Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ] [ Trang chủ ]
André Malraux và Việt Nam VÄ©nh Äà o
Khi André Malraux bÆ°á»›c lên chiếc tà u Angkor tại hải cảng Marseille má»™t ngà y tháng 10 năm 1923 để thá»±c hiện má»™t chuyến du hà nh dà i sang Äông DÆ°Æ¡ng, ông chÆ°a được 22 tuổi tròn. Sau nà y, có ngà y ông nói vá»›i Julien Green: "Từ 18 đến 20 tuổi, cuá»™c Ä‘á»i nhÆ° má»™t thị trÆ°á»ng chứng khoán; ngÆ°á»i ta mua chứng khoán không phải vá»›i tiá»n mà vá»›i hà nh Ä‘á»™ng. Má»™t số lá»›n ngÆ°á»i ta không mua gì hết..." [1] Tá»± áp dụng cho mình phÆ°Æ¡ng châm đó, Malraux lúc còn Ä‘ang tuổi thanh niên quyết định lao mình và o má»™t cuá»™c phiêu lÆ°u tại má»™t miá»n đất xa xôi, trong rừng sâu Äông DÆ°Æ¡ng, vá»›i mục Ä‘Ãch Ä‘i tìm vết tÃch của Ä‘á»n Bantei Srey.André Malraux sau nà y trở thà nh má»™t trong những nhà văn lá»›n nhất và có ảnh hưởng nhất của ná»n văn há»c Pháp thế ká»· 20. Ông không những là má»™t nhà văn, ông còn là má»™t nhà hoạt Ä‘á»™ng, má»™t kẻ phiêu lÆ°u, má»™t nhà tÆ° tưởng, má»™t chuyên gia vá» nghệ thuáºt cổ của Trung Äông, châu Phi, châu Ã... Những tiểu thuyết đầu tiên của ông khiến ông nổi danh trên văn Ä‘Ã n Pháp lấy bối cảnh là những cuá»™c đấu tranh cách mạng tại Trung quốc khiến cho André Malraux có tiếng là má»™t ngÆ°á»i am hiểu vá» khung cảnh chÃnh trị, văn hóa của châu Ã. Nhiá»u bà i nghiên cứu, nhiá»u công trình đại há»c đã bà n đến ảnh hưởng của Trung quốc, Nháºt Bản, Ấn Äá»™... trên tÆ° tưởng và tác phẩm của Malraux. Ãt ai nhắc đến Việt Nam, có lẽ vì cho đến tháºp niên 1940, Việt Nam vẫn còn là má»™t thuá»™c địa của Pháp; đất nÆ°á»›c Việt Nam nhá», không sánh được vá»›i những ná»n văn minh lâu Ä‘á»i và đồ sá»™ trên lục địa châu à nhÆ° Trung quốc, Nháºt Bản, Ấn Äá»™... NhÆ°ng tháºt ra, khi Malraux khám phá châu à lúc ông còn là má»™t thanh niên hÆ¡n 20 tuổi, mảnh đất đầu tiên ông đặt chân tá»›i là Việt Nam, và những kinh nghiệm sống và hoạt Ä‘á»™ng của ông trong thá»i gian tại Việt Nam đã ảnh hưởng má»™t cách quyết định trên tÆ° tưởng chÃnh trị của Malraux và định hÆ°á»›ng cho con Ä‘Æ°á»ng hoạt Ä‘á»™ng cách mạng và chÃnh trị của ông sau nà y.
Cuá»™c mạo hiểm Ä‘i tìm vết tÃch Ä‘á»n Bantei Srey
Lý do của cuá»™c mạo hiểm trong rừng sâu ở Äông DÆ°Æ¡ng có thể trÆ°á»›c hết là vấn Ä‘á» tà i chánh. Năm 1921, Malraux vừa là m quen vá»›i má»™t thiếu nữ con má»™t gia đình già u có gốc Äức Do Thái tên là Clara Goldschmidt, mà ông cÆ°á»›i là m vợ và i tháng sau đó. Hai vợ chồng thá»±c hiện nhiá»u chuyến du lịch tại châu Âu, trong khi Malraux tiếp tục công việc cá»™ng tác vá»›i các nhà xuất bản tại Paris. Ông Ä‘em tiá»n của vợ đầu tÆ° tại thị trÆ°á»ng chứng khoán, không may bị thua lá»— và tà i sản của hai vợ chồng tan biến theo mây khói. Và o lúc đó, má»™t số cổ váºt Äông phÆ°Æ¡ng xuất phát từ các di tÃch lịch sá» tại Äông DÆ°Æ¡ng đã xuất hiện khá nhiá»u tại các cá»a hà ng đồ cổ và các phòng bán đấu giá tại châu Âu. Các đồ váºt cổ nà y cà ng lúc cà ng được giá.
Trong những năm sau nà y, khi là m việc để mÆ°u sinh tại má»™t số nhà sách và nhà xuất bản tại Paris, Malraux chú trá»ng rất nhiá»u đến nghệ thuáºt châu Ã. Má»™t bà i khảo cứu đăng trong táºp san của TrÆ°á»ng Viá»…n Ãông Bác Cổ (E.F.E.O.) [2] chắc chắn đã được ông Ä‘á»c rất kỹ. Tác giả bà i viết tên Henri Parmentier khẳng định rằng giữa nghệ thuáºt các Ä‘á»n khmer cổ nhất của thế ká»· thứ VII và thứ VIII, và nghệ thuáºt "cổ Ä‘iển" của các Ä‘á»n tháp tại Ãế Thiên Äế ThÃch 5 thế ká»· sau đó, có má»™t giai Ä‘oạn chuyển tiếp gá»i là "nghệ thuáºt Indravarman". Henri Parmentier nghiên cứu 12 di tÃch qui tụ các đặc Ä‘iểm của giai Ä‘oạn chuyển tiếp đó, trong đó có di tÃch Banteai Srey.
Di tÃch Banteai Srey đã được tình cá» khám phá năm 1914 do má»™t viên trung úy của Sở Äịa chất. Henri Parmentier viếng di tÃch nà y năm 1916. Di tÃch không rá»™ng nhÆ°ng phẩm chất các tượng trang trà rất cao vá» mặt nghệ thuáºt. NhÆ°ng Ä‘á»n bị đổ nát qua thá»i gian, rá»… các cây cổ thụ quấn chặt công trình xây cất. Malraux Ä‘oán biết được giá trị các pho tượng tại di tÃch nà y và ông quyết định thá»±c hiện má»™t cuá»™c thám hiểm khảo cổ. Theo ông, Ä‘á»n Banteai Srey là má»™t di tÃch bá» hoang, không thuá»™c vá» ai cả, nhÆ°ng cần phải ra tay gấp, trÆ°á»›c khi nhà cầm quyá»n thuá»™c địa ban hà nh các biện pháp kiểm soát và bảo vệ gắt gao hÆ¡n các di tÃch lịch sá» tại Äông DÆ°Æ¡ng. Ông Ä‘em dá»± án ra bà n vá»›i má»™t ngÆ°á»i bạn thuở niên thiếu tên Louis Chevasson và hai ngÆ°á»i đồng ý hùn hạp trong công tác nà y.
