Thời
bấy giờ ở Edo[1] có hoạ gia mang hỗn danh là "Baikei
quậy". Baikei
(Mai Khê) là tên hồi còn trẻ của Tazaki
So-un đó. Tương truyền mặt ông ấy dài đến 2 shaku (khoảng
60 cm) thì hẳn là khác thường lắm. Được cái là thân
người và tay chân đều to lớn tương ứng nên không tạo
ấn tượng quái dị gì mấy. Từ thuở niên thiếu, ông đã
có mắt nhìn dữ dội đến nỗi người ta kháo nhau là:
-"Ai thấy cũng run
lên khi bị Baikei vặn hỏi điều gì".
Ngày nay vẫn còn
hình chụp ông ấy. Trong cuốn Đại từ điển Bách khoa do
nhà Heibon xuất bản cũng có hình ấy, quả thật trông ông
không có vẻ gì là hoạ gia cả. Có nhìn cách nào đi nữa,
cũng thấy đó là khuôn mặt của một vị tướng thu đoạt
thiên hạ từ trên lưng ngựa.
Cho đến tuổi trung
niên, ông sống trong xóm nhà lá Sanya ở phường Asakusa. Chuyện
truyền tụng về Baikei thì nhiều lắm.
Khi nào ông bảo
vợ: -"Kiku à, hôm nay có hội Thư hoạ đấy" thì vợ ông là
Kiku hiểu là sẽ có chuyện gì xảy ra. Thế nào ông cũng vác
thân người máu me bê bết mà về nhà.
Hội Thư hoạ thời
ấy thì cứ nghĩ như hội triển lãm hoạ phẩm ngày nay là
được. Chỉ khác ở chỗ hội trường là ở các tửu quán
thôi. Thường thì các tửu quán hạng nhất được chọn; ở
đó, các hoạ gia, các nhà thư pháp tụ tập, trưng bày tác
phẩm của mình, hoặc vẽ hay viết ngay tại chỗ. Tất nhiên
có cả đám người ái mộ thư hoạ của họ nữa. Tụ họp
nhau, vừa uống rượu vừa mua qua bán lại các tác phẩm ấy.
Tazaki Baikei, à không,
từ đây xin dùng cái tên thông dụng về sau này của ông ấy
là So-un (Thảo Vân), So-un ra khỏi nhà với trang phục
võ sĩ: quần ống ngắn, dắt thanh kiếm dài, tay cầm cây quạt
sắt, dáng ông không khác gì người võ sĩ lên đường tu luyện
kiếm thuật.
Ông quen miệng bảo
người ta rằng: -"Ta không phải là người vẽ tranh đem bán
mà sống đâu nhé!". Bởi ông đường đường là võ sĩ, dù
chỉ ở cấp bộ tốt mạt hạng. Mà dù là bộ tốt đi nữa,
võ sĩ cũng vẫn là võ sĩ chứ! Ông cứ thế mà ra oai. Và
nếu trong hội Thư hoạ mà có tên nào chê bai tác phẩm của
ông, thì So-un nhảy ngay qua mâm cỗ, túm lấy cổ áo tên ấy,
vật ngã xuống sàn mà đấm đá. Gặp phải kẻ mạnh, ít
nhiều cũng xứng tay đối thủ, thì hoá thành trận hỗn chiến,
quần thảo nhau cho đến lúc áo quần tả tơi, cuối cùng thì
cũng thường ném được đối thủ ra ngoài vườn. Rồi cứ
thế mà mang thân hình xác xơ ấy về cho vợ là Kiku ở xóm
nhà lá kia.
Nhưng Kiku không
hề than trách một lời nào. So-un dựa vào đó mà càng được
trớn, thường nói lời khoa trương rằng:
-"Hội Thư hoạ
đúng là chiến trường của hoạ gia đấy".
Thời đó, trong
đám người được kể là danh vật ở các hội Thư hoạ này,
còn có "Undo bợm rượu" là hỗn danh của một nhà thư pháp
kiêm thi sĩ. Ông này cũng có cánh tay mạnh lắm. Undo có họ
là Takeuchi. Đương thời, là học trò của Yanagawa Seigan chủ
toạ nhóm thơ Gyokuchi Ginsha (Ngọc trì Ngâm xã) ở xóm
Tamagaike (Ngọc trì, ao ngọc) phường Kanda. Nghe đâu ông
ta tập Nhu đạo đã lãnh được ấn chứng phái Sekiguchi, chưa
từng thua một cuộc ẩu đả nào ở các hội Thư hoạ cả.
Thêm vào đó, lại nghiện rượu nữa.
