Ông đến với làng văn bằng tác phẩm đầu tay Kairô nite (Trong đường vòng hành lang) nói về cuộc đời phiêu lãng của một họa sĩ người Nga, đoạt ngay Giải văn học cận đại cùng năm (1963). Năm 1968, Azuchi ôkanki (Ký sự khi từ Azuchi trở về) chung quanh nhân vật Oda Nobunaga, võ tướng thời Chiến Quốc Nhật Bản, được Giải thưởng của Bộ Giáo dục dành cho các nhà văn trẻ tuổi. Trong 36 năm hoạt động phong phú, ông sáng tác rất nhiều (toàn tập 20 quyển khổ A4) nhưng nổi tiếng nhất có lẽ là Saigyô Kaden (Cái đẹp nhà thơ Saigô truyền lại) Haikyôsha Yurianus (Julianus, kẻ bội đạo). Tác phẩm trước được Giải nghệ thuật của Nhật báo Mainichi (1973), còn tác phẩm sau đã đem về cho ông Giải Tanizaki (1995).

Đã du học vào khoảng thời gian 1957-60 ở Pháp, chịu ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa Âu châu, nhất là Pháp và Hi Lạp. Văn phong ông trí thức, đậm màu sắc lý tưởng. Chủ đề tiểu thuyết thường có tính lịch sử, trong đó các nhân vật lúc nào cũng có thái độ băn khoăn trước những biến chuyển lớn của thời đại. Người bạn đời của ông, nữ giáo sư Tsuji Sahoko (khuê danh Gotô, 1930-2011), một tiến sĩ tốt nghiệp tại Pháp (1961), là học giả mỹ thuật sử thời Byzantine nổi tiếng thế giới. Hai ông bà được xem như một đôi bạn trí thức tâm đầu ý hợp. Ông qua đời đột ngột vì trụy tim ở Karuizawa (Nagano) năm 1999.

Con ếch (Kaeru) là một đoản thiên trong tập Ikoku kara (Từ những đất nước xa lạ) xuất bản năm 1968 nói về những kinh nghiệm sống của ông trong thời gian du học Âu châu.

Pour le crépuscule c'est la nuit qui engloutit.
(Đối với hoàng hôn thì bóng đêm là kẻ nhận chìm nó)

René Char

Château de Sceaux

Hieromus Bosch

Ngày hôm ấy nắng đẹp. Ánh sáng mặt trời chiếu lấp lánh trên những đóa hoa xoan đang buông lơi làm liên tưởng đến những ngọn lửa màu tím đang chập chờn bên dưới bóng những tàng cây. Lâu đài Sceaux là một tòa nhà kiến trúc thanh nhã hài hòa kiểu thế kỷ thứ 17, từ đại sảnh của nó nhìn xuống khu hoa viên và nếu nhìn qua bên kia cánh rừng, có thể thấy cả mặt hồ lấp lánh, nơi có đàn thiên nga.

Ngay lối vào gian đại sảnh, vợ tôi suýt nữa chạm phải một người đàn bà đứng tuổi mặc tang phục màu đen. Vì lúc đó tôi đã tiến gần đến cái sân thượng, từ đó có thể ngắm được khu vườn, cho nên không nghe hai người trao đổi những gì. Khi ngoảnh lại nhìn, tôi mới thấy nhà tôi và người đàn bà ấy đang mãi mê trò chuyện. Tôi bèn trở lại bên họ, chào hỏi vài câu xã giao với bà bạn đứng đối diện mà vợ tôi giới thiệu là Mademoiselle Denise F...., người có đôi mắt màu xám tro ươn ướt lộ ra dưới làn vải mỏng của một tấm voan đen. Đôi mắt đó có cái nhìn như đang đặt câu hỏi hay trách móc. Một đôi mắt đượm màu khổ não.

Sau khi chia tay với Denise F..., tôi thắc mắc với nhà tôi:

- Bà bạn đó trong nhà mới có ai qua đời à?

- Lúc nào cô ấy lại chẳng như thế. Hồi em đi còn đi học chung với Denise thì cô ấy đã như thế rồi, làm mình thấy tội nghiệp, tưởng là nhà đang có tang. Thực ra em đoán lầm. Em cứ nghĩ chắc chồng chết hay sao nhưng cô ấy cho biết chưa bao giờ kết hôn với ai.

- Có người yêu chết hồi chiến tranh cũng không chừng nhỉ!

- Nhưng cô ấy lạnh lùng lắm cơ. Người đâu mà lãnh đạm kinh khủng. Chúng bạn cho là con khùng nên cứ để mặc kệ. Khi nghe giảng bài cũng vậy, cứ ngồi một mình một xó...còn lúc tan lớp, trong khi mọi sinh viên xúm xít về chung với giáo sư thì mỗi mình cô ấy là lảng ra và đi riêng. Nhiều lúc em thấy tội nên hễ cô ấy hỏi mượn tập ghi "cua" là em cho mượn ngay. Thế mà không biết tại sao cô ấy cứ dây bẩn ra, khi được trả lại quyển vở, em có cảm tưởng như cái ẩm ướt của bàn tay cô ấy đã thấm tận vào trong từng trang giấy. Thành thử từ ngày đó em chẳng bao giờ cho cô ấy mượn tập vở nữa.