TrÆ°á»›c khi thá»±c hiện dá»± án, Malraux phải xin má»™t giấy phép ở bá»™ Thuá»™c Ä‘iạ. Giấy phép được cấp khá dá»… dà ng, vá»›i Ä‘iá»u kiện khi đến nÆ¡i phải thông báo chi tiết dá»± án cho nhà cầm quyá»n thuá»™c địa và cho E.F.E.O. tại Hà Há»™i. Dá»± án của André Malraux là tìm lại vết tÃch má»™t con Ä‘Æ°á»ng nối thủ đô Angkor vá»›i các tỉnh phÃa bắc vÆ°Æ¡ng quốc Khmer, thá»±c hiện má»™t công trình nghiên cứu nghệ thuáºt các Ä‘á»n dá»c theo con Ä‘Æ°á»ng đó.
Mùa thu 1923, André Malraux xuống tà u tại Marseille, cùng Ä‘i vá»›i vợ là Clara. Louis Chevasson lên Ä‘Æ°á»ng hai tuần sau đó. Sau cuá»™c hà nh trình hÆ¡n ba tuần, tà u cáºp bến Sà i Gòn. Sau và i ngà y ghé bến, tà u tiếp tục Ä‘i đến Hải Phòng. Từ đó Malraux Ä‘i Ä‘Æ°á»ng bá»™ đến Hà Ná»™i và trình diện tại TrÆ°á»ng Viá»…n Äông Bác Cổ. NÆ¡i đây ông được tiếp đón má»™t cách nghi kỵ và lạnh nhạt. CÆ¡ quan nà y qui tụ những nhà sá» há»c, địa chất há»c, khảo cổ há»c vá»›i đầy đủ tÆ°á»›c vị và bằng cấp. André Malraux là má»™t thanh niên tá»± há»c, chỉ đến trÆ°á»ng hết báºc trung há»c, không có má»™t mảnh bằng nà o trong ngÆ°á»i. Vị quyá»n giám đốc E.F.E.O. nhắc lại thể lệ má»›i : má»i váºt khám phá phải được để lại tại chá»—. André Malraux phải ký giấy cam kết để E.F.E.O. chia sẻ các khám phá và thà nh tá»±u của công tác khảo cổ mà ông sẽ tiến hà nh vá»›i phÆ°Æ¡ng tiện riêng của mình.
Rá»i Hà Ná»™i, André Malraux và o Sà i Gòn bằng Ä‘Æ°á»ng bá»™. Tại đó ông gặp lại Louis Chevasson, khởi hà nh từ Marseille hai tuần sau André và Clara. Cả ba lên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i Nam Vang, rồi Siem Reap và Angkor. Sau khi thuê công nhân khuân vác, Malraux cùng má»™t Ä‘oà n khoảng 20 ngÆ°á»i lên Ä‘Æ°á»ng hÆ°á»›ng vá» phÃa Bắc và tìm ra địa Ä‘iểm Banteai Srey nhÆ° dá»± tÃnh. Sau khi khai quáºt trong vòng má»™t tuần, Ä‘oà n ngÆ°á»i trở vá» Siem Reap. André Malraux thuê tà u trở vá» Nam Vang theo Ä‘Æ°á»ng thủy, mang theo má»™t tấn hà ng hóa, nhÆ°ng tà u bị cháºn lại và khám xét tại Nam Vang.
Vụ án Malraux
André Malraux và Louis Chevasson bị truy tố vá» tá»™i tháo gỡ và lấy trá»™m di tÃch cổ. Hai ngÆ°á»i không bị tống giam nhÆ°ng được lệnh túc trá»±c để trình diện luáºt pháp. Má»™t dá»± thẩm được bổ nhiệm để Ä‘iá»u tra ná»™i vụ. Tòa án yêu cầu cảnh sát Paris Ä‘iá»u tra vá» quá khứ của các bị can. Phúc trình cảnh sát cho biết Malraux là tác giả của má»™t táºp sách láºp dị, khó hiểu, mang tá»±a Ä‘á» "Mặt trăng giấy" (Lunes en papier), qua lại vá»›i giá»›i nghệ sÄ© lãng tỠở thủ đô, cá»™ng tác vá»›i má»™t số tạp chà tiá»n phong chuyên vá» các trÆ°á»ng phái nghệ thuáºt láºp thể, dada... Tất cả hoạt Ä‘á»™ng nà y dÆ°á»›i mắt cảnh sát gần nhÆ° đồng nghÄ©a vá»›i những hoạt Ä‘á»™ng đáng nghi ngá», phá rối trị an. Kết quả Ä‘iá»u tra cảnh sát được chuyển cho Bá»™ Thuá»™c địa và cho tòa án Nam Vang.
Sau 6 tháng Ä‘iá»u tra, phiên xá» xảy ra tại Nam Vang trong hai ngà y 16 và 17/07/1924. Clara vắng mặt tại phiên tòa vì và i ngà y trÆ°á»›c đó bà đã Ä‘i Sà i Gòn để trở vá» Paris, chuẩn bị váºn Ä‘á»™ng cho chồng trong trÆ°á»ng hợp André Malraux bị kết án. Sau hai ngà y nghị án, bản án được tuyên bố : André Malraux bị xá» 3 năm tù ở và 5 năm cấm lÆ°u trú trên lãnh thổ Äông DÆ°Æ¡ng. Louis Chevasson 18 tháng tù. Các pho tượng được tháo gỡ được lệnh trao trả lại cho chÃnh quyá»n thuá»™c địa. Bản án rất nặng so vá»›i tá»™i trạng, tòa không kể đến những trÆ°á»ng hợp giảm khinh nhÆ° tuổi trẻ của các bị can, tá»™i trạng không có gì nghiêm trá»ng, và nhất là qui chế pháp lý mù má» của địa Ä‘iểm Banteai Srey vì di tÃch nà y chÆ°a hỠđược chÃnh quyá»n thuá»™c địa tuyên bố là má»™t di tÃch lịch sỠđược bảo vệ. Sau khi bản án được tuyên bố, hai bị can quyết định kháng cáo. Phiên xá» trÆ°á»›c tòa Thượng thẩm tại Sà i Gòn được quyết định sẽ xảy ra và o ngà y 23/09. André Malraux và Louis Chevasson rá»i Nam Vang vá» Sà i Gòn để chuẩn bị ra trÆ°á»›c tòa Thượng thẩm.
Clara Malraux vá» tá»›i Paris, váºn Ä‘á»™ng sá»± ủng há»™ cho Malraux trong giá»›i văn nghệ sÄ© thủ đô. Má»™t bản kiến nghị vá»›i hÆ¡n 50 chữ ký của những nhà văn, nghệ sÄ© có tiếng tăm nhất tại Paris thá»i đó kêu gá»i khoan hồng cho Malraux, được xem là má»™t nhà văn trẻ đầy triển vá»ng của văn há»c Pháp, mặc dù và o lúc đó, Malraux chỉ má»›i xuất bản má»™t táºp sách má»ng và và i bà i báo trên các tạp chÃ. Bản kiến nghị được đăng trên táºp san Les Nouvelles littéraires ngà y 6-9-1924.
Trong khi đó tại Sà i Gòn, các báo chà Pháp ngữ, phần lá»›n đứng và o phe thân cáºn vá»›i chÃnh quyá»n thuá»™c địa cá»±c kỳ bảo thủ, dá»±ng lên má»™t chiến dịch ồn à o lên án nặng ná» André Malraux. Ông được xem nhÆ° là má»™t kẻ phiêu lÆ°u nguy hiểm, má»™t tên trá»™m vô lÆ°Æ¡ng tâm tà n phá và hủy hoại di tÃch lịch sá» và tác phẩm nghệ thuáºt cổ tại Äông DÆ°Æ¡ng. Báo chà tay sai chÃnh quyá»n thuá»™c địa đòi há»i má»™t bản án rất nặng để là m gÆ°Æ¡ng. Không khà nặng ná» và bất lợi cho các bị can đến ná»—i toà quyết định dá»i phiên xá» lại và o ngà y 8/10.