Có lần trong một
hội Thư hoạ, Undo đột nhiên trừng mắt nhìn khắp mặt hoạ
gia ngồi đầy trong phòng mà gằn giọng nói:
-"Ở đây có kẻ
nào đáng được gọi là hoạ bá không?"
Mọi người im thin
thít.
Undo được thế,
nói lấn lướt:
-"Từ ngày Tani Buncho
chết đi rồi, Edo này không còn hoạ bá nữa. Tất cả chỉ
là thợ vẽ mà thôi!"
Lúc đó, chợt có
người ném mạnh chén rượu xuống. Đó là Tazaki So-un. Khắp
phòng đầy người, cả hoạ gia, thi nhân lẫn khách hàng hâm
mộ, ai nấy đều nín thở, nuốt nước bọt.
-"Đúng thế đấy".
So-un nói. -"Undo nói không sai. Buncho tiên sinh chết đi rồi,
bọn hoạ sĩ trong thiên hạ tất thảy chỉ còn là thợ vẽ
cả. Nhưng mà này Undo, ngươi nói vậy chứ còn ngươi thì
sao nào? Chỉ là tên thợ làm thơ chứ gì nữa? Thợ thơ mà
đi cười thợ vẽ được à?"
Thế là hai bên
đá nhào khay rượu, mâm cỗ, xông tới đấm đá nhau. Vách
tường đổ ngã, hai người lăn lộn ra hành lang, nhào cả
vào hồ nước ngoài vườn mà vật lộn, cuối cùng Undo phải
la lên: -"Chịu thua!". Mặt Undo đỏ loét máu mũi.
-"Chịu thua rồi
à?"
-"Baikei! Không thắng
nổi ngươi được, xin chịu làm đàn em!".
Undo cũng là gã
đàn ông có khí phách, từ đó, luôn luôn theo phò So-un. Hội
Thư hoạ nào cũng đến chung mà bảo với mọi người:
-"Đất Edo này,
hoạ đàn, thi đàn không có ai địch nổi hai chúng tớ cả!".
Tất nhiên, đó
là nói về sức mạnh của cánh tay họ đấy.
Vậy thì, hãy nói
về So-un. Tên thật là Kaori. Con một nhà võ sĩ bộ tốt ở
phiên trấn Ashikaga vùng Shimotsuke. Phiên trấn Ashikaga có Lãnh
Chúa thuộc dòng nhà Toda tước Ooi-no-kami, thu hoạch chỉ chừng
11 ngàn hộc [2], không xây nổi thành quách gì cả.
Thay vì thành thì chỉ có một tư dinh nhỏ xây kín đáo ở
đất Karin Koji thuộc Ashikaga, có đào hào chung quanh.
Ở trong phiên trấn
nhỏ mà lại chỉ là thân phận bộ tốt nên không thể sống
chỉ bằng bổng lộc hàng năm mà thôi được, nên nhà nào
trong dãy nhà chung ấy cũng phải làm thêm cả. Mà việc làm
thêm của cha So-un cũng khác đời. Ông xưng hiệu là Sui-un
(Túy
Vân), bán tài vẽ tranh của mình mà độ nhật.
Thực tế thì thê
thảm lắm. Ashikaga là vùng đất có nghề dệt máy làm ra vải
vóc Ashikaga nổi tiếng nên có nhiều nhà giàu trong giới công
thương hay cả nông dân nữa. Người cha là ông Sui-un, thân
là sĩ phu của phiên trấn đấy, mà phải ra vào các nhà giàu
có này, vuốt ve điếu đóm họ để được đặt vẽ tranh
Nhật Bản lên các tấm bình phong, các vách kéo trong nhà họ.
Vì vậy, trong ngoài thành đều có kẻ gọi lén dè bĩu ông
là "thợ vẽ xuất thân bộ tốt".
Người cha Sui-un
này thường dặn con là So-un thời niên thiếu rằng:
-"Có tài vẽ nửa
vời mà thành ra bị coi như ăn mày. Con chớ có học nghề
vẽ này".
Do đó, So-un đã
theo học kiếm thuật phái Takanawa và binh pháp phái Naganuma.
So-un đã tin rằng học võ nghệ và binh pháp để lập thân
võ sĩ là con đường nhanh chóng nhất để thoát ra khỏi cảnh
nghèo túng, nhục nhã, hơn là học nghề vẽ. May mắn là So-un
có được tài năng thiên phú. Về kiếm thuật thì năm 17 tuổi
đã được truyền thụ kiếm pháp, 19 tuổi đã nhận được
ấn chứng của võ đường, đến năm 20 tuổi thì trong đám
thuộc hạ của Lãnh Chúa không có ai bằng được tài kiếm
của So-un. Tuy vậy, vốn cũng chỉ là thứ kiếm thuật ở
xứ quê mùa mà thôi.
