Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ] [Trang Chủ ]
Iris - Huệ tÃm
Hermann Hesse
Bản dịch cá»§a Thái Kim LanH. Hesse sinh ngà y 2.7.1887 tại Calw/Wuerttemberg. Sau khi theo há»c nhiá»u năm ở trưá»ng Cổ ngữ ở Goeppingen ông tham giakhóa giảng vá» thần há»c tin là nh và o năm 1891 ở tu viện MAULBRONN và muốn trở thà nh nhà thần há»c. Nhưng đến năm 1892ông rá»i bá» tu viện và là m nhiá»u nghá» khác nhau. Trong lúc hà nhnghá» bán sách và sưu tầm Cổ thư ông đã tìm kiếm rất nhiá»u tà i liệu căn bản cho công cuá»™c sáng tác văn chương cá»§a ông. Từ năm1912, ông dừng lại Thụy SÄ©. năm 1919, cư ngụ thá»±c thụ ởMONTAGOLA cạnh hồ LUGAN và mất năm 1962.
Tác phẩm cá»§a ông: Peter Camenzind (1904), Steppenwolf (1927),NarziB und Goldmund (1930, nhà xuất bản Fisher 450),Shiddharta (1922), Das Glasperlenspiel (1943, nhà xuất bản Fischer 842). Năm 1946, Hesse được giải thưởng Nobel vá» vănhá»c và giải thưởng Goethe cá»§a Thà nh phố Frankfurt. Năm 1955, Ông được há»™i các nhà sách tại Äức trao tặng giải thưởng hòa bình.
Iris là má»™t trong những truyện cổ tÃch viết theo lối má»›i cá»§a H.Hesse, xuất bản lần đầu tiên năm 1946 tại Thụy SÄ© trong táºp truyện cổ tÃch mang tên "Maerchen".
Trong mùa xuân cá»§a thá»i thÆ¡ dại Anselm thưá»ng thÆ¡ thẩn chạy khắp khu vưá»n xanh lá cây. Cáºu bé yêu đặc biệt má»™t loà i hoa trong các hoa cá»§a mẹ : Hoa Huệ Kiếm (1). Cáºu thưá»ng áp má mình và o những chiếc lá dà i mà u xanh cá»§a hoa, tẩn mẩn ấn những ngón tay và o đầu ngá»n lá nhá»n, hoặc vừa ngá»i, vừa hÃt nụ hoa lá»›n đẹp huyá»n diệu kia và nhìn lâu, rất lâu, và o táºn trong đóa hoa. - đó vươn lên từ cái ná»n hoa mà u xanh tÃm nhạt những ngón tay mà u và ng xếp thà nh hà ng dà i, giữa những búp măng và ng ấy hun hút má»™t ngõ sáng Ä‘i sâu và o đà i hoa, và sâu hÆ¡n nữa và o táºn trong cái bà nhiệm xa xôi có mà u xanh da trá»i cá»§a nụ hoa ấy. Cáºu bé yêu say mê nụ hoa, thưá»ng trố mắt nhìn rất lâu và o trong hoa để thấy những thà nh phần mà u và ng thanh tao ấy khi thì giống như má»™t hà ng rà o bằng và ng ở vưá»n thượng uyển, khi thì giống như má»™t lối Ä‘i thông thưá»ng có hai hà ng cây mÆ¡ má»™ng đẹp đẽ viá»n quanh - những hà ng cây huyá»n ảo không bị gió lay động và ở giữa chúng, có con đưá»ng đầy bà ẩn sáng
sá»§a và được viá»n đắp bằng những đưá»ng gân má» nhạt má»m mại và linh động chạy dà i và o trong ná»™i tâm cá»§a hoa. Vòm hoa tá»a rá»™ng má»™t cách dị kỳ, lùi và o bên trong, con đưá»ng giữa hai hà ng cây bằng và ng mất hút vô táºn trong yết hầu không tưởng tượng ra được cá»§a hoa, trên con đưá»ng ấy những vòm tÃm nhạt uốn mình xuống má»™t cách đế vương và chiếu những bóng Ä‘en má»ng manh kỳ ảo trên má»™t sá»± mầu nhiệm yên lặng và đợi chá» . Anselm biết đây là miệng hoa, biết là tim và ý nghÄ© cá»§a hoa cư ngụ sau những Ä‘iểm và ng lá»™ng lẫy trong chốn yết hầu xanh thẫm ấy, biết là hÆ¡i thở và những giấc mÆ¡ cá»§a hoa thoát ra và đi và o trên con đưá»ng vân xinh xắn, sáng sá»§a và trong suốt ấy.Bên cạnh đóa hoa lá»›n còn có những búp hoa nhá» hÆ¡n còn chưa hé nở, đứng trên những cuống hoa má»nh nước chắc cứng trong má»™t cái đà i nhá» có da mà u xanh nâu, từ đó búp hoa non ná»›t chổi lên yên lặng và kÃn đáo nhưng đầy sức lá»±c, được bá»c kÃn trong mà u xanh sáng và mà u tÃm nhạt, ở đằng đầu đã ló ra mà u tÃm thẫm trẻ măng được cuốn tròn chắc nịch và dịu dà ng vá»›i má»™t chút mÅ©i nhá»n xinh xắn cá»§a hoa. Ngay cả trên những lá búp non quấn chặt nà y cÅ©ng đủ có những đưá»ng gân và trăm ngà n đưá»ng nét nhìn để ngắm rồi.
Má»—i buổi sáng khi cáºu bé trở lại vưá»n từ căn nhà , từ giấc ngá»§, từ cÆ¡n mÆ¡, từ những thế giá»›i xa lạ ở trong cÆ¡n mÆ¡ ngá»§, khu vưá»n vẫn đứng đó không mất, luôn luôn má»›i y nguyên và chỠđợi cáºu. Rồi ở nÆ¡i mà hôm qua cái mÅ©i búp hoa cứng nhá»n mà u xanh lÆ¡ cuốn tròn trong vá» xanh còn đứng bất động, nÆ¡i đó bây giỠđã lững lá» má»™t cánh non má»ng và xanh như khà trá»i, như má»™t cái lưỡi và như má»™t cái môi, Ä‘ang sá» soạn tìm kiếm hình dáng và nét cong mà cánh hoa đã mÆ¡ ước từ lâu, và ở nÆ¡i táºn cùng nhất, nÆ¡i mà nụ hoa còn Ä‘ang âm thầm tranh đấu để thoát ra khá»i bức mà n lá xanh quấn quanh mình, nÆ¡i đấy ngưá»i ta đã thấy lá» má» những cánh má»ng thanh tao mà u và ng, con đưá»ng đầy gân sáng rỡ và vá»±c thẳm linh hồn xa xăm đầy hương thÆ¡m cá»§a nụ hoa rồi. Có lẽ và o trưa, có lẽ xế chiá»u, hoa hé nở, căng tấm mà n lụa xanh trên khu rừng mÆ¡ má»™ng bằng và ng và những giấc mÆ¡ đầu tiên, những ý nghÄ© và lá»i ca xuất hiện thầm lặng từ hố thẳm đầy ảo thuáºt kia để bắt đầu hút thở khà trá»i.
