Tắc
số 15:
Ba
hèo đòn của Động Sơn
(Động Sơn tam đốn)[1].
洞山三頓
Bản tắc:
Động Sơn Thủ
Sơ[2]
đến học đạo hòa thượng
Vân Môn[3].
Nhân đấy, hòa thượng hỏi:
-Vừa ở đâu đến
đấy?
Động Sơn đáp:
-Thưa từ Tra Độ.
Vân Môn lại hỏi:
-Mùa hạ, an cư[4]
ở vùng nào?
Động Sơn đáp:
-Thưa chùa Báo Từ
tỉnh Hồ Nam.
Vân Môn:
-Rời nơi đó hồi
nào?
Động Sơn:
-Hôm 25 tháng 8 ạ!
Vân Môn mới nói:
-Thế thì chú đáng
ăn ba hèo đòn. Nhưng thôi,
tha cho!
Ngày hôm sau, Động
Sơn đến chỗ hòa thượng
vái chào và hỏi:
-Hôm qua mong ơn lão
sư tha cho ba hèo đòn[5].
Nhưng dám hỏi tiểu tăng thất
thố chỗ nào?
Vân Môn bảo:
-Cái túi cơm[6]
kia! Cứ kiểu đó mà (uổng
công) đi hết Giang Tây đến
Hồ Nam[7]
(loanh quanh khắp các đạo tràng
trong thiên hạ) như thế sao?
Lúc ấy, Động Sơn
bèn đại ngộ.
Bình Xướng:
Vô Môn nói rằng:
Lúc đó Vân Môn
đã dọn bó rơm xưa nay ngon
tuyệt[8]
cho anh chàng chẳng ra chi là Động
Sơn nhơi[9],
là muốn đưa cả tông môn
Động Sơn thoát khỏi cảnh u
ám đó chứ. Mặc anh chàng
khổ sở nghĩ tới nghĩ lui đủ
chuyện suốt một đêm, đợi
đến sáng hôm sau ông mới
thân tình triệt để giải
thích, phá mê cho. Dù lúc đó
Động Sơn có khai ngộ nhưng
khó nói anh ta là người nhanh
nhẩu được[10].
Chắc lúc này các bạn muốn
đặt câu hỏi, xem thử Động
Sơn có đáng ăn ba hèo đòn
(60 bổng) hay không. Nếu anh ta đáng
ăn đòn thì có lẽ tất
cả mọi người tu hành trên
đời này (thảo mộc tùng
lâm) đều đáng ăn đòn,
còn như không đáng ăn thì
lời của hòa thượng Vân Môn
quả là xằng bậy. Vậy thì,
nếu muốn làm cho ra lẽ ở đây
và cũng là để giúp Động
Sơn, ta có nên lấy hơi thổi
phù một cái (cho hòa thượngVân
Môn mất biến đi) không?
Tụng:
Bèn có bài tụng:
Sư tử giáo nhi mê tử
quyết, Nghĩ tiền khiêu trịch
tảo phiên thân. Vô đoan tái
tự đương đầu trước, Tiền
tiễn do khinh hậu tiễn thâm.
獅 子
教 兒 迷 子 訣
儗 前
跳 躑 早 翻 身
無 端
再 敘 當 頭 著
前 箭
猶 輕 後 箭
深
(Sư tử dạy con cho lọt
hố, Vừa chồm tới trước,
đã quay đầu. Ngờ đâu
tên trúng ngay hai phát, Mũi trước
còn nông, sau mới sâu)
Huề đằng bát thảo
chiêm phong, Vị miễn đăng sơn
thiệp thủy...
Thơ đề trên Động
Sơn Thiệp Thủy Đồ của Mã
Viễn
Lược dịch lời bàn
của Giáo sư Akizuki Ryômin:
- “Ngươi từ đâu
đến?”
Hòa thượng Vân Môn
đã đặt câu hỏi đầu
tiên rất quan trọng cho Động Sơn.
Cái “từ đâu” đây
là nghi vấn rất lớn bởi vì
có chữ “chân Phật tại xứ”
hay “ Phật là chỗ tự giác
chân thực của con người”.
Động Sơn lúc ấy chưa hiểu
nên có sao cứ trả lời thực
thà (trực hạ vô tâm) hết
cái này đến cái khác.
Điều ấy (đưa ra được
cái “chân Phật” tức “con
người thực”) cũng là điều
tốt nhưng đã làm cho cuộc
đối thoại trở thành thế
gian thường tình. Và nếu thế
thì không có vẻ gì là
thiền cả và chẳng giúp Động
Sơn lĩnh hội được điều
gì. Thế nhưng, nếu ông không
làm gì quấy cả cớ sao hòa
thượng lại đòi đánh
cho ba hèo đòn?
Người xưa có
khuyên: “Cho dầu đa mang cũng phải
làm như vô sự. Cứ xử sự
nhiều lần như thế, trong cái đa
mang sẽ sinh ra vô sự”[11].