-"Lên Edo đi!".
Thầy Yamabe Sobee
dạy kiếm trong phiên trấn đã khuyến khích như thế. Muốn
lập thân bằng kiếm thuật thì chỉ có cách là làm sao được
xếp hạng trong những võ đường lớn trên Edo mà thôi. Thầy
Sobee đã chạy chọt ở các sảnh đường của phiên trấn,
cuối cùng đã lấy được cho So-un giấy phép của phiên trấn
"biệt phái lên Edo để tu tập kiếm thuật". Nhưng phiên trấn
không cấp chi phí lưu học, mà bảo phải tự túc.
Trong nhà làm gì
có tiền, nên So-un đành bó tay.
Cuối cùng thì con
nhà bộ tốt lại cũng chỉ thành bộ tốt mà thôi! So-un nghĩ
thế mà đâm ra oán trời. Nhưng trời ấy đã cho chàng trai
này một dị tài khác. Đó là tài năng hội hoạ. Từ thuở
nhỏ, khi nào So-un hí hoáy vẽ tranh là bị cha quở mắng, nhưng
dù vậy, So-un vẫn thường lấy trộm các bức hoạ của cha
ra mà bắt chước vẽ những tranh hoa điểu sơn thủy, thật
là xuất sắc. Đến năm 18, 19 tuổi thì ngay cả người cha
cũng không bén được đến gót chân người con, đến nỗi
các nhà nhuộm vải khắp xứ Ashikaga khi nào cần bản vẽ
mẫu thì lại đến nhà, nhờ:
-"Không phải Sui-un
tiên sinh, mà xin nhờ cậu nhà vẽ giúp cho!".
Rồi ông Sui-un nhuốm
bệnh nặng, lúc hấp hối đã dặn con:
-"Đừng trở thành
hoạ sĩ. Con vốn là kẻ có thể tóm thâu thiên hạ được
đấy!".
Đó là lời trăn
trối cuối cùng của Sui-un.
Có lẽ lúc bấy
giờ, những chuyển động của thời thế đã dậy sóng áp
đến cả vùng đất Ashikaga này rồi. Uy thế của Mạc Phủ
(Phủ Chúa Tokugawa) đã suy yếu hẳn. Để tự vệ,
phiên trấn nào cũng dồn sức vào việc khởi dụng nhân tài,
chỉ cần là người có học vấn, võ nghệ hay kiến thức,
cho dù xuất thân là bộ tốt, võ sĩ mạt hạng đi nữa, cũng
có nhiều hy vọng được chọn làm sĩ phu hạng cao trong phiên
trấn.
Tóm thâu thiên hạ
kia à? So-un nghe mà kinh ngạc. So-un quay nhìn lại mình, cảm
thấy mình cũng có thể là người tài trí đến như thế chứ.
Nhưng dù vậy, xứ này chỉ là một phiên trấn nhỏ, nếu
cứ ở mãi quê nhà thì cuối cùng cũng chỉ có thể thành
con ốc trong ruộng mà thôi. Về sau này, So-un đã thuật lại
như thế về thời kỳ đó.
Phải đi thôi. Phải
sống ở chỗ trời đất to rộng mới được. So-un đã quyết
chí như thế.
Người cha chết
đi, chỉ còn lại người mẹ kế và đứa em khác mẹ. So-un
nối nghiệp nhà làm bộ tốt chỉ một năm, rồi đưa đơn
xin quy ẩn, nhường chức lại cho người em. Làm thế cũng
tốt cho cả người mẹ kế nữa.
-"Thế anh định
làm gì nào?". Người mẹ kế là Orie hỏi.
-"Em con thì phải
nối nghiệp nhà mới sống được. Còn con thì có nghề riêng".
-"Võ nghệ đấy
à?". Bà mẹ có vẻ lo âu. Bà biết rõ rằng kiếm thuật phái
Takanawa mà So-un học được chỉ là loại võ nghệ của một
môn phái nhà quê, khó mà thu đồ đệ để mưu sinh được.
-"Thưa, nghề vẽ
đấy". So-un đáp, có phần buồn bã.
Vẽ tranh thì cho
dù có vụng về đôi chút, cũng còn nhiều nhu cầu nhờ vẽ
mẫu vải hay tranh dán tường.
Muốn mưu sinh thì
phải lên Edo thôi. So-un quyết ý như thế mà ra đi.