Rồi có má»™t ngà y, và ngà y hôm ấy đầy cả hoa hình chuông mà u xanh đứng chụm nhau trong cá». Rồi lại có má»™t ngà y, và ngà y hôm ấy bá»—ng nhiên âm vang tiếng lạ và hương thÆ¡m má»›i ở trong vưá»n, trên đám cỠđượm thắm mặt trá»i phất phÆ¡ những đóa trà mi má»m mại và đỠthắm. Rồi lại có má»™t ngà y, và ngà y hôm ấy không còn đóa hoa Huệ nà o ở trong vưá»n nữa. Chúng đã ra Ä‘i, không còn con đưá»ng nhá» viá»n và ng nà o nữa dẫn dắt má»™t cách dịu dà ng và o những bà máºt thÆ¡m ngát. Những ngá»n lá cứng ngắt đứng trÆ¡ xa lạ và lạnh lùng. Nhưng may sao đâu đó ở các bụi cây bắt đầu chÃn má»ng và từng đà n bươm bướm má»›i dáºp dìu đùa cợt trên những ngôi sao. Những con bướm nâu đỠcó lưng óng ánh xà cừ,
những con bướm nắc nẻ nhá»™n nhịp ồn à o Ä‘áºp những cánh trong như thá»§y tinh.Anselm nói chuyện vá»›i bướm, vá»›i những viên sá»i trong vưá»n, đánh bạn vá»›i bá» rầy và chim sáo. Những con chim kể cho cáºu nghe chuyện loà i chim, các cây dương xỉ chỉ cho cáºu má»™t cách kÃn đáo hạt giống nâu đã được góp lại ở dưới mái những ngá»n lá khổng lồ, những mảnh chai xanh thá»§y tinh hứng lấy cho cáºu tia sáng mặt trá»i và trở thà nh lâu đà i, vưá»n thượng uyển và các kho tà ng chói lá»i. Khi hoa Huệ tà n rồi thì hoa Kapuziner (2) lại nở, khi đóa trà mi héo hắt thì những chùm dâu sặc sỡ đã đượm mà u nâu. Tất cả Ä‘á»u đổi thay, tất cả luôn luôn ở đó, và luôn luôn lìa xa, biến mất rồi khoảnh khắc lại trở
vá». Ngay cả những ngà y hãi hùng bất thưá»ng, khi ngá»n gió lạnh lùng rÃt ầm Ä© trong ngá»n cây thông và đám lá úa đùa xà o xạc má»™t cách tái tê và tà n lụi khắp nÆ¡i trong khu vưá»n, những ngà y ấy vẫn còn mang đến cho cáºu má»™t bà i ca, má»™t nhịp sống, má»™t câu chuyện cho đến khi tất cả Ä‘á»u sụp xuống, tuyết rÆ¡i trước cá»a sổ và khu rừng dừa má»c lên nÆ¡i cá»a kÃnh, khi các thiên thần bay cùng vá»›i tiếng chuông bạc suốt cả buổi chiá»u và hà nh lang cùng ná»n nhà thÆ¡m ngát mùi trái cây phÆ¡i khô. Không bao giá» tình bạn hữu và niá»m tin cẩn lại phụt tắt ở trong thế giá»›i tốt là nh nà y, và khi có lần như má»™t ngẫu nhiên
những chùm hoa tuyết lại xuất hiện sáng rỡ bên cạnh đám lá trưá»ng xuân đằng (Efeu) Ä‘en sì, khi những chú chim đầu tiên bay vút lên khoảng cao xanh má»›i mẻ, thì tuồng như má»i váºt vẫn luôn luôn còn đó, đứng đó tá»± bao giá». Cho đến má»™t hôm, má»™t búp non mà u tÃm nhạt lấp ló từ những chồi ngá»c cá»§a hoa Huệ tÃm nhìn ra, không chá» không đợi mà vẫn luôn luôn đúng hẹn và đúng như đã ước mÆ¡.Tất cả Ä‘á»u đẹp đẽ và Anselm mừng đón tất cả đầy thân thiết, tin cẩn, nhưng giây phút lá»›n lao nhất cá»§a phép mầu nhiệm và ân huệ má»—i năm đối vá»›i cáºu bé vẫn là đóa Huệ kiếm đầu tiên. ChÃnh ở trong đà i hoa ấy má»™t lần nà o đó, trong giấc mÆ¡ trẻ thÆ¡ xa xưa nhất, lần đầu tiên trong Ä‘á»i cáºu đã Ä‘á»c được
trong quyển sách cá»§a phép nhiệm mầu - hương thÆ¡m và mà u xanh rung rinh muôn vẻ cá»§a hoa đối vá»›i cáºu đã là lá»i má»i gá»i và chìa khóa cá»§a Sáng Tạo. Và như thế hoa huệ tÃm cùng vá»›i cáºu đã Ä‘i qua những năm dà i trong trắng ngây thÆ¡, cứ má»—i mùa hè má»›i, hoa không những má»›i nguyên mà lại cà ng tăng vẻ bà máºt và dá»… cảm hÆ¡n. Những hoa khác cÅ©ng có miệng, cÅ©ng gá»i hương và ý tưởng cho gió
chuyá»n Ä‘i, cÅ©ng quyến rÅ© ong và bá» rầy và o trong phòng the nhá» bé ngá»t ngà o cá»§a chúng. Nhưng đối vá»›i cáºu bé, đóa huệ tÃm vẫn đáng yêu hÆ¡n và quan trá»ng hÆ¡n tất cả các thứ hoa khác nhiá»u. Vá»›i cáºu, hoa là biểu tượng, là tấm gương cho tất cả những gì đáng được suy ngẫm, cho những gì tuyệt vá»i tuyệt tác. Khi cáºu cúi nhìn và o đà i hoa, theo dõi say sưa bằng ý tưởng, con đưá»ng nhá» mÆ¡ má»™ng trong sáng kia và gặp gỡ lòng hoa còn u minh giữa những khóm cây mà u và ng kỳ ảo, tâm hồn cáºu đã nhìn chÆ¡i và o chốn "nháºp môn", nÆ¡i mà má»i xuất hiện Ä‘á»u trở thà nh bà nhiệm và má»i sá»± "Thấy" Ä‘á»u trở nên linh cảm. Lắm đêm cáºu bé đã mÆ¡ nhiá»u lần vá» cái đà i hoa đó, mÆ¡ thấy đà i hoa mở rá»™ng vô cùng ở trước mình như đôi cánh cá»a cá»§a thiên đưá»ng, mÆ¡ thấy mình cưỡi ngá»±a hay ngồi trên thiên nga bay và o trong đó và cả thế giá»›i cÅ©ng theo cáºu ta nhẹ nhà ng phi, bay trượt như bị thu hút bằng ảo thuáºt và o trong yết hầu mỹ miá»u cá»§a hoa, và o sâu và chuồi xuống dưới, ở đó má»i sá»± chỠđợi Ä‘á»u được Ä‘á»n đáp và má»i linh cảm Ä‘á»u trở thà nh chân lý.Má»—i sá»± xuất hiện ở trên địa cầu là má»™t biểu tượng và má»—i biểu tượng là má»™t cánh cá»a mở ngõ cho linh hồn sẵn sà ng Ä‘i và o ná»™i tâm cá»§a thế giá»›i, nÆ¡i mà tha nhân cùng vá»›i tôi vÄ©nh viá»…n là má»™t. Má»—i ngưá»i trong Ä‘á»i mình Ä‘á»u đã gặp gỡ đâu đây trên đưá»ng Ä‘i cánh cá»a mở ngỠđó, má»—i ngưá»i đã có má»™t lúc nà o
đấy bắt chợp được ý nghÄ© rằng tất cả những Ä‘iá»u mắt thấy tai nghe Ä‘á»u là biểu tượng, sau biểu tượng nà y hiển hiện cõi tâm linh và đá»i sống vÄ©ng cá»u. Nhưng Ãt ngưá»i đã Ä‘i qua cánh cá»a mở đó và chịu đánh đổi vẻ đẹp bên ngoà i để lấy cái thá»±c chất ná»™i tâm còn lá» má» trong tâm khảm.Äối vá»›i cáºu bé Anselm thì đóa hoa tÃm xanh lÆ¡ kia xuất hiện như má»™t câu há»i câm nÃn và thao thức mà tâm hồn cáºu mÆ¡ hồ sục soạn trong nguồn suối trá»±c giác má»™t câu giải đáp thÃch ứng. Nhưng rồi nét muôn mà u muôn vẻ đáng yêu cá»§a vạn váºt lại lôi kéo cáºu Ä‘i nÆ¡i khác, và o những cuá»™c tỉtê hay đùa giỡn
vá»›i cá» và đá sá»i, vá»›i cá» dại bụi cây, vá»›i côn trùng và vá»›i tất cả tình bằng hữu cá»§a thế giá»›i bé nhá» cá»§a cáºu, lắm khi cáºu đắm mình ngắm nghÃa, quan sát chÃnh bản thân mình, giao trá»n tâm tư và o những Ä‘iá»u khác lạ cá»§a thân thể, nhắm mắt nghe những cảm xúc kỳ lạ, những kÃch thÃch và tưởng tượng trong cổ