Lần nà y, trÆ°á»›c tòa Thượng thẩm, André Malraux chỉ bị kết án má»™t năm tù treo, và Louis Chevasson 8 tháng tù treo. Tòa xác nháºn lại lệnh hoà n trả các pho tượng cho nhà nÆ°á»›c thuá»™c địa Pháp.
Hoạt Ä‘á»™ng chÃnh trị tại Sà i Gòn
Bốn ngà y sau bản án của tòa Thượng thẩm, André Malraux lên tà u trở vá» Pháp, vá»›i ý định sẽ trở lại Äông DÆ°Æ¡ng hoạt Ä‘á»™ng chÃnh trị. Là má»™t công dân Pháp, nhÆ°ng không thuá»™c thà nh phần bảo thủ, có thế lá»±c, mà bị đối xá» bất công, gắt gao, thì theo ông nghÄ©, số pháºn những ngÆ°á»i dân bị trị, còn bị Ä‘Ã n áp, đối xá» tà n tệ đến mức nà o? Trong thá»i gian 7 tuần ở lại Paris, André Malraux chuẩn bị cho việc xuất bản má»™t tá» báo đối láºp tại Sà i Gòn.
Giữa tháng 1-1925, André Malraux và vợ lên tà u trở lại Äông DÆ°Æ¡ng.
Và o những năm 1924-25, chế Ä‘á»™ thuá»™c địa áp dụng tại Việt Nam là má»™t chế Ä‘á»™ hết sức khắc nghiệt đối vá»›i ngÆ°á»i dân bản xứ bị trị. Quyá»n lá»±c trong tay má»™t táºp Ä‘oà n tÆ° bản tà i phiệt, nắm trong tay má»™t chÃnh quyá»n thá»±c dân cá»±c kỳ bảo thủ, khÆ° khÆ° quyết bảo vệ cho những quyá»n lợi của mình. Thái Ä‘á»™ nà y gây căm phẫn trong các tầng lá»›p nhân dân; các sÄ© phu yêu nÆ°á»›c lên tiếng đòi há»i công bằng đối xá» cho ngÆ°á»i Việt Nam. Các đảng phái chÃnh trị liên tiếp ra Ä‘á»i trong má»™t bầu không khà sôi sục.
André Malraux tiếp xúc vá»›i các nhân váºt đấu tranh Việt Nam, tham gia thà nh láºp đảng Jeune Annam (Việt Nam Thanh Niên Äảng), má»™t trong những đảng phái nhá» má»c ra nhÆ° nấm trong những năm 1924-1925. Cùng lúc, André Malraux hợp tác vá»›i luáºt sÆ° Paul Monin để chuẩn bị ra mắt tá» báo Indochine ("Äông DÆ°Æ¡ng"). NgÆ°á»i đứng tên tá» báo vá»›i chức vụ quản lý là Maurice Dejean de la Batie, má»™t ngÆ°á»i Pháp lai, cha đã từng là công chức cao cấp trong chÃnh quyá»n thuá»™c địa, mẹ ngÆ°á»i Việt Nam. André Malraux và Paul Monin giữ chức đồng chủ nhiệm tá» báo. Báo ra số đầu tiên ngà y 17-6-1925, và ra Ä‘á»u đặn trong hai tháng, cho đến ngà y 14-8 năm đó, tức là ra được 49 số. Chủ trÆ°Æ¡ng của tá» báo tháºt ra không có gì là cách mạng, chỉ kêu gá»i má»™t chế Ä‘á»™ công bằng hÆ¡n, nhân đạo hÆ¡n, cho phép ngÆ°á»i dân Việt Nam được bảo vệ bởi những luáºt lệ y nhÆ° ngÆ°á»i Pháp, được hưởng những quyá»n tá»± do cá nhân nhÆ° ngÆ°á»i Pháp. Ngay những sÄ© phu Việt Nam lúc đó, nhÆ° Nguyá»…n An Ninh cÅ©ng đòi há»i cải cách hÆ¡n là hô hà o má»™t cuá»™c cách mạng đánh đổ chế Ä‘á»™ thá»±c dân Pháp. [3]
Phan Chu Trinh trong má»™t bức thÆ° gởi nhà cầm quyá»n Pháp đã viết :"ChÃnh phủ nên chá»n hiá»n tà i trao cho quyá»n bÃnh, lấy lá»… mà tiếp, lấy thà nh mà đãi, ná»›i rá»™ng quyá»n ăn nói cho các thân sÄ© (...) sá»a đổi luáºt pháp, giảm bá»›t sÆ°u thuế, khuếch trÆ°Æ¡ng công nghệ thì sÄ© dân vui lòng giúp chÃnh phủ, chứ còn ai lo toan chống cá»± nữa". [4]
Tá» báo IndochineÄ‘á» nghị nuôi dưỡng má»™t tầng lá»›p trà thức Æ°u tú ngÆ°á»i Việt, tạo cÆ¡ há»™i cho thanh niên Việt Nam Æ°u tú có thể sang Pháp du há»c, cho những ngÆ°á»i nà y có thể nháºp quốc tịch Pháp dá»… dà ng, và lần lần giao thêm quyá»n hà nh cho tầng lá»›p trà thức nà y. Chỉ vá»›i Ä‘iá»u kiện nà y, Pháp má»›i có thể bảo vệ sá»± hiện diện lâu dà i tại Äông DÆ°Æ¡ng, tránh việc thanh niên Việt Nam bất mãn vì bị bạc đãi, quay sang đấu tranh cách mạng triệt để và láºt đổ chế Ä‘á»™ thá»±c dân. Láºp trÆ°á»ng đấu tranh của nhóm tá» báo Indochine, cÅ©ng nhÆ° của André Malraux, chỉ là má»™t láºp trÆ°á»ng đòi há»i cải cách xã há»™i, có thể nói là ôn hòa, không có gì có thể gá»i là cách mạng. NhÆ°ng chỉ vá»›i bao nhiêu đó, André Malraux đã bị liệt kê và o thà nh phần phá rối trị an, má»™t phần tá» xách Ä‘á»™ng nguy hiểm thuá»™c loại cá»±c tả, đồng hóa vá»›i các phần tá» bolchevik.
ChÃnh quyá»n thuá»™c địa tìm má»i cách gây khó khăn để ngăn cản tá» báo Indochine phát hà nh. Biện pháp sau cùng là sở máºt thám Pháp Ä‘e dá»a các công nhân Việt Nam là m cho nhà in phụ trách in tá» báo. Cuối cùng, nhóm biên táºp tá» Indochine không tìm ra được má»™t nhà in nà o khác nháºn in báo. Ban chủ trÆ°Æ¡ng chỉ còn má»™t cách cuối cùng là in lấy tá» báo bằng những phÆ°Æ¡ng tiện riêng. Malraux và Monin sau khi kêu gá»i sá»± giúp đở của những ngÆ°á»i quen biết, các công nhân các nhà in Saigon, ráp được má»™t máy in thủ công. NhÆ°ng không có các bá»™ chữ để có thể in báo. Vì váºy Malraux phải quyết định sang HÆ°Æ¡ng Cảng và o mùa thu 1925 để mua chữ cho máy in.