Lên Edo, lúc đầu
anh học theo Yamazaki Baion. Baion là loại hoạ sĩ chỉ giỏi
chiều theo thị hiếu khách hàng mà sống, kiểu thợ vẽ như
Undo đã chỉ trích đấy. Nên So-un ra khỏi cửa đó ngay để
theo học Kanai Ushu, rồi đổi qua Tani Buncho, sau khi Buncho chết
thì theo học Haruki Nanmei. Trong khoảng thời gian đó, So-un ra
vào các nhà buôn vật liệu xây cất, kiếm việc vẽ tranh
dán tường để sống.
So-un đến trú ở
vùng Asakusa từ thời vào làm môn đệ của Tani Buncho. Khoảng
đó, anh đã cưới Kiku là con gái nhà võ sĩ bộ tốt cũng
của phiên trấn Ashikaga. Đêm cưới, Kiku mới thấy được
mặt chồng. Và cảm thấy sợ hãi hơn là thân cận.
-"Ta không phải
là thợ vẽ đâu". So-un nói, tay ôm cẳng chân dài ngoằng đầy
lông lá. -"Em cứ nghĩ là đã về làm dâu nhà võ sĩ là được".
Quả thật, mặt
mày người chồng có vẻ đúng là võ tướng. Vả lại, lúc
bấy giờ, So-un thường đến võ đường nhỏ dạy kiếm pháp
phái Itto (Nhất đao) dòng Nakanishi của một võ sĩ không
có chủ tướng (ronin) tên là Koshiba Denbee, So-un không
phải làm môn đệ, mà là vị khách ghé đến đấy dạy kiếm.
Tài nghệ So-un còn vượt hẳn thầy kiếm chủ võ đường
ấy là Denbee mấy bậc nữa.
Nhưng thực tế
mưu sinh thì công việc chính của So-un vẫn là thợ vẽ, chuyên
vẽ tranh dùng trong dụng cụ xây cất vớ vẩn.
Người này là người
gì đây nhỉ? Kiku không khỏi hoang mang về chồng mình.
Kiku lãnh việc liên
lạc với các nhà buôn vật liệu xây cất. Ngay trước cổng
sau của chùa Senso có hiệu buôn Higo của Jubee chuyên bán tranh
của các môn sinh của Tani Buncho. Cô vợ mới cưới là Kiku
mang 5, 6 bức tranh hoa điểu của chồng đến đấy. Ông quản
lý mở tranh ra xem rồi nói:
-"Baikei tiên sinh
cũng vụng tay quá nhỉ!"
tuy chỉ lầm bầm
nho nhỏ gần như không nghe ra được.
Tranh của anh ấy
chỉ đến mức như thế thôi à? Kiku bối rối.
Mà thật tình, thời
bấy giờ người ta đồn rằng:
-"Tranh của Baikei
thì chim cút vẽ ra bộ dạng như chim ưng. Đến khi vẽ chim
ưng thì khí hồn tràn lan ra khỏi khung tranh, trông thô bạo
quá".
Không phải là vẽ
dở, mà cách biểu hiện có phần quá trớn, thiếu tiết độ.
Hào hứng quá đà nên tranh như phá tung cả lên.
So-un cũng biết
là người ta phê phán như thế. Đâm ra bận lòng, nên khi Kiku
về, So-un đang lau chùi thanh kiếm liền hỏi:
-"Quản lý hiệu
ấy nói gì nào?
mà mặt lộ vẻ
yếu đuối khác thường.
Kiku không dám nói,
chỉ cúi gầm mặt xuống. Nhưng So-un cật vấn mãi, Kiku đành
thưa thật:
-"Thưa, ông ấy
bảo gì như là vụng tay, hay gì đấy..."
Tức khắc, So-un
nắm thanh kiếm, phóng chạy vọt đi, trong lúc Kiku còn ngỡ
ngàng.
So-un chạy vào hiệu
Higo, nắm lấy cổ áo người quản lý mà vật xuống nền
đất, mắng lớn:
-"Thứ nhà buôn
như mày mà đòi hiểu tâm cảnh hội hoạ của bậc đại phu
võ sĩ được à?"
rồi lấy lại các
bức tranh của mình, ném trả tiền tranh xong, phóng đi như
giông gió.
Mà chẳng phải
chỉ có thế. Về đến nhà, So-un bảo vợ:
-"Kiku à, ta đi du
lịch đây!"
rồi bắt vợ sửa
soạn hành lý, ngay hôm đó, đến nhà việc của phiên trấn,
lãnh tiền đi đường, rồi ra khỏi Edo như đi trốn, lên đường
vân du các nơi. Đơn gửi phiên trấn thì, sau này cũng làm
nhiều lần như thế, viện lý do là : "Để điều nghiên về
kiếm thuật".
