Chim Việt Cành Nam             [ Trở Vá»  ]           [Trang Chá»§ ]
Iris - Huệ tím
 Hermann Hesse
 Bản dịch cá»§a Thái Kim Lan

H. Hesse sinh ngày 2.7.1887 tại Calw/Wuerttemberg. Sau khi theo há»c nhiá»u năm ở trưá»ng Cổ ngữ ở Goeppingen ông tham giakhóa giảng vá» thần há»c tin lành vào năm 1891 ở tu viện MAULBRONN và muốn trở thành nhà thần há»c. Nhưng đến năm 1892ông rá»i bá» tu viện và làm nhiá»u nghá» khác nhau. Trong lúc hànhnghá» bán sách và sưu tầm Cổ thư ông đã tìm kiếm rất nhiá»u tài liệu căn bản cho công cuá»™c sáng tác văn chương cá»§a ông. Từ năm1912, ông dừng lại Thụy SÄ©. năm 1919, cư ngụ thá»±c thụ ởMONTAGOLA cạnh hồ LUGAN và mất năm 1962.

Tác phẩm cá»§a ông: Peter Camenzind (1904), Steppenwolf (1927),NarziB und Goldmund (1930, nhà xuất bản Fisher 450),Shiddharta (1922), Das Glasperlenspiel (1943, nhà xuất bản Fischer 842). Năm 1946, Hesse được giải thưởng Nobel vá» vănhá»c và giải thưởng Goethe cá»§a Thành phố Frankfurt. Năm 1955, Ông được há»™i các nhà sách tại Äức trao tặng giải thưởng hòa bình.

Iris là một trong những truyện cổ tích viết theo lối mới của H.Hesse, xuất bản lần đầu tiên năm 1946 tại Thụy Sĩ trong tập truyện cổ tích mang tên "Maerchen".

Trong mùa xuân cá»§a thá»i thÆ¡ dại Anselm thưá»ng thÆ¡ thẩn chạy khắp khu vưá»n xanh lá cây. Cậu bé yêu đặc biệt má»™t loài hoa trong các hoa cá»§a mẹ : Hoa Huệ Kiếm (1). Cậu thưá»ng áp má mình vào những chiếc lá dài màu xanh cá»§a hoa, tẩn mẩn ấn những ngón tay vào đầu ngá»n lá nhá»n, hoặc vừa ngá»­i, vừa hít nụ hoa lá»›n đẹp huyá»n diệu kia và nhìn lâu, rất lâu, vào tận trong đóa hoa. - đó vươn lên từ cái ná»n hoa màu xanh tím nhạt những ngón tay màu vàng xếp thành hàng dài, giữa những búp măng vàng ấy hun hút má»™t ngõ sáng Ä‘i sâu vào đài hoa, và sâu hÆ¡n nữa vào tận trong cái bí nhiệm xa xôi có màu xanh da trá»i cá»§a nụ hoa ấy. Cậu bé yêu say mê nụ hoa, thưá»ng trố mắt nhìn rất lâu vào trong hoa để thấy những thành phần màu vàng thanh tao ấy khi thì giống như má»™t hàng rào bằng vàng ở vưá»n thượng uyển, khi thì giống như má»™t lối Ä‘i thông thưá»ng có hai hàng cây mÆ¡ má»™ng đẹp đẽ viá»n quanh - những hàng cây huyá»n ảo không bị gió lay động và ở giữa chúng, có con đưá»ng đầy bí ẩn sáng
sá»§a và được viá»n đắp bằng những đưá»ng gân má» nhạt má»m mại và linh động chạy dài vào trong ná»™i tâm cá»§a hoa. Vòm hoa tá»a rá»™ng má»™t cách dị kỳ, lùi vào bên trong, con đưá»ng giữa hai hàng cây bằng vàng mất hút vô tận trong yết hầu không tưởng tượng ra được cá»§a hoa, trên con đưá»ng ấy những vòm tím nhạt uốn mình xuống má»™t cách đế vương và chiếu những bóng Ä‘en má»ng manh kỳ ảo trên má»™t sá»± mầu nhiệm yên lặng và đợi chá» . Anselm biết đây là miệng hoa, biết là tim và ý nghÄ© cá»§a hoa cư ngụ sau những Ä‘iểm vàng lá»™ng lẫy trong chốn yết hầu xanh thẫm ấy, biết là hÆ¡i thở và những giấc mÆ¡ cá»§a hoa thoát ra và Ä‘i vào trên con đưá»ng vân xinh xắn, sáng sá»§a và trong suốt ấy.

Bên cạnh đóa hoa lá»›n còn có những búp hoa nhá» hÆ¡n còn chưa hé nở, đứng trên những cuống hoa má»nh nước chắc cứng trong má»™t cái đài nhá» có da màu xanh nâu, từ đó búp hoa non ná»›t chổi lên yên lặng và kín đáo nhưng đầy sức lá»±c, được bá»c kín trong màu xanh sáng và màu tím nhạt, ở đằng đầu đã ló ra màu tím thẫm trẻ măng được cuốn tròn chắc nịch và dịu dàng vá»›i má»™t chút mÅ©i nhá»n xinh xắn cá»§a hoa. Ngay cả trên những lá búp non quấn chặt này cÅ©ng đủ có những đưá»ng gân và trăm ngàn đưá»ng nét nhìn để ngắm rồi.

Má»—i buổi sáng khi cậu bé trở lại vưá»n từ căn nhà, từ giấc ngá»§, từ cÆ¡n mÆ¡, từ những thế giá»›i xa lạ ở trong cÆ¡n mÆ¡ ngá»§, khu vưá»n vẫn đứng đó không mất, luôn luôn má»›i y nguyên và chỠđợi cậu. Rồi ở nÆ¡i mà hôm qua cái mÅ©i búp hoa cứng nhá»n màu xanh lÆ¡ cuốn tròn trong vá» xanh còn đứng bất động, nÆ¡i đó bây giỠđã lững lá» má»™t cánh non má»ng và xanh như khí trá»i, như má»™t cái lưỡi và như má»™t cái môi, Ä‘ang sá» soạn tìm kiếm hình dáng và nét cong mà cánh hoa đã mÆ¡ ước từ lâu, và ở nÆ¡i tận cùng nhất, nÆ¡i mà nụ hoa còn Ä‘ang âm thầm tranh đấu để thoát ra khá»i bức màn lá xanh quấn quanh mình, nÆ¡i đấy ngưá»i ta đã thấy lá» má» những cánh má»ng thanh tao màu vàng, con đưá»ng đầy gân sáng rỡ và vá»±c thẳm linh hồn xa xăm đầy hương thÆ¡m cá»§a nụ hoa rồi. Có lẽ vào trưa, có lẽ xế chiá»u, hoa hé nở, căng tấm màn lụa xanh trên khu rừng mÆ¡ má»™ng bằng vàng và những giấc mÆ¡ đầu tiên, những ý nghÄ© và lá»i ca xuất hiện thầm lặng từ hố thẳm đầy ảo thuật kia để bắt đầu hút thở khí trá»i.

Rồi có má»™t ngày, và ngày hôm ấy đầy cả hoa hình chuông màu xanh đứng chụm nhau trong cá». Rồi lại có má»™t ngày, và ngày hôm ấy bá»—ng nhiên âm vang tiếng lạ và hương thÆ¡m má»›i ở trong vưá»n, trên đám cỠđượm thắm mặt trá»i phất phÆ¡ những đóa trà mi má»m mại và đỠthắm. Rồi lại có má»™t ngày, và ngày hôm ấy không còn đóa hoa Huệ nào ở trong vưá»n nữa. Chúng đã ra Ä‘i, không còn con đưá»ng nhá» viá»n vàng nào nữa dẫn dắt má»™t cách dịu dàng vào những bí mật thÆ¡m ngát. Những ngá»n lá cứng ngắt đứng trÆ¡ xa lạ và lạnh lùng. Nhưng may sao đâu đó ở các bụi cây bắt đầu chín má»ng và từng đàn bươm bướm má»›i dập dìu đùa cợt trên những ngôi sao. Những con bướm nâu đỠcó lưng óng ánh xà cừ,
những con bướm nắc nẻ nhộn nhịp ồn ào đập những cánh trong như thủy tinh.