và mồm má»—i khi nuốt, hoặc khi hát hay thở, cảm thông được ngay cả con đưá»ng và lối và o, nÆ¡i mà linh hồn thông thưá»ng vá»›i linh hồn. Cáºu quan sát má»™t cách ngạc nhiên những hình mà u đầy ý nghÄ©a thưá»ng xuất hiện trong bóng tối đỠbầm khi cáºu nhắm nghiá»n đôi mắt lại, những dấu vết và các vòng bán
nguyệt mà u xanh lÆ¡ hoặc đỠthẫm có những đưá»ng nét sáng trong chen và o giữa. Äôi khi Anselm lại cảm nháºn vá»›i ná»—i xúc động vừa vui vừa kinh hãi sá»± liên hệ muôn vẻ giữa thị giác và thÃnh quan, giữa khứu giác và vị giác và cảm nghe trong má»™t khoảnh khắc đẹp ngắn ngá»§i thanh âm, lá»i và các vần chữ
thân thuá»™c vá»›i nhau và đồng loại vá»›i mà u đỠvà xanh, vá»›i cứng và má»m, hoặc cáºu ta kinh ngạc khi ngá»i má»™t ngá»n rau hay má»™t rá»… cây xanh được bóc ra, hương và vị sao mà gần gÅ©i nhau lạ thưá»ng đến thế, lắm lúc chúng lại tan hòa và o nhau và trở thà nh duy nhất má»™t cách kỳ diệu.Tất cả má»i trẻ thÆ¡ Ä‘á»u cảm thấy như váºy dù cho cưá»ng độ nhạy cảm khác biệt nhau. - rất nhiá»u trẻ thÆ¡, những lắng nghe, những khám phá đó thưá»ng biến mất Ä‘i như chẳng bao giá» hiện hữu, trước khi đứa trẻ có thể Ä‘á»c được những vần chữ đầu tiên. NÆ¡i những trẻ thÆ¡ khác vẻ bà nhiệm cá»§a tuổi thÆ¡ vẫn còn
lẩn quẩn rất gần và chúng vẫn còn mang theo dư âm cá»§a nó cho đến lúc tóc nhuá»™m mà u sương và trong những ngà y muá»™n mà ng mệt má»i cá»§a cuá»™c Ä‘á»i. Tất cả má»i trẻ thÆ¡, bao lâu chúng còn ở trong sá»± bà máºt cá»§a cuá»™c sống, Ä‘á»u báºn tâm vá»›i má»™t Ä‘iá»u quan trá»ng duy nhất : vá»›i chÃnh mình và vá»›i má»i tương quan đầy bà ẩn giữa con ngưá»i mình và thế giá»›i bao quanh. Kẻ Ä‘i tìm và nhà hiá»n triết thưá»ng quay vá» những mối báºn tâm nà y sau những năm chÃn mùi suy tư, còn phần đông thì quên lãng và rá»i bá» rất sá»›m thế giá»›i ná»™i tâm cá»§a Ä‘iá»u trá»ng đại tháºt sá»± kia vÄ©nh viá»…n để suốt Ä‘á»i lang thang trong những sai lầm há»—n tạp đầy những lo âu, ước muốn và mục Ä‘Ãch, trong đó không có cái gì hiện hữu trong ná»™i tâm sâu kÃn cá»§a há», trong đó không có cái gì có thể dẫn dắt há» tìm đến cõi lòng sâu xa nhất và trở lại quê nhà được.Như thế những mùa hè và mùa thu trẻ dại cá»§a Anselm cứ đến dịu dà ng và đi nhẹ nhà ng, cứ thế luân lưu hoa tuyết chuông, hoa tÃm, hoa hoà ng tháºp(3), hoa huệ, hoa hồng, hoa xanh thẩm nở rồi tà n, rồi lại nở, vẫn đẹp đẽ và phong phú như tá»± bao giá». Anselm sống vá»›i hoa, chim và hoa tâm sá»± vá»›i cáºu, cây và suối lắng nghe cáºu, và cáºu thưá»ng Ä‘em những vần chữ táºp viết đầu tiên, những âu lo bằng hữu đầu tiên giải tá» vá»›i khu vưá»n, vá»›i mẹ, vá»›i những viên đá sặc sỡ ở bồn hoa.
Nhưng có má»™t lần mùa xuân đến nhưng mùa xuân lại không rá»™n rã và đượm mùi như tất cả mùa xuân trước đây, chim sáo cÅ©ng hót véo von nhưng lá»i ca không phải là là bà i hát cÅ©, hoa huệ tÃm cÅ©ng nở nhưng không còn những giấc mÆ¡, những hình dáng thần thoại, ẩn hiện và o ra trên con đưá»ng viá»n và ng cá»§a đà i hoa nữa. Những trái dâu đỠvẫn tươi cưá»i núp sau đám lá xanh và bươm bướm vẫn bay rá»™n rà ng lấp lánh trên những già n hoa cao, nhưng tất cả không còn như trước nữa và cáºu bé báºn tâm vá»›i những chuyện khác, ngay vá»›i mẹ cáºu ta cÅ©ng đã nhiá»u lần gây gổ rồi. ChÃnh cáºu cÅ©ng không hiểu duyên cá»› tại sao có Ä‘iá»u gì là m cáºu Ä‘au đớn trong lòng, tại sao có má»™t Ä‘iá»u gì đấy luôn luôn quấy rầy cáºu. Chỉ biết là thế giá»›i đã đổi thay, tình bằng hữu từ trước đến nay đã rá»i rụng và để lại cáºu trá» trá»i má»™t mình.
Và như thế má»™t năm trôi qua, rồi má»™t năm nữa, Anselm không còn là má»™t chú bé con, những viên sá»i sặc sỡ ở bồn hoa trở nên buồn nản, những đóa hoa đã như thà nh câm và những con bá» rầy bị cáºu lấy kim xâu bá» và o há»™p đồ chÆ¡i : linh hồn cáºu Ä‘ang bước và o con đưá»ng vòng dà i và chông gai. Những cố tri đã bị chà đạp và héo hắt Ä‘i rồi.
Chà ng trẻ tuổi vá»™i vã lăn xả và o Ä‘á»i, cuá»™c Ä‘á»i như má»›i bắt đầu từ đây. Äã qua rồi và chìm trong quên lãng là cái thế giá»›i biểu tượng ngà y xưa, những ước mÆ¡ má»›i mẻ và những con đưá»ng má»›i lạ quyến rÅ© cáºu Ä‘i xa. Có chăng là má»™t chút măng trẻ còn thoang thoảng như má»™t hương thÆ¡m trong tia nhìn xanh vÃ
phất phÆ¡ trong má»› tóc má»m mại cá»§a chà ng, nhưng chà ng không thÃch Ä‘iá»u đó nhất là khi được nhắc nhở đến. Chà ng cắt tóc ngắn Ä‘i và sá»a tia nhìn cho có vẻ bạo tợn và sà nh sá»i hÆ¡n lên. Chà ng gây vÅ© bão trong những năm đầy chỠđợi và lo âu. Khi là má»™t ngưá»i há»c trò và bạn tốt, khi thì trÆ¡ trá»i và rụt rè, khi thì vùi đầu trong vở đến khuya, khi thì Ä‘iên cuồng ồn à o trong những quán rượu. Chà ng phải rá»i quê nhà và chỉ gặp lại quê cÅ© trong những lần hiếm hoi vá» thăm nhà ngắn ngá»§i, vá» nhà vá»›i mẹ, chà ng bây giá» là má»™t chà ng trai đã đổi thay, trưởng thà nh, ăn diện thanh lịch. Chà ng thưá»ng mang theo bạn bè, mang theo sách vở, luôn luôn những thứ khác lạ và khi chà ng Ä‘i qua khu vưá»n cÅ©, khu vưá»n thu lại bé nhá» và bặt tiếng trước tia nhìn lÆ¡ đãng cá»§a chà ng. Không bao giá» nữa chà ng nhìn thấy những câu chuyện ở những đưá»ng gân sặc sỡ cá»§a các viên sá»i và lá cây. Không bao giá» nữa chà ng nhìn ra thượng đế và vÄ©nh cá»u cư ngụ nÆ¡i vẻ bà máºt cá»§a đóa hoa huệ tÃm.Anselm đã là há»c trò và sinh viên, chà ng trở vá» quê vá»›i mÅ© đỠrồi mÅ© xanh, vá»›i má»™t và nh râu mép lÆ¡ thÆ¡ và rồi vá»›i má»™t bá»™ râu. Chà ng mang sách ngoại ngữ vá» và có lần má»™t con chó và trong cặp da treo ở ngá»±c chà ng, khi thì đầy nắp những bà i thÆ¡ má»›i viết, khi thì mấy tá» giấy chép những danh ngôn xưa,