Người như thế
nên cô vợ mới cưới là Kiku có hoang mang "người gì thế
nhỉ?" thì cũng chẳng có gì lạ. Riết rồi, Kiku hiểu ra là
ông chồng mình, hễ có chuyện gì uất ức về hội hoạ là
quay sang chìm đắm mê mải cứ như là lên cơn điên vào chuyện
võ thuật, điều đó đã trở thành thói quen kỳ quái của
So-un rồi.
Các cuộc vân du
tu tập kiếm thuật của So-un thường hướng về phía Joshu,
Hitachi, nhưng cũng có khi xoải chân đến cả các vùng xa, từ
Suruga đến tận Mikawa nữa. Trong hành lý có sẵn bút vẽ,
nên So-un kiếm thêm tiền đi đường không khó khăn gì. Cứ
đến các nhà giàu có trong làng mà trọ lại và vẽ tranh dán
vách những phong cảnh trong vùng. Và nhân tiện, nếu vùng đó
có võ đường thì thách đấu và học hỏi.
Nghe đâu So-un chưa
bao giờ đấu thua ai cả. Tuy sự thực thì có lẽ chẳng phải
thế, bởi cũng đã có lời truyền tụng rằng So-un đã thua
trận đấu với Ogawa Heibee phái Shinto Munen, chủ võ đường
ở chùa Kyorin, phiên trấn Maebashi ở vùng Joshu. Xóm quanh thành
Maebashi khi nghe có hoạ gia Baikei đến viếng, đã có lắm kẻ
trong đám kiếm khách địa phương tìm đến lữ quán So-un
trọ. Vùng đất này vốn là nơi võ thuật hưng thịnh. Liên
tiếp không chỉ 2, 3 người, mà đã có rất nhiều kiếm khách
xin "chỉ giáo", nên So-un đã nhận đấu ở vườn một nhà
nông kia. Tất cả các kẻ thách đấu đều bị So-un áp thắng
dễ dàng như đấu với trẻ con. So-un đắc ý cười rằng:
-"Quanh thành Maebashi
xưa nay được tiếng là thủ đô về võ nghệ, thế mà chỉ
đến trình độ này thôi sao?"
Và như thường
lệ, một mặt So-un vẽ tranh độ nhật.
Một buổi chiều
nọ, So-un đang ngồi ở hiên nhà một phú nông, giở giấy
hoa tiên, vẽ tranh "Quan Vũ ra trận", thì đột nhiên bị che
mất ánh sáng. Ngẩng mặt lên nhìn thì thấy có một nông
phu trung niên đang đứng chắn, còn mặc áo quần làm ruộng.
-"Che mất ánh sáng
rồi. Đi chỗ khác đi!"
So-un ve vẩy bút
lông, xua đi.
-"Đẩy đi thử
xem!". Nông phu có vẻ ngờ nghệch ấy mỉm cười nói.
So-un nghĩ thầm:
tên
này chẳng phải tầm thường, rồi vừa cảnh giác, vừa
im lìm ôm bút giấy vẽ dời qua góc hiên khác.
-"Thầy vẽ định
trốn đấy à?". Nông phu nói.
So-un vẫn im lìm
chăm chú vẽ tiếp Tướng quân Quan Vũ.
Nông phu lại đến
gần che mất ánh sáng, quấy rầy tiếp. Lần này So-un không
thèm nói gì, chỉ im lặng vẽ cho xong thân thể tay chân Quan
Vũ, cho đến lúc chỉ còn phải vẽ khuôn mặt nữa mới đặt
bút xuống mà nói:
-"Lão kia, coi chừng
đấy!"
rồi vào trong nhà
lấy ra hai thanh kiếm tre, ném một thanh cho người nông phu
kia. Nông phu chộp lấy thanh kiếm thật gọn gàng. Đúng như
So-un đã đoán ra, người nông phu đó chính là một kiếm khách
địa phương cải trang, đã bị lộ rồi.
Hai người khởi
đấu, không cần mặt nạ hay bao tay che chở.
-"Mà này, quên chưa
hỏi danh tính. Người nào, thuộc môn phái nào đấy?". So-un
hỏi.
-"Chỉ là nông phu
thôi".
Vừa đáp thế xong,
hình dáng người nông phu như tăng lớn gấp đôi, thâu ngắn
khoảng cách, áp đến như gió cuốn, thanh kiếm múa thẳng
lên phía trên đầu.
-"Ủa?". So-un kinh
ngạc, nhưng không phải vì thanh kiếm ấy, mà vì khuôn mặt
người nông phu sao lại giống hệt như khuôn mặt Quan Vũ mà
tâm trí So-un tưởng tượng ra định vẽ xuống. -"Đúng là
khuôn mặt này rồi!".