Anselm nói chuyện vá»›i bướm, vá»›i những viên sá»i trong vưá»n, đánh bạn vá»›i bá» rầy và chim sáo. Những con chim kể cho cậu nghe chuyện loài chim, các cây dương xỉ chỉ cho cậu má»™t cách kín đáo hạt giống nâu đã được góp lại ở dưới mái những ngá»n lá khổng lồ, những mảnh chai xanh thá»§y tinh hứng lấy cho cậu tia sáng mặt trá»i và trở thành lâu đài, vưá»n thượng uyển và các kho tàng chói lá»i. Khi hoa Huệ tàn rồi thì hoa Kapuziner (2) lại nở, khi đóa trà mi héo hắt thì những chùm dâu sặc sỡ đã đượm màu nâu. Tất cả Ä‘á»u đổi thay, tất cả luôn luôn ở đó, và luôn luôn lìa xa, biến mất rồi khoảnh khắc lại trở
vá». Ngay cả những ngày hãi hùng bất thưá»ng, khi ngá»n gió lạnh lùng rít ầm Ä© trong ngá»n cây thông và đám lá úa đùa xào xạc má»™t cách tái tê và tàn lụi khắp nÆ¡i trong khu vưá»n, những ngày ấy vẫn còn mang đến cho cậu má»™t bài ca, má»™t nhịp sống, má»™t câu chuyện cho đến khi tất cả Ä‘á»u sụp xuống, tuyết rÆ¡i trước cá»­a sổ và khu rừng dừa má»c lên nÆ¡i cá»­a kính, khi các thiên thần bay cùng vá»›i tiếng chuông bạc suốt cả buổi chiá»u và hành lang cùng ná»n nhà thÆ¡m ngát mùi trái cây phÆ¡i khô. Không bao giá» tình bạn hữu và niá»m tin cẩn lại phụt tắt ở trong thế giá»›i tốt lành này, và khi có lần như má»™t ngẫu nhiên
những chùm hoa tuyết lại xuất hiện sáng rỡ bên cạnh đám lá trưá»ng xuân đằng (Efeu) Ä‘en sì, khi những chú chim đầu tiên bay vút lên khoảng cao xanh má»›i mẻ, thì tuồng như má»i vật vẫn luôn luôn còn đó, đứng đó tá»± bao giá». Cho đến má»™t hôm, má»™t búp non màu tím nhạt lấp ló từ những chồi ngá»c cá»§a hoa Huệ tím nhìn ra, không chá» không đợi mà vẫn luôn luôn đúng hẹn và đúng như đã ước mÆ¡.

Tất cả Ä‘á»u đẹp đẽ và Anselm mừng đón tất cả đầy thân thiết, tin cẩn, nhưng giây phút lá»›n lao nhất cá»§a phép mầu nhiệm và ân huệ má»—i năm đối vá»›i cậu bé vẫn là đóa Huệ kiếm đầu tiên. Chính ở trong đài hoa ấy má»™t lần nào đó, trong giấc mÆ¡ trẻ thÆ¡ xa xưa nhất, lần đầu tiên trong Ä‘á»i cậu đã Ä‘á»c được
trong quyển sách cá»§a phép nhiệm mầu - hương thÆ¡m và màu xanh rung rinh muôn vẻ cá»§a hoa đối vá»›i cậu đã là lá»i má»i gá»i và chìa khóa cá»§a Sáng Tạo. Và như thế hoa huệ tím cùng vá»›i cậu đã Ä‘i qua những năm dài trong trắng ngây thÆ¡, cứ má»—i mùa hè má»›i, hoa không những má»›i nguyên mà lại càng tăng vẻ bí mật và dá»… cảm hÆ¡n. Những hoa khác cÅ©ng có miệng, cÅ©ng gá»­i hương và ý tưởng cho gió
chuyá»n Ä‘i, cÅ©ng quyến rÅ© ong và bá» rầy vào trong phòng the nhá» bé ngá»t ngào cá»§a chúng. Nhưng đối vá»›i cậu bé, đóa huệ tím vẫn đáng yêu hÆ¡n và quan trá»ng hÆ¡n tất cả các thứ hoa khác nhiá»u. Vá»›i cậu, hoa là biểu tượng, là tấm gương cho tất cả những gì đáng được suy ngẫm, cho những gì tuyệt vá»i tuyệt tác. Khi cậu cúi nhìn vào đài hoa, theo dõi say sưa bằng ý tưởng, con đưá»ng nhá» mÆ¡ má»™ng trong sáng kia và gặp gỡ lòng hoa còn u minh giữa những khóm cây màu vàng kỳ ảo, tâm hồn cậu đã nhìn chÆ¡i vào chốn "nhập môn", nÆ¡i mà má»i xuất hiện Ä‘á»u trở thành bí nhiệm và má»i sá»± "Thấy" Ä‘á»u trở nên linh cảm. Lắm đêm cậu bé đã mÆ¡ nhiá»u lần vá» cái đài hoa đó, mÆ¡ thấy đài hoa mở rá»™ng vô cùng ở trước mình như đôi cánh cá»­a cá»§a thiên đưá»ng, mÆ¡ thấy mình cưỡi ngá»±a hay ngồi trên thiên nga bay vào trong đó và cả thế giá»›i cÅ©ng theo cậu ta nhẹ nhàng phi, bay trượt như bị thu hút bằng ảo thuật vào trong yết hầu mỹ miá»u cá»§a hoa, vào sâu và chuồi xuống dưới, ở đó má»i sá»± chỠđợi Ä‘á»u được Ä‘á»n đáp và má»i linh cảm Ä‘á»u trở thành chân lý.

Má»—i sá»± xuất hiện ở trên địa cầu là má»™t biểu tượng và má»—i biểu tượng là má»™t cánh cá»­a mở ngõ cho linh hồn sẵn sàng Ä‘i vào ná»™i tâm cá»§a thế giá»›i, nÆ¡i mà tha nhân cùng vá»›i tôi vÄ©nh viá»…n là má»™t. Má»—i ngưá»i trong Ä‘á»i mình Ä‘á»u đã gặp gỡ đâu đây trên đưá»ng Ä‘i cánh cá»­a mở ngỠđó, má»—i ngưá»i đã có má»™t lúc nào
đấy bắt chợp được ý nghÄ© rằng tất cả những Ä‘iá»u mắt thấy tai nghe Ä‘á»u là biểu tượng, sau biểu tượng này hiển hiện cõi tâm linh và Ä‘á»i sống vÄ©ng cá»­u. Nhưng ít ngưá»i đã Ä‘i qua cánh cá»­a mở đó và chịu đánh đổi vẻ đẹp bên ngoài để lấy cái thá»±c chất ná»™i tâm còn lá» má» trong tâm khảm.

Äối vá»›i cậu bé Anselm thì đóa hoa tím xanh lÆ¡ kia xuất hiện như má»™t câu há»i câm nín và thao thức mà tâm hồn cậu mÆ¡ hồ sục soạn trong nguồn suối trá»±c giác má»™t câu giải đáp thích ứng. Nhưng rồi nét muôn màu muôn vẻ đáng yêu cá»§a vạn vật lại lôi kéo cậu Ä‘i nÆ¡i khác, vào những cuá»™c tỉtê hay đùa giỡn
vá»›i cá» và đá sá»i, vá»›i cá» dại bụi cây, vá»›i côn trùng và vá»›i tất cả tình bằng hữu cá»§a thế giá»›i bé nhá» cá»§a cậu, lắm khi cậu đắm mình ngắm nghía, quan sát chính bản thân mình, giao trá»n tâm tư vào những Ä‘iá»u khác lạ cá»§a thân thể, nhắm mắt nghe những cảm xúc kỳ lạ, những kích thích và tưởng tượng trong cổ
và mồm má»—i khi nuốt, hoặc khi hát hay thở, cảm thông được ngay cả con đưá»ng và lối vào, nÆ¡i mà linh hồn thông thưá»ng vá»›i linh hồn. Cậu quan sát má»™t cách ngạc nhiên những hình màu đầy ý nghÄ©a thưá»ng xuất hiện trong bóng tối đỠbầm khi cậu nhắm nghiá»n đôi mắt lại, những dấu vết và các vòng bán
nguyệt màu xanh lÆ¡ hoặc đỠthẫm có những đưá»ng nét sáng trong chen vào giữa. Äôi khi Anselm lại cảm nhận vá»›i ná»—i xúc động vừa vui vừa kinh hãi sá»± liên hệ muôn vẻ giữa thị giác và thính quan, giữa khứu giác và vị giác và cảm nghe trong má»™t khoảnh khắc đẹp ngắn ngá»§i thanh âm, lá»i và các vần chữ
thân thuá»™c vá»›i nhau và đồng loại vá»›i màu đỠvà xanh, vá»›i cứng và má»m, hoặc cậu ta kinh ngạc khi ngá»­i má»™t ngá»n rau hay má»™t rá»… cây xanh được bóc ra, hương và vị sao mà gần gÅ©i nhau lạ thưá»ng đến thế, lắm lúc chúng lại tan hòa vào nhau và trở thành duy nhất má»™t cách kỳ diệu.

