Tắc
số 46:
Người
leo đầu sào (Can đầu tiến
bộ)[1].
竿頭進歩
Bản tắc:
Hòa thượng Thạch
Sương[2]
nói rằng:
- Khi đã leo lên tới
đầu cây sao cao trăm thước
rồi, hỏi làm cách nào để
tiến thêm một bước nữa?
Lại có một vị
cổ đức[3]
dạy:
Bách xích can đầu
tọa để nhân, Tuy nhiên đắc
nhập vi vi chân. Bách xích can
đầu, tu tiến bộ, Thập
phương[4]
thế giới hiện toàn thân[5].
百
尺 竿 頭 坐 底 人
雖
然 得 入 未 為 真 百
尺 竿 頭須 進 步
十
方 世 界 現 全 身
(Sào cao trăm thước
đã ngồi đây, Tuy vững
nhưng chưa thấu đạo dày. Muốn
thế, đầu sào nên bước
tiếp, Mười phương thế giới
hiện cho ngay)[6].
Bình Xướng:
Vô Môn nói rằng:
Nếu như chỉ cần
tiến thêm một bước nữa thôi
mà mười phương thế giới
đều hiện ra được trên
thân mình (tiến đắc bộ,
phiên đắc thân) thì ngại
gì không leo lên cái chỗ (Thế)
ấy để được tôn quí
(Tôn)! Nói vậy chứ, biết thì
thử nói nghe coi, người đã
đứng trên đầu ngọn sào
trăm thước rồi, làm sao tiến
thêm một bước nữa đây.
Hà![7]
Tụng:
Bèn có bài tụng:
Hạt khước đính
môn nhãn[8], Thác
nhận Định Bàn Tinh[9]. Phan[10]
thân năng xả mệnh, Nhất manh
dẫn chúng manh[11].
瞎
卻 頂 門 眼
錯
認 定 盤 星
拌
身 能 捨 命
一
肓 引 眾 肓
(Nếu như tâm nhãn đã
lòa, Nhòm sao nào cũng nhầm
cả. Thiệt thân táng mạng mà
thôi, Như mù dắt mù kiếm
lối).
Lược dịch lời bàn
của Giáo sư Akizuki Ryômin:
Thiền sư Thạch Sương
Sở Viên (986-1039) là tăng đời
thứ 7 dòng Lâm Tế. Môn đồ
của ông có người lỗi lạc
như Từ Minh, người đã mở
đường cho hai phái Hoàng Long và
Dương Kỳ và cũng là tổ
sư của thiền tăng đời thứ
9 là Vô Môn Huệ Khai. Người
ở đầu sào trong công án
của Sở Viên là người đang
trong tâm cảnh thiền định tam
muội, đả thành nhất phiến.
Tâm cảnh ấy đã được
thiền sư Hakuin ví von là “tứ
phương bát diện bế băng sơn”
(bốn bên tám mặt bị núi
như bức tường băng giam kín).
Có được cái tâm cảnh
này đã là thể nghiệm
được một thế giới tuyệt
vời rồi nhưng nếu dừng lại
đó thì vẫn chưa gọi là
khai ngộ. Ví dụ của Sở Viên
nếu đem phối hợp với 4 câu
kệ của bậc cổ đức Trường
Sa Cảnh Sầm (đệ tử của Nam
Tuyền) sẽ giúp ta hiểu rõ hơn.
Khi có được tâm
cảnh trong vắt của trạng thái
“đả thành nhất phiến”,
ta dễ rơi vào cái sai lầm là
đem khẳng định mình đã
hoàn toàn có được cảnh
“tâm thân thoát lạc”. Do
đó, chưa thể gọi là người
đã ngộ đạo (Tuy nhiên đắc
nhập vị vi chân, LND). Chỉ là
lúc bước thêm bước nữa
(tiến nhất bộ) thì mới tự
giác, thể nhận được “toàn
thân” (cái tự kỷ vô thức
hòa hợp với vũ trụ mà
thiên địa đồng căn, vạn
vật nhất thể, nói cách khác,
cái tự kỷ vô tướng). Trong
ngôn ngữ của Hòa thượng Vô
Môn, “tiến nhất bộ” đồng
nghĩa với “mạc nhiên đả
phát”.