Vá»›i những phÆ°Æ¡ng tiện chắp vá đó, Malraux và Monin cho tái bản tá» báo và o tháng 11-1925, vá»›i tên má»›i là L'Indochine enchaînée ("Äông DÆ°Æ¡ng bị xiá»ng"). Tá» báo từ đó ra được má»—i tuần hai lần, nhÆ°ng vì thiếu thốn phÆ°Æ¡ng tiện và các khó khăn trong việc phát hà nh, nên xuất bản được cho đến ngà y 24-2-1926 thì đình bản vÄ©nh viá»…n. TrÆ°á»›c đó, và o ngà y cuối năm 1925, Malraux đã lên tà u trở vá» Pháp.
André Malraux đã trở lại Việt Nam hồi đầu năm 1925, vá»›i ý định đấu tranh chống lại bá»™ máy chÃnh quyá»n thá»±c dân, đến nay chÆ°a đầy má»™t năm. Trong thá»i gian ngắn ngủi đó, Malraux đã lao và o má»™t cuá»™c chiến đấu bá»n bỉ và gay gắt, nhÆ°ng ông nháºn thấy là bá»™ máy chÃnh quyá»n thuá»™c địa quá đè nén và mạnh bạo, cuá»™c đấu tranh bằng báo chà của ông chỉ là m gai mắt chÃnh quyá»n, không hy vá»ng buá»™c nhà nÆ°á»›c thuá»™c địa cải tổ và thay đổi cách cai trị. Ông quyết định trở vá» Pháp, vá»›i lá»i hứa sẽ tiếp tục cuá»™c đấu tranh ngay tại đất Pháp. Ông có ý định chuyển hÆ°á»›ng hà nh Ä‘á»™ng và sẽ táºp trung ná»— lá»±c để báo Ä‘á»™ng dÆ° luáºn Pháp vá» những áp bức và lạm dụng của chÃnh quyá»n thuá»™c địa tại Ãông DÆ°Æ¡ng. DÆ° luáºn Pháp không biết rõ những gì xảy ra tại các thuá»™c địa xa xôi. Tố cáo các hà nh Ä‘á»™ng của táºp Ä‘oà n cầm quyá»n tại các thuá»™c địa để dÆ° luáºn gây áp lá»±c đòi há»i thay đổi có thể là má»™t phÆ°Æ¡ng thức đấu tranh hiệu quả hÆ¡n.
Các tác phẩm tiểu thuyết đầu tiên
Khi Malraux trở vá» Pháp, tại châu Âu đã xuất hiện má»™t hiểm hoạ lá»›n Ä‘e dá»a cả tÆ°Æ¡ng lai của loà i ngÆ°á»i, là sá»± manh nha bà nh trÆ°á»›ng của chủ nghÄ©a phát-xÃt quốc xã tại Äức vá»›i những thủ Ä‘oạn Ä‘Ã n áp, cầm tù, thủ tiêu cá»±c kỳ thô bạo. Ông lao và o má»™t cuá»™c chiến đấu má»›i. Từ đây, André Malraux tiến hà nh song song cuá»™c Ä‘á»i viết văn và những hoạt Ä‘á»™ng đấu tranh chÃnh trị chống Ä‘á»™c tà i và những lá»±c lượng hủy hoại và áp bức con ngÆ°á»i.
Quyển tiểu thuyết đầu tiên của ông được xuất bản năm 1928 vá»›i tá»±a Ä‘á» Les Conquérants ("Những kẻ chinh phục"). Quyển tiểu thuyết lấy bối cảnh cuá»™c nổi dáºy tại thà nh phố Quảng Äông và o năm 1925, khi má»™t cuá»™c tổng đình công vừa được ban hà nh để đánh và o các hoạt Ä‘á»™ng thÆ°Æ¡ng mãi vá»›i HÆ°Æ¡ng Cảng, biểu tượng của sức mạnh kinh tế của đế quốc Anh tại châu Ã. Cuá»™c tổng đình công được đặt dÆ°á»›i sá»± tổ chức và lãnh đạo của đệ tứ quốc tế, mà nhân váºt Ä‘iển hình là Borodine, lãnh tụ ngÆ°á»i Nga của quốc tế cá»™ng sản tại Quảng Äông, đại diện cho nhóm ngÆ°á»i mà tác giả gá»i là những "ngÆ°á»i cách mạng chuyên nghiệp". Trong số những ngÆ°á»i ngoại quốc đủ quốc tịch đến tham gia hoạt Ä‘á»™ng cách mạng tại Quảng Äông, có những ngÆ°á»i mà tác giả gá»i là những "kẻ phiêu lÆ°u", những ngÆ°á»i là m cách mạng vá»›i tâm trạng những kẻ Ä‘i chinh phục, Ä‘iển hình là Garine, nhân váºt chÃnh của quyển tiểu thuyết. Garine là m cách mạng không phải vì má»™t mục tiêu đấu tranh chÃnh trị nà o, cÅ©ng không phải vì tham vá»ng cá nhân, mà chỉ vì cách mạng là má»™t môi trÆ°á»ng cho phép ông lăn xả hết mình và o hà nh Ä‘á»™ng, để chứng tá» sức mạnh và quyá»n lá»±c của con ngÆ°á»i không chịu khuất phục.
Theo quan Ä‘iểm của André Malraux, xã há»™i Tây phÆ°Æ¡ng từ xÆ°a sống dÆ°á»›i ảnh hưởng của thiên chúa giáo. Bắt đầu từ thế ká»· 18, niá»m tin và o thiên chúa giáo bắt đầu lung lay. Con ngÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Tây từ đây đặt niá»m tin và o lý trà và tiến bá»™ khoa há»c để Ä‘em lại hạnh phúc cho con ngÆ°á»i. NhÆ°ng cuá»™c chiến tranh thế giá»›i thứ nhất cho thấy là lý trà và khoa há»c không những không Ä‘em lại hạnh phúc mà còn có thể Ä‘Æ°a đến những tai há»a thảm khốc. Thanh niên châu Âu lá»›n lên sau thế chiến I, đứng trÆ°á»›c những hoang tà n và đổ vỡ, niá»m tin và o tôn giáo đã mất nên không còn những dấu mốc để nháºn diện đâu là lẽ phải, đâu là ý nghÄ©a của cuá»™c sống. Thế giá»›i trở thà nh cà ng ngà y cà ng xa lạ, vô ý nghÄ©a và phi lý. Hà nh Ä‘á»™ng là liá»u thuốc duy nhất giúp con ngÆ°á»i chống lại mối kinh hãi khi đứng trÆ°á»›c má»™t cõi Ä‘á»i xa lạ.
Äể chống lại ná»—i kinh sợ siêu hình, nhân váºt của Malraux chá»n lao mình và o hà nh Ä‘á»™ng để chứng tá» sức mạnh của má»™t con ngÆ°á»i nổi loạn trÆ°á»›c má»™t thế giá»›i phi lý, và đó là ý nghÄ©a tiá»m ẩn của quyển tiểu thuyết "Những kẻ chinh phục". Trong truyện, nhân váºt Garine đối chá»i vá»›i Borodine, Ä‘iển hình cho má»™t đảng viên cá»™ng sản : cứng nhắc và máy móc. Garine là má»™t mẫu ngÆ°á»i anh hùng cá nhân, tham gia cách mạng má»™t cách tà i tá», không mà ng đến mục tiêu chÃnh trị và hiệu quả đấu tranh cách mạng, và chỉ nhằm thá»a mãn những mục Ä‘Ãch cá nhân. Tất nhiên là quan niệm nà y là má»™t quan niệm xa lạ và nguy hiểm dÆ°á»›i mắt của những ngÆ°á»i chủ trÆ°Æ¡ng má»™t ná»n văn nghệ "hiện thá»±c xã há»™i chủ nghÄ©a". Vì váºy, không lạ gì khi quyển "Những kẻ chinh phục" bị cấm tại Liên Xô.