Tất cả má»i trẻ thÆ¡ Ä‘á»u cảm thấy như vậy dù cho cưá»ng độ nhạy cảm khác biệt nhau. - rất nhiá»u trẻ thÆ¡, những lắng nghe, những khám phá đó thưá»ng biến mất Ä‘i như chẳng bao giá» hiện hữu, trước khi đứa trẻ có thể Ä‘á»c được những vần chữ đầu tiên. NÆ¡i những trẻ thÆ¡ khác vẻ bí nhiệm cá»§a tuổi thÆ¡ vẫn còn
lẩn quẩn rất gần và chúng vẫn còn mang theo dư âm cá»§a nó cho đến lúc tóc nhuá»™m màu sương và trong những ngày muá»™n màng mệt má»i cá»§a cuá»™c Ä‘á»i. Tất cả má»i trẻ thÆ¡, bao lâu chúng còn ở trong sá»± bí mật cá»§a cuá»™c sống, Ä‘á»u bận tâm vá»›i má»™t Ä‘iá»u quan trá»ng duy nhất : vá»›i chính mình và vá»›i má»i tương quan đầy bí ẩn giữa con ngưá»i mình và thế giá»›i bao quanh. Kẻ Ä‘i tìm và nhà hiá»n triết thưá»ng quay vá» những mối bận tâm này sau những năm chín mùi suy tư, còn phần đông thì quên lãng và rá»i bá» rất sá»›m thế giá»›i ná»™i tâm cá»§a Ä‘iá»u trá»ng đại thật sá»± kia vÄ©nh viá»…n để suốt Ä‘á»i lang thang trong những sai lầm há»—n tạp đầy những lo âu, ước muốn và mục đích, trong đó không có cái gì hiện hữu trong ná»™i tâm sâu kín cá»§a há», trong đó không có cái gì có thể dẫn dắt há» tìm đến cõi lòng sâu xa nhất và trở lại quê nhà được.

Như thế những mùa hè và mùa thu trẻ dại cá»§a Anselm cứ đến dịu dàng và Ä‘i nhẹ nhàng, cứ thế luân lưu hoa tuyết chuông, hoa tím, hoa hoàng thập(3), hoa huệ, hoa hồng, hoa xanh thẩm nở rồi tàn, rồi lại nở, vẫn đẹp đẽ và phong phú như tá»± bao giá». Anselm sống vá»›i hoa, chim và hoa tâm sá»± vá»›i cậu, cây và suối lắng nghe cậu, và cậu thưá»ng Ä‘em những vần chữ tập viết đầu tiên, những âu lo bằng hữu đầu tiên giải tá» vá»›i khu vưá»n, vá»›i mẹ, vá»›i những viên đá sặc sỡ ở bồn hoa.

Nhưng có má»™t lần mùa xuân đến nhưng mùa xuân lại không rá»™n rã và đượm mùi như tất cả mùa xuân trước đây, chim sáo cÅ©ng hót véo von nhưng lá»i ca không phải là là bài hát cÅ©, hoa huệ tím cÅ©ng nở nhưng không còn những giấc mÆ¡, những hình dáng thần thoại, ẩn hiện vào ra trên con đưá»ng viá»n vàng cá»§a đài hoa nữa. Những trái dâu đỠvẫn tươi cưá»i núp sau đám lá xanh và bươm bướm vẫn bay rá»™n ràng lấp lánh trên những giàn hoa cao, nhưng tất cả không còn như trước nữa và cậu bé bận tâm vá»›i những chuyện khác, ngay vá»›i mẹ cậu ta cÅ©ng đã nhiá»u lần gây gổ rồi. Chính cậu cÅ©ng không hiểu duyên cá»› tại sao có Ä‘iá»u gì làm cậu Ä‘au đớn trong lòng, tại sao có má»™t Ä‘iá»u gì đấy luôn luôn quấy rầy cậu. Chỉ biết là thế giá»›i đã đổi thay, tình bằng hữu từ trước đến nay đã rá»i rụng và để lại cậu trá» trá»i má»™t mình.

Và như thế má»™t năm trôi qua, rồi má»™t năm nữa, Anselm không còn là má»™t chú bé con, những viên sá»i sặc sỡ ở bồn hoa trở nên buồn nản, những đóa hoa đã như thành câm và những con bá» rầy bị cậu lấy kim xâu bá» vào há»™p đồ chÆ¡i : linh hồn cậu Ä‘ang bước vào con đưá»ng vòng dài và chông gai. Những cố tri đã bị chà đạp và héo hắt Ä‘i rồi.

Chàng trẻ tuổi vá»™i vã lăn xả vào Ä‘á»i, cuá»™c Ä‘á»i như má»›i bắt đầu từ đây. Äã qua rồi và chìm trong quên lãng là cái thế giá»›i biểu tượng ngày xưa, những ước mÆ¡ má»›i mẻ và những con đưá»ng má»›i lạ quyến rÅ© cậu Ä‘i xa. Có chăng là má»™t chút măng trẻ còn thoang thoảng như má»™t hương thÆ¡m trong tia nhìn xanh và
phất phÆ¡ trong má»› tóc má»m mại cá»§a chàng, nhưng chàng không thích Ä‘iá»u đó nhất là khi được nhắc nhở đến. Chàng cắt tóc ngắn Ä‘i và sá»­a tia nhìn cho có vẻ bạo tợn và sành sá»i hÆ¡n lên. Chàng gây vÅ© bão trong những năm đầy chỠđợi và lo âu. Khi là má»™t ngưá»i há»c trò và bạn tốt, khi thì trÆ¡ trá»i và rụt rè, khi thì vùi đầu trong vở đến khuya, khi thì Ä‘iên cuồng ồn ào trong những quán rượu. Chàng phải rá»i quê nhà và chỉ gặp lại quê cÅ© trong những lần hiếm hoi vá» thăm nhà ngắn ngá»§i, vá» nhà vá»›i mẹ, chàng bây giá» là má»™t chàng trai đã đổi thay, trưởng thành, ăn diện thanh lịch. Chàng thưá»ng mang theo bạn bè, mang theo sách vở, luôn luôn những thứ khác lạ và khi chàng Ä‘i qua khu vưá»n cÅ©, khu vưá»n thu lại bé nhá» và bặt tiếng trước tia nhìn lÆ¡ đãng cá»§a chàng. Không bao giá» nữa chàng nhìn thấy những câu chuyện ở những đưá»ng gân sặc sỡ cá»§a các viên sá»i và lá cây. Không bao giá» nữa chàng nhìn ra thượng đế và vÄ©nh cá»­u cư ngụ nÆ¡i vẻ bí mật cá»§a đóa hoa huệ tím.

Anselm đã là há»c trò và sinh viên, chàng trở vá» quê vá»›i mÅ© đỠrồi mÅ© xanh, vá»›i má»™t vành râu mép lÆ¡ thÆ¡ và rồi vá»›i má»™t bá»™ râu. Chàng mang sách ngoại ngữ vá» và có lần má»™t con chó và trong cặp da treo ở ngá»±c chàng, khi thì đầy nắp những bài thÆ¡ má»›i viết, khi thì mấy tá» giấy chép những danh ngôn xưa,
khi thì những tranh há»a và thư từ cá»§a những cô gái đẹp. Chàng trở vá» quê sau má»™t thá»i gian sống ở ngoại quốc và lênh đếnh trên má»™t chiếc tàu lá»›n ở biển cả. Chàng trở vá» và trở thành má»™t há»c giả trẻ, mang mÅ© Ä‘en và bao tay màu sẫm, những ngưá»i láng giá»ng cÅ© ngả mÅ© khi gặp chàng và gá»i chàng "Ông Giáo Sư" dù chàng chưa phải là giáo sư. Chàng trở vá» và mặc áo tang, Ä‘i lặng lẽ nghiêm trang sau chiếc xe tang nÆ¡i mẹ già chàng yên ngá»§ trong chiếc quan tài kết hoa. Và từ đó chàng trở vá» càng hiếm hoi hÆ¡n.