khi thì những tranh há»a và thư từ cá»§a những cô gái đẹp. Chà ng trở vá» quê sau má»™t thá»i gian sống ở ngoại quốc và lênh đếnh trên má»™t chiếc tà u lá»›n ở biển cả. Chà ng trở vá» và trở thà nh má»™t há»c giả trẻ, mang mÅ© Ä‘en và bao tay mà u sẫm, những ngưá»i láng giá»ng cÅ© ngả mÅ© khi gặp chà ng và gá»i chà ng "Ông Giáo Sư" dù chà ng chưa phải là giáo sư. Chà ng trở vá» và mặc áo tang, Ä‘i lặng lẽ nghiêm trang sau chiếc xe tang nÆ¡i mẹ già chà ng yên ngá»§ trong chiếc quan tà i kết hoa. Và từ đó chà ng trở vá» cà ng hiếm hoi hÆ¡n.Bấy giá» Anselm sống ở đô thị, dạy sinh viên và được xem là má»™t há»c giả nổi tiếng. Chà ng sống cÅ©ng giống má»i ngưá»i trên thế gian, cÅ©ng Ä‘i, cÅ©ng dạo chÆ¡i, cÅ©ng ngồi, cÅ©ng đứng, trong y phục trang nhã, nghiêm nghị hay thân máºt vá»›i đôi mắt nhanh nhẹn và đôi khi hÆ¡i mệt má»i : Chà ng đã là má»™t nhân
váºt và má»™t nhà nghiên cứu, đúng như chà ng đã mong muốn. Lúc bấy giá» tình trạng cá»§a chà ng tương tá»± như những năm cuối cá»§a thá»i trẻ thÆ¡. Chà ng bá»—ng thấy những năm trôi nhanh sau lưng mình và chà ng vẫn đứng trÆ¡ trá»i kỳ cục và không thá»a mãn ở thế gian, cái thế gian mà chà ng đã luôn luôn mải mê
theo Ä‘uổi. Chà ng nháºn thấy là m giáo sư cÅ©ng không phải là hạnh phúc tháºt sá»±, được dân chúng, sinh viên chà o đón kÃnh trá»ng cÅ©ng không phải là má»™t hứng thú sung mãn. Tất cả Ä‘iá»u đó Ä‘á»u tà n úa và biến thà nh cát bụi, hạnh phúc thì thấy xa vá»i ở trong tương lai và con đưá»ng Ä‘i đến đó xem ra nóng
ná»±c, bụi báºm và tầm thưá»ng.Trong khoảng thá»i gian nà y, Anselm thưá»ng hay đến chÆ¡i nhà má»™t ngưá»i bạn có cô em thu hút chà ng. Bây giá» chà ng không chạy theo dá»… dà ng má»™t khuôn mặt đẹp nữa, Ä‘iá»u đó cÅ©ng đã đổi khác, chà ng cảm thấy rằng hạnh phúc phải đến vá»›i chà ng má»™t cách đặc biệt hÆ¡n và không thể nằm ở sau má»—i cánh cá»a được. Chà ng rất thÃch cô em gái bạn và đôi khi chà ng tưởng yêu nà ng tháºt tình. Nhưng nà ng là má»™t cô gái đặc biệt, má»—i bước Ä‘i, má»—i lá»i nói cá»§a nà ng Ä‘á»u được tô Ä‘iểm má»™t vẻ riêng và không phải luôn luôn dá»… dà ng để đến vá»›i nà ng cÅ©ng như để bắt đúng nhịp vá»›i nà ng. Anselm thưá»ng cãi vã vá»›i chÃnh mình vá» cô bạn gái, má»—i chiá»u lúc chà ng Ä‘i Ä‘i lại lại má»™t mình trong căn nhà cô đơn và nghiá»n ngẫm nghe tiếng bước chân cá»§a mình vang trong phòng, lòng ngổn ngang những ý nghÄ© - nà ng lá»›n tuổi hÆ¡n chà ng để là m vợ như chà ng muốn. Nà ng rất kỳ cục và chắc sẽ rất khó khăn nếu cùng má»™t lúc sống vá»›i nà ng đồng thá»i lại muốn theo Ä‘uổi tham vá»ng cá»§a mình bởi vì nà ng không bao giá» muốn nghe nói đến chữ tham vá»ng. Nà ng không khá»e mạnh lắm và không thể chịu đựng khách khứa, tiệc tùng. Nà ng thÃch nhất sống vá»›i hoa, âm nhạc, vá»›i má»™t quyển sách bên mình trong sá»± yên tÄ©nh cô đơn, trong sá»± chỠđợi xem ai có đến vá»›i nà ng không và để mặc thế giá»›i trôi xuôi. Äôi khi nà ng rất má»ng manh và dá»… cảm đến ná»—i những gì xa lạ Ä‘á»u là m cho nà ng Ä‘au đớn và dá»… khóc. Rồi sau đó nà ng lại rá»±c rỡ má»™t cách trầm tÄ©nh và thanh thoát trong má»™t thứ hạnh phúc riêng lẻ và những ai thấy Ä‘iá»u đó Ä‘á»u cảm thấy rằng tháºt là khó để trao tặng cho ngưá»i đà n bà đẹp hiếm có nà y má»™t Ä‘iá»u gì cÅ©ng như để có má»™t ý nghÄ©a nà o đó đối vá»›i nà ng. Anselm thưá»ng tin rằng nà ng yêu chà ng, đôi khi chà ng thấy là tuồng như nà ng chẳng yêu ai mà chỉ dịu dà ng và thân máºt vá»›i tất cả và không theo dõi má»™t thứ gì ở thế gian ngoà i sá»± được yên tÄ©nh. Còn chà ng, thì lại muốn đòi há»i ở Ä‘á»i sống má»™t thứ khác nữa và nếu như chà ng lấy vợ thì Ä‘á»i sống và tiếng rá»™n rã, sá»± hiếu khách phải có ở trong nhà má»›i được.
Má»™t lần chà ng nói vá»›i nà ng : "Iris, Iris thân yêu, nếu thế giá»›i được an bà i khác Ä‘i, nếu không có gì khác ngoà i thế giá»›i đẹp đẽ và dịu dà ng vá»›i hoa, tư tưởng và âm nhạc cá»§a em, thì tôi sẽ không ao ước gì hÆ¡n là được sống suốt Ä‘á»i bên em, nghe em kể chuyện và sống cùng em trong tư tưởng. Riêng tên cá»§a em thôi cÅ©ng đủ là m cho tôi dá»… chịu, Iris là má»™t tên tuyệt diệu, tôi không biết là tên đó nhắc nhở cho tôi má»™t Ä‘iá»u gì."
Iris đáp : "Anh biết là hoa huệ tÃm và và ng mang tên Iris chứ ?"
"Vâng, chà ng kêu lên trong cảm giác lo sợ, tôi biết chứ và điá»u đó cÅ©ng đã đẹp rồi. Nhưng má»—i khi tôi nói tên em thì tuồng như tên em muốn nhắc cho tôi má»™t Ä‘iá»u, tôi không biết là điá»u gì, hình như nó gắn liá»n vá»›i ká»· niệm sâu xa và trá»ng đại đối vá»›i tôi, nhưng tôi không biết và không tìm ra được Ä‘iá»u đó là gì."
Iris mỉm cưá»i vá»›i chà ng trai, trong lúc chà ng ta đứng trÆ¡ ra đó và lấy tay chùi trán.
"Má»—i lần em Ä‘á»u cảm thấy như thế, nà ng nói bằng giá»ng nhẹ như chim, khi em ngá»i má»™t bông hoa. Má»—i lần tim em Ä‘á»u cho rằng gắn liá»n vá»›i hương thÆ¡m kia đã luôn luôn có má»™t ká»· váºt để nhá»› đến, má»™t cái gì đẹp và quý báu tuyệt trần, ká»· váºt đó trước đây là cá»§a em và bị đánh mất Ä‘i. Vá»›i âm nhạc và đôi
khi vá»›i thÆ¡ văn cÅ©ng thế, ở đó đột nhiên lóe sáng má»™t váºt gì trong chá»›p mắt, và như ngưá»i ta thấy lại được quê hương đã mất bá»—ng nhiên hiện ra trong thung lÅ©ng dưới chân mình và rồi giây phút đó biến mất Ä‘i và bị quên lãng. Anselm thân mến ! Em tin rằng chúng ta hiện hữu ở trên quả đất nà y có ý nghÄ©a ấy cho sá»± hồi tưởng, tìm kiếm và lắng nghe những hình dáng mà u sắc âm thanh đã mất, và quê hương tháºt sá»± cá»§a chúng ta chÃnh là ở đà ng sau đó"."Em nói hay quá ! Anselm nói mÆ¡n và cảm thấy trong lồng ngá»±c nhói lên má»™t rung động gần như Ä‘au đớn, tuồng như có má»™t cây kim chỉ nam dấu kÃn báºt chỉ má»™t cách nhất định và o mục tiêu xa xăm nà o đó cá»§a chà ng. Mục tiêu nà y hoà n toà n khác vá»›i mục tiêu mà chà ng nhắm cho Ä‘á»i chà ng và điá»u đó là m Ä‘au. Chà ng tá»± há»i mình có nên phung phà cả cuá»™c Ä‘á»i trong những giấc má»™ng vá»›i những chuyện thần thoại đẹp đẽ kia không.
Bẵng Ä‘i má»™t dạo bá»—ng có má»™t hôm Anselm trở vá» từ má»™t cuá»™c viá»…n du cô đơn, thấy gian phòng trống trải chà o đón mình má»™t cách lạnh lẽo và ngá»™t ngạt, chà ng liá»n Ä‘i đến thăm bạn và nghÄ© sẽ cầu nà ng Iris xinh đẹp là m vợ.
