| Người Việt và người Pháp,
Việt Nam và nước Pháp đã có những mối quan hệ lịch sử
- văn hóa lâu đời. Từ cuối thế kỉ 16, nhiều giáo sĩ và
thương nhân người Âu đã đến Đàng Trong và Đàng Ngoài
vương quốc Đại Việt. Họ không chỉ làm công việc truyền
đạo hay buôn bán, họ còn giúp đỡ, phục vụ hay cố vấn
cho chúa Nguyễn, chúa Trịnh với tư cách là bác sĩ, kĩ sư,
nhà toán học, nhà thiên văn học, nhà thực vật học, nhà
sử học, nhà văn ... João da Cruz giúp chúa Nguyễn thành lập
xưởng đúc súng thần công, mở các trường pháo binh, kị
binh, tượng binh. Võ vương sử dụng bác sĩ riêng là Jean Koffler,
tác giả của Historica Cochinchinae Descriptio (Mô tả xứ
Đàng Trong qua lịch sử) và các cố vấn khoa học là nhà toán
học Xavier de Monteiron, nhà vạn vật học Jean de Loureiro, tác
giả Flora Cochinchinensis (Thực vật chí xứ Đàng Trong),
v.v. Những tác phẩm của Cristoforo Borri, de Rhodes, Chapman, P.
Poivre, S. Baron ... đều là những tài liệu quí báu về đất
nước, con người, văn hóa Đại Việt thời Trịnh-Nguyễn.
Để truyền đạo dễ dàng hơn, các giáo sĩ phương Tây đã hợp tác với người Việt để sáng chế ra chữ quốc ngữ. Sự ra đời và hoàn thiện dần của chữ quốc ngữ trong các thế kỉ 17, 18 và 19 là thành quả tốt đẹp nhất của sự gặp gỡ giữa văn hóa văn minh Việt Nam với phương Tây, trong đó có sự đóng góp to lớn của người Pháp. Chữ quốc ngữ, một sáng tạo và tiếp biến văn hóa đẹp đẽ trong lịch sử Từ cuối thế kỉ 16 - đầu thế kỉ 17, nhiều giáo sĩ châu Âu đã bắt đầu nỗ lực trong sự nghiệp truyền đạo Công giáo. Để làm đẹp lòng giáo dân tân hông, họ ra sức học tiếng Việt và nghĩ cách ghi âm nó bằng chữ cái latinh thay cho chữ Nôm quá khó khăn phức tạp đối với họ. Có công lớn nhất trong việc
sáng tạo ra chữ quốc ngữ là các giáo sĩ Bồ Đào Nha, Thụy
Sĩ như Gaspar do Amaral tác giả Từ điển An Nam - Bồ Đào
Nha (thất truyền) , Antonio Barbosa tác giả Từ điển
Bồ Đào Nha - An Nam ( cũng thất truyền), Ornofre Borges tác
giả
Nhập môn tiếng Đàng Ngoài và nhất là Francisco
de Pina, tác giả ưu tú của một loạt công trình tiên phong
: Chuyên luận về từ vựng và các thanh tiếng An Nam,
Ngữ pháp tiếng An Nam, Tập chuyện cổ tích An Nam,
Tuyển tập các bài viết hay ở Đàng Trong. Sau khi ông De
Pina mất, giáo sĩ Pháp Alexandre de Rhodes đã kế thừa công
trình đó của thầy mình và đã vinh danh thầy trong lời nói
đầu cuốn
Từ điển An Nam - Bồ Đào Nha - La tinh như
sau : " (...) Ngoài những điều tôi học được ( về tiếng
An Nam ) nhờ chính người bản xứ trong suốt gần hai mươi
năm tôi lưu trú tại hai xứ Đàng Trong (Cochin) và Đàng Ngoài
(Tunkin) thì ngay từ đầu tôi đã học với cha Francisco de Pina
(...) là thầy dạy tiếng, người thứ nhất trong chúng tôi
rất am tường tiếng An Nam và cũng là người thứ nhất bắt
đầu giảng đạo bằng phương ngữ đó mà không dùng thông
ngôn. Tôi cũng đã sử dụng những công trình của nhiều cha
khác cùng Dòng Tên, nhất là cha Gaspar do Amaral và cha Antonio
Barbosa,cả hai cha đã biên soạn mỗi ông một cuốn tự điển,
ông trước bắt đầu bằng tiếng An Nam, ông sau bằng tiếng
Bồ Đào Nha nhưng cả hai ông đều mất sớm. Sử dụng công
khó của hai cha tôi đã thêm tiếng La-tinh (...)" (1).
Ngày nay chúng ta có cả một kho tàng ngôn ngữ học và từ điển học từ Chỉ Nam ngọc âm giải nghĩa của bà Pháp Tính ở thế kỉ 17 với 3.394 từ, từ điển của Petrus Ký (1884) với 20.000 từ, từ điển của Paulus Của (1895-1896) với 25.000 từ, từ điển của Đào Duy Anh, Đào Đăng Vỹ, Lê Văn Đức, Lê Ngọc Trụ, Đào Văn Tập. cho đến Đại Từ điển tiếng Việt do Nguyễn Như YÙ chủ biên (1999) với hơn 120.000 từ và nhóm, chúng ta vẫn không thể quên ơn những người Âu ( trong đó đa số là người Pháp ) đã có những đóng góp to lớn vào kho tàng đó, từ những công trình của Do Amaral, Barbosa, De Pina, Borges (đã thất truyền) , rồi Từ điển An Nam - Bồ Đào Nha -La tinh của Alexandre de Rhodes (1651) với 8.000 từ, hai Từ điển An Nam - La Tinh, La Tinh -An Nam của Pigneau de Béhaigne và Taberd (1772, 1838), Từ điển Legrand de la Liraye (1868) với 15.000 từ, Từ điển Génibrel (1898) với 30.000 từ, Từ điển Gustave Hue (1937) với 35.000 từ cho đến Từ điển Eugène Gouin (1957) với 50.000 từ (2).
