Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
QUAÛ ÑAÁT - QUEÂ HÖÔNG
Trong haøng chuïc nghìn naêm, caùc xaõ hoäi "coå sô " cuûa nhöõng ngöôøi saên baét-haùi löôïm ñaõ lan traøn treân caùc vuøng ñaát ñòa caàu, hoï khoâng heà bieát ñeán nhau vì söï caùch bieät ñòa lyù, ngoân ngöõ, leã nghi, tín ngöôõng, phong tuïc. Khoâng xaõ hoäi naøo gioáng xaõ hoäi naøo, coù nôi thì côûi môû, phoùng khoaùng, nôi khaùc laïi kheùp kín, caâu thuùc, coù choã theo cheá ñoä taûn quyeàn, choã theo cheá ñoä taäp quyeàn. Nhöng duø khaùc bieät, noùi chung ñoù laø nhöõng loaïi hình cô baûn ban sô cuûa xaõ hoäi nhöõng "con ngöôøi tinh khoân" (homo sapiens) (1) Qua haøng chuïc nghìn naêm caùi coäng ñoàng löu laïc (2) cuûa nhöõng xaõ hoäi tieàn söû khoâng heà bieát laãn nhau naøy ñaõ taïo thaønh nhaân loaïi.
Söï phaùt trieån cuûa neàn vaên minh thaønh thò / thoân queâ khoâng nhöõng ñaõ khoâng heà bieát ñeán caùi nhaân loaïi ñoù maø coøn tieâu dieät noù. Nhöõng xaõ hoäi coù lòch söû ñaõ baønh tröôùng, ñaåy luøi xaõ hoäi coå sô vaøo trong röøng, trong sa maïc roài ôû chính nôi ñoù caùc nhaø thaùm hieåm vaø thaêm doø cuûa thôøi ñaïi toaøn caàu laïi tìm thaáy hoï ñeå roài cuõng laïi nhanh choùng ñöa hoï ñeán choã dieät vong. Cho ñeán nay, tröø moät vaøi ngoaïi leä hieám hoi, caùc xaõ hoäi naøy ñaõ vónh vieãn bò saùt haïi maø nhöõng keû saùt haïi laïi khoâng heà thu löôïm ñöôïc nhöõng kieán thöùc hoï ñaõ tích luyõ ñöôïc qua maáy nghìn naêm.
Lòch söû raát taøn nhaãn ñoái vôùi caùc neàn vaên minh ñaõ cheát vì chieán baïi, laïi cöïc kyø taøn baïo ñoái vôùi taát caû nhöõng gì thuoäc veà tieàn söû. Caùi tieàn söû naøy thaät ra khoâng phaûi töï noù cheát ñi maø chính noù ñaõ bò tieâu dieät. Nhöõng keû saùng laäp ra vaên hoaù vaø xaõ hoäi "con ngöôøi tinh khoân" ngaøy hoâm nay ñaõ bò dieät chuûng. Maø chính caùi nhaân loaïi kia, trong giai ñoaïn lôùn leân ñaõ gieát haïi keû sinh ra noù.
Lòch söû ra ñôøi coù leõ caùch ñaây 10.000 naêm ôû Löôõng Haø (Meùsopotamie), caùch ñaây 4.000 naêm ôû Ai Caäp, caùch ñaây 2.500 naêm ôû thung luõng Indus (In-ñu) vaø löu vöïc soâng Hoaøng Haø Trung quoác. Qua moät söï hoaù thaân gheâ gôùm, nhöõng xaõ hoäi nhoû beù khoâng noâng nghieäp, khoâng nhaø nöôùc, khoâng thaønh phoá, khoâng quaân ñoäi ñaõ bieán thaønh nhöõng ñoâ thò, nhöõng vöông quoác, ñeá quoác vôùi haøng chuïc, haøng traêm nghìn, roài haøng trieäu daân, coù noâng nghieäp, thaønh phoá, nhaø nöôùc, phaân coâng lao ñoäng, giai caáp, chieán tranh, noâ leä, roài nhöõng toân giaùo lôùn, nhöõng neàn vaên minh lôùn.