Năm 1930, Malraux xuất bản quyển tiểu thuyết thứ hai tên La Voie Royale ("ÄÆ°á»ng hoà ng cung"). Quyển nà y được rút trá»±c tiếp từ những kinh nghiệm của tác giả trong rừng sâu Kampuchea, trong chuyến thám hiểm Ä‘i tìm Ä‘á»n Banteai Srey. Hai nhân váºt chÃnh trong truyện, Claude Vannec và Perken, thá»±c hiện má»™t chuyến mạo hiểm trong rừng già vá»›i mục Ä‘Ãch tìm vết tÃch con Ä‘Æ°á»ng hoà ng cung cÅ© của vÆ°Æ¡ng quốc khmer, và há» hy vá»ng tìm thấy nhiá»u di tÃch kiến trúc cổ dá»c theo con Ä‘Æ°á»ng đó. Hai ngÆ°á»i cÅ©ng muốn tìm ra má»™t nhân váºt hảo há»›n khác, tên Grabot, má»™t kẻ phiêu lÆ°u đã mất tÃch trong rừng sâu trong má»™t tình huống bà hiểm.
NhÆ°ng mục Ä‘Ãch của Malraux không phải là viết má»™t tiểu thuyết phiêu lÆ°u mạo hiểm trong rừng. Má»™t lần nữa, ông dùng tiểu thuyết để trình bà y những ý tưởng của ông vá» con ngÆ°á»i, vá» thái Ä‘á»™ con ngÆ°á»i trÆ°á»›c vÅ© trụ và ý nghÄ©a cuá»™c sống. Claude và Perken là những kẻ phiêu lÆ°u giống nhÆ° Garine trong "Những kẻ chinh phục". Há» lấy hà nh Ä‘á»™ng để giải quyết những thắc mắc và trăn trở siêu hình, dùng hà nh Ä‘á»™ng để chống lại sá»± phi lý của cuá»™c Ä‘á»i, chứng tá» sức mạnh không chịu khuất phục của con ngÆ°á»i trong má»™t cuá»™c chiến đấu tay đôi vá»›i định mệnh. Äịnh mệnh theo quan Ä‘iểm của André Malraux có má»™t ý nghÄ©a đặc biệt, đó là "những lá»±c nhằm đè nén con ngÆ°á»i dÆ°á»›i sá»± thống trị của mình, bắt buá»™c cho con ngÆ°á»i nháºn thức được đâu là thân pháºn con ngÆ°á»i, và ép con ngÆ°á»i phải cam chịu thân pháºn mình". Thân pháºn con ngÆ°á»i, theo Malraux, là sống vá»›i niá»m cô Ä‘Æ¡n giữa má»™t cõi Ä‘á»i xa lạ, là sá»± bất lá»±c trÆ°á»›c má»™t thế giá»›i phi lý, là sá»± mất nhân cách và phẩm giá trÆ°á»›c những áp bức của xã há»™i, vì nghèo đói, vì bệnh táºt, vì sá»± Ä‘au Ä‘á»›n của thể xác... Ãể chiếm lại phẩm giá con ngÆ°á»i, nhân váºt anh hùng của Malraux là má»™t con ngÆ°á»i nổi loạn trÆ°á»›c sá»± phi lý của cuá»™c Ä‘á»i đã trở thà nh vô nghÄ©a, và chứng tá» sức mạnh của mình bằng má»™t hà nh Ä‘á»™ng phi thÆ°á»ng.
Trong "ÄÆ°á»ng hoà ng cung", nhân váºt của Malraux không tham gia và o má»™t cuá»™c đấu tranh cách mạng, mà tá»± đặt ra má»™t hà nh Ä‘á»™ng mạo hiểm, và dấn thân và o má»™t cuá»™c phiêu lÆ°u Ä‘Æ¡n Ä‘á»™c, lấy đó là m chiến trÆ°á»ng cho má»™t cuá»™c chạm trán tay đôi vá»›i định mệnh. Ãịnh mệnh ở đây được thể hiện qua má»™t môi trÆ°á»ng thiên nhiên hết sức hiểm Ä‘á»™c, bệnh táºt trong rừng sâu, qua sá»± Ä‘au Ä‘á»›n thể xác, những vết thÆ°Æ¡ng quáºt ngã con ngÆ°á»i... Trong cả hai tác phẩm tiểu thuyết đầu tiên của Malraux, kết quả của cuá»™c chiến đấu tay đôi giữa anh hùng phiêu lÆ°u của Malraux và định mệnh là cuối cùng, nhân váºt của Malraux vì bệnh hoạn, vì thÆ°Æ¡ng tÃch, phải ngÆ°ng cuá»™c chiến đấu. Má»™t kết cục bi quan nói lên ná»—i vô vá»ng của má»™t cuá»™c chiến không cân bằng.
Năm 1933 quyển La Condition humaine ("Thân pháºn con ngÆ°á»i") ra Ä‘á»i. Quyển tiểu thuyết thứ ba của Malraux lấy lại bối cảnh là cuá»™c đấu tranh cách mạng tại Trung quốc, và o thá»i kỳ xảy ra cuá»™c tranh chấp giữa quân Ä‘á»™i Quốc Dân Äảng của Tưởng Giá»›i Thạch và những lá»±c lượng cá»™ng sản trong thá»i kỳ manh nha. Quyển tiểu thuyết chấm dứt và o thá»i Ä‘iểm xảy ra cuá»™c tà n sát các đảng viên cá»™ng sản do quân Ä‘á»™i Tưởng Giá»›i Thạch tiến hà nh, trÆ°á»›c khi Mao Trạch Äông quyết định cuá»™c trÆ°á»ng chinh vá» phÃa Bắc để bảo toà n lá»±c lượng.
Má»™t lần nữa, tiểu thuyết của Malraux không phải là má»™t tà i liệu lịch sá», kể lại cuá»™c xung Ä‘á»™t giữa các lá»±c lượng Quốc Dân đảng và cá»™ng sản năm 1927. "Thân pháºn con ngÆ°á»i", sau quyển "Những kẻ chinh phục", lại dùng bối cảnh lịch sỠđể trình bà y quan Ä‘iểm của tác giả vá» con ngÆ°á»i và ý nghÄ©a cuá»™c sống. Thay vì có má»™t, hai nhân váºt chÃnh chi phối toà n bá»™ tác phẩm, quyển "Thân pháºn con ngÆ°á»i" dá»±ng lên hà ng chục nhân váºt có tầm quan trá»ng ngang nhau : những chiến sÄ© cách mạng, và i tên khủng bố quá khÃch, má»™t nhà hiá»n triết Nháºt, má»™t nhân váºt láºp dị sống trong ảo tưởng và thêu dệt những câu chuyện hoang Ä‘Æ°á»ng, má»™t nhà tÆ° bản Âu châu v.v. Má»™t số nhân váºt nà y vẫn bị dằn vặt bởi những lo âu siêu hình : niá»m Ä‘Æ¡n Ä‘á»™c lẻ loi, nháºn thức vá» sá»± phi lý của cuá»™c Ä‘á»i... và má»—i ngÆ°á»i tìm má»™t phÆ°Æ¡ng cách giải thoát riêng cho mình. NhÆ°ng Ä‘iá»u má»›i là sá»± xuất hiện của những nhân váºt anh hùng cách mạng. Những nhân váºt nà y không còn bị ám ảnh vì những thắc mắc siêu hình, mà há» tìm thấy lẽ sống trong việc đấu tranh để Ä‘em lại hạnh phúc, danh dá»± và phẩm giá cho đồng loại của mình. Hà nh Ä‘á»™ng có má»™t mục Ä‘Ãch lịch sá», trở thà nh má»™t phÆ°Æ¡ng tiện để thay đổi tráºt tá»± xã há»™i, hoà n trả lại danh dá»± là m ngÆ°á»i, không phải cho má»™t anh hùng Ä‘Æ¡n Ä‘á»™c, mà cho toà n thể những ngÆ°á»i sống trong má»™t cá»™ng đồng. Vá»›i quyển "Thân pháºn con ngÆ°á»i", trong tác phẩm của Malraux xuất hiện má»™t triết lý nhân bản cách mạng. Từ tình trạng suy đồi do thÆ°Æ¡ng tÃch, bệnh táºt, gây ra khiến cho con ngÆ°á»i phải chịu khuất phục trÆ°á»›c định mệnh, đến má»™t tình trạng suy đồi do cá»±c khổ khốn cùng, khiến con ngÆ°á»i mất hết nhân cách. Tráºt tá»± xã há»™i của ngÆ°á»i già u khiến cho nhân phẩm bị chà đạp. Danh dá»± của ngÆ°á»i hùng cách mạng của Malraux là đứng lên chống lại má»™t tráºt tá»± xã há»™i chối bá» nhân phẩm và tìm thấy ý nghÄ©a cuá»™c sống trong cuá»™c chiến đấu nà y.