Bấy giá» Anselm sống ở đô thị, dạy sinh viên và được xem là má»™t há»c giả nổi tiếng. Chàng sống cÅ©ng giống má»i ngưá»i trên thế gian, cÅ©ng Ä‘i, cÅ©ng dạo chÆ¡i, cÅ©ng ngồi, cÅ©ng đứng, trong y phục trang nhã, nghiêm nghị hay thân mật vá»›i đôi mắt nhanh nhẹn và đôi khi hÆ¡i mệt má»i : Chàng đã là má»™t nhân
vật và má»™t nhà nghiên cứu, đúng như chàng đã mong muốn. Lúc bấy giá» tình trạng cá»§a chàng tương tá»± như những năm cuối cá»§a thá»i trẻ thÆ¡. Chàng bá»—ng thấy những năm trôi nhanh sau lưng mình và chàng vẫn đứng trÆ¡ trá»i kỳ cục và không thá»a mãn ở thế gian, cái thế gian mà chàng đã luôn luôn mải mê
theo Ä‘uổi. Chàng nhận thấy làm giáo sư cÅ©ng không phải là hạnh phúc thật sá»±, được dân chúng, sinh viên chào đón kính trá»ng cÅ©ng không phải là má»™t hứng thú sung mãn. Tất cả Ä‘iá»u đó Ä‘á»u tàn úa và biến thành cát bụi, hạnh phúc thì thấy xa vá»i ở trong tương lai và con đưá»ng Ä‘i đến đó xem ra nóng
ná»±c, bụi bậm và tầm thưá»ng.

Trong khoảng thá»i gian này, Anselm thưá»ng hay đến chÆ¡i nhà má»™t ngưá»i bạn có cô em thu hút chàng. Bây giá» chàng không chạy theo dá»… dàng má»™t khuôn mặt đẹp nữa, Ä‘iá»u đó cÅ©ng đã đổi khác, chàng cảm thấy rằng hạnh phúc phải đến vá»›i chàng má»™t cách đặc biệt hÆ¡n và không thể nằm ở sau má»—i cánh cá»­a được. Chàng rất thích cô em gái bạn và đôi khi chàng tưởng yêu nàng thật tình. Nhưng nàng là má»™t cô gái đặc biệt, má»—i bước Ä‘i, má»—i lá»i nói cá»§a nàng Ä‘á»u được tô Ä‘iểm má»™t vẻ riêng và không phải luôn luôn dá»… dàng để đến vá»›i nàng cÅ©ng như để bắt đúng nhịp vá»›i nàng. Anselm thưá»ng cãi vã vá»›i chính mình vá» cô bạn gái, má»—i chiá»u lúc chàng Ä‘i Ä‘i lại lại má»™t mình trong căn nhà cô đơn và nghiá»n ngẫm nghe tiếng bước chân cá»§a mình vang trong phòng, lòng ngổn ngang những ý nghÄ© - nàng lá»›n tuổi hÆ¡n chàng để làm vợ như chàng muốn. Nàng rất kỳ cục và chắc sẽ rất khó khăn nếu cùng má»™t lúc sống vá»›i nàng đồng thá»i lại muốn theo Ä‘uổi tham vá»ng cá»§a mình bởi vì nàng không bao giá» muốn nghe nói đến chữ tham vá»ng. Nàng không khá»e mạnh lắm và không thể chịu đựng khách khứa, tiệc tùng. Nàng thích nhất sống vá»›i hoa, âm nhạc, vá»›i má»™t quyển sách bên mình trong sá»± yên tÄ©nh cô đơn, trong sá»± chỠđợi xem ai có đến vá»›i nàng không và để mặc thế giá»›i trôi xuôi. Äôi khi nàng rất má»ng manh và dá»… cảm đến ná»—i những gì xa lạ Ä‘á»u làm cho nàng Ä‘au đớn và dá»… khóc. Rồi sau đó nàng lại rá»±c rỡ má»™t cách trầm tÄ©nh và thanh thoát trong má»™t thứ hạnh phúc riêng lẻ và những ai thấy Ä‘iá»u đó Ä‘á»u cảm thấy rằng thật là khó để trao tặng cho ngưá»i đàn bà đẹp hiếm có này má»™t Ä‘iá»u gì cÅ©ng như để có má»™t ý nghÄ©a nào đó đối vá»›i nàng. Anselm thưá»ng tin rằng nàng yêu chàng, đôi khi chàng thấy là tuồng như nàng chẳng yêu ai mà chỉ dịu dàng và thân mật vá»›i tất cả và không theo dõi má»™t thứ gì ở thế gian ngoài sá»± được yên tÄ©nh. Còn chàng, thì lại muốn đòi há»i ở Ä‘á»i sống má»™t thứ khác nữa và nếu như chàng lấy vợ thì Ä‘á»i sống và tiếng rá»™n rã, sá»± hiếu khách phải có ở trong nhà má»›i được.

Má»™t lần chàng nói vá»›i nàng : "Iris, Iris thân yêu, nếu thế giá»›i được an bài khác Ä‘i, nếu không có gì khác ngoài thế giá»›i đẹp đẽ và dịu dàng vá»›i hoa, tư tưởng và âm nhạc cá»§a em, thì tôi sẽ không ao ước gì hÆ¡n là được sống suốt Ä‘á»i bên em, nghe em kể chuyện và sống cùng em trong tư tưởng. Riêng tên cá»§a em thôi cÅ©ng đủ làm cho tôi dá»… chịu, Iris là má»™t tên tuyệt diệu, tôi không biết là tên đó nhắc nhở cho tôi má»™t Ä‘iá»u gì."

Iris đáp : "Anh biết là hoa huệ tím và vàng mang tên Iris chứ ?"

"Vâng, chàng kêu lên trong cảm giác lo sợ, tôi biết chứ và Ä‘iá»u đó cÅ©ng đã đẹp rồi. Nhưng má»—i khi tôi nói tên em thì tuồng như tên em muốn nhắc cho tôi má»™t Ä‘iá»u, tôi không biết là Ä‘iá»u gì, hình như nó gắn liá»n vá»›i ká»· niệm sâu xa và trá»ng đại đối vá»›i tôi, nhưng tôi không biết và không tìm ra được Ä‘iá»u đó là gì."

Iris mỉm cưá»i vá»›i chàng trai, trong lúc chàng ta đứng trÆ¡ ra đó và lấy tay chùi trán.

"Má»—i lần em Ä‘á»u cảm thấy như thế, nàng nói bằng giá»ng nhẹ như chim, khi em ngá»­i má»™t bông hoa. Má»—i lần tim em Ä‘á»u cho rằng gắn liá»n vá»›i hương thÆ¡m kia đã luôn luôn có má»™t ká»· vật để nhá»› đến, má»™t cái gì đẹp và quý báu tuyệt trần, ká»· vật đó trước đây là cá»§a em và bị đánh mất Ä‘i. Vá»›i âm nhạc và đôi
khi vá»›i thÆ¡ văn cÅ©ng thế, ở đó đột nhiên lóe sáng má»™t vật gì trong chá»›p mắt, ví như ngưá»i ta thấy lại được quê hương đã mất bá»—ng nhiên hiện ra trong thung lÅ©ng dưới chân mình và rồi giây phút đó biến mất Ä‘i và bị quên lãng. Anselm thân mến ! Em tin rằng chúng ta hiện hữu ở trên quả đất này có ý nghÄ©a ấy cho sá»± hồi tưởng, tìm kiếm và lắng nghe những hình dáng màu sắc âm thanh đã mất, và quê hương thật sá»± cá»§a chúng ta chính là ở đàng sau đó".

"Em nói hay quá ! Anselm nói mÆ¡n và cảm thấy trong lồng ngá»±c nhói lên má»™t rung động gần như Ä‘au đớn, tuồng như có má»™t cây kim chỉ nam dấu kín bật chỉ má»™t cách nhất định vào mục tiêu xa xăm nào đó cá»§a chàng. Mục tiêu này hoàn toàn khác vá»›i mục tiêu mà chàng nhắm cho Ä‘á»i chàng và Ä‘iá»u đó làm Ä‘au. Chàng tá»± há»i mình có nên phung phí cả cuá»™c Ä‘á»i trong những giấc má»™ng vá»›i những chuyện thần thoại đẹp đẽ kia không.

Bẵng Ä‘i má»™t dạo bá»—ng có má»™t hôm Anselm trở vá» từ má»™t cuá»™c viá»…n du cô đơn, thấy gian phòng trống trải chào đón mình má»™t cách lạnh lẽo và ngá»™t ngạt, chàng liá»n Ä‘i đến thăm bạn và nghÄ© sẽ cầu nàng Iris xinh đẹp làm vợ.