Lòch söû, ñoù laø söï hình thaønh, phaùt trieån vaø ñaáu tranh moät maát moät coøn giöõa caùc quoác gia vôùi nhau. Ñoù laø söï chinh phuïc, xaâm laêng, noâ leä hoaù vaø cuõng laø söï choáng traû, noåi loaïn, khôûi nghóa. Lòch söû laø nhöõng traän chieán, nhöõng ñieâu taøn, nhöõng cuoäc laät ñoå chính quyeàn, möu phaûn. Ñoù laø söï oà aït cuûa theá löïc vaø söùc maïnh, laø söï voâ chöøng möïc cuûa quyeàn haønh, söï thoáng trò kinh rôïn cuûa caùc baïo chuùa khaùt maùu, cuõng laø söï noâ dòch, gieát choùc quaàn chuùng haøng loaït. Lòch söû laø söï xaây döïng cung ñieän, ñeàn ñaøi, kim töï thaùp huøng vó, cuõng laø söï phaùt trieån kyõ thuaät, ngheä thuaät, söï ra ñôøi vaø hoaøn thieän cuûa chöõ vieát (3), laø söï trao ñoåi haøng hoaù, tö töôûng baèng ñöôøng bieån vaø treân ñaát lieàn. Lòch söû cuõng coøn laø ôû nôi naøy moät thoâng ñieäp cuûa tình thöông vaø ñoàng caûm, ôû nôi kia moät tö töôûng ñaët nghi vaán veà leõ huyeàn bí cuûa trôøi ñaát.
Lòch söû, laø tieáng oàn aøo vaø lôøi thònh noä, nhöng ñoàng thôøi cuõng laø söï hình thaønh cuûa nhöõng neàn vaên minh lôùn, töôûng mình seõ ñôøi ñôøi toàn taïi, nhöng roài cuõng phaûi cheát : Ñoù laø tröôøng hôïp cuûa Ai-caäp thôøi Pha-ra-oâng, ñeá quoác Assyrie (Ax-xeâ-ri), vöông quoác Babylone (Ba-bi-lon), ñeá quoác Mi-no-en, vaên hoaù Dravida (Dra-vi-da), Etrusci (EÂ-trux-ci), Olmeøque (OÂn-meù-cô), thaønh quoác A-ten, ñeá quoác Ba-tö, ñeá quoác La-maõ, thaønh quoác Maya (Ma-ya, ñeá quoác Tolteøques (Toân-teùc), vaên hoaù Zapoteøques (Da-poâ-teùc), ñeá quoác Byzance (Bi-giaêng), vöông quoác Angkor (AÊng-co), ñeá quoác Azteøque (Ax-tec), nöôùc Incas (In-ca), vöông trieàu Sassanides (Xaùt-xa-nít), ñeá quoác oát-toâ-man, vöông trieàu Habsbourg (Haùp-xbuoác), Ñeä Tam Ñeá Quoác (Troisieøme Reich), Lieân bang Xoâ vieát...
Trong khi ñeá quoác La-maõ chæ keùo daøi ñöôïc vaøi theá kyû thì rieâng hai trung taâm vaên minh duy nhaát vaãn toàn taïi qua caû nghìn naêm sau bao cuoäc xaâm laêng vaø thay ñoåi trieàu ñaïi, ñoù laø aán ñoä vaø Trung hoa.