Chà ng nói vá»›i nà ng : "Iris Æ¡i ! Tôi không muốn tiếp tục sống như thế nà y nữa. Em luôn là ngưá»i bạn tốt vá»›i tôi, tôi phải nói vá»›i em tất cả. Tôi phải có vợ, nếu không thì cuá»™c sống sẽ trống rá»—ng và vô nghÄ©a và tôi có thể ao ước má»™t ngưá»i vợ nà o khác hÆ¡n là em, đóa hoa yêu quý ? Em có bằng lòng không hở Iris ? Em sẽ có các thứ hoa nhiá»u như có thể tìm được trên thế gian, em sẽ có má»™t khu vưá»n đẹp nhất thế gian. Em có muốn đến vá»›i tôi không ?"
Iris nhìn rất lâu và yên lặng và o mắt chà ng, nà ng không mỉm cưá»i và không đỠmặt, rồi trả lá»i bằng má»™t giá»ng chắc chắn :
"Anselm à , em không ngạc nhiên vá» câu há»i cá»§a anh, em yêu anh dù không bao giá» nghÄ© là em sẽ trở thà nh vợ anh. Nhưng mà xem đây, ngưá»i bạn cá»§a em, em sẽ có những đòi há»i to lá»›n cho kẻ nà o muốn lấy em là m vợ. Em sẽ có những đòi há»i lá»›n hÆ¡n những ngưá»i đà n bà khác. Anh đã muốn hiến dâng cho em nhiá»u hoa và có ý tốt vá»›i em. Nhưng em có thể sống không có hoa và không có âm nhạc, em có thể là m Ä‘iá»u đó và nhịn nhiá»u thứ khác nếu cần phải như thế. Chỉ có má»™t Ä‘iá»u em không thể và không muốn thiếu Ä‘i : đấy là em không thể sống má»™t ngà y mà âm nhạc trong con tim cá»§a em không phải là điá»u chÃnh yếu. Nếu em sống vá»›i má»™t ngưá»i chồng thì ngưá»i đó phải là kẻ có âm nhạc trong ná»™i tâm hòa hợp tốt đẹp và thanh thoát vá»›i tiết tấu âm thanh cá»§a em, và hÆ¡n nữa âm nhạc cá»§a ngưá»i ấy phải là ước muốn duy nhất cá»§a Ä‘á»i chà ng. Anh có thể là m được như váºy không hỡi bạn cá»§a em ? Có lẽ rồi anh sẽ không được nổi tiếng và có danh vá»ng nữa, nhà cá»§a anh sẽ yên tÄ©nh và các nếp nhăn ở trên trán anh mà em đã thấy từ bao năm qua phải được rá»a trôi Ä‘i. á»’ Anselm Æ¡i ! Không được đâu. Hãy xem, con ngưá»i anh vẫn như thế, vẫn là ngưá»i cứ phải há»c cho đến khi những nếp nhăn ở trán cà y sâu thêm, vẫn là ngưá»i luôn luôn tạo ra những lo âu má»›i, còn em, và những gì tâm tư hiện hữu cá»§a em, những cái ấy anh có yêu thÃch đấy và thấy nó hay hay đấy, nhưng đối vá»›i anh và nhiá»u ngưá»i khác thì chúng cÅ©ng chỉ là má»™t trò chÆ¡i thanh nhã. Anh nghe em đây : tất cả những gì vá»›i anh bây giá» là trò chÆ¡i thì vá»›i em chÃnh là cuá»™c sống và bây giá» phải là cuá»™c sống đối vá»›i anh, còn tất cả những gì anh đã Ä‘em cá»±c nhá»c và lo âu để là m nên thì đối vá»›i em cái ấy là trò chÆ¡i, và theo em chẳng đáng giá gì để sống cho chúng cả. Em sẽ không thay đổi nữa đâu, Anselm à , bởi vì em sống theo má»™t quy luáºt nằm trong tim em. Nhưng anh cóthể đổi khác không ? Và anh sẽ phải đổi khác Ä‘i, nếu muốn lấy em là m vợ."
Bị đánh trúng tâm lý, Anselm lẳng lặng trước ý muốn cá»§a nà ng, ý muốn mà chà ng đã cho là yếu á»›t và đùa bỡn. Chà ng ngáºm câm và bóp nát má»™t bông hoa lấy ở bà n trong bà n tay run rẩy cá»§a chà ng. Bấy giá» Iris dịu dà ng lấy bông hoa ở bà n tay chà ng ra, cá» chỉ nà y như má»™t lá»i trách móc nặng đâm thẳng và o tim chà ng - nà ng bá»—ng mỉm cưá»i má»™t cách rạng rỡ và đáng yêu, khi bất ngá» tìm ra trong bóng tối má»™t giải đáp :
Nà ng nói nhá» nhẹ và hÆ¡i đỠmặt lên: "Em có má»™t ý kiến. Có lẽ anh sẽ thấy nó kỳ cục và cho đó là má»™t tánh chướng, nhưng ý kiến nà y không phải là má»™t tánh chướng đâu. Anh muốn nghe chăng? và anh có muốn chấp thuáºn nó để nó quyết định cho chúng ta chăng?"
Anselm nhìn chăm chú cô bạn gái mà chẳng hiểu gì cả, lo âu hiện lên ở nét mặt xanh xao. Nụ cưá»i mỉm cá»§a nà ng buá»™c chà ng tin cẩn nà ng và nói vâng.
"Em muốn đưa cho anh một công việc", nà ng vừa nói và bỗng trở nên nghiêm trang.
"Nầy, em hãy nói Ä‘i, đó là quyá»n cá»§a em." Anselm trả lá»i tùng phục.
Nà ng nói: "Äây là điá»u nghiêm trá»ng cá»§a em và là lá»i nói cuối cùng cá»§a em. Anh có muốn đón nháºn nó như đến từ linh hồn cá»§a em và không mặc cả so Ä‘o, dù cho anh không hiểu ngay Ä‘iá»u đó không?". Anselm hứa. Bây giá» nà ng vừa nói vừa đứng dáºy và đưa tay cho chà ng.
"Nhiá»u lần anh đã nói vá»›i em là má»—i khi anh nói tên em anh Ä‘á»u cảm thấy nhá»› đến má»™t Ä‘iá»u gì đã bị quên lãng nhưng đối vá»›i anh đã là rất trá»ng đại và thần thánh. Äó là má»™t dấu hiệu, Anselm à , và điá»u đó đã thúc đẩy anh trong má»i năm đến vá»›i em, em cÅ©ng tin là anh đã đánh mất và quên Ä‘i má»™t Ä‘iá»u gì
quan trá»ng và thần thánh trong linh hồn mình, Ä‘iá»u đó cần phải được đánh thức lại, trước khi anh có thể tìm ra hạnh phúc và đạt tá»›i định mệnh cá»§a anh: hãy Ä‘i và hãy nhìn cho đến khi tìm lại cho được trong ký ức anh Ä‘iá»u đó, Ä‘iá»u mà anh nhá»› đến má»—i khi nói tên em. Ngà y nà o anh tìm ra được thì ngà y ấy em sẽ là vợ anh, sẽ Ä‘i vá»›i anh đến nÆ¡i nà o anh muốn và sẽ không có ước muốn nà o nữa ngoà i ước muốn cá»§a anh".Chà ng Anselm bối rối bà ng hoà ng muốn ngắt lá»i nà ng và trách rằng lá»i yêu cầu đó là má»™t tÃnh chướng nhưng tia nhìn trong sáng cá»§a nà ng nhắc nhở lá»i chà ng đã hứa nên chà ng phải ngáºm yên. Vá»›i cặp mắt má»i mệt và chịu thua chà ng nắm tay nà ng đưa lên môi hôn và từ giã.
Trong Ä‘á»i chà ng đã nháºn nhiá»u bổn pháºn và đã giải quyết chúng, nhưng không bổn pháºn nà o kỳ lạ, quan trá»ng mà lại nản chà như bổn pháºn nà y. Ngà y ngà y chà ng Ä‘i lang thang và ngẫm nghÄ© vá» nó đến mệt đừ, có những lúc chà ng tuyệt vá»ng và giáºn dữ cho công việc nà y là má»™t tÃnh khùng cá»§a đà n bà và đã toan vứt Ä‘i không nghÄ© đến nữa. Nhưng rồi trong thâm tâm chà ng có Ä‘iá»u gì và như má»™t chút Ä‘au bà ẩn má»ng manh, má»™t nhắc nhở không lá»i rất dịu dà ng phản đối lại ý nghÄ© đó. Giá»ng nói nhá» nhẹ nà y, giá»ng nói Ä‘i từ thâm tâm cá»§a chÃnh chà ng, đã đồng tình vá»›i Iris và cÅ©ng đòi há»i như nà ng váºy.