Quyển "Thân pháºn con ngÆ°á»i" được giải thưởng Goncourt cuối năm 1933, và sau nà y được công nháºn là má»™t trong những tác phẩm lá»›n nhất của ná»n văn há»c thế giá»›i thế ká»· 20. Nhà văn 32 tuổi bá»—ng nhiên nổi danh, vá»›i má»™t hà o quang là kẻ trở vá» từ châu à sôi sục, xa xôi và bà hiểm. Äối vá»›i xã há»™i Pháp và o những tháºp niên 1920-30, châu à còn là má»™t má»™t lục địa xa vá»i, huyá»n bÃ, chìm trong mà n sÆ°Æ¡ng mù của huyá»n thoại, tượng trÆ°ng cho phiêu lÆ°u mạo hiểm... Những ngÆ°á»i có óc phiêu lÆ°u Ä‘á»u bị thu hút, mê hoặc bởi vùng đất còn bà hiểm nà y. Nhiá»u huyá»n thoại được thêu dệt quanh tác giả quyển "Thân pháºn con ngÆ°á»i" (ngÆ°á»i đã tham gia và o hoạt Ä‘á»™ng cách mạng tại Trung quốc, là ủy viên chÃnh trị cạnh Borodine trong cuá»™c cách mạng Trung quốc...). Tác giả im lặng không Ä‘Ãnh chÃnh, và huyá»n thoại kéo dà i trong mấy tháºp niên, cho đến khi má»™t há»c giả Hoa Kỳ, Walter Langlois, nghiên cứu tÆ°á»ng táºn vá» thá»i gian Malraux ở Äông DÆ°Æ¡ng [5] và quyển tiểu sá» André Malraux do Jean Lacouture viết, xuất bản năm 1973 [6], cho biết sá»± tháºt vá» thá»i gian nhà văn ở châu à trong các năm 1924-1925. Cho đến năm Malraux viết quyển "Thân pháºn con ngÆ°á»i", ông chỉ biết có Việt Nam, và thá»i gian ông đặt chân lên đất Trung quốc là chỉ vá»n vẹn mấy ngà y và o mùa thu 1925 khi ông đến HÆ°Æ¡ng Cảng mua bá»™ chữ in để có thể tiếp tục in tá» báo đối láºp Indochine. Kinh nghiệm kể lại trong "Thân pháºn con ngÆ°á»i" vá» những ngÆ°á»i dân Ä‘en sống trong cảnh bần cùng, bị áp bức và chà đạp, là những kinh nghiệm sống tại Việt Nam, khi André Malraux chứng kiến những bất công và cách đối xá» Ä‘Ã n áp mà chÃnh quyá»n thá»±c dân dà nh cho ngÆ°á»i dân bị trị.
Quyển "Thân pháºn con ngÆ°á»i" chấm dứt má»™t bá»™ ba tác phẩm được gá»i là thuá»™c "thá»i kỳ châu Ã" trong văn nghiệp của Malraux. Má»™t năm hoạt Ä‘á»™ng báo chà tại Sà i Gòn chÆ°a đủ để cho André Malraux má»™t danh hiệu là chiến sÄ© cách mạng, nhÆ°ng đã chuyển hÆ°á»›ng ý nghÄ© và hà nh Ä‘á»™ng của ông khiến cho từ nay, André Malraux sẽ dà nh phần lá»›n cuá»™c Ä‘á»i và tác phẩm của mình cho cuá»™c chiến đấu cho công bằng xã há»™i, chống lại sá»± áp bức, chà đạp phẩm giá con ngÆ°á»i.
Sau cuá»™c đấu tranh chống chÃnh quyá»n thá»±c dân tại Ãông DÆ°Æ¡ng, trÆ°á»›c hiểm há»a bà nh trÆ°á»›ng của chủ nghÄ©a phát-xÃt, Malraux táºp trung ná»— lá»±c đấu tranh chống lại ná»n Ä‘á»™c tà i phát-xÃt Ä‘ang bắt đầu hoà nh hà nh tại châu Âu. Năm 1934 ông sang Bá Linh và Liên Xô, can thiệp đòi trả tá»± do cho những ngÆ°á»i bị chế Ä‘á»™ phát-xÃt Äức cầm tù. Năm 1935 ông cho xuất bản má»™t quyển sách ngắn Le Temps du mépris ("Thá»i khinh bạc"), tố cáo sá»± khinh bạc con ngÆ°á»i của chế Ä‘á»™ phát-xÃt. Nhân váºt chÃnh là má»™t đảng viên cá»™ng sản bị phát-xÃt Äức giam giữ. Äây là thá»i kỳ mà André Malraux Ä‘i gần vá»›i chủ nghÄ©a cá»™ng sản nhất.
André Malraux và chủ nghĩa cộng sản
Malraux chÆ°a bao giá» là má»™t đảng viên cá»™ng sản, tuy nhiên đối vá»›i chÃnh quyá»n thá»±c dân tại Äông DÆ°Æ¡ng, má»™t chÃnh quyá»n bảo thủ, khÆ° khÆ° ôm lấy đặc quyá»n, những ai bảo vệ ngÆ°á»i dân bản xứ Ä‘á»u được gá»i chung là "bolchevik". André Malraux có tiếng, trong thá»i gian ông đấu tranh tại Việt Nam, là má»™t ký giả "Ä‘á»" bị cá»™ng sản mua chuá»™c. NhÆ°ng trong tác phẩm của mình, trÆ°á»›c quyển "Thá»i khinh bạc" Malraux thÆ°á»ng có những nháºn xét nghiêm khắc vá» thái Ä‘á»™ cứng nhắc thÆ°á»ng thấy nÆ¡i các đảng viên cá»™ng sản. Trong "Những kẻ chinh phục", André Malraux đã dá»±ng lên hai mẫu ngÆ°á»i đối láºp : Garine là má»™t loại anh hùng cá nhân, có má»™t ý thức cao vá» phẩm giá con ngÆ°á»i, hà nh Ä‘á»™ng má»™t cách Ä‘á»™c láºp, không chịu gò bó và o má»™t khuôn khổ, và con ngÆ°á»i cá»™ng sản lạnh lùng và máy móc mà Borodine là nhân váºt Ä‘iển hình.