Lòch söû truyeàn thoáng keå cho ta nghe aâm thanh vaø cuoàng noä cuûa caùc traän chieán, caùc cuoäc ñaûo chính, nhöõng tham voïng ñieân roà. Noù ôû treân ñaàu soùng ngoïn gioù, ôû nôi maø "lòch söû môùi" chæ thaáy ñöôïc toaøn beøo boït caùc söï kieän. Caùi lòch söû môùi naøy maø hoâm nay ñaõ trôû thaønh cuõ laém roài, cuõng töôûng mình ñaõ naém baét ñöôïc thöïc chaát cuûa töông lai nhaân loaïi baèng caùi taát ñònh luaän kinh teá - xaõ hoäi, nhöng roài noù laïi baét ñaàu quay veà vôùi nhaân chuûng hoïc, theo phía ña chieàu (höôùng). Ngaøy nay caùc hieän töôïng ngaãu nhieân vaø ñoät phaùt voán dó ñaày daãy trong caùc khoa hoïc vaät lyù, vi sinh cuõng ñaõ trôû laïi vôùi khoa hoïc lòch söû. Chuùng khoâng chæ coøn laø beøo boït maø bieán thaønh thaùc gheành, nhöõng khuùc ngoaët trong doøng cuoàng löu lòch söû kia.
Mang tính söï kieän, tính kinh teá-xaõ hoäi, tính daân toäc hoïc, roài ñoâi khi ñaõ trôû thaønh ña chieàu (höôùng), lòch söû cuûa caùc nhaø söû hoïc laïi cuõng phaûi trôû thaønh nhaân loaïi hoïc. Nhaân loaïi hoïc lòch söû phaûi bieát quan saùt nhöõng traät töï, ñaûo loän, toå chöùc ñoái nghòch, lieân keát, quyeän vaøo nhau trong quaù trình lòch söû, trong töông quan vôùi nhöõng theá löïc cuûa traät töï - hoãn loaïn - toå chöùc voán thuoäc veà tinh thaàn, tö töôûng cuûa con ngöôøi tinh khoân-roà daïi (Homo Sapiens-demens). Noù caàn soi roïi nhöõng hình thöùc toå chöùc xaõ hoäi ñaõ xuaát hieän trong quaù trình lòch söû, töø Ai-caäp döôùi thôøi Pha-ra-oâng, thaønh quoác A-ten thôøi Peùricleøs (Peù-ri-cleùx) cho ñeán nhöõng neàn daân chuû vaø nhöõng chuû nghóa chuyeân cheá ñöông ñaïi maø xem ñaáy laø caùc bieåu hieän cuûa tính tieàm taïi xaõ hoäi nhaân loaïi. Noù phaûi nhìn roõ vaøo nhöõng cuoäc chieán, nhöõng cuoäc taøn saùt, noâ dòch, haõm haïi, tra taán, vaøo loøng cuoàng tín cuõng nhö loøng tin vôùi nhöõng nhieät tình ôû ñænh cao cuûa chuùng, vaøo trieát hoïc nhö nhöõng bieåu hieän ñöông ñaïi cuûa tính tieàm taïi nhaân loaïi hoïc. Noù coù leõ cuõng phaûi thaáy ñöôïc tính caù bieät cuûa caùc nhaân vaät töø Aknaton (Ac-na-ton), Peùricleøs (Peâ-ri-clex), Alexandre de Maceùdoine (A-leùc-xan-ñô cuûa Ma-xeâ-ñoan) cho ñeán Na-poâ-leâ-oâng, Xta-lin, Hít-le, Ñôø-goân nhö söï cuï theå hoaù, ñöông ñaïi hoaù nhöõng tieàm naêng cuûa con ngöôøi tinh khoân-roà daïi.
Chuùng ta caàn coù moät lòch söû ña chieàu mang tính nhaân loaïi hoïc, bao goàm caû nhöõng thaønh phaàn cuûa aâm thanh vaø cuoàng noä, hoãn loaïn vaø cheát choùc. Vì veà maët nhaân loaïi hoïc, lòch söû cuûa nhöõng söû gia ñaõ tuït haäu so vôùi nhöõng bi kòch Hy laïp, kòch thôøi EÂ-li-da-beùt, vaø ñaëc bieät laø kòch thôøi Seách-xpia. Nhöõng kòch naøy ñaõ chöùng toû raèng bi kòch cuûa Lòch söû laø bi kòch cuûa ñam meâ, voâ ñoä vaø muø quaùng cuûa con ngöôøi.
