Chim
Việt Cà nh Nam
[ Trở VỠ]
[Trang
Chá»§ ]
|
|
Phải
nói gì đây để giới thiệu JACQUES PRÉVERT ?
Má»™t tác giả chuyên viết kịch bản và đối thoại cho phim ảnh ? Má»™t nhà văn viết truyện thiếu nhi ? Má»™t kịch tác gia sáng tác và phóng tác nhiá»u vở kịch cho Nhóm Kịch Tháng Mưá»i ? Má»™t ngưá»i yêu há»™i há»a, bạn thân cá»§a các danh há»a Braque, Picasso, Max Ernst... , tá»± minh há»a nhiá»u sách cá»§a mình, từng sáng tác và triển lãm tranh cắt dán ? Má»™t nhà thÆ¡ lúc nhá» chỉ ngồi trên ghế nhà trưá»ng đến 15 tuổi mà vá» sau có tác phẩm được đưa và o sách giáo khoa là m tà i liệu há»c táºp cho bao nhiêu thế hệ ngưá»i há»c tiếng Pháp ? Má»™t tác giả ca từ cá»§a hà ng chục bản nhạc được những giá»ng ca hà ng đầu cá»§a là ng âm nhạc Pháp giá»›i thiệu từ ná»a thế ká»· nay và được ngưá»i yêu nhạc khắp nÆ¡i trên thế giá»›i thuá»™c nằm lòng, kể cả qua các bản dịch ? Chân dung cá»§a JACQUES
PRÉVERT đã được khắc há»a qua những lÄ©nh vá»±c Ä‘a dạng
và phong phú như thế. Sinh ra cùng với thế kỷ XX và sống
đến 3/4 thế ká»· nà y, JACQUES PRÉVERT đã để lại cho Ä‘á»i
những dấu vết sâu Ä‘áºm. Năm 1992, mưá»i lăm năm sau khi Ông
qua Ä‘á»i, toà n bá»™ tác phẩm cá»§a Ông đã được in trong Tá»§
sách Pléiade, má»™t tá»§ sách "sang trá»ng" dà nh cho những tác
giả mà tà i năng và danh tiếng đã được thừa nháºn. Táºp
thÆ¡ Paroles ( Lá»i nói ) xuất bản lần đầu và o tháng 5 năm
1946, chỉ má»™t tuần sau đã in thêm 5000 bản Ngay từ năm 1925, Ông đã đồng hà nh cùng nhóm Siêu thá»±c, cùng sáng tác và sinh hoạt vá»›i các nghệ sÄ© cá»§a nhóm nà y như Raymond Queneau, Yves Tanguy, Marcel Duhamel, Louis Aragon và tất nhiên cả André Breton ; nhưng chẳng bao lâu, vá»›i bản tÃnh thÃch độc láºp và tá»± do sáng tạo, Ông đã sá»›m tách rá»i trưá»ng phái Siêu thá»±c, tách rá»i má»i rà ng buá»™c phái nhóm. Trong thá»i gian từ 1932 đến 1936, Ông tham gia nhóm kịch Tháng Mưá»i, viết nhiá»u vở kịch có ná»™i dung khuynh tả, bênh vá»±c những ngưá»i bị áp bức, bóc lá»™t. Nhóm thưá»ng trình diá»…n trong các khu lao động , các nhà máy, cá»a hà ng, đã từng sang Nga biểu diá»…n năm 1933. Năm 1950, Ông đã từng lên tiếng á»§ng há»™ Henri Martin, ngưá»i lÃnh hải quân ( sau nà y là lãnh tụ cá»§a Äảng Cá»™ng sản Pháp ) đứng ra rải truyá»n đơn kêu gá»i nhân dân Pháp chống lại cuá»™c chiến tranh cá»§a Pháp tại Äông Dương. Thế nhưng, khác vá»›i Aragon, Ông không há» gia nháºp đảng Cá»™ng sản. Äồng