Trong khi nhà tôi đang kể lại chuyện cũ, trong đầu, tôi bỗng hiện ra cái ươn ướt và lạnh lẽo của bàn tay Denise F...Chỗ da thịt tôi tiếp xúc với bàn tay của bà ta như còn đọng lại một cảm giác buốt giá.

The Magician (H.Bosch)

Nhưng rồi hai vợ chồng chúng tôi cũng ngưng cuộc đối thoại ở đó. Bức tranh nổi tiếng "Nhà ảo thuật" được treo ở một nơi hút sâu trong đại sảnh. Sự có mặt của nó đủ làm cho không khí chung quanh như có gì căng thẳng và trong lắng. Một bầu trời kỳ dị với bức tường dựng lên đằng trước làm bối cảnh, lũ người mê mãi xem diễn trò, tên móc túi ngơ ngớ, nhà ảo thuật, cái lồng nhốt con chim cú anh ta đeo ngang thắt lưng, con chó, chú ếch trên bàn và lão già chồm nửa thân hình ra phía trước để nhìn cho rõ....Chính lúc đó thì nhà tôi bỗng kêu lên: " - Ơ kia, con ếch!".

Ngón tay của nhà tôi không chỉ con ếch trên bàn nhưng là con ếch mà lão già chồm nữa người ra trước như đã khạc ra từ cái miệng đang há hốc của lão. Một con ếch khác, có đôi mắt màu vàng!

Tôi không còn nhớ lúc đó chúng tôi đã bàn với nhau những gì về bức tranh của Bosch. Thế nhưng có những ấn tượng kỳ lạ đã toát ra khỏi khung cảnh bình lặng của mặt tranh, ví dụ cảm tưởng lúc đó, mọi âm thanh bất chợt im bặt, là cái mà tôi không thể nào quên.

Hai năm sau, tôi đã đến Saint-Germain-en-Laye ngắm lại bức tranh này một lần nữa, chắc với ý định muốn xác nhận lại ấn tượng mình đã có về nó. Nhân vì nhà tôi thường vẫn đi họp mặt nơi khác vào ngày đó trong tuần nên chỉ mình tôi leo lên chuyến buýt ngoại ô. Hôm ấy, một buổi xế chiều mùa thu u ám, trời lại chuyển mưa cho nên trong gian phòng trưng bày bức "Nhà ảo thuật", chỉ thấp thoáng dăm bóng người. Thế nhưng mới vừa bước được đôi bước vào trong, tôi đã nhận ra có người đàn bà mặc tuyền một màu đen đang đứng trước tác phẩm. Người đàn bà ấy ý chừng muốn đi ra, ngược chiều với tôi lúc ấy đang đi vào. Vẫn với tấm voan đen che ngang khuôn mặt. Trong khi lách nhau, tôi nhận thấy đằng sau tấm voan đó đúng là đôi mắt màu tro xám, mờ mờ ươn ướt và chứa đầy khổ não của Denise F....Tuy vậy, tôi không có kịp thời giờ để lên tiếng chào. Giống như một cái bóng đen, Denise lướt qua sát bên tôi rồi biến dạng.

Buổi tối, thành phố chìm trong cơn mưa.Trong quán ăn chật chội, tôi ngắm phố phường qua khung cửa sổ. Nhà tôi đến trễ, bước vào trong quán.

- Sao, anh? "Nhà ảo thuật " thế nào hở?

- Được lắm. Mà này, em có nhớ, cái người mình gặp hồi ở dưới Sceaux? Anh gặp lại bà ấy đó!

Nhà tôi tỏ ra chưng hửng:

- Chuyện đó thật không anh?

- Sao lại không thật! Hôm nay cũng mặc nguyên bộ đồ tang.

Nhà tôi im lặng một đổi. Sau đó mới nhìn thẳng vào mắt tôi và nói:

-Thế nhưng Denise vừa mới mất cách đây không lâu đó anh!

Không biết tại sao lúc đó trong không gian mọi âm thanh chợt như im bặt. Chỉ còn những giọt mưa hư huyễn vẫn tiếp tục đổ xuống ào ạt. Đến bây giờ tôi vẫn còn nhớ rõ như in khuôn mặt của nhà tôi khi ấy sao mà xa vắng, xa vắng đến lạ lùng.

(Dịch xong ngày 24 tháng 2 năm 2013)

1) Tsuji Kunio, Kaeru, 2004-2006, Tsuji Kunio toàn tập (20 quyển) , quyển II, trong Ikoku kara, trang 98 và 99. Shinchô xuất bản, Tôkyô.

2) Nhóm Kirin, 1988, Les paons, la grenouille, le moine cigale et 10 autres récits (1955-1970), La Grenouille (Fusako Saito Hallé dịch Kaeru), trang 77 đến 79. Philippe Piquier xuất bản, Paris.

3) Web Gallery of Art trên Internet, phần nói về Hieromus Bosch.

[2] - Parc de Sceaux, một địa danh nơi có công viên lớn bao chung quanh một tòa lâu đài ngoại ô nam Paris.

[3] - Hieromus Bosch 1450-1516, họa sĩ người Hà Lan, giàu tinh thần phúng thích. Tác phẩm của ông mang tính chất huyền ảo, quái dị. Có những bức với đề tài như "Con thuyền của thằng ngốc", "Khu vườn khoái lạc".

[4] - Château de Sceaux.