Vó ñaïi laãn gheâ tôûm. Röïc rôõ vaø taøn khoác. Huy hoaøng cuøng khoán khoå. Nhöõng thöïc taïi hai maët vaø phöùc taïp cuûa "baûn chaát con ngöôøi" (4) ñaõ ñöôïc dieãn ñaït moät caùch hoang ñöôøng trong caùi Lòch söû maø cuoäc phieâu löu vaãn tieáp dieãn, lan ra, taêng theâm trong thôøi ñaïi toaøn caàu cuûa chuùng ta. Hieän nay, soá phaän cuûa nhaân loaïi ñang thoâi thuùc chuùng ta trong moät caâu hoûi then choát: Chuùng ta coù theå naøo thoaùt khoûi caùi lòch söû ñoù hay khoâng? Cuoäc phieâu löu ñoù seõ vaãn coøn laø con ñöôøng duy nhaát cuûa chuùng ta ö ?
Nhöõng lòch söû troïng ñaïi
Töø thuûa goïi laø Thôøi coå ñaïi vaø trong 5.000 naêm sau ñoù, Lòch söû ñaõ daøn traûi, lan toaû ra treân nhieàu ñaïi luïc. Nhöng cho ñeán theá kyû thöù XIV cuûa thôøi ñaïi chuùng ta, noù vaãn chöa coù tính toaøn caàu. Ñoù chæ laø nhöõng Lòch söû rieâng leû, giöõa chuùng khoâng coù lieân heä gì vôùi nhau. Nhöng roài, nhöõng vaên minh lôùn, baønh tröôùng baèng chieán tranh vaø ngheà haøng haûi baét ñaàu khaùm phaù ñöôïc quaû ñaát.
Tröôùc kia cuõng ñaõ töøng coù nhöõng traøo löu soâi suïc thuùc ñaåy con ngöôøi ñi chinh phuïc theá giôùi, nhöõng traøo löu to lôùn maø ngaén nguûi naøy coøn ñeå laïi nhöõng teân tuoåi nhö A-leùc-xaêng-ñô, Thaønh caùt tö haõn, Ta-meïc-laêng. Ñaõ coù nhöõng cuoäc maïo hieåm treân bieån ôû quy moâ lôùn ñeán nhöõng mieàn ñaát laï nhö chuyeán ñi cuûa ngöôøi Vi-king, hoï ñaõ ñeán chaâu Myõ maø khoâng heà bieát ñieàu ñoù vaø coù leõ caû ngöôøi da ñoû chaâu Myõ ñaõ ñeán AÂu chaâu maø khoâng heà yù thöùc ñöôïc caùi hoï töøng khaùm phaù...
Roài ñeán löôït nhöõng traøo löu khaùc nhö traøo löu cuûa nhöõng toân giaùo mang tính theá giôùi, laáy muïc tieâu laø loaøi ngöôøi, töø aán Ñoä ñaõ traøn sang vieãn ñoâng (Phaät giaùo), töø Tieåu aù sang Taây phöông (Thieân chuùa giaùo), töø A-ra-bi ñi veà phía Ñoâng, sang Taây, xuoáng phía Nam (Hoài giaùo). Nhöng nhöõng ñaáng thöôïng ñeá lôùn ñoù vaãn laø nhöõng con ngöôøi tænh leû, hoï coøn muø tòt veà theá giôùi, veà quaû ñaát, veà nhaân loaïi, nhöõng thöù tuy vaãn ñöôïc xem laø do caùc vò aáy ñaõ taïo ra.