Trở vá» châu Âu, dấn thân và o cuá»™c chiến đấu chống phát-xÃt, có lẽ ông thấy đảng cá»™ng sản có má»™t tổ chức hữu hiệu nhất để chống lại phát-xÃt Ãức và o thá»i Ä‘iểm nà y. Quyển "Thá»i khinh bạc" ca ngợi cuá»™c chiến đấu và hy sinh của má»™t đảng viên cá»™ng sản bị bắt và o nhà tù phát-xÃt. Lần đầu tiên, nhân váºt chÃnh của Malraux là má»™t đảng viên cá»™ng sản, hoà n toà n tuân phục và chiến đấu theo Ä‘Æ°á»ng lối của đảng. Không lạ gì khi các nhà phê bình văn há»c cá»™ng sản đón tiếp má»™t cách nồng háºu và ca ngợi tác phẩm nà y : "So vá»›i quyển "Thân pháºn con ngÆ°á»i", thì "Thá»i khinh bạc" đánh dấu má»™t bÆ°á»›c tiến lá»›n trong việc thấu hiểu các vấn Ä‘á» của cuá»™c cách mạng vô sản và chủ thuyết cá»™ng sản" [7].
Năm 1936, ná»™i chiến Tây Ban Nha bùng nổ. Quân Ä‘á»™i phát-xÃt của tÆ°á»›ng Franco là m đảo chánh láºt đổ chÃnh phủ cá»™ng hòa dân cá». André Malraux không do dá»±, dấn thân và o cuá»™c chiến đấu bảo vệ ná»n cá»™ng hòa Tây Ban Nha, cầm đầu má»™t lữ Ä‘oà n quốc tế gồm những chà nguyện quân thuá»™c má»i quốc tịch dùng phi cÆ¡ để yểm trợ cho quân Ä‘á»™i cá»™ng hòa và du kÃch quân Tây Ban Nha trong các tráºn đánh chống quân của Franco. Trong cuá»™c chiến tranh Tây Ban Nha, lần đầu tiên André Malraux có dịp gần gÅ©i và chạm trán vá»›i các đảng viên cá»™ng sản.
Năm 1937, trong khi cuá»™c ná»™i chiến Tây Ban Nha còn Ä‘ang tiếp diá»…n, Malraux đã viết xong và xuất bản quyển tiểu thuyết L'Espoir ("Niá»m hy vá»ng"). Quyển sách được viết vá»›i mục Ä‘Ãch tuyên truyá»n cho cuá»™c chiến đấu cho dân chủ của phe cá»™ng hòa tại Tây Ban Nha, nhÆ°ng tác giả cho thấy, trong hà ng ngÅ© phe chống phát-xÃt có những chiến sÄ© chiến đấu trong má»™t tinh thần bảo vệ cho dân chủ, công bằng và tá»± do, và má»™t số khác sẵn sà ng hy sinh tất cả cho mục Ä‘Ãch chiến thắng của há», nghÄ©a là cÅ©ng không ngần ngại dùng những biện pháp Ä‘á»™c tà i, bất công, miá»…n là đạt được mục Ä‘Ãch cuối cùng. Malraux tỠý hoà i nghi vá» tÆ°Æ¡ng lai của cách mạng và nêu lên câu há»i : cuá»™c chiến đấu cho tá»± do và phẩm giá con ngÆ°á»i còn ý nghÄ©a không, nếu trong cuá»™c chiến đấu đó phải phản bá»™i lại chÃnh những lý tưởng là m mục tiêu cho cuá»™c chiến đấu ?
Biến cố là m cho André Malraux hoà n toà n xa rá»i vá»›i đảng cá»™ng sản là Hiệp Æ°á»›c bất tÆ°Æ¡ng xâm ký kết giữa chế Ä‘á»™ quốc xã của Hitler và chÃnh quyá»n Liên Xô của Staline năm 1939.
Äông DÆ°Æ¡ng trong hồi tưởng
Năm 1965, trong khi là m Tổng trưởng Văn hóa cho Tổng thống De Gaulle, André Malraux thá»±c hiện má»™t cuá»™c viá»…n du sang châu à bằng Ä‘Æ°á»ng biển, mà chặng cuối là Bắc Kinh và cuá»™c há»™i kiến vá»›i Mao Trạch Äông. Trong cuá»™c du hà nh, ông ghi lại cảm tưởng và ký ức của mình. Những ghi chép trong hà nh trình sẽ là chất liệu để Malraux viết táºp Antimémoires ("Phản hồi ký"), xuất bản năm 1967. Chiếc tà u Cambodge đến vùng châu à và bá» neo tại hải cảng Singapore. Äây là dịp để Malraux nhá»› lại những ká»· niệm dấn thân đấu tranh tại Việt Nam.
Câu chuyện ngÆ°á»i công nhân nhà in tại Sà i Gòn trở vá» trong ký ức của ông : do những áp lá»±c và đe dá»a của nhà nÆ°á»›c thuá»™c địa, không còn nhà in nà o dám nháºn in tá» báo Indochine của cặp André Malraux và Paul Monin; hai ngÆ°á»i tìm cách ráp được má»™t máy in thủ công, nhÆ°ng thiếu các bá»™ chữ để in báo. Malraux phải sang HÆ°Æ¡ng Cảng và o mùa thu năm 1925 để tìm mua các bá»™ chữ in. Các bá»™ chữ được giao, nhÆ°ng lại thiếu hết các dấu sắc, huyá»n, mÅ©... cần thiết để in tiếng Pháp, vì bá»™ chữ mua tại HÆ°Æ¡ng Cảng là m cho sách, báo tiếng Anh, không cần dấu. Nhóm chủ trÆ°Æ¡ng báo Indochine bối rối trÆ°á»›c tình huống bất ngá» nà y, nhÆ°ng má»™t buổi tối, má»™t công nhân ngÆ°á»i Việt gõ cữa tìm đến nhà báo. Anh mở ra má»™t gói để trên bà n, toà n là những dấu sắc, huyá»n... mà anh đã lấy cắp nÆ¡i nhà in anh ta là m việc để giúp Malraux có thể tiếp tục ra báo. Malraux cảm Ä‘á»™ng nhìn ngÆ°á»i công nhân nhà in : nếu anh ta bị bắt gặp khi lấy cắp, anh sẽ phải ra tòa bị xét xá», không phải vá»›i tÆ° cách má»™t chiến sÄ© cách mạng, mà nhÆ° là má»™t tên trá»™m tầm thÆ°á»ng. Câu chuyện nà y, ông đã kể má»™t lần đầu khi viết lá»i tá»±a cho quyển sách Indochine S.O.S. của Andrée Viollis, xuất bản năm 1935. Ba mÆ°Æ¡i năm sau, trong chuyến viá»…n du trở vá» chốn cÅ©, câu chuyện lại trở vá» Ä‘áºm nét trong ký ức ông để nhà văn ghi lại trong quyển Antimémoires. Má»™t lần nữa sau nà y, và o cuối năm 1972, khi ông bệnh nặng được Ä‘Æ°a và o Ä‘iá»u trị tại nhà thÆ°Æ¡ng Salpêtrière ở Paris, trong cÆ¡n mê sản giữa sá»± sống và cõi chết, những hình ảnh mạnh mẽ nhất đánh dấu cuá»™c Ä‘á»i ông nối tiếp nhau hiện ra rá»™n rã trong ký ức. Và câu chuyện ngÆ°á»i thợ in Sà i Gòn lại trở vá» cùng vá»›i những ká»· niệm hà o hùng trong cuá»™c Ä‘á»i hoạt Ä‘á»™ng và chiến đấu của nhà văn, từ cuá»™c cách mạng Tây Ban Nha đến cuá»™c kháng chiến chống Ãức quốc xã. Những hình ảnh nà y cùng vá»›i câu chuyện ngÆ°á»i thợ in được Maraux gợi lại trong quyển Lazare, viết sau khi ông thoát chết sau cÆ¡n baá» bệnh, và sau nà y in lại trong táºp tá»± thuáºt La Corde et les souris, xuất bản năm 1976.
