỷ (self) (còn gọi
là hướng thượng môn) nếu
cứ như thế mà không có
hướng hạ môn[11]
tức quá trình từ tự kỷ
đi xuống tự ngã thì cũng
không dược.
Nghĩa
là phải có hai người, kẻ
lên đỉnh núi, người xuống
đáy biển, kẻ giữ chịt (bả
định), người buông lơi (phóng
hành), mỗi bên đưa một tay
để xây dựng Thiền tông. Tuy
cái “giữ chịt” của Càn
Phong và cái “buông lơi”
của Vân Môn trái ngược như
hai con lạc đà chạy đến từ
hai
phía đối diện,
đâm bổ vào nhau với sức
mạnh kinh khủng mà không ai dám
đương đầu, nhưng nếu lấy
chính nhãn mà nhìn thì hai
đại lão thiền sư, theo như
Vân Môn, vẫn chưa
ai
thấy lối lên Niết Bàn cả.
[1]
Thoại này có
trong Vân Môn Quảng Lục quyển
trung, cũng như ở Ngũ Đăng Hội
Nguyên quyển 13 chương về Càn
Phong.
[2]
Việt Châu Càn
Phong (năm sinh và mất không rõ)
là một thiền sư cuối đời
Đường. Ông thuộc tông Tào
Động, nhận pháp tự của
Động Sơn Lương Giới
(807-869). Ông có bài thuyết pháp
nổi tiếng, đại ý: “Pháp
thân có 3 bệnh và hai thứ ánh
sáng. Nên hiểu thấu được
từng cái thì sau đó mới
có thể về nhà ngồi yên
(qui gia ổn tọa)”.Truyện có
trong Cảnh Đức Truyền Đăng
Lục quyển 17 và Ngũ Đăng
Hội Nguyên quyển 13.
[3]
Nguyên văn :Thập
phương Bạc Già Phạm. Nhất
lộ Niết Bàn môn là chữ
trong kinh Thủ Lăng Nghiêm quyển 5.
Bạc Già Phạm là 1 trong 10 danh
hiệu của Thích Ca. Phạn ngữ
Bhagavan,
biến âm của Bhagavat
tức
Đức Thế Tôn.Nói chung là
thập phương chư Phật.
[4]
Nguyên văn : thỉnh
ích. Hỏi thêm cho rõ nghĩa.
[5]
Một từng trời
trong Lục Dục Thiên trên núi
Tu Di, có Đế Thích cai quản ở
trung ương và các vị thiên
tiên khác họp thành 33 vị.
[6]
Đế Thích là
chủ của Tam Thập Tam Thiên, hợp
sức với Phạm Thiên bảo về
Phật pháp.
[7]
Câu nói trong
Cảnh Đức Truyền Đăng Lục
quyển 14: Trực tu hướng cao cao sơn
đính tọa, thâm thâm hải
để hành.
[8]
Trực nhiêu: giả
sử, dù cho.
[9]
Theo Eshin, đây
toàn là chữ dùng trong khi chơi
cờ vây, đặt từng quân lấn
nước thì dễ nhưng thắng
được bàn thì còn cần
cố gắng nhiều. Khiếu: điểm
then chốt.
[10]
Nguyên văn Phạn
ngữ Nirvana
là trạng thái mà ngọn lửa
mê đã bị thổi tắt.
[11]
Ý nói hạ
mình xuống , giúp đỡ tha nhân
để họ cũng được giác
ngộ.
|