Vừa nghĩ như thế,
So-un đã lãnh ngay một nhát kiếm mãnh liệt vào ngay đỉnh
đầu...... rồi không còn nhớ gì nữa cả.
Theo lời những
người đã mục kích trận đấu ấy thì So-un vẫn đứng nguyên
đấy, đột ngột vất kiếm tre đi rồi lảo đảo quay lại
mái hiên. So-un cầm bút lên, thoăn thoắt vẽ khuôn mặt Quan
Vũ nhanh chóng dị thường, rồi bước vào trong nhà, cứ thế
mà ngủ luôn một giấc mê man. Nghe đâu lúc So-un thức giấc
thì đã là chiều tối ngày hôm sau, vị chi đã ngủ suốt
một ngày một đêm. Cứ như là bị mê man bất tỉnh vậy.
Người trong lữ
quán thưa với So-un rằng đó là Ogawa Heibee tiên sinh, chủ
võ đường ở chùa Kyorin, khi từ biệt đã có nhờ nhắn lại
là xấu hổ vì việc mình đã làm. Bên cạnh gối So-un nằm
còn có một giỏ khoai núi Heibee gửi đến để chuộc lỗi.
Tương truyền rằng
về chuyện này, chính Ogawa Heibee đã nói:
-"Baikei ở Edo đã
lấy chuyện thắng dễ dàng những tay kiếm non nớt quanh thành
này mà khi dễ kiếm thuật của phiên trấn Maebashi. Vì vậy,
ta đã cải trang đến thách đấu để ngăn chận việc chê
cười ấy, may mắn sao đã chém được một nhát đấy, nhưng
ngược lại, mặt mình đã bị đoạt lấy mất ngay trong khoảnh
khắc ấy mà vẽ xuống giấy rồi. Chưa bao giờ ta lâm vào
một trận đấu ghê rợn như thế".
Trận đấu hiếm
có này nổi tiếng khắp vùng Maebashi, đến nỗi khi Baikei đã
rời đi rồi, Lãnh Chúa Matsudaira Naokatsu nghe chuyện đã truyền
lệnh: -"Ta muốn thế nào cũng phải xem bức tranh Quan Vũ ra
trận ấy mới được", nên người chủ lữ quán mới dâng
bức tranh ấy lên. Và Lãnh Chúa cho triệu cả Heibee lúc bấy
giờ chỉ là một võ sĩ không có chủ tướng đến để so
sánh với bức tranh, thì quả thật khuôn mặt giống hệt nhau.
Lãnh Chúa phán rằng: -"Trông ngươi có dung mạo khiến liên
tưởng đến Quan Vũ thật đấy", rồi cất nhắc Heibee lên
làm thầy dạy kiếm thuật cho toàn phiên trấn. Cũng từ lý
do đó mà Heibee sùng kính So-un:
-"So-un tiên sinh
là ân nhân của nền võ đạo của phiên trấn chúng ta".
Đến sau cuộc Duy
Tân thời Minh Trị, Heibee cũng còn lấy lễ trò đối với
thầy mà viếng kính nhà Tazaki So-un.
Nói chuyện bên
lề thì đời sau, con thứ của Heibee là Shuzo nối nghiệp cha.
Rồi con của Shuzo là Heizaburo thì lại không học kiếm thuật
mà sang Mỹ học kỹ thuật làm giấy xong, vào làm việc trong
hãng giấy Shoshi là tiền thân của công ty giấy lớn Oji Seishi
ngày nay, trở thành "vua giấy", lập nên tài phiệt Ogawa đó.
Tất nhiên, chẳng có dính dáng trực tiếp gì đến nhân vật
So-un trong truyện này.
*
Ngay cả sau khi đứa
con thứ hai được sinh ra ở căn nhà nhỏ hẹp trong xóm Sanya
phường Asakusa ấy, tâm tính "Baikei quậy" của So-un vẫn không
thay đổi chút nào.
Thôi thì cứ coi
như một cậu bé to xác là được. Kiku không khỏi thầm nghĩ
như thế. Riết rồi Kiku cũng lý giải được đến mức đó
mà yêu thương chồng mình.
Thỉnh thoảng, So-un
lại ngồi thẫn thờ ở góc hiên nhà mà lẩm bẩm:
-"Ta cũng chẳng
hiểu được mình nữa là!"
Xem thế thì chẳng
phải mỗi mình Kiku, mà ngay cả chồng bà cũng chẳng hiểu
được chính mình, Tazaki So-un, là cái giống gì!
-"Trong người có
thứ gì quái lạ cứ tích tụ đầy cả lên, mà thứ này lại
chẳng dính dáng gì đến hội hoạ hay kiếm thuật gì cả.