Duy công việc đó quả tháºt là khó khăn cho ngưá»i đà n ông trà thức nà y. Chà ng phải nhá»› lại Ä‘iá»u mà từ lâu chà ng đã quên khuấy Ä‘i, chà ng phải gỡ cho ra má»™t sợi dây và ng duy nhất khá»i tấm lưới nhện cá»§a những năm dà i đã chìm mất và o lãng quên, chà ng phải vá»›i bắt bằng hai tay và phải Ä‘em lại cho ngưá»i
yêu má»™t thức gì mà thức đó không chi khác hÆ¡n là má»™t tiếng chim kêu đã thoảng Ä‘i, má»™t thoáng bay cá»§a cảm hứng hay u sầu khi nghe má»™t bản nhạc, má»™t thứ gì còn má»ng manh hÆ¡n, phôi pha hÆ¡n và vô hình hÆ¡n tư tưởng, hư vô hÆ¡n má»™t giấc má»™ng ban đêm, và lãng đãng vô định còn hÆ¡n sương mù buổi sáng.Lắm lúc, chà ng đã toan vất Ä‘i tất cả vì chán nản và cáu kỉnh, thôi không tìm kiếm nữa, thì tuồng như vô tình có cái gì thổi nhẹ và o chà ng như má»™t hÆ¡i thở từ những khu vưá»n xa xôi, chà ng thì thầm vá»›i mình tên Iris, 10 lần và nhiá»u lần hÆ¡n, nhá» nhẹ và đùa cợt như khi ngưá»i ta thỠâm thanh trên má»™t phÃm đà n căng dây Iris", chà ng thì thà o, "Iris" và vá»›i má»™t cÆ¡n Ä‘au nhẹ chà ng cảm thấy trong thâm tâm có Ä‘iá»u gì Ä‘ang chuyển động, y như trong má»™t căn nhà cÅ© bị bá» hoang cánh cá»a vô cá»› bá»—ng mở ra và tấm song kêu kẽo kẹt. Chà ng kiểm soát lại những hoà i niệm mà chà ng tưởng đã mang trong mình má»™t cách thứ lá»›p. ChÃnh trong lúc kiểm Ä‘iểm nà y chà ng Ä‘i đến những khám phá kỳ lạ và kinh ngạc. Kho tà ng ká»· niệm quả là vô cùng bé nhá» hÆ¡n là chà ng tưởng : ngoảnh lại thì thấy những năm tròn mất Ä‘i và đứng trÆ¡ trống rá»—ng như những trang giấy không có chữ viết. Chà ng bắt gặp mình phải cố gắng lắm má»›i tưởng tượng lại rõ rệt hình ảnh cá»§a mẹ, chà ng đã hoà n toà n quên không biết cô gái hồi chà ng còn thư sinh theo Ä‘uổi tán tỉnh say mê má»™t năm tròn tên là gì. Chà ng sá»±c nhá»› đến con chó ngà y xưa chà ng mua trong má»™t phút bốc đồng hồi còn là sinh viên, chú ta đã sống vá»›i chà ng má»™t quãng thá»i gian lâu. Váºy
mà phải mất mấy ngà y chà ng má»›i nhá»› lại được tên con chó.Lòng đầy Ä‘au thương, chà ng trai tá»™i nghiệp nghiệm ra vá»›i bao ná»—i buồn nản và lo âu chồng chất quãng Ä‘á»i sau lưng mình đã tiêu tan và trống rá»—ng biết bao, quãng Ä‘á»i đó không phụ thuá»™c và o chà ng nữa mà xa lạ và không liên hệ gì đến chà ng, tỉ như Ä‘iá»u mà xưa kia ta đã thuá»™c nằm lòng nhưng bây giá» phải mệt nhá»c ráp lại từng mảnh vụn vô vị. Chà ng bắt đầu viết, chà ng muốn quay vá» từng năm từng năm má»™t viết lại những mảnh sống quan trá»ng cá»§a Ä‘á»i mình, để được nắm lại chúng chắc chắn trong tay. Nhưng ở đâu là những mảnh Ä‘á»i quan trá»ng nhất ? Lúc chà ng trở thà nh giáo sư chăng ? Lúc chà ng có lần là ông tiến sÄ©, là cáºu há»c sinh, là chà ng sinh viên chăng, hay là có lần trong quãng thá»i gian đã bặt tăm lúc cô gái nà y cô gái nỠđã là m chà ng vừa lòng má»™t thá»i gian chăng ? Hãi hùng chà ng ngước nhìn lên : đó là đá»i sống chăng ? Và đá»i sống chỉ có thế thôi sao ? Chà ng Ä‘áºp tay và o trán và cưá»i dữ
dá»™i.Trong lúc đó thá»i gian vẫn trôi qua, chưa bao giá» thá»i gian lại qua mau và tà n nhẫn đến thế. Má»™t năm đã chấm dứt và chà ng thấy mình vẫn đứng đúng má»™t chá»— như trong giá» phút chà ng giã từ Iris. Tuy nhiên má»—i ngưá»i ngoà i chà ng ra Ä‘á»u thấy và biết là chà ng đã thay đổi rất nhiá»u. Chà ng trở nên vừa giÃ
vừa trẻ hÆ¡n. Äối vá»›i bạn bè chà ng hầu như thà nh xa lạ, ngưá»i ta thấy chà ng lÆ¡ đãng, hay cáu và kỳ cục, lâu dần chà ng được mệnh danh là má»™t quái nhân, tháºt đáng tiếc cho chà ng, nhưng cÅ©ng do chà ng cứ ở váºy là m trai tân quá lâu mà ra thế đấy. Äã có lần chà ng quên cả bổn pháºn cá»§a mình và há»c trò chà ng đợi chà ng vô Ãch cả buổi, lại có khi chà ng lếch thếch trên đưá»ng phố, lần theo những ngôi nhà và quét bụi cá»§a vệ thà nh bằng cái quần rách rưới lê thê. Nhiá»u ngưá»i cho chà ng đã bắt đầu uống rượu. Lần khác có lúc chà ng bá»—ng ngưng lại chốc lát giữa má»™t bà i giảng trước há»c trò, lục lạo trong trà nhá»›
má»™t Ä‘iá»u gì, rồi mỉm cưá»i má»™t cách trẻ thÆ¡ và nhiệt thà nh - Ä‘iá»u mà ngưá»i ta không bao giá» thấy chà ng là m, rồi tiếp tục giảng bằng má»™t giá»ng ấm áp và cảm động Ä‘i thẳng và o tim cá»§a há»c trò.Chà ng không biết rằng từ lâu má»™t ý nghÄ©a má»›i đã đến vá»›i chà ng trong chuyến thám hiểm vô vá»ng theo sau những hương thÆ¡m và dấu vết đã bị thổi mất cá»§a những năm tháng xa xưa. Rất lắm khi chà ng nháºn thấy rằng đằng sau những Ä‘iá»u chà ng gá»i là ká»· niệm còn nằm những ká»· niệm khác nữa, và như trên bức
tưá»ng đầy tranh vẽ đôi khi còn những bức tranh xưa hÆ¡n bị vẽ chồng lên, nằm ngái ngá»§ ẩn sau những bức vẽ cÅ©. Có khi chà ng muốn soát ký ức để nhá»› vá» má»™t Ä‘iá»u gì, và dụ tên má»™t thà nh phố, ở đó kẻ du khách là chà ng đã dừng lại đôi ngà y, hay là nhá»› ngà y sinh nháºt cá»§a má»™t ngưá»i bạn, hay nhá»› má»™t Ä‘iá»u gì đó và trong khi chà ng đà o bá»›i và lục lá»i má»™t mảng nhá» cá»§a dÄ© vãng như má»™t đống tro tà n, chà ng bá»—ng sá»±c nhá»› má»™t Ä‘iá»u hoà n toà n khác hẳn. Má»™t thoáng hÆ¡i thở bao trùm lấy chà ng, nhu má»™t là n gió tháng tư, hay như má»™t ngà y sương mù tháng chÃn, chà ng ngá»i thấy má»™t hương thÆ¡m, nếm má»™t mùi vị và cảm thấy những cảm giác dịu dà ng âm u ở đâu đây, trên da, trong mắt, trong tim và dần dần Ä‘iá»u đó trở nên rõ rệt vá»›i chà ng : phải là và o má»™t ngà y nà o đó xưa kia, trá»i xanh và ấm hay mát và xám, hay má»™t ngà y nà o đó, và tinh hoa cá»§a ngà y ấy đã được giữ lại trong tim chà ng và vẫn còn treo lÆ¡ lá»ng như má»™t ká»· niệm lá» má» trong tâm tư. Chà ng không thể tìm thấy lại được cái ngà y mùa xuân hay ngà y đông giá ấy trong quá khứ có tháºt cá»§a chà ng, cái ngà y mà chà ng đã ngá»i và đã cảm nháºn má»™t cách tháºt rõ rệt, chúng đã không có tên và không có số, có lẽ trong thá»i sinh viên, có lẽ lúc chà ng còn nằm trong nôi,
nhưng thoáng hương xưa đã thoảng vá» và chà ng cảm thấy trong lòng có Ä‘iá»u gì sống động mà chà ng không biết và không thể gá»i tên hay xác định được. Lắm khi chà ng có cảm tưởng rằng khả dÄ© cÅ©ng xuyên qua cuá»™c Ä‘á»i hiện tại nà y những hoà i niệm ấy có thể lui vá» chạm mặt vá»›i những quá khứ cá»§a cuá»™c hiện hữu trước đây, mặc dù chà ng mỉm cưá»i nghi ngá» vá» Ä‘iá»u đó.Có lắm Ä‘iá»u Anselm đã tìm thấy được trên các cuá»™c lang thang vô định qua những gỡ thẳm cá»§a ký ức, lắm Ä‘iá»u chà ng đã tìm thấy là m cho chà ng cảm động và xao xuyến, cÅ©ng có Ä‘iá»u là m chà ng kinh hoảng và lo sợ, nhưng có má»™t Ä‘iá»u chà ng đã không tìm ra được, đấy là cái tên Iris có ý nghÄ©a gì đối vá»›i
chà ng.Thuở ấy trong cÆ¡n dà y vò vì không thể tìm ra được Ä‘iá»u đó, chà ng trở vá» thăm lại quê cÅ©, thấy lại những khu rừng và các con đưá»ng, những cầu gá»— và hà ng rà o, chà ng đứng trong khu vưá»n cá»§a thá»i thÆ¡ dại cÅ© và cảm nghe sóng lòng rà o rạt, quá khứ bao trùm chà ng như giấc má»™ng. Buồn bã và yên lặng
chà ng rá»i chốn cÅ© trở vá» phố. Chà ng cáo bệnh và đuổi khách không tiếp má»™t ai.Nhưng có má»™t ngưá»i tìm đến. Äó là ngưá»i bạn mà chà ng đã không gặp nữa từ ngà y chà ng xin cưới nà ng Iris. Ngưá»i ấy đến và thấy Anselm ngồi lếch thếch trong thảo am tẻ ngắt cá»§a chà ng.