Nếu câu chuyện ngÆ°á»i công nhân nhà in Sà i Gòn, tháºt ra không có gì ly kỳ mà còn rất tầm thÆ°á»ng nhÆ°ng lại để má»™t dấu ấn mạnh mẽ đến nhÆ° váºy trong tiá»m thức của Malraux, đó là vì nó có tÃnh cách biểu trÆ°ng cho tình huynh đệ, tình đồng chÃ, hay cao cả hÆ¡n là tình ngÆ°á»i. Má»™t tình ngÆ°á»i mà những nhân váºt của Malraux xem nhÆ° là má»™t khà giá»›i để chống lại những gì là phi nhân mà tráºt tá»± xã há»™i hay định mệnh áp đặt để khống chế con ngÆ°á»i.
Trong lúc Malraux trở lại vùng Viá»…n Äông trên chiếc tà u Cambodge, chÃnh sách của Tổng thống De Gaulle vá» má»™t kế hoạch trung láºp hóa miá»n Nam Việt Nam đã khiến cho bang giao giữa chÃnh phủ miá»n Nam và Pháp căng thẳng. Khi tà u ghé bến Singapore, đại sứ Pháp tại Việt Nam lúc đó gởi Ä‘iện tÃn đến André Malraux khuyên ông không nên ghé Sà i Gòn. Tại Singapore, ông đáp má»™t chuyến phi cÆ¡ bay thẳng từ Singapore sang HÆ°Æ¡ng Cảng. Phi cÆ¡ băng ngang khu rừng ráºm và vượt qua dãy TrÆ°á»ng SÆ¡n; từ cá»a kÃnh phi cÆ¡ ông nhìn thấy hải cảng Äà Nẵng và các chiến hạm Mỹ bá» neo nằm im lìm dÆ°á»›i nắng.
Trong lần trở lại miá»n đất Äông DÆ°Æ¡ng sau đúng 40 năm, André Malraux đã không có dịp đặt chân lần nữa lên thà nh phố Sà i Gòn, nÆ¡i chứng kiến má»™t quãng Ä‘á»i sôi nổi của má»™t nhà văn trẻ, tuổi ngoà i 20, nay đã trở thà nh Tổng trưởng Văn hóa Pháp.
Thá»i gian ngắn ngủi Malraux lÆ°u lại Việt Nam đã có má»™t ảnh hÆ°á»ng quyết định trên tÆ° tưởng và hà nh Ä‘á»™ng của nhà văn. Từ những kinh nghiệm chứng kiến tại Việt Nam vá» má»™t chÃnh sác thá»±c dân hà khắc Ä‘Ã n áp con ngÆ°á»i và cuá»™c đấu tranh của ông để bênh vá»±c cho ngÆ°á»i dân bị trị tại Äông DÆ°Æ¡ng, ông đã xây dá»±ng trong tác phẩm má»™t hệ thống tÆ° tưởng triết lý nhân bản Ä‘á» cao danh dá»± và phẩm giá con ngÆ°á»i, chống lại má»i thế lá»±c tà n phá và hủy hoại niá»m kiêu hãnh là m ngÆ°á»i. Trong cuá»™c Ä‘á»i hoạt Ä‘á»™ng của Malraux, từ đó ông đã chá»n con Ä‘Æ°á»ng đấu tranh giải phóng con ngÆ°á»i thoát khá»i sá»± bất công, Ä‘Ã n áp, chiến đấu cho gì mà ông gá»i là "công bằng xã há»™i". Malraux không bao giá» chối bá» tầm quan trá»ng của thá»i gian ông ở Äông DÆ°Æ¡ng trong cuá»™c chiến đấu sau nà y trong cuá»™c Ä‘á»i ông. Trong má»™t cuá»™c phá»ng vấn dà nh cho nhà văn Guy Suarès năm 1973, ông nói : "Tôi nghÄ© là trong Ä‘á»i tôi, Äông DÆ°Æ¡ng có má»™t vai trò thiết yếu. Khi những ngÆ°á»i bản xứ đã đứng ra bảo vệ tôi, có má»™t cái gì đó đã chuyển hÆ°á»›ng. TrÆ°á»›c đó, không phải là tôi đứng phÃa bên kia. PhÃa bên kia, là sá»± thá» Æ¡. NhÆ°ng sá»± gắn bó của tôi đối vá»›i - nói giản dị cho dá»… hiểu - đối vá»›i sá»± công bằng xã há»™i đã phát sinh và o lúc đó". [8]
Ông cÅ©ng nhắc lại Ä‘iá»u nà y trong các tác phẩm tá»± thuáºt viết và o những năm cuối Ä‘á»i : "Tôi đã được Ä‘Æ°a đẩy tá»›i Cách Mạng, theo quan niệm ngÆ°á»i ta nghÄ© và o khoảng năm 1925, vì sá»± ghê tởm chế Ä‘á»™ thá»±c dân mà tôi đã biết tại Äông DÆ°Æ¡ng". [9]
André Malraux là má»™t trong những nhà văn nhân bản lá»›n nhất của thế ká»· 20, có má»™t cuá»™c Ä‘á»i hoạt Ä‘á»™ng dà i dấn thân bá»n bỉ chiến đấu cho sá»± cao cả của con ngÆ°á»i trÆ°á»›c những thá» thách của định mệnh. Chúng ta không nên quên ảnh hưởng quyết định của thá»i gian ngắn ngủi tại Việt Nam trong hà nh Ä‘á»™ng, tÆ° tưởng và trong tác phẩm của ông.
VÄ©nh Äà oChú thÃch
[1] - Julien Green, Journal I, Plon, 1938, tr. 23[2] - TrÆ°á»ng Viá»…n Äông Bác Cổ (Ecole Française d'Extrême-Orient) được thà nh láºp năm 1889 vá»›i mục Ä‘Ãch "nghiên cứu khảo cổ và ngữ há»c trên bán đảo Äông DÆ°Æ¡ng", trụ sở đặt tại Hà Ná»™i.
[3] - Táºp san Europe, xuất bản tại Paris, số 31, ngà y 15-7-1925.
[4] - Phạm Văn SÆ¡n, Việt Sá» Toà n ThÆ°, Saigon, nxb Äại Nam, 1960, tr. 700. Cụ Phan Chu Trinh cÅ©ng nhắc lại những ý kiến nà y trong má»™t bà i báo đăng trong tá» Indochine ngà y 29-6-1925.
[5] - Walter G. Langlois, André Malraux, L'aventure indochinoise, Mercure de France, 1967.
[6] - Jean Lacouture, André Malraux, Une vie dans le siècle, Seuil, 1973.
[7] - Tạp chà Văn há»c quốc tế của Liên Xô, số 8, 1935.
[8] - Guy Suarès, Malraux, celui qui vient, Stock + Plus, 1974, tr. 38.
[9] - La Corde et les souris, 1976, Folio, tr. 13.
[ Trở VỠ]