Chàng nói vá»›i nàng : "Iris Æ¡i ! Tôi không muốn tiếp tục sống như thế này nữa. Em luôn là ngưá»i bạn tốt vá»›i tôi, tôi phải nói vá»›i em tất cả. Tôi phải có vợ, nếu không thì cuá»™c sống sẽ trống rá»—ng và vô nghÄ©a và tôi có thể ao ước má»™t ngưá»i vợ nào khác hÆ¡n là em, đóa hoa yêu quý ? Em có bằng lòng không hở Iris ? Em sẽ có các thứ hoa nhiá»u như có thể tìm được trên thế gian, em sẽ có má»™t khu vưá»n đẹp nhất thế gian. Em có muốn đến vá»›i tôi không ?"

Iris nhìn rất lâu và yên lặng vào mắt chàng, nàng không mỉm cưá»i và không đỠmặt, rồi trả lá»i bằng má»™t giá»ng chắc chắn :

"Anselm à, em không ngạc nhiên vá» câu há»i cá»§a anh, em yêu anh dù không bao giá» nghÄ© là em sẽ trở thành vợ anh. Nhưng mà xem đây, ngưá»i bạn cá»§a em, em sẽ có những đòi há»i to lá»›n cho kẻ nào muốn lấy em làm vợ. Em sẽ có những đòi há»i lá»›n hÆ¡n những ngưá»i đàn bà khác. Anh đã muốn hiến dâng cho em nhiá»u hoa và có ý tốt vá»›i em. Nhưng em có thể sống không có hoa và không có âm nhạc, em có thể làm Ä‘iá»u đó và nhịn nhiá»u thứ khác nếu cần phải như thế. Chỉ có má»™t Ä‘iá»u em không thể và không muốn thiếu Ä‘i : đấy là em không thể sống má»™t ngày mà âm nhạc trong con tim cá»§a em không phải là Ä‘iá»u chính yếu. Nếu em sống vá»›i má»™t ngưá»i chồng thì ngưá»i đó phải là kẻ có âm nhạc trong ná»™i tâm hòa hợp tốt đẹp và thanh thoát vá»›i tiết tấu âm thanh cá»§a em, và hÆ¡n nữa âm nhạc cá»§a ngưá»i ấy phải là ước muốn duy nhất cá»§a Ä‘á»i chàng. Anh có thể làm được như vậy không hỡi bạn cá»§a em ? Có lẽ rồi anh sẽ không được nổi tiếng và có danh vá»ng nữa, nhà cá»§a anh sẽ yên tÄ©nh và các nếp nhăn ở trên trán anh mà em đã thấy từ bao năm qua phải được rá»­a trôi Ä‘i. á»’ Anselm Æ¡i ! Không được đâu. Hãy xem, con ngưá»i anh vẫn như thế, vẫn là ngưá»i cứ phải há»c cho đến khi những nếp nhăn ở trán cày sâu thêm, vẫn là ngưá»i luôn luôn tạo ra những lo âu má»›i, còn em, và những gì tâm tư hiện hữu cá»§a em, những cái ấy anh có yêu thích đấy và thấy nó hay hay đấy, nhưng đối vá»›i anh và nhiá»u ngưá»i khác thì chúng cÅ©ng chỉ là má»™t trò chÆ¡i thanh nhã. Anh nghe em đây : tất cả những gì vá»›i anh bây giá» là trò chÆ¡i thì vá»›i em chính là cuá»™c sống và bây giá» phải là cuá»™c sống đối vá»›i anh, còn tất cả những gì anh đã Ä‘em cá»±c nhá»c và lo âu để làm nên thì đối vá»›i em cái ấy là trò chÆ¡i, và theo em chẳng đáng giá gì để sống cho chúng cả. Em sẽ không thay đổi nữa đâu, Anselm à, bởi vì em sống theo má»™t quy luật nằm trong tim em. Nhưng anh cóthể đổi khác không ? Và anh sẽ phải đổi khác Ä‘i, nếu muốn lấy em làm vợ."

Bị đánh trúng tâm lý, Anselm lẳng lặng trước ý muốn cá»§a nàng, ý muốn mà chàng đã cho là yếu á»›t và đùa bỡn. Chàng ngậm câm và bóp nát má»™t bông hoa lấy ở bàn trong bàn tay run rẩy cá»§a chàng. Bấy giá» Iris dịu dàng lấy bông hoa ở bàn tay chàng ra, cá»­ chỉ này như má»™t lá»i trách móc nặng đâm thẳng vào tim chàng - nàng bá»—ng mỉm cưá»i má»™t cách rạng rỡ và đáng yêu, khi bất ngá» tìm ra trong bóng tối má»™t giải đáp :

Nàng nói nhỠnhẹ và hơi đỠmặt lên: "Em có một ý kiến. Có lẽ anh sẽ thấy nó kỳ cục và cho đó là một tánh chướng, nhưng ý kiến này không phải là một tánh chướng đâu. Anh muốn nghe chăng? và anh có muốn chấp thuận nó để nó quyết định cho chúng ta chăng?"

Anselm nhìn chăm chú cô bạn gái mà chẳng hiểu gì cả, lo âu hiện lên ở nét mặt xanh xao. Nụ cưá»i mỉm cá»§a nàng buá»™c chàng tin cẩn nàng và nói vâng.

"Em muốn đưa cho anh một công việc", nàng vừa nói và bỗng trở nên nghiêm trang.

"Nầy, em hãy nói Ä‘i, đó là quyá»n cá»§a em." Anselm trả lá»i tùng phục.

Nàng nói: "Äây là Ä‘iá»u nghiêm trá»ng cá»§a em và là lá»i nói cuối cùng cá»§a em. Anh có muốn đón nhận nó như đến từ linh hồn cá»§a em và không mặc cả so Ä‘o, dù cho anh không hiểu ngay Ä‘iá»u đó không?". Anselm hứa. Bây giá» nàng vừa nói vừa đứng dậy và đưa tay cho chàng.

"Nhiá»u lần anh đã nói vá»›i em là má»—i khi anh nói tên em anh Ä‘á»u cảm thấy nhá»› đến má»™t Ä‘iá»u gì đã bị quên lãng nhưng đối vá»›i anh đã là rất trá»ng đại và thần thánh. Äó là má»™t dấu hiệu, Anselm à, và Ä‘iá»u đó đã thúc đẩy anh trong má»i năm đến vá»›i em, em cÅ©ng tin là anh đã đánh mất và quên Ä‘i má»™t Ä‘iá»u gì
quan trá»ng và thần thánh trong linh hồn mình, Ä‘iá»u đó cần phải được đánh thức lại, trước khi anh có thể tìm ra hạnh phúc và đạt tá»›i định mệnh cá»§a anh: hãy Ä‘i và hãy nhìn cho đến khi tìm lại cho được trong ký ức anh Ä‘iá»u đó, Ä‘iá»u mà anh nhá»› đến má»—i khi nói tên em. Ngày nào anh tìm ra được thì ngày ấy em sẽ là vợ anh, sẽ Ä‘i vá»›i anh đến nÆ¡i nào anh muốn và sẽ không có ước muốn nào nữa ngoài ước muốn cá»§a anh".

Chàng Anselm bối rối bàng hoàng muốn ngắt lá»i nàng và trách rằng lá»i yêu cầu đó là má»™t tính chướng nhưng tia nhìn trong sáng cá»§a nàng nhắc nhở lá»i chàng đã hứa nên chàng phải ngậm yên. Vá»›i cặp mắt má»i mệt và chịu thua chàng nắm tay nàng đưa lên môi hôn và từ giã.

Trong Ä‘á»i chàng đã nhận nhiá»u bổn phận và đã giải quyết chúng, nhưng không bổn phận nào kỳ lạ, quan trá»ng mà lại nản chí như bổn phận này. Ngày ngày chàng Ä‘i lang thang và ngẫm nghÄ© vá» nó đến mệt đừ, có những lúc chàng tuyệt vá»ng và giận dữ cho công việc này là má»™t tính khùng cá»§a đàn bà và đã toan vứt Ä‘i không nghÄ© đến nữa. Nhưng rồi trong thâm tâm chàng có Ä‘iá»u gì ví như má»™t chút Ä‘au bí ẩn má»ng manh, má»™t nhắc nhở không lá»i rất dịu dàng phản đối lại ý nghÄ© đó. Giá»ng nói nhá» nhẹ này, giá»ng nói Ä‘i từ thâm tâm cá»§a chính chàng, đã đồng tình vá»›i Iris và cÅ©ng đòi há»i như nàng vậy.