"Dáºy Ä‘i !" Ngưá»i bạn nói, "Iris muốn gặp anh đấy !" Anselm nhổm báºt dáºy :
"Iris hả ! Chuyện gì xảy ra cho nà ng váºy ? Äấy tôi biết mà , biết mà !"
Ngưá»i bạn dục : "", Ä‘i vá»›i tôi, Iris sắp chết, nà ng bị bệnh từ lâu rồi".
Hai ngưá»i Ä‘i đến Iris, nà ng nằm trong giưá»ng tÄ©nh dưỡng, nhẹ và gầy như má»™t đứa trẻ, và mỉm cưá»i rạng rỡ qua đôi mắt mở lá»›n. Nà ng đưa tay trẻ thÆ¡ trắng và mảnh cho Anselm nắm, bà n tay nằm trong tay chà ng như má»™t bông hoa, vẻ mặt nà ng như đã biến sắc và nói :
"Anselm Æ¡i ! Anh có giáºn em không ? Em đã đưa cho anh má»™t sứ mệnh rất khó khăn, và em biết anh vẫn trung thà nh vá»›i nó. Hãy tiếp tục tìm kiếm và hãy Ä‘i con đưá»ng đó cho đến khi anh đến Ä‘Ãch. Anh đã nghÄ© là vì em mà đi con đưá»ng đó, nhưng anh Ä‘i chÃnh cho anh đấy, anh có biết Ä‘iá»u đó không ?"
"Anh linh cảm Ä‘iá»u đó" Anselm nói, "và bây giá» thì anh biết rồi. Äó là má»™t con đưá»ng dà i, Iris à và anh đã toan trở gót từ lâu, nhưng anh không còn con đưá»ng lùi nữa. Anh không biết rồi anh sẽ ra sao."
Nà ng nhìn thẳng và o đôi mắt buồn rầu cá»§a Anselm, mỉm cưá»i trong sáng và an á»§i, Anselm cúi xuống trên bà n tay má»ng manh và khóc rất lâu đến ná»—i bà n tay nà ng đẫm cả nước mắt cá»§a chà ng.
"Anh sẽ phải ra sao, nà ng nói bằng má»™t giá»ng mÆ¡ hồ như má»™t tia sáng ká»· niệm, anh có phải ra sao, Ä‘iá»u đó anh phải tá»± há»i mình. Trong Ä‘á»i anh, anh đã tìm kiếm nhiá»u rồi. Anh đã tìm kiếm danh vá»ng, hạnh phúc và tri thức và anh đã kiếm em, Iris nhá» bé cá»§a anh. Tất cả Ä‘iá»u đó chỉ là những hình ảnh
đẹp và chúng lìa bá» anh như em phải lìa bá» anh bây giá». ChÃnh em cÅ©ng đã ở trong tâm trạng nà y. Luôn luôn em đã tìm kiếm và luôn luôn chúng là những hình ảnh đẹp đáng yêu và luôn luôn chúng lại rÆ¡i rụng và héo tà n. Bây giá» em không biết má»™t hình ảnh nà o nữa, em không tìm kiếm gì nữa, em Ä‘ang trở vá» quê nhà và chỉ cần bước má»™t bước nữa thôi là em ở trong Quê hương. Anselm Æ¡i, anh cÅ©ng sẽ Ä‘i đến đó và sẽ không còn những vết nhăn trên trán".Nà ng xanh lướt đến ná»—i Anselm kêu lên tuyệt vá»ng : "Iris Æ¡i, hãy đợi má»™t chút đừng vá»™i Ä‘i ngay. Hãy để lại cho anh má»™t dấu gì để em khá»i mất Ä‘i hoà n toà n trong anh !"
Iris gáºt đầu, nà ng đưa tay lấy trong cốc thá»§y tinh ở bà n bên và đưa cho Anselm má»™t đóa hoa huệ xanh má»›i chá»›m nở.
"Anh hãy giữ lấy đóa hoa của em, hoa Iris, và đừng quên em, hãy tìm Iris và rồi anh sẽ đến với em được".
Anselm nức nở đón giữ đóa hoa trong đôi tay và từ giã trong nước mắt. Mấy hôm sau ngưá»i bạn chà ng bắn tin, chà ng lại đến và giúp bạn trang hoà ng quan tà i nà ng bằng hoa và mang nà ng vá» vá»›i đất.
Thế rồi cả cuá»™c Ä‘á»i sụp đổ sau lưng chà ng, chà ng tưởng không thể nà o dệt tiếp được sợi dây và ng kia nữa. Chà ng thôi tất cả, rá»i bá» thà nh phố và sở là m và biệt tÃch trên thế gian. Äó đây ngưá»i ta thỉnh thoảng thấy chà ng có lần xuất hiện nÆ¡i quê cÅ©, đứng tá»±a ngưá»i và o hà ng rà o khu vưá»n xưa, nhưng
khi má»i ngưá»i há»i đến chà ng và nháºn lo lắng cho chà ng thì chà ng lại bá» Ä‘i và biến mất.Chỉ có hoa huệ tÃm là vẫn đáng yêu đối vá»›i chà ng. Chà ng thưá»ng cúi cong ngưá»i trên đóa hoa, bất cứ ở đâu khi thấy hoa và khi chà ng đưa mắt nhìn lâu và o đà i hoa, thì tá»±a hồ như hương thÆ¡m và linh cảm vá» tất cả những gì quá khứ và vị lai Ä‘ang bay lại gần vá»›i nhau từ cái ná»n hoa mà u xanh nhạt ấy,
cho đến khi chà ng buồn rầu tiếp tục bá» Ä‘i, bởi vì sá»± toại nguyện vá» Ä‘iá»u chà ng muốn biết đã không đến. Nhưng lúc đó chẳng khác gì chà ng Ä‘ang rình ráºp ở má»™t cánh cá»a hé mở nà o đó nghe thấy sá»± bà nhiệm đáng yêu nhất mà chà ng tìm kiếm Ä‘ang hô hấp đằng sau cánh cá»a nhưng khi chà ng cho rằng bây giá» và bây giỠđây má»i sá»± phải hiện ra và thà nh tá»±u trong chà ng thì cánh cá»a đã đóng sáºp lại và ngá»n gió trần gian lại trải lạnh trên ná»—i cô đơn cá»§a chà ng.Trong giấc mÆ¡ chà ng thấy mẹ nói chuyện vá»›i chà ng, trong bao năm đằng đẵng chưa bao giá» chà ng cảm thấy hình dáng và nét mặt mẹ bây giá» lại gần gÅ©i và rõ rệt đến thế. Iris cÅ©ng hiện ra nói chuyện vá»›i chà ng. Khi chà ng tỉnh giấc, dư âm vẫn còn vá»ng lại là m cho suốt ngà y hôm sau chà ng bần thần suy
ngẫm. Chà ng không còn có má»™t nÆ¡i cố định nà o, Ä‘i lang thang xa lạ trên các miá»n quê, ngá»§ ở các nhà hoang, ngá»§ ở trong rừng, ăn bánh mì hay dâu dại, uống rượu hoặc sương Ä‘á»ng trên các bụi cây, chà ng cÅ©ng không biết đến nữa. Äối vá»›i nhiá»u ngưá»i chà ng là má»™t thằng Ä‘iên, ngưá»i khác thì cho chà ng lÃ
má»™t tên ảo thuáºt, nhiá»u kẻ hãi sợ chà ng, nhiá»u ngưá»i chế nhạo chà ng, có lắm ngưá»i lại thương chà ng. Chà ng há»c những Ä‘iá»u mà không bao giá» chà ng có thể : sống chung vá»›i trẻ con và chia xẻ những trò chÆ¡i kỳ lạ cá»§a chúng, như nói chuyện vá»›i má»™t cà nh cây gãy hay vá»›i má»™t viên đá nhá». Äông và hè lướt qua bên chà ng, và chà ng thì cứ nhìn và o những đà i hoa, và o suối vá»›i hồ.Äôi khi chà ng tá»± nói vá»›i mình : "Hình ảnh, tất cả chỉ là hình ảnh".