Nói là yên ổn vô sự, coi
như không có chuyện gì tất
nhưng thật ra, khi nghĩ kỹ, vô sự
phải chăng là thái độ của
người đứng trước sự
việc chồng chất nhưng không để
ý đến chúng. Người dạy
thiền lúc đó phải thử một
phen lay động cái tâm cảnh bình
thản “yên ổn vô sự”
của kẻ tu học, bức bách, đẩy
họ vào đường cùng, rồi
từ đó giúp họ vượt
qua để tới chỗ vô sự thực
sự (vô sự thị quí nhân).
Sau hôm bị thầy mắng
nhẹ, qua một đêm dài không
ngủ, thở than áo não, Đông
Sơn lại đến hỏi duyên do tại
sao mình đáng ăn đòn. Ấy
là lần đầu tiên, Động
Sơn đi vào đúng cánh cửa
đạo. Lúc đó hòa thượng
Vân Môn mới to tiếng mắng nhiếc
ông ta đã uổng công (đa
mang, LND) vác cái thân vô tích
sự đi loanh quanh khắp nơi không
mục đích, không định hướng
(cho nên khó lòng tìm ra chân
lý, LND). Lạ lùng thay, nhờ mỗi
một câu nói đó mà Động
Sơn tỉnh ngộ ra.
Theo
tôi, cách thức của hòa thượng
Vân Môn còn chứng tỏ một
điều khác. Điều mà công
án này muốn nêu lên ở
đây – không còn nghi ngờ
gì nữa – là tính cách
“hướng thượng” của nó.
Bởi vì trong thiền môn, nhất là
tông Lâm Tế, thường có lối
hành thiền mạnh bạo kiểu đánh
đòn quát tháo, nhưng qua câu
nói “Ta tha cho ngươi ba hèo
đòn”, xin bái phục Vân
Môn đã biết đưa thiền
cảnh của Động Sơn lên cao
đến chỗ lão luyện, chín
chắn.
[1]
Thoại này có chép
trong Cảnh Đức Truyền Đăng
Lục và Ngũ Đăng Hội Nguyên,
chương nói về Động Sơn
Thủ Sơ.
[2]
Động Sơn Thủ Sơ
(910-990), thiền tăng đời Đường,
nhận pháp tự của Vân Môn
Văn Yển, tu ở Tương Châu
Động Sơn. Không nên nhầm
với Động Sơn Lương Giới,
tổ của tông Tào Động. Lý
do là tên các thiền sư thường
bắt đầu bằng tên đất
(chùa nơi họ tu) rồi sao mới
tới đạo hiệu (có ít nhất
3 ông Động Sơn). Động Sơn
Thủ Sơ nổi tiếng với công
án về Ba Cân Tơ (Ma Tam Cân).
Tiểu sử có trong Cảnh Đức
Truyền Đăng Lục quyển 23 và
Ngũ Đăng Hội Nguyên quyển 5.
[3]
Vân Môn Văn Yển
(864-949), thiền tăng đời Đường,
nhận pháp tự của Tuyết Phong
Nghĩa Tồn (822-908). Tổ của tông
Vân Môn. Xem tiểu sử ở Tổ
Đường Tập quyển 11, Cảnh
Đức Truyền Đăng Lục quyển
19 và Ngũ Đăng Hội Nguyên
quyển 7. Trứ tác có Vân Môn
Khuông Chân Thiền Sư Quảng Lục
3 quyển.
[4]
Hạ an cư tức là qui
chuẩn nhà Phật đòi hỏi
người đi tu dừng chân ba tháng
(cấm túc an cư) ở một chùa
thiền (tùng lâm) giữa mùa hạ
từ giữa tháng tư đến giữa
tháng bảy để nhiếp tâm
(tập trung tinh thần tu hành). Ngoài
hạ an cư, ở Nhật còn có
thêm tuyết an cư vào mùa đông.
[5]
Chính ra “tam đốn bổng”
có nghĩa là 60 hèo chứ không
phải chỉ có 3. Đây là
cách nói tượng trưng.
[6]
Phạn đại tử. Phường
giá áo túi cơm. Tiếng mạ
lỵ người vô tích sự.
[7]
Gộp chung là “giang hồ”,
phía tây sông Dương Tử và
phía nam hồ Động Đình,
tức các đạo tràng trong thiên
hạ. Giang Tây có ngài Mã Tổ,
Hồ Nam có ngài Thạch Đầu,
vào đời Đường là
những nơi thiền học thịnh vượng.
[8]
Nguyên văn “thảo liệu”
có nghĩa là rơm rạ dùng
làm đồ ăn cho ngựa (mã
thảo). Ở đây ám chỉ ba
hèo đòn (đại phủ định),
món ăn thông dụng xưa nay của
người học thiền. Nó tương
xứng với ba câu trả lời của
Động Sơn, vị chi mỗi câu
một đòn.
[9]
Tức là muốn chỉ cho anh
ta một con đường học thiền
linh động (sinh cơ nhất lộ).
[10]
Người đời trong các
ngữ lục thường ca tụng cái
đại ngộ của Động Sơn (
qua câu nói kết thúc trong bản
tắc: Lúc
ấy, Động Sơn bèn đại
ngộ) nhưng
Vô Môn thấy ông ta chậm lụt,
không hiểu ngay ý thầy.
[11]
Mang trung nhàn (LND).
|