thá»i vá»›i việc viết kịch bản và đối thoại phim - khiến tên tuổi Ông gắn liá»n vá»›i tên tuổi cá»§a đạo diá»…n nổi tiếng Marcel Carné và các diá»…n viên lừng lẫy như Jean Gabin, Michèle Morgan - JACQUES PRÉVERT là m thÆ¡ khá sá»›m. Suốt thá»i gian từ 1929 đến 1945, thÆ¡ cá»§a Ông xuất hiện rải rác trong các tạp chà hoặc dưới dạng bản đánh máy. Mãi đến năm 1946, má»™t ngưá»i bạn thân cá»§a Ông là René Bertelé, phụ trách nhà xuất bản Le Point du Jour, má»›i táºp hợp lại và cho ra mắt ngưá»i Ä‘á»c, lấy nhan đỠlà Paroles, mở đầu cho má»™t loạt tác phẩm Ä‘á»u đặn xuất hiện sau đó : Histoires ( 1946 ), Spectacles ( 1951 ),Grand bal du printemps ( 1951 ), Charmes de Londres (1951 ), L'opéra de la lune ( 1953 ), La pluie et le beau temps ( 1955 ), Lumière d'homme (1955 ), Fatras ( 1966 ), Imaginaires ( 1972 ), Choses et autres ( 1972 ) , Hebdromadaires ( 1972 ) và , sau khi Ông mất, Soleil de nuit ( 1980 ), La cinquième saison ( 1984 ). Ngay từ các táºp đầu tiên, thÆ¡ JACQUES PRÉVERT đã chinh phục ngưá»i Ä‘á»c má»i lứa tuổi bằng má»™t thứ ngôn ngữ giản dị, dá»… hiểu. Ông không coi trá»ng cú pháp, vần luáºt, diá»…n đạt nhẹ nhà ng, hồn nhiên, có khi như là văn nói. Cái nhan đỠPAROLES ( Lá»i nói ) cÅ©ng phần nà o hà m chứa ý đó. Mà nhìn kỹ má»™t chút thì PAROLES chÃnh là anagramme ( sắp xếp, đảo lá»™n thứ tá»± các chữ cái ) cá»§a LA PROSE ( văn xuôi ) đó thôi. Cái xu hướng tá»± do cá»§a Ông trước hết thể hiện ở chá»— trong cùng má»™t tác phẩm, Ông đưa và o đủ loại thÆ¡ : thÆ¡ có vần, thÆ¡ tá»± do, thÆ¡ kể chuyện, trữ tình, công kÃch, có bà i như má»™t tiểu phẩm ( saynète ), có những bà i rất ngắn ( 3 câu, 4 câu ), có bà i dà i trên 30 trang ( La crosse en l'air / Gáºy quyá»n chỉ lên trá»i ). Bà i " Les paris stupides / Những cuá»™c đánh cá xuẩn ngốc ) chỉ vá»n vẹn thế nà y : Un certain Blaise Pascal
Một ông Blaise Pascal
nà o đó
Ông thoải mái sỠdụng
đủ má»i hình thức chÆ¡i chữ ( jeux de mots ) : Ä‘iệp âm, đồng
âm, lặp lại, nói lái, đảo ngược ... Ông đặt tên cho một
tác phẩm cá»§a mình là HEBDROMADAIRES. Äó là mot valise tức lÃ
một từ mới được tạo ra bằng cách ghép một/ và i âm tiết
của một từ với một/ và i âm tiết của từ khác ( hebdomadaire
+ dromadaire ). Tương tự như thế Ông viết un alcolonel ( alcool+colonel
) ... Ông chơi chữ với hình thức đồng âm ( homonymie ) : De
deux choses lune / l'autre c'est le soleil. ( l'une - l'autre và lune.