Duy công việc đó quả thật là khó khăn cho ngưá»i đàn ông trí thức này. Chàng phải nhá»› lại Ä‘iá»u mà từ lâu chàng đã quên khuấy Ä‘i, chàng phải gỡ cho ra má»™t sợi dây vàng duy nhất khá»i tấm lưới nhện cá»§a những năm dài đã chìm mất vào lãng quên, chàng phải vá»›i bắt bằng hai tay và phải Ä‘em lại cho ngưá»i
yêu má»™t thức gì mà thức đó không chi khác hÆ¡n là má»™t tiếng chim kêu đã thoảng Ä‘i, má»™t thoáng bay cá»§a cảm hứng hay u sầu khi nghe má»™t bản nhạc, má»™t thứ gì còn má»ng manh hÆ¡n, phôi pha hÆ¡n và vô hình hÆ¡n tư tưởng, hư vô hÆ¡n má»™t giấc má»™ng ban đêm, và lãng đãng vô định còn hÆ¡n sương mù buổi sáng.

Lắm lúc, chàng đã toan vất Ä‘i tất cả vì chán nản và cáu kỉnh, thôi không tìm kiếm nữa, thì tuồng như vô tình có cái gì thổi nhẹ vào chàng như má»™t hÆ¡i thở từ những khu vưá»n xa xôi, chàng thì thầm vá»›i mình tên Iris, 10 lần và nhiá»u lần hÆ¡n, nhá» nhẹ và đùa cợt như khi ngưá»i ta thá»­ âm thanh trên má»™t phím đàn căng dây Iris", chàng thì thào, "Iris" và vá»›i má»™t cÆ¡n Ä‘au nhẹ chàng cảm thấy trong thâm tâm có Ä‘iá»u gì Ä‘ang chuyển động, y như trong má»™t căn nhà cÅ© bị bá» hoang cánh cá»­a vô cá»› bá»—ng mở ra và tấm song kêu kẽo kẹt. Chàng kiểm soát lại những hoài niệm mà chàng tưởng đã mang trong mình má»™t cách thứ lá»›p. Chính trong lúc kiểm Ä‘iểm này chàng Ä‘i đến những khám phá kỳ lạ và kinh ngạc. Kho tàng ká»· niệm quả là vô cùng bé nhá» hÆ¡n là chàng tưởng : ngoảnh lại thì thấy những năm tròn mất Ä‘i và đứng trÆ¡ trống rá»—ng như những trang giấy không có chữ viết. Chàng bắt gặp mình phải cố gắng lắm má»›i tưởng tượng lại rõ rệt hình ảnh cá»§a mẹ, chàng đã hoàn toàn quên không biết cô gái hồi chàng còn thư sinh theo Ä‘uổi tán tỉnh say mê má»™t năm tròn tên là gì. Chàng sá»±c nhá»› đến con chó ngày xưa chàng mua trong má»™t phút bốc đồng hồi còn là sinh viên, chú ta đã sống vá»›i chàng má»™t quãng thá»i gian lâu. Vậy
mà phải mất mấy ngày chàng mới nhớ lại được tên con chó.

Lòng đầy Ä‘au thương, chàng trai tá»™i nghiệp nghiệm ra vá»›i bao ná»—i buồn nản và lo âu chồng chất quãng Ä‘á»i sau lưng mình đã tiêu tan và trống rá»—ng biết bao, quãng Ä‘á»i đó không phụ thuá»™c vào chàng nữa mà xa lạ và không liên hệ gì đến chàng, tỉ như Ä‘iá»u mà xưa kia ta đã thuá»™c nằm lòng nhưng bây giá» phải mệt nhá»c ráp lại từng mảnh vụn vô vị. Chàng bắt đầu viết, chàng muốn quay vá» từng năm từng năm má»™t viết lại những mảnh sống quan trá»ng cá»§a Ä‘á»i mình, để được nắm lại chúng chắc chắn trong tay. Nhưng ở đâu là những mảnh Ä‘á»i quan trá»ng nhất ? Lúc chàng trở thành giáo sư chăng ? Lúc chàng có lần là ông tiến sÄ©, là cậu há»c sinh, là chàng sinh viên chăng, hay là có lần trong quãng thá»i gian đã bặt tăm lúc cô gái này cô gái nỠđã làm chàng vừa lòng má»™t thá»i gian chăng ? Hãi hùng chàng ngước nhìn lên : đó là Ä‘á»i sống chăng ? Và Ä‘á»i sống chỉ có thế thôi sao ? Chàng đập tay vào trán và cưá»i dữ
dá»™i.

Trong lúc đó thá»i gian vẫn trôi qua, chưa bao giá» thá»i gian lại qua mau và tàn nhẫn đến thế. Má»™t năm đã chấm dứt và chàng thấy mình vẫn đứng đúng má»™t chá»— như trong giá» phút chàng giã từ Iris. Tuy nhiên má»—i ngưá»i ngoài chàng ra Ä‘á»u thấy và biết là chàng đã thay đổi rất nhiá»u. Chàng trở nên vừa già
vừa trẻ hÆ¡n. Äối vá»›i bạn bè chàng hầu như thành xa lạ, ngưá»i ta thấy chàng lÆ¡ đãng, hay cáu và kỳ cục, lâu dần chàng được mệnh danh là má»™t quái nhân, thật đáng tiếc cho chàng, nhưng cÅ©ng do chàng cứ ở vậy làm trai tân quá lâu mà ra thế đấy. Äã có lần chàng quên cả bổn phận cá»§a mình và há»c trò chàng đợi chàng vô ích cả buổi, lại có khi chàng lếch thếch trên đưá»ng phố, lần theo những ngôi nhà và quét bụi cá»§a vệ thành bằng cái quần rách rưới lê thê. Nhiá»u ngưá»i cho chàng đã bắt đầu uống rượu. Lần khác có lúc chàng bá»—ng ngưng lại chốc lát giữa má»™t bài giảng trước há»c trò, lục lạo trong trí nhá»›
má»™t Ä‘iá»u gì, rồi mỉm cưá»i má»™t cách trẻ thÆ¡ và nhiệt thành - Ä‘iá»u mà ngưá»i ta không bao giá» thấy chàng làm, rồi tiếp tục giảng bằng má»™t giá»ng ấm áp và cảm động Ä‘i thẳng vào tim cá»§a há»c trò.

Chàng không biết rằng từ lâu má»™t ý nghÄ©a má»›i đã đến vá»›i chàng trong chuyến thám hiểm vô vá»ng theo sau những hương thÆ¡m và dấu vết đã bị thổi mất cá»§a những năm tháng xa xưa. Rất lắm khi chàng nhận thấy rằng đằng sau những Ä‘iá»u chàng gá»i là ká»· niệm còn nằm những ká»· niệm khác nữa, ví như trên bức
tưá»ng đầy tranh vẽ đôi khi còn những bức tranh xưa hÆ¡n bị vẽ chồng lên, nằm ngái ngá»§ ẩn sau những bức vẽ cÅ©. Có khi chàng muốn soát ký ức để nhá»› vá» má»™t Ä‘iá»u gì, ví dụ tên má»™t thành phố, ở đó kẻ du khách là chàng đã dừng lại đôi ngày, hay là nhá»› ngày sinh nhật cá»§a má»™t ngưá»i bạn, hay nhá»› má»™t Ä‘iá»u gì đó và trong khi chàng đào bá»›i và lục lá»i má»™t mảng nhá» cá»§a dÄ© vãng như má»™t đống tro tàn, chàng bá»—ng sá»±c nhá»› má»™t Ä‘iá»u hoàn toàn khác hẳn. Má»™t thoáng hÆ¡i thở bao trùm lấy chàng, nhu má»™t làn gió tháng tư, hay như má»™t ngày sương mù tháng chín, chàng ngá»­i thấy má»™t hương thÆ¡m, nếm má»™t mùi vị và cảm thấy những cảm giác dịu dàng âm u ở đâu đây, trên da, trong mắt, trong tim và dần dần Ä‘iá»u đó trở nên rõ rệt vá»›i chàng : phải là vào má»™t ngày nào đó xưa kia, trá»i xanh và ấm hay mát và xám, hay má»™t ngày nào đó, và tinh hoa cá»§a ngày ấy đã được giữ lại trong tim chàng và vẫn còn treo lÆ¡ lá»­ng như má»™t ká»· niệm lá» má» trong tâm tư. Chàng không thể tìm thấy lại được cái ngày mùa xuân hay ngày đông giá ấy trong quá khứ có thật cá»§a chàng, cái ngày mà chàng đã ngá»­i và đã cảm nhận má»™t cách thật rõ rệt, chúng đã không có tên và không có số, có lẽ trong thá»i sinh viên, có lẽ lúc chàng còn nằm trong nôi,
nhưng thoáng hương xưa đã thoảng vá» và chàng cảm thấy trong lòng có Ä‘iá»u gì sống động mà chàng không biết và không thể gá»i tên hay xác định được. Lắm khi chàng có cảm tưởng rằng khả dÄ© cÅ©ng xuyên qua cuá»™c Ä‘á»i hiện tại này những hoài niệm ấy có thể lui vá» chạm mặt vá»›i những quá khứ cá»§a cuá»™c hiện hữu trước đây, mặc dù chàng mỉm cưá»i nghi ngá» vá» Ä‘iá»u đó.

Có lắm Ä‘iá»u Anselm đã tìm thấy được trên các cuá»™c lang thang vô định qua những gỡ thẳm cá»§a ký ức, lắm Ä‘iá»u chàng đã tìm thấy làm cho chàng cảm động và xao xuyến, cÅ©ng có Ä‘iá»u làm chàng kinh hoảng và lo sợ, nhưng có má»™t Ä‘iá»u chàng đã không tìm ra được, đấy là cái tên Iris có ý nghÄ©a gì đối vá»›i
chàng.

Thuở ấy trong cÆ¡n dày vò vì không thể tìm ra được Ä‘iá»u đó, chàng trở vá» thăm lại quê cÅ©, thấy lại những khu rừng và các con đưá»ng, những cầu gá»— và hàng rào, chàng đứng trong khu vưá»n cá»§a thá»i thÆ¡ dại cÅ© và cảm nghe sóng lòng rào rạt, quá khứ bao trùm chàng như giấc má»™ng. Buồn bã và yên lặng
chàng rá»i chốn cÅ© trở vá» phố. Chàng cáo bệnh và Ä‘uổi khách không tiếp má»™t ai.

Nhưng có má»™t ngưá»i tìm đến. Äó là ngưá»i bạn mà chàng đã không gặp nữa từ ngày chàng xin cưới nàng Iris. Ngưá»i ấy đến và thấy Anselm ngồi lếch thếch trong thảo am tẻ ngắt cá»§a chàng.

"Dậy Ä‘i !" Ngưá»i bạn nói, "Iris muốn gặp anh đấy !" Anselm nhổm bật dậy :

"Iris hả ! Chuyện gì xảy ra cho nàng vậy ? Äấy tôi biết mà, biết mà !"

Ngưá»i bạn dục : "", Ä‘i vá»›i tôi, Iris sắp chết, nàng bị bệnh từ lâu rồi".

Hai ngưá»i Ä‘i đến Iris, nàng nằm trong giưá»ng tÄ©nh dưỡng, nhẹ và gầy như má»™t đứa trẻ, và mỉm cưá»i rạng rỡ qua đôi mắt mở lá»›n. Nàng đưa tay trẻ thÆ¡ trắng và mảnh cho Anselm nắm, bàn tay nằm trong tay chàng như má»™t bông hoa, vẻ mặt nàng như đã biến sắc và nói :

"Anselm Æ¡i ! Anh có giận em không ? Em đã đưa cho anh má»™t sứ mệnh rất khó khăn, và em biết anh vẫn trung thành vá»›i nó. Hãy tiếp tục tìm kiếm và hãy Ä‘i con đưá»ng đó cho đến khi anh đến đích. Anh đã nghÄ© là vì em mà Ä‘i con đưá»ng đó, nhưng anh Ä‘i chính cho anh đấy, anh có biết Ä‘iá»u đó không ?"

"Anh linh cảm Ä‘iá»u đó" Anselm nói, "và bây giá» thì anh biết rồi. Äó là má»™t con đưá»ng dài, Iris à và anh đã toan trở gót từ lâu, nhưng anh không còn con đưá»ng lùi nữa. Anh không biết rồi anh sẽ ra sao."

Nàng nhìn thẳng vào đôi mắt buồn rầu cá»§a Anselm, mỉm cưá»i trong sáng và an á»§i, Anselm cúi xuống trên bàn tay má»ng manh và khóc rất lâu đến ná»—i bàn tay nàng đẫm cả nước mắt cá»§a chàng.

"Anh sẽ phải ra sao, nàng nói bằng má»™t giá»ng mÆ¡ hồ như má»™t tia sáng ká»· niệm, anh có phải ra sao, Ä‘iá»u đó anh phải tá»± há»i mình. Trong Ä‘á»i anh, anh đã tìm kiếm nhiá»u rồi. Anh đã tìm kiếm danh vá»ng, hạnh phúc và tri thức và anh đã kiếm em, Iris nhá» bé cá»§a anh. Tất cả Ä‘iá»u đó chỉ là những hình ảnh
đẹp và chúng lìa bá» anh như em phải lìa bá» anh bây giá». Chính em cÅ©ng đã ở trong tâm trạng này. Luôn luôn em đã tìm kiếm và luôn luôn chúng là những hình ảnh đẹp đáng yêu và luôn luôn chúng lại rÆ¡i rụng và héo tàn. Bây giá» em không biết má»™t hình ảnh nào nữa, em không tìm kiếm gì nữa, em Ä‘ang trở vá» quê nhà và chỉ cần bước má»™t bước nữa thôi là em ở trong Quê hương. Anselm Æ¡i, anh cÅ©ng sẽ Ä‘i đến đó và sẽ không còn những vết nhăn trên trán".

Nàng xanh lướt đến ná»—i Anselm kêu lên tuyệt vá»ng : "Iris Æ¡i, hãy đợi má»™t chút đừng vá»™i Ä‘i ngay. Hãy để lại cho anh má»™t dấu gì để em khá»i mất Ä‘i hoàn toàn trong anh !"

Iris gật đầu, nàng đưa tay lấy trong cốc thủy tinh ở bàn bên và đưa cho Anselm một đóa hoa huệ xanh mới chớm nở.

"Anh hãy giữ lấy đóa hoa của em, hoa Iris, và đừng quên em, hãy tìm Iris và rồi anh sẽ đến với em được".

Anselm nức nở đón giữ đóa hoa trong đôi tay và từ giã trong nước mắt. Mấy hôm sau ngưá»i bạn chàng bắn tin, chàng lại đến và giúp bạn trang hoàng quan tài nàng bằng hoa và mang nàng vá» vá»›i đất.

Thế rồi cả cuá»™c Ä‘á»i sụp đổ sau lưng chàng, chàng tưởng không thể nào dệt tiếp được sợi dây vàng kia nữa. Chàng thôi tất cả, rá»i bá» thành phố và sở làm và biệt tích trên thế gian. Äó đây ngưá»i ta thỉnh thoảng thấy chàng có lần xuất hiện nÆ¡i quê cÅ©, đứng tá»±a ngưá»i vào hàng rào khu vưá»n xưa, nhưng
khi má»i ngưá»i há»i đến chàng và nhận lo lắng cho chàng thì chàng lại bá» Ä‘i và biến mất.

Chỉ có hoa huệ tím là vẫn đáng yêu đối vá»›i chàng. Chàng thưá»ng cúi cong ngưá»i trên đóa hoa, bất cứ ở đâu khi thấy hoa và khi chàng đưa mắt nhìn lâu vào đài hoa, thì tá»±a hồ như hương thÆ¡m và linh cảm vá» tất cả những gì quá khứ và vị lai Ä‘ang bay lại gần vá»›i nhau từ cái ná»n hoa màu xanh nhạt ấy,
cho đến khi chàng buồn rầu tiếp tục bá» Ä‘i, bởi vì sá»± toại nguyện vá» Ä‘iá»u chàng muốn biết đã không đến. Nhưng lúc đó chẳng khác gì chàng Ä‘ang rình rập ở má»™t cánh cá»­a hé mở nào đó nghe thấy sá»± bí nhiệm đáng yêu nhất mà chàng tìm kiếm Ä‘ang hô hấp đằng sau cánh cá»­a nhưng khi chàng cho rằng bây giá» và bây giỠđây má»i sá»± phải hiện ra và thành tá»±u trong chàng thì cánh cá»­a đã đóng sập lại và ngá»n gió trần gian lại trải lạnh trên ná»—i cô đơn cá»§a chàng.