Vaøo thôøi Trung coå taây phöông, duø lòch söû cuûa caùc mieàn vaãn chöa thoáng nhaát, duø nhöõng neàn vaên minh coøn kheùp kín, nhöng hoa quaû, rau coû, gia suùc cuõng nhö tô luïa, ngoïc thaïch, gia vò ñaõ ñöôïc du nhaäp töø Ñoâng sang Taây, töø aù sang AÂu. Quaû anh ñaøo ñaõ töø vuøng bieån Cax-pieân ñi ñeán Nhaät baûn vaø AÂu chaâu. Quaû mô ñaõ töø Trung quoác sang Ba tö, roài töø Ba tö sang phöông Taây. Con gaø ñaõ töø aán ñoä maø bay khaép luïc ñòa AÂu-aù. Vieäc duøng söùc keùo suùc vaät, roài söï söû duïng thuoác suùng, la baøn, giaáy, kyõ thuaät in ñeàu töø Trung quoác ñeán AÂu chaâu vaø cung caáp cho nôi naøy kieán thöùc vaø coâng cuï caàn thieát ñeå caát caùnh vaø ñaëc bieät ñöa noù ñeán söï khaùm phaù ra chaâu Myõ. Nhöõng neàn vaên minh A-raäp ñaõ phaùt hieän con soá Zeâ-roâ cuûa aán ñoä vaø ñem noù veà truyeàn baù cho phöông Taây.
Tröôùc thôøi hieän ñaïi, caùc nhaø haøng haûi Trung quoác, Pheâ-ni-xi, Hy-laïp, A- raäp, Vi-kinh ñaõ khaùm phaù ra nhöõng khoâng gian roäng lôùn cuûa caùi maø hoï vaãn chöa bieát laø haønh tinh. Moät caùch ngaây thô, hoï ñaõ veõ baûn ñoà veà caùi phaàn hoï bieát vaø xem ñaáy laø taát caû theá giôùi. Toùm laïi, Taây AÂu, caùi phaàn nhoû cuûa ñaïi luïc AÂu-aù suoát trong thôøi Trung coå ñaõ nhaän ñöôïc töø mieàn Vieãn ñoâng roäng lôùn nhöõng kyõ thuaät cho pheùp noù trang bò ñöôïc ñaày ñuû kieán thöùc vaø phöông tieän ñeå khaùm phaù vaø chieám cöù chaâu Myõ.
Töø ñoù moät söï leân men doàn daäp ñaõ baét ñaàu ôû nhieàu ñieåm treân quaû ñaát ñeå söûa soaïn, baùo tröôùc, cho ra ñôøi nhöõng coâng cuï, tö töôûng cuûa caùi seõ trôû thaønh kyû nguyeân toaøn caàu. Vaø, ngay luùc Ñeá quoác oát-toâ-man, sau khi ñaõ chinh phuïc By-zan-xô, ñeán saùt töôøng thaønh cuûa thaønh phoá Vieân (aùo), ñe doïa trung taâm Chaâu AÂu thì caùi mieàn vieãn taây cuûa Chaâu AÂu naøy ñaõ xoâng ra bieån ñeå söûa soaïn môû ra kyû nguyeân toaøn caàu.
Chuù thích :
(1). E.Morin, "Phaïm thöùc thaát laïc" (Le Paradigme perdu), Paris, Editions du Seuil, "Points Essais". 1979, Tr.165-188
(2). Diaspora: (Tieáng Hy laïp) Luùc ñaàu ñeå chæ coäng ñoàng hoaëc khu vöïc ngöôøi Do thaùi löu laïc ôû caùc nöôùc, nghóa boùng chæ taát caû caùc coäng ñoàng löu laïc, taûn maïn (Ngöôøi dòch chuù thích :ND).
(3). Khoaûng 3.000 naêm tröôùc Taây lòch: Vaên töï töôïng hình cuûa Ai caäp, vaên töï hình veõ cuûa Löôõng Haø (Meâdoâpoâtami); khoaûng 1500-1400 naêm tröôùc Taây lòch: vaên töï ghi yù cuûa Trung Quoác, vaên töï ñöôøng neùt cuûa Creøte (Cô-reùt) vaø Hy Laïp, vaên töï hình goùc ôû Anatoâli. Khoaûng 1100 tröôùc Taây lòch ngöôøi Pheânixi ñaõ laøm ra chöõ maãu töï.
(4). Veà yù nieäm "baûn chaát con ngöôøi", xem (Le paradigme perdu), saùch ñaõ daãn (sñd), Tr.148-164.
[ Trôû Veà ]