) CÅ©ng là đồng âm nhưng và dụ sau đây tháºt là bất ngá»
:
Bà i CHANT SONG trong táºp Spectacles không thể nà o dịch được vì đây là kiểu chÆ¡i chữ Ä‘áºm phong cách PRÉVERT : Moon luneMá»™t và i câu trÃch dẫn ( citations ) Ông đưa ra cÅ©ng rất thú vị : " Ngưá»i phụ nữ là má»™t tư tưởng, mạnh mẽ nhất cá»§a tạo hóa, nhưng là má»™t tư tưởng hay nhảy nhót. " ( La femme est une pensée, la plus forte de la nature, mais c'est une pensée dansante). ( Ta không quên câu cá»§a Pascal : " Con ngưá»i là má»™t cây sáºy, yếu Ä‘uối nhất cá»§a thiên nhiên, nhưng là má»™t cây sáºy biết suy tư. " ( " L'homme est un roseau, le plus faible de la nature, mais c'est un roseau pensant. " ) " Nếu lá»i nói là bạc và im lặng là và ng thì tiếng kêu cá»§a con tim là má»™t hạt kim cương muôn mà u muôn sắc. " ( Si la parole était d'argent et le silence d'or, le cri du cœur serait alors un diamant multicolore.) " Khi sá»± tháºt không được tá»± do thì tá»± do không tháºt : những sá»± tháºt cá»§a cảnh sát là những sá»± tháºt cá»§a hôm nay. " ( Quand la vérité n'est pas libre la liberté n'est pas vraie : les vérités de la police sont les vérités d'aujourd'hui.) " Có lẽ phải cố gắng hạnh phúc dầu chỉ là để là m gương " ( Il faut essayer d'être heureux, ne serait-ce que pour donner l'exemple. " Má»™t đặc trưng khác cá»§a ngôn ngữ PRÉVERT là việc dùng hà ng loạt danh từ, tÃnh từ liên tiếp nhau, tiêu biểu là bà i Inventaire/ Liệt kê : Má»™t viên đáNgưá»i Ä‘á»c tưởng như đây chỉ là những liên tưởng ngẫu hứng, không có má»™t tráºt tá»±, má»™t ý tưởng nà o. Nhưng Ä‘á»c xuống Ä‘oạn sau : Má»™t ông Ä‘eo bắc đẩu bá»™i tinh.Ä‘i liá»n sau câu Má»™t cánh cá»a vá»›i tấm thảm chùi chânhoặc Má»™t vị giáo sÄ© má»™t cái mụn nhá»t...thì chắc chắn không phải là ngẫu hứng nữa rồi. Thế đó, JACQUES PRÉVERT viết như má»™t nhà ảo thuáºt cá»§a ngôn từ nhưng Ä‘iá»u nà y không có nghÄ©a là thÆ¡ Ông dá»… dãi, há»i hợt. Là ngưá»i sá»›m và o Ä‘á»i lao động kiếm sống, Ông tá» ra đồng cảm vá»›i những cảnh Ä‘á»i khốn khó, chia sẻ vá»›i những thân pháºn bị áp bức, bóc lá»™t. Ông lá»›n tiếng chống lại những thế lá»±c tước Ä‘i tá»± do và hạnh phúc cá»§a con ngưá»i, và , ở đây, không có đỠtà i nà o là cấm kỵ ( tabou ) đối vá»›i Ông. Cho dù đó là tôn giáo : Lạy Cha chúng tôi ở trên trá»iCho dù đó là vương quyá»n : Louis XIV mà ngưá»i ta còn gá»i là Vua Mặt trá»iNgược lại, Ông luôn ca ngợi tình yêu, thương yêu trẻ em, quan tâm đến thú váºt - đấy là những chá»§ đỠquen thuá»™c trong thÆ¡ JACQUES PRÉVERT. Ông luôn nhắc đến thú váºt trong thÆ¡ cá»§a mình, đặc biệt là loà i chim. Chỉ riêng trong táºp Paroles chim đã hiện diện trong hÆ¡n hai mươi bà i. Chim có thể chịu má»™t số pháºn bi thảm, chim bị mèo vồ ăn mất má»™t ná»a rồi được cả là ng tổ chức cho má»™t đám tang tháºt to ( Le chat et l'oiseau / Mèo và chim ), chim chết cả hà ng ngà n con khi bay vá» từ hải đảo vì lóa mắt trước ánh sáng ngá»n hải đăng nên va Ä‘áºp và o nhau ( Le gardien de phare aime trop les oiseaux / Ngưá»i gác hải đăng quá yêu chim ). Nhưng chim bao giá» cÅ©ng là biểu tượng cá»§a tá»± do : Vẽ chim thì trước hết phải vẽ cái lồng vá»›i cánh cá»a để mở, rồi khi chim tá»± bay và o lồng rồi thì hãy tháo gỡ dần từng chiếc chấn song, có thế chim má»›i cất tiếng hót ( Pour faire le portrait d'un oiseau / Äể vẽ chân dung má»™t con chim ). Chim phải được thoải mái bay chuyá»n từ cà nh nà y sang cà nh khác ( Le désespoir est assis sur un banc / Tuyệt vá»ng ngồi trên chiếc ghế băng ). Cà ng yêu thương loà i váºt, Ông cà ng dà nh nhiá»u tình cảm cho tuổi thÆ¡. Trẻ em không thể mãi là cáºu há»c trò nhá» cứ phải đứng trước lá»›p để cho " ngưá»i ta há»i nó / đủ má»i thứ vấn đỠ". Trẻ em phải được quyá»n nói có vá»›i những gì mà nó thÃch, phải được lấy phấn đủ mà u / trên tấm bảng thương Ä‘au / vẽ khuôn mặt hạnh phúc. ( Le cancre / Há»c trò lưá»i ). Trẻ em không thể mãi bị tra tấn bởi những bà i há»c nhà m chán hai vá»›i hai là bốn, bốn vá»›i bốn là tám ...khi mà từ bên ngoà i lá»›p há»c tiếng chim hót vá»ng đến. Trẻ em phải được hát được chÆ¡i vá»›i chim để cho " tám vá»›i tám bá» Ä‘i / và bốn vá»›i bốn và hai vá»›i hai / cÅ©ng lần lượt chuồn theo... " và lúc đó thì : ... các bức tưá»ng lá»›p há»cvà trẻ em trở lại vá»›i khung trá»i mÆ¡ má»™ng cá»§a lứa tuổi thần tiên. ( Page d'écriture / Trang viết ). Äối vá»›i JACQUES PRÉVERT, tình yêu rất cần cho cuá»™c sống, yêu là sống và sống là yêu : Chúng ta yêu nhau và chúng ta Ä‘ang sốngÄó là tình cảm nhẹ nhà ng tinh khiết cá»§a những đứa trẻ ôm hôn nhau " trong ánh sáng chói lòa cá»§a mối tình đầu tiên " ( Les enfants qui s'aiment / Những đứa trẻyêu nhau ), tình yêu cá»§a đôi trai gái cùng má»›i mưá»i lăm tuổi phải " ăn gian " cá»ng tuổi cả hai để nói chúng ta đã ba mươi tuổi rồi chúng ta đã có quyá»n yêu nhau. ( Embrasse-moi / Hãy ôm hôn em ). ThÆ¡ tình cá»§a JACQUES PRÉVERT bao giá» cÅ©ng mượt mà trau chuốt, kể cả những bà i rất ngắn. ALICANTE chẳng hạn. ( Alicante là tên má»™t thà nh phố hải cảng cá»§a Tây Ban Nha, cÅ©ng là tên má»™t thứ rượu vang nổi tiếng sản xuất ở đây.) Có thể nói Jacques Prévert đã váºn dụng sở trưá»ng vá» há»™i há»a và kịch nghệ trong bà i nà y. Bà i thÆ¡ mở đầu vá»›i hình ảnh má»™t bức tranh tÄ©nh váºt : (1)Má»™t trái cam trên bà nÄiá»u thú vị là tác giả đã chuyển hình ảnh nà y sang Ä‘oạn sau bằng sá»± nhắc lại mà không trùng lặp ở hai câu 4 và 5 : (4)Tặng phẩm ngá»t ngà o cá»§a hiện tạiÄến câu thứ ba ( được nhắc lại ở câu thứ 6 ) không gian tÄ©nh đã nhưá»ng chá»— thế giá»›i động vá»›i sá»± xuất hiện cá»§a nhân váºt : (3)Và em trên giưá»ng anhVà như thế tranh vẽ đã chuyển thà nh mà n kịch ngắn vá»›i ngôn ngữ không lá»i, bố cục độc đáo cá»§a bà i thÆ¡ mở ra nhiá»u hướng cho ngưá»i Ä‘á»c tá»± cảm nháºn. BARBARA là má»™t kiểu thÆ¡ tình khác. Äây là má»™t cuá»™c tình bi tráng trong chiến tranh. Cô gái " tươi cưá»i hân hoan rạng rỡ " vừa má»›i choáng ngợp trong tình yêu chạy dưới mưa " ngã và o trong vòng tay " chà ng trai đã sá»›m đối diện vá»›i " cuá»™c chiến tranh xuẩn ngốc". Cả hai phải chia tay trong bối cảnh thà nh phố Brest bị dá»™i bom khốc liệt đến mức tất cả Ä‘á»u bị há»§y diệt : Xa, xa hẳn BrestCâu kết cá»§a bà i dịch như trên không diá»…n được cái âm thanh khô khốc, lạnh lùng, bi thương cá»§a từ RIEN trong nguyên tác. ThÆ¡ cá»§a JACQUES PRÉVERT còn được chắp cánh bay xa khi chuyển thà nh nhạc. Bà i thÆ¡ đầu tiên được phổ nhạc là bà i Les animaux ont des ennuis, phần nhạc do má»™t ngưá»i bạn gái thuở thiếu thá»i cá»§a Ông là Christiane Verger viết từ năm 1928. Vá» sau, rất nhiá»u tác giả khác đã sáng tác nhiá»u ca khúc bất há»§ từ thÆ¡ cá»§a Ông, ngoà i Joseph KOSMA ( 1905-1969 ) được nhiá»u ngưá»i biết còn có thể kể Louis Bessières, Hanns Eisler, Wal-Berg, Georges Auric, Jo Warfield, Henri Crolla, Sebastien .... Mấy chục năm nay những bà i nà y đã được nhiá»u thế hệ ca sÄ© trình bà y như Agnès Capri, Marianne Oswald, Germaine Montero, Fabien Loris , nổi tiếng hÆ¡n là Juliette Gréco, Yves Montand, Mouloudji, les frères Jacques, Edith Piaf và hiện nay còn có Jean Guidoni, Catherine Ribeiro, Djemel Charif. Bà i LES FEUILLES MORTES ra Ä‘á»i từ 1945, đến nay vẫn còn nhiá»u ngưá»i thÃch hát hoặc thÃch nghe. JACQUES PRÉVERT đã Ä‘i qua thá»i đại đầy biến động cá»§a Ông vá»›i má»™t thái độ tỉnh táo, không gò mình trong khuôn phép cá»§a trưá»ng phái nghệ thuáºt, không để bị rà ng buá»™c bởi xu hướng chÃnh trị, tá»± khẳng định mình qua nhiá»u hình thức biểu hiện và nổi trá»™i hÆ¡n cả vẫn là thÆ¡ vì vá»›i Ông " ThÆ¡ ca có mặt ở khắp nÆ¡i cÅ©ng như Thượng đế chẳng có ở đâu cả.ThÆ¡ ca là má»™t trong những biệt danh xác thá»±c nhất, hữu dụng nhất cá»§a cuá»™c Ä‘á»i" (La poésie est partout comme Dieu n'est nulle part. La poésie, c'est un des plus vrais, un des plus utiles surnoms de la vie". Thế giá»›i thÆ¡ cá»§a JACQUES PRÉVERT, cÅ©ng như chÃnh con ngưá»i JACQUES PRÉVERT, bao giá» cÅ©ng tá»± do, tá»± do như khà trá»i, tá»± do như mây gió, tá»± do như hoa cá» trong Äá»’NG XANH ( pré vert ) .
|
|
|
NHỮNG NGƯỜI TÌNH BỊ PHỤ RẪYAnh từng có một cây đèn |
ALICANTEMột trái cam trên bà n |
Thơ
JACQUES PRÉVERT
THÂN TRỌNG SÆ N chuyển ngữ. |
|