Trong giấc mÆ¡ chàng thấy mẹ nói chuyện vá»›i chàng, trong bao năm đằng đẵng chưa bao giá» chàng cảm thấy hình dáng và nét mặt mẹ bây giá» lại gần gÅ©i và rõ rệt đến thế. Iris cÅ©ng hiện ra nói chuyện vá»›i chàng. Khi chàng tỉnh giấc, dư âm vẫn còn vá»ng lại làm cho suốt ngày hôm sau chàng bần thần suy
ngẫm. Chàng không còn có má»™t nÆ¡i cố định nào, Ä‘i lang thang xa lạ trên các miá»n quê, ngá»§ ở các nhà hoang, ngá»§ ở trong rừng, ăn bánh mì hay dâu dại, uống rượu hoặc sương Ä‘á»ng trên các bụi cây, chàng cÅ©ng không biết đến nữa. Äối vá»›i nhiá»u ngưá»i chàng là má»™t thằng Ä‘iên, ngưá»i khác thì cho chàng là
má»™t tên ảo thuật, nhiá»u kẻ hãi sợ chàng, nhiá»u ngưá»i chế nhạo chàng, có lắm ngưá»i lại thương chàng. Chàng há»c những Ä‘iá»u mà không bao giá» chàng có thể : sống chung vá»›i trẻ con và chia xẻ những trò chÆ¡i kỳ lạ cá»§a chúng, như nói chuyện vá»›i má»™t cành cây gãy hay vá»›i má»™t viên đá nhá». Äông và hè lướt qua bên chàng, và chàng thì cứ nhìn vào những đài hoa, vào suối vá»›i hồ.

Äôi khi chàng tá»± nói vá»›i mình : "Hình ảnh, tất cả chỉ là hình ảnh".

Nhưng tận trong thâm tâm chàng đã cảm nhận được má»™t thá»±c thể, thá»±c thể này không phải là hình ảnh mà chàng theo dõi, và đôi khi cái thá»±c thể trong lòng chàng biết lên tiếng nói, giá»ng nói đã là giá»ng nói cá»§a Iris và cá»§a mẹ là niá»m an á»§i và sá»± hy vá»ng.

Có những phép màu xảy đến cho chàng và không làm chàng ngạc nhiên. Và như  thế thuở ấy chàng đội tuyết băng qua má»™t hố thẳm đông giá, nước đá má»c lên cứng bá»™ râu dài. Và trong tuyết trắng bá»—ng có má»™t cây hoa Iris đứng đơn độc chon vót mảnh mai, cây Ä‘ang đâm ra má»™t chồi hoa đẹp lẻ loi, chàng cúi ngưá»i xuống hoa và mỉm cưá»i, bởi vì bấy giá» chàng đã nhận ra Ä‘iá»u mà Iris đã luôn luôn nhắc nhở chàng. Chàng đã nhận ra giấc má»™ng trẻ thÆ¡ cá»§a chàng và thấy con đưá»ng màu xanh nhạt có những đưá»ng gân sáng dẫn vào trong sá»± bí nhiệm và trái tim cá»§a hoa ở giữa những chiếc đũa bằng vàng, và chàng biết rằng đấy đã là nÆ¡i mà chàng tìm kiếm, rằng ở đấy đã là cái bản thể thật sá»± chứ không còn là hình ảnh nữa.

Thế rồi những lá»i nhắn nhá»§ trá»—i lên vang vá»ng trong tim chàng, những giấc mÆ¡ đến dìu chàng Ä‘i và chàng bước vào má»™t túp lá»u, trong đó có nhiá»u trẻ con, chúng đưa sữa cho chàng uống và chàng chÆ¡i đùa vá»›i chúng, chúng kể chàng nghe những câu chuyện và kể rằng, ở trong rừng nÆ¡i những ngưá»i làm than đã xảy ra má»™t phép lạ. Rằng ở đó ngưá»i ta thấy cánh cá»­a các linh hồn mở ra, và cánh cá»­a này chỉ mở từng ngàn năm má»™t mà thôi. Chàng lắng tai nghe và gật đầu biểu đồng tình vá»›i hình ảnh đáng yêu đó, chàng tiếp tục Ä‘i, má»™t con chim hót trước mặt chàng trong bụi liá»…u, giá»ng hót ngá»t ngào hiếm có như giá»ng nàng Iris đã quá cố. Chàng Ä‘i theo chim, con chim cứ tiếp tục bay và nhảy hót mãi mãi, qua ngá»n suối, và Ä‘i sâu vào các khu rừng.

Khi con chim bặt tiếng và Anselm không nghe cÅ©ng không thấy chim đâu nữa thì chàng dừng lại và nhìn quanh mình, chàng thấy mình Ä‘ang đứng trong má»™t thung lÅ©ng sâu trong rừng, má»™t lạch suối chảy nhá» nhẹ dưới những tàng lá cây xanh rá»™ng, ngoài ra toàn thể vạn vật Ä‘á»u yên lặng và đợi chá». Nhưng trong lồng ngá»±c cá»§a chàng tiếng chim vẫn tiếp tục hót bằng má»™t giá»ng yêu thương và thúc dục chàng tiếp tục Ä‘i, cho đến khi chàng đến đứng trước má»™t bức tưá»ng chồng chất những đá và phá»§ đầy rêu, ở giữa bức tưá»ng nứt ra má»™t khe hở chật hẹp dẫn vào bên trong ngá»n núi.

Má»™t ông già Ä‘ang ngồi trước cá»­a hang, đứng dậy khi thấy Anselm Ä‘i đến và la lên : "Hãy lui, ngưá»i kia, hãy lui Ä‘i ! Äây là cánh cá»­a ma, chưa có kẻ nào trở lại khi Ä‘i vào trong".

Anselm ngẩng đầu nhìn vào trong miệng hang, chàng thấy ở đấy má»™t con đưá»ng màu vàng đứng chen nhau, con đưá»ng mòn thoải xuống hướng vá» bên trong như vào trong đài má»™t bông hoa khổng lồ.

Trong lồng ngá»±c tiếng chim hót lảnh lót và Anselm bước qua ngưá»i gác cổng vào sâu trong miệng hang, Ä‘i qua dãy cá»™t vàng vào tận trong cái bí nhiệm màu xanh lÆ¡ cá»§a cốt lõi ná»™i tâm.

Äây chính là Iris, chính là chàng Ä‘ang thâm nhập vào trái tim Iris, và đây chính là đóa hoa huệ kiếm ở trong khu vưá»n cá»§a mẹ, chính trong đài hoa xanh tím cá»§a nó chàng Ä‘ang bước vào lÆ¡ lá»­ng như bay lượn và trong khi chàng yên lặng tiến đến khoảng u minh bằng vàng ấy thì đột nhiên tất cả những ká»· niệm, những tri thức Ä‘á»u hiển hiện má»™t loạt trong chàng, chàng sá» thấy tay mình, bàn tay nhá» và má»m, những tiếng nói yêu đưá»ng vang vá»ng gần gÅ©i và tin cẩn trong tai chàng, và chúng vang vá»ng như thế đó, và những cá»™t vàng óng ánh như thế ấy, y hệt như ngày xưa tất cả đã vang tiếng và chiếu sáng cho chàng trong những mùa xuân cá»§a thá»i thÆ¡ dại.

Giấc má»™ng cá»§a chàng cÅ©ng đã quay vá», giấc má»™ng chàng đã mÆ¡ hồi còn là chú bé con : mÆ¡ rằng chàng Ä‘ang bước xuống đài hoa và sau lưng chàng toàn thể thế giá»›i cá»§a các ảnh tượng Ä‘á»u cùng bước theo, chuồi theo và chìm sâu vào trong sá»± bí nhiệm nằm sau tất cả các kinh hãi.

Nhẹ nhàng Anselm bắt đầu cất tiếng hát, và con đưá»ng chàng Ä‘i êm ái chìm dần vào chốn Quê hương (Heimat).
 

                                                    Hermann Hesse
                                             Bản dịch cá»§a Thái Kim Lan
(1). Schxertlilie : hoa huệ màu tím, thân hình như một cái kiếm. Iris : tên
hoa huệ kiếm - có thể dịch bóng là Huệ tím.
(2). Kapuziner : má»™t loài thảo hoa có màu Ä‘á».
(3). Goldlack : một loài hoa chữ thập màu vàng - tạm dịch "Hoàng thập"


[ Trở VỠ ]