Có một điều rất đáng tiếc là, suốt hơn 250 năm, một công cụ sáng tạo và phổ biến văn hóa đầy hiệu quả như chữ quốc ngữ lại chỉ được duy trì và bảo toàn trong nội bộ cộng đồng Công giáo Việt Nam mà thôi. Oái oăm hơn nữa chữ quốc ngữ, do sự áp đặt có tính toán của người Pháp, đã bắt đầu và dần dần phát triển mạnh ở thời kỳ thuộc địa cuối thế kỉ 19. Có lẽ tục ngữ cách ngôn Pháp nói đúng: " A quelque chose malheur est bon " ( điều không may cũng có cái hay ). |
Sự
có mặt của các giáo sĩ và thương nhân Bồ Đào Nha, Hà Lan,Tây
Ban Nha, Ý, Pháp ... thời ấy đã đánh dấu một bước ngoặt
của lịch sử Việt Nam : đó là sự tiếp xúc đầu tiên
với văn hóa, văn minh, khoa học, kỹ thuật, kinh tế, thương
mại và tôn giáo phương Tây, góp phần làm giảm ít nhiều
ảnh hưởng nặng nề của Khổng giáo.
Có
thể nói không ngoa rằng nghệ thuật tạo hình hiện đại
Việt Nam mới bắt đầu có từ ngày thành lập Trường
Mỹ Thuật Đông Dương năm 1925. Trước đó hầu như Việt
Nam chưa có một họa sĩ chuyên nghiệp nào (trừ những người
vẽ chân dung truyền thần để kiếm sống) và cũng chưa có
một nhà điêu khắc nào sáng tác tượng thế tục, mặc dầu
nền điêu khắc truyền thống Việt Nam đã có một bề dày
lịch sử nhiều trăm năm và những thành tựu tuyệt vời (tượng
Phật) nhưng mới chỉ tập trung ở chùa chiền, lăng tẫm và
chưa dứt ra khỏi tôn giáo.
Dưới
sự hướng dẫn của Tardieu , Inguimberty và một vài vị thầy
người Việt xuất sắc khác như họa sĩ Nam Sơn, những họa
sĩ trẻ đầy tài năng đã tiếp thu được ngôn ngữ nghệ
thuật mới ấy.
Ra
đời vào ngày 20-1-1900,
Trường Viễn Đông Bác Cổ Pháp
(TVĐBCP, EFEO-Ecole Francaise d'Extrême-Orient) là một trong những
cơ quan nghiên cứu khoa học nhân văn lớn nhất thế giới
chuyên nghiên cứu về Đông Á và Nam Á. Từ 1900 đến 1954,
trụ sở TVĐBCP đặt tại Việt Nam, ban đầu ở Sài Gòn sau
chuyển ra Hà Nội. Rời Việt Nam chuyển về Paris năm 1958,
đến năm 1992 Trường đã mở lại một chi nhánh tại ngoại
ô Hà Nội và tiếp tục công bố nhiều công trình Việt Nam
học xuất sắc của những nhà nghiên cứu Việt và Pháp nhiệt
tình hợp tác với nhau.
Những
khái niệm quan trọng đối với lịch sử văn minh Việt Nam
như văn hóa Hòa Bình, văn hóa Bắc Sơn, văn hóa Đông Sơn,
văn hóa Sa Huỳnh, ... đều được TVĐBCP công bố từ trước
1954. Trường đã xuất bản Thư mục Hán-Nôm quan trọng
đầu tiên của E. Gaspardone, công trình nghiên cứu đại qui
mô về tôn giáo tín ngưỡng Việt Nam của L. Cadière, những
bản vẽ ghi (relevés) đẹp đẽ đầu tiên về kiến trúc cổ
Việt Nam của Ch. Batteur và L. Bezacier. Những trống đồng Việt
cổ ghi dấu trình độ cao của nền văn minh sông Hồng cách
nay hơn 25 thế kỉ lần đầu tiên được giới thiệu một
cách trang trọng trên tâïp san TVĐBCP v.v... Trước một một
sự nghiệp Việt Nam học lớn lao như thế của đông đảo
nhà bác học Pháp trong và ngoài TVĐBCP, các nhà nghiên cứu
có tên tuổi của Việt Nam, những Hà Văn Tấn, Trần Quốc
Vượng, ... đã bày tỏ sự biết ơn và nói lên lời ca ngợi
thắm thiết 
Từ
nhiều thập niên qua, Bộ ngoại giao Pháp, Đại sứ quán và
Lãnh sự quán Pháp ở Hà Nội, Sài Gòn không ngừng tài trợ
cho các Trung Tâm Văn Hóa Pháp hoạt động đều đặn tại
các thành phố lớn ở Việt Nam. Nhiều giáo sư, nhà khoa học,
nhà văn, nghệ sĩ Việt Nam được mời sang Pháp viếng thăm,
làm việc. Hàng ngàn học bổng được Pháp dành cho sinh viên,
nghiên cứu sinh, thực tập sinh Việt Nam.