Giống như nội dung hai tắc
đã đề cập tới (Tắc 5
Hương Nghiêm thượng thụ và
Tắc 43 Thủ Sơn trúc bề), ở
đây, người tu học cũng bị
du vào đường cùng, ngõ
cụt “nói đã chẳng được,
làm cũng không xong”, vừa khi
“đả thành nhất phiến”
thì mối “đại nghi” đã
hiện ra lồ lộ (đại nghi hiện
tiền). Bấy giờ, người tu hành
tuyệt đối không còn được
nhờ vào cái tâm phân biệt
để xét đoán nữa. Chỉ
còn trông cậy vào một điều.
Đó là cái chết của chủ
thể đã tạo ra cái tâm
phân biệt kia, nó vốn có tên
là tự ngã. Lúc đạt đến
trạng thái thiền định, ta mới
chỉ là ngồi trên đầu ngọn
sào trăm thước (bách xích
can đầu). Phải “tiến nhất
bộ” để cho tự ngã chết
đi và tự kỷ sống dậy (tự
ngã tử, tự kỷ hoạt). Thể
nghiệm đó, như đã trình
bày trong những công án khác,
được tóm tắt trong câu nói:
“Đại tử nhất ban, tuyệt hậu
tô tức” (Chết một cái
chết lớn, để phục sinh với
con người mới). Để mệnh danh
nó, Hòa thượng Vô Môn đã
lần lượt sử dụng những câu
chữ như “mạc nhiên đả
phát”, tự giác bản lai tự
kỷ” hay “ngộ”. Chết đi
để sống lại là đạo
của Thiền vậy.
Yếu
quyết của thành đạo nằm
trong 3 chữ Giới, Định, Tuệ. Nhờ
ở sự cam kết trì giới, ta có
thể tự mình đặt qui luật
cho mình trong đời sống hàng
ngày. Như vậy ta sẽ điều
lý, chỉnh đốn được tâm
thân. Thế rồi, ta mới đem tâm
thân đã được chỉnh đốn
ấy ra, tập trung toàn thân toàn
linh chiêm nghiệm công án. Đó
là lối vào trạng thái đại
nghi, thiền định, vô ngã tam
muội. Chính vì muốn hội đủ
điều kiện để đi đến
trạng thái đó mà những
người tu hành phải phủ định
cái tâm phân biệt và tự
ngã. Mục đích họ tìm đến
là thể nghiệm vô ngã trong
thiền định. Rồi khi từ đầu
sào bước được thêm
bước nữa, thiền định sẽ
bị phá vỡ, người tu hành
thể đắc được trí tuệ
Bát Nhã (trực giác của tính
linh) và tự giác tự kỷ vô
tướng.
[1]
Thoại này có chép
trong Cảnh Đức Truyền Đăng
Lục quyển 10 và Ngũ Đăng
Hội Nguyên quyển 4 trong chương
về Trường Sa Cảnh Sầm, thế
nhưng không thấy trong các ngữ
lục của Thạch Sương Khánh
Chư lẫn Thạch Sương Sở Viên.
[2]
Có hai vị cùng tên
Thạch Sương. Đó là Thạch
Sương Khánh Chư (đời
thứ 5 dòng Thanh Nguyên, 807-888) và
Thạch Sương Sở Viên (đời
thứ 7 dòng Lâm Tế, 987-1040). Theo
Eshin, Hòa Thượng Thạch Sương
ở đây chỉ có thể là
Sở Viên.
[3]
Một người xưa đáng
kính, ý nói Trường Sa Cảnh
Sầm.
[4]
Thập phương: đông tây
nam bắc tứ duy thượng hạ. Ý
nói thế giới bao la rộng lớn
nơi chúng sinh tồn tại.
[5]
Một người
coi như đã ngồi vững vàng
trên ngọn sào cao trăm thước,
cho dù đã leo lên được
tới nơi đó nhưng vẫn chưa
có thể nói đã đạt
đến sự chân thực.Từ đầu
ngọn sao trăm thước đó phải
bước thêm lên nữa để
cho tất cả mười phương thế
giới bộc lộ trên khắp thân
mình.
[6]
Chết con người
cũ để sinh ra làm con người
mới
[7]
Nguyên văn A! một
tán thán từ, nói ra trong trạng
thái đã đình chỉ mọi
phán đoán.
[8]
Con mắt thứ ba
nằm dọc, khác vói hai nhục
nhãn nằm ngang, có thể nhìn
thấy thế giới. Giống như trực
giác, còn gọi là đệ tam
nhãn, tâm nhãn.
[10]
Phan :lật (thủ+
biện, theo Ryômin), Eshin viết là
Phan (thủ+bán): vứt bỏ.
[11]
Lời trong kinh Đại
Ban Niết Bàn, quyển 29 (xem Đại
Chính Tạng 17-793 trung).
|