Chẳng biết là cái thứ quái gì".
Nghe chồng nói thế,
Kiku cũng chịu, chẳng hiểu là thứ gì.
Có lần So-un hỏi
vợ:
-"Này Kiku à, em
thấy anh là tay kiếm khách, hay là người vẽ tranh?".
-"Em chẳng hiểu.
Chỉ thấy là chồng của Kiku mà thôi".
-"Em nói cứ như
là người đã giác ngộ ấy! Anh thì chẳng hiểu anh là thứ
người gì nữa".
Thời ấy có hoạ
gia tên là Rankei (Lan Khê), ưa vẽ tranh sơn thủy, người
đời gọi là "Cụm gai xứ Echigo" vì tính tình nhiều góc cạnh
gai góc. Xưa nay chủ trương chỉ có tranh sơn thủy mới đáng
gọi là hội hoạ thôi, và khinh khi mọi hoạ gia vẽ tranh nhân
vật hay hoa điểu. Một ngày kia, có hội Thư hoạ ở tửu
lâu Manpachi xóm Yanagihashi, Rankei đến trễ, mới ngồi vào
chỗ, đã đưa mắt nhìn quanh một vòng rồi nói:
-"Ha Ha Ha! Bọn vẽ
tranh hoa điểu, nhân vật lại lì lợm chường mặt đầy ra
đấy nhỉ".
Thời bấy giờ,
So-un vẽ toàn là tranh hoa điểu, nên không nhịn được, mới
quát lớn:
-"Rankei, có giỏi
nói lại xem nào!"
-"Nghe đây! Vẽ
tranh sơn thủy hay hoa điểu, nhân vật mà cũng cứ xếp hạng
ngang nhau, ai cũng là hoạ gia cả, nên cõi đời này mới sinh
ra lộn xộn thế đấy. Cứ lấy theo 4 hạng sĩ nông công thương
mà so sánh xem. Tranh sơn thủy tạo ra hình thể hùng vĩ thanh
cao của trời đất mới xứng đáng là cấp sĩ đấy. Vẽ
tranh hoa điểu thì chỉ đáng gọi là người thạo nghề vẽ.
Còn vẽ nhân vật thì cứ xem tranh phong tục Ukiyo-e cũng hiểu,
chỉ là hạng hoạ công, thợ vẽ mà thôi".
-"Nói vậy thì Rankei,
ngươi là bậc sĩ đấy à?"
-"Kết luận là
như thế đấy".
-"Đi ra kia!". So-un
nắm kiếm, đứng bật dậy. -"Có thật ngươi là sĩ không,
để ta thử bằng kiếm là biết ngay. Ra phía trước đi!".
-"Chuyện đó với
chuyện này thì khác nhau chứ!"
-"Cùng là sĩ cả
thì sĩ hồn có khác gì nhau đâu!".
Vừa dứt lời,
So-un đã rút phắt thanh kiếm ra. Lưỡi kiếm lượn một vòng
cung, sướt qua chót mũi Rankei, chém sả xuống cắt đứt đôi
mâm thức ăn ngay trước đầu gối của Rankei. Thế mà canh
tương trong chén không đổ ra một giọt nào, và bầu rượu
cũng chẳng ngã xuống, chỉ có cái khay gỗ bị cắt ngọt
ra làm hai mà thôi. Thật là một ngón nghề siêu phàm!
Rankei thì đã đạp
ngã bức vách kéo, chạy trốn qua phòng bên cạnh rồi.
-"Coi được một
cảnh thiệt đã con mắt!". Có người xưng tụng So-un. -"Cứ
nghe đồn hoài rằng tài kiếm của So-un được kể vào hạng
mười người giỏi nhất đất Edo, nhưng cảnh vừa xảy ra
trước mắt đây thì quả là chưa từng được thấy bao giờ.
Hội Thư hoạ hôm nay thật là hạnh phúc nhất cho đôi mắt
của tôi rồi".
Nhưng So-un thì vừa
tra kiếm vào vỏ vừa nghĩ:
-"Nói gì thế không
biết? Hội Thư hoạ có phải là hội trình diễn võ nghệ
đâu nào!".
Bởi So-un thấu
hiểu sự thực là như thế.
Vụ này vậy mà
đã sinh ra hậu quả bất ngờ: đột nhiên từ đó, chẳng
còn ai đặt So-un vẽ tranh nữa cả. Nguyên nhân thì sau đó
đã hiểu ra ngay: "Cụm gai Rankei" đã đi vòng các hiệu buôn
vật liệu xây cất mà loan truyền bịa đặt rằng So-un đã
phát điên lên rồi. Giới thưởng lãm thích tranh của dị
nhân độc đáo, nhưng đâu có muốn mua tranh của người điên!