Nhưng táºn trong thâm tâm chà ng đã cảm nháºn được má»™t thá»±c thể, thá»±c thể nà y không phải là hình ảnh mà chà ng theo dõi, và đôi khi cái thá»±c thể trong lòng chà ng biết lên tiếng nói, giá»ng nói đã là giá»ng nói cá»§a Iris và cá»§a mẹ là niá»m an á»§i và sá»± hy vá»ng.
Có những phép mà u xảy đến cho chà ng và không là m chà ng ngạc nhiên. Và như thế thuở ấy chà ng đội tuyết băng qua má»™t hố thẳm đông giá, nước đá má»c lên cứng bá»™ râu dà i. Và trong tuyết trắng bá»—ng có má»™t cây hoa Iris đứng đơn độc chon vót mảnh mai, cây Ä‘ang đâm ra má»™t chồi hoa đẹp lẻ loi, chà ng cúi ngưá»i xuống hoa và mỉm cưá»i, bởi vì bấy giá» chà ng đã nháºn ra Ä‘iá»u mà Iris đã luôn luôn nhắc nhở chà ng. Chà ng đã nháºn ra giấc má»™ng trẻ thÆ¡ cá»§a chà ng và thấy con đưá»ng mà u xanh nhạt có những đưá»ng gân sáng dẫn và o trong sá»± bà nhiệm và trái tim cá»§a hoa ở giữa những chiếc đũa bằng và ng, và chà ng biết rằng đấy đã là nÆ¡i mà chà ng tìm kiếm, rằng ở đấy đã là cái bản thể tháºt sá»± chứ không còn là hình ảnh nữa.
Thế rồi những lá»i nhắn nhá»§ trá»—i lên vang vá»ng trong tim chà ng, những giấc mÆ¡ đến dìu chà ng Ä‘i và chà ng bước và o má»™t túp lá»u, trong đó có nhiá»u trẻ con, chúng đưa sữa cho chà ng uống và chà ng chÆ¡i đùa vá»›i chúng, chúng kể chà ng nghe những câu chuyện và kể rằng, ở trong rừng nÆ¡i những ngưá»i là m than đã xảy ra má»™t phép lạ. Rằng ở đó ngưá»i ta thấy cánh cá»a các linh hồn mở ra, và cánh cá»a nà y chỉ mở từng ngà n năm má»™t mà thôi. Chà ng lắng tai nghe và gáºt đầu biểu đồng tình vá»›i hình ảnh đáng yêu đó, chà ng tiếp tục Ä‘i, má»™t con chim hót trước mặt chà ng trong bụi liá»…u, giá»ng hót ngá»t ngà o hiếm có như giá»ng nà ng Iris đã quá cố. Chà ng Ä‘i theo chim, con chim cứ tiếp tục bay và nhảy hót mãi mãi, qua ngá»n suối, và đi sâu và o các khu rừng.
Khi con chim bặt tiếng và Anselm không nghe cÅ©ng không thấy chim đâu nữa thì chà ng dừng lại và nhìn quanh mình, chà ng thấy mình Ä‘ang đứng trong má»™t thung lÅ©ng sâu trong rừng, má»™t lạch suối chảy nhá» nhẹ dưới những tà ng lá cây xanh rá»™ng, ngoà i ra toà n thể vạn váºt Ä‘á»u yên lặng và đợi chá». Nhưng trong lồng ngá»±c cá»§a chà ng tiếng chim vẫn tiếp tục hót bằng má»™t giá»ng yêu thương và thúc dục chà ng tiếp tục Ä‘i, cho đến khi chà ng đến đứng trước má»™t bức tưá»ng chồng chất những đá và phá»§ đầy rêu, ở giữa bức tưá»ng nứt ra má»™t khe hở cháºt hẹp dẫn và o bên trong ngá»n núi.
Má»™t ông già đang ngồi trước cá»a hang, đứng dáºy khi thấy Anselm Ä‘i đến và la lên : "Hãy lui, ngưá»i kia, hãy lui Ä‘i ! Äây là cánh cá»a ma, chưa có kẻ nà o trở lại khi Ä‘i và o trong".
Anselm ngẩng đầu nhìn và o trong miệng hang, chà ng thấy ở đấy má»™t con đưá»ng mà u và ng đứng chen nhau, con đưá»ng mòn thoải xuống hướng vá» bên trong như và o trong đà i má»™t bông hoa khổng lồ.
Trong lồng ngá»±c tiếng chim hót lảnh lót và Anselm bước qua ngưá»i gác cổng và o sâu trong miệng hang, Ä‘i qua dãy cá»™t và ng và o táºn trong cái bà nhiệm mà u xanh lÆ¡ cá»§a cốt lõi ná»™i tâm.
Äây chÃnh là Iris, chÃnh là chà ng Ä‘ang thâm nháºp và o trái tim Iris, và đây chÃnh là đóa hoa huệ kiếm ở trong khu vưá»n cá»§a mẹ, chÃnh trong đà i hoa xanh tÃm cá»§a nó chà ng Ä‘ang bước và o lÆ¡ lá»ng như bay lượn và trong khi chà ng yên lặng tiến đến khoảng u minh bằng và ng ấy thì đột nhiên tất cả những ká»· niệm, những tri thức Ä‘á»u hiển hiện má»™t loạt trong chà ng, chà ng sá» thấy tay mình, bà n tay nhá» và má»m, những tiếng nói yêu đưá»ng vang vá»ng gần gÅ©i và tin cẩn trong tai chà ng, và chúng vang vá»ng như thế đó, và những cá»™t và ng óng ánh như thế ấy, y hệt như ngà y xưa tất cả đã vang tiếng và chiếu sáng cho chà ng trong những mùa xuân cá»§a thá»i thÆ¡ dại.
Giấc má»™ng cá»§a chà ng cÅ©ng đã quay vá», giấc má»™ng chà ng đã mÆ¡ hồi còn là chú bé con : mÆ¡ rằng chà ng Ä‘ang bước xuống đà i hoa và sau lưng chà ng toà n thể thế giá»›i cá»§a các ảnh tượng Ä‘á»u cùng bước theo, chuồi theo và chìm sâu và o trong sá»± bà nhiệm nằm sau tất cả các kinh hãi.
Nhẹ nhà ng Anselm bắt đầu cất tiếng hát, và con đưá»ng chà ng Ä‘i êm ái chìm dần và o chốn Quê hương (Heimat).
Hermann Hesse(1). Schxertlilie : hoa huệ mà u tÃm, thân hình như má»™t cái kiếm. Iris : tên
Bản dịch của Thái Kim Lan
hoa huệ kiếm - có thể dịch bóng là Huệ tÃm.
(2). Kapuziner : má»™t loà i thảo hoa có mà u Ä‘á».
(3). Goldlack : má»™t loà i hoa chữ tháºp mà u và ng - tạm dịch "Hoà ng tháºp"
[ Trở VỠ]