- Ái sanh : Piyajàtika : Born of affection, hay Origininates in affection : chỉ cái gì sinh ra, phát sinh từ ái.

- Piya ( adj ) : Dear, beloved ( từ verd : Love ): tình yêu, tình cảm giữa vợ chồng, giữa cha mẹ và con cái.

II. NỘI DUNG KINH ÁI SANH

1. Khi trú tại Sàvatthi ( Xá Vệ ), tịnh xá Cấp-cô- độc, chứng kiến một gia chủ mất đứa con trai độc nhất, đau khổ, hàng ngày đến nghĩa địa than khóc, đức Phật nói với gia chủ ấy rằng :" Sự thật là thế, nầy gia chủ, sầu, bi, khổ, ưu não là do ái mà sanh ra, phát sinh từ ái ".

Vị gia chủ ấy và một số người không đồng ý với ý kiến của Thế Tôn, bất bằngvớiý kiến của Thế Tôn, cho rằng :" Hỷ, Lạc do Ái sanh, phát sinh từ Ái ".

2. Sự việc chuyển đến tai Hoàng hậu Mallika và Vua Pasenadi ( vua Ba-tư-nặc ) : Vua Pasenadi hỏi ý kiến Hoàng hậu Mallika về lời dạy của Thế Tôn, Hoàng hậu xác định lời dạy của Thế Tôn là lời dạy về sự thật; nhà vua bất bình cho rằng là đệ tử của Thế Tôn, Hoàng hậu luôn luôn tán thán và tán thành Thế Tôn.

Hoàng hậu bèn sai một Bà-la-môn trí thức để đảnh lễ Thế Tôn và xin chỉ giáo rồi về báo lại nội dung lời dạy cho Hoàng hậu biết.

Thế Tôn chỉ cho Bà la môn quan sát ngay từ cuộc sống để thấy rõ sự thật :

- Một bà mẹ ở Xá-vệ mất ( có sự thật ), người con đau khổ trở nên điên cuồng...

- Một người chồng mệnh chung, người vợ trở nên điên cuồng...

- Một người vợ mệnh chung, người chồng trở nên điên cuồng...

3. Hôm sau Hoàng hậu bèn hỏi Vua Pasenadi một số câu hỏi :

- Tâu bệ hạ, bệ hạ rất thương công chúa Vajiri, nếu vô thường đến, công chúa có mệnh hệ gì, bệ hạ có đau khổ không ?

- Nhà Vua đáp : Làm sao ta không sầu, bi, khổ, ưu, não được ? (!)

- Bệ hạ rất quý vương phi Vasabha, nếu Vasabha có mệnh hệ gì, bệ hạ có khổ đau không ?

- Làm sao ta không sầu, bi, khổ, ưu, não được ?

- Bệ hạ rất thương yêu thiếp, nếu thiếp có mệnh hệ gì, bệ hạ thấy thế nào ?

- Làm sao ta không sầu, bi, khổ, ưu não được ?

- Tương tự đối với tướng quân Vududabha, thần dân Kàsi và Kosala...

Chính vì sự tình đó, Hoàng hậu tiếp, mà Thế Tôn dạy : " Sầu, bi, khổ, ưu, não do ái sanh, phát sinh từ Ái " Bấy giờ lòng sáng tỏ vấn đề, nhà vua hướng về trú xứ của Thế Tôn mà đảnh lễ và ba lần nói lên lời cảm thán " Đảnh lễ Thế Tôn bậc A-la-hán Chánh Đẳng Giác ".

III. BÀN THÊM

1. Bài pháp đầu tiên là " Tứ Thánh đế " mà Tập đế là Ái ( Piyam hay Tanhà ) đã được Thế Tôn dạy suốt 45 năm tại thế. Ái là nguyên nhân căn bản của khổ đau của Tam giới, của sinh tử.

Sự thật ấy thật quá rõ ràng nhưng hầu như luôn luôn gây " sốc " cho người đời, từ vua chúa đến thứ dân, khiến họ nghe " ngỡ ngàng ", khó chấp nhận.

Người đời do vì tập khí nghiệp và văn hoá lâu đời nuôi dưỡng Ái, xem Ái như là lẽ sống, là đối tượng ước mơ muôn thuở nên thân tâm chẳng khi nào muốn chấp nhận " Tập đế " phũ phàng ấy, dù ngay cả khi đang đau đớn, đau khổ vì nó; nói gì đến những lúc con người đang nếm vị ngọt của nó (!).

Nói " sầu, bi, khổ, ưu, não sinh ra từ Ái " là lời nói quá nhẹ nhàng êm ả, ru êm người nghe. Phải bằng cách làm cho hiện về trong lời nói ấy đủ mọi hình ảnh thống khổ ở đời, mọi hình thái bi thảm như là hình ảnh của sự tàn phá do nhiều trái bom nguyên tử, như là bom Ái, gây ra thì mới đủ mạnh để đánh thức tâm đang ngái ngủ của con người. Tất cả vô lượng trạng huống khổ đau của vô lượng thế giới từ vạn cổ đến nay đều do chỉ một gốc Ái gây ra, mà nói đủ là tham, sân, si.

Mỗi người phải tự mình trầm tư thế nào để thấy rõ từng khối lửa đang bốc cháy từ tai, mắt, mũi, lưỡi, thân, ý từ sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp và từ cái biết từ mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý làm thế nào để thấy thế giới mình sống đang bốc cháy vì Ái thì mới cảm nhận được sự thật từ lời dạy của Thế Tôn dành cho gia chủ khổ đau kia, mới sụp đầu đảnh lễ Thế tôn, bậc Tri giả, Kiến giả, bậc Toàn giác, mới có thể cảm thán : Ôi! chỉ một chút mật ngọt của Ái đã làm cho thế giới bốc cháy, đã tạo ra vô lượng sóng gió ở đời ! Phương chi, cả một vũ trụ trí tuệ của Như Lai mà chỉ nói lên có mấy lời " Ái là gốc của khổ đau "!

2. Kỹ thuật, phương pháp giảng dạy của Thế Tôn là giúp người đời quan sát cuộc đời với trí tuệ thì sẽ thấy rõ mọi sự thật, như Ngài đã chỉ cho Bà la môn trong kinh " ái sinh ". Ở đó không đòi hỏi trình độ văn hoá, học thuật, văn bằng hay tuổi tác, dòng họ; ở đó, không đòi hỏi có kiến thức triết lý, tâm lý hay siêu hình, ngôn ngữ.

4. Qua kinh " Ái sinh ", ta có thể đi đến nhận xét rằng: ai thấy rõ sự thật của khổ đau, vô thường là có thể thấy đạo, hiểu đạo.