Thằng khốn dám
hại ta! So-un tức giận hầm hầm. Nhưng rồi nghĩ lại: Chẳng
lẽ mình điên thật sao chứ?
-"Kiku à, em nghĩ
sao?"
-"Nghĩ sao gì?".
Kiku đành trả lời. -"Đối với em thì vẫn là chồng em đấy
chứ có gì thay đổi đâu"
-"Chắc em kiếp
trước đã là nhà sư toạ thiền hay sao ấy chứ!"
Các hội Thư hoạ
cũng không còn mời So-un nữa. Gia kế So-un lâm vào cảnh khốn
cùng. Đám bạn là nhà thơ Undo, hoạ gia Gyozai phải bôn tẩu
khắp nơi để vận động giải độc, cố gắng phục hồi
danh dự cho So-un, nhưng không có hiệu quả gì mấy. Gyozai cũng
phải cười khổ sở mà tự trào:
-"Hay là tại bọn
mình vận động mới ra nông nổi này không chừng!"
Gyozai được người
đời gọi là "Đười ươi bợm rượu" vì thói quen uống rượu
như hũ chìm. Có lần uống rượu thi với So-un, đã uống hết
hơn 5 lít (3 sho, mỗi sho 1.8 lít) rồi mà chưa ai gục.
Vừa uống, Gyozai vừa trãi giấy vẽ ra, múa bút say vẽ tranh
đười ươi múa, chỗ lạc-khoản thì khoanh tròn một vòng,
trong đó vẽ một bầu rượu, ngay giữa bầu rượu viết:
"Đười ươi bợm rượu Gyozai", ra cái điều tự hào rằng
mình thắng cuộc.
Thấy vậy, So-un
dù đã say líu lưỡi rồi cũng gắng giật bút vẽ chồng lên
tranh đười ươi múa ấy một con rùa to tướng rồi ký tên
"Rùa xanh Baikei". Thời bấy giờ, giới động vật học cho
rằng loài rùa xanh là uống rượu được nhiều nhất.
-"Sao nào? Chịu
thua chưa?". So-un hỏi.
-"Chịu thua! Chịu
thua!".
Gyozai đành đầu
hàng. Bởi liều mình tranh đua với So-un hơn thế nữa, thì
sẽ không chỉ vẽ đùa, mà chắc chắn còn bị ăn đòn tay
chân nữa kia.
Một ngày nọ, Gyozai
và Undo đến chơi, cho So-un xem một bức hoạ xưa. Tranh thủy
mặc vẽ một con cò.
-"Gì thế này? Chẳng
phải là tranh của một kẻ tay mơ nào đấy sao?"
-"Thế à?". Hai người
bạn có vẻ kiệm lời, như tuồng có mưu đồ gì đấy.
-"Ai vẽ thế?"
-"Niten đấy bạn
ạ!"
-"Ồ!". So-un kinh
ngạc, nhìn lại bức tranh con cò.
Niten (Nhị thiên)
là tên hiệu của Miyamoto Musashi, kiếm hào vang danh cuối thời
Chiến quốc
[3] sang đến đầu thời Edo. Ông còn
là một hoạ gia xuất chúng, để lại cho đời nhiều tác
phẩm sớm được đánh giá cao, đến cuối thời Edo thì đã
được giới thưởng lãm yêu chuộng lắm rồi.
Đây là tác phẩm
của Niten à? So-un lần đầu tiên được thấy tác phẩm của
Niten. Xem xét kỹ thì quả thật chẳng phải là bức tranh tầm
thường.
-"Cho gửi lại đây
đi". Hai người bạn nói, rồi ra về.
So-un treo bức tranh
ấy lên ngay tokonoma, hốc tường trang trọng nhất trong
phòng khách, mà ngắm nghía. Cứ ngắm nghía bức tranh ấy suốt
ba ngày trời. Kỹ thuật thì không thể gọi là giỏi được.
Nhưng con cò trong tranh trông sống động vô cùng. Không chỉ
sống động, mà còn có thần lạ lùng, đến như thần thái
được tôi luyện hoàn hảo đã hoá thân thành con cò ấy mà
bay vào giữa trời đất. Chẳng còn là bức tranh thông thường
như hàng trăm bức tranh trên đời, mà rõ ràng chính là nghệ
thuật hiện thân đấy.
Qua đến ngày thứ
ba, So-un gầy đét ra. Bởi có ăn uống gì đâu.
-"Kiku à, thấy được
bức tranh này thì rõ ra rằng mấy bức tranh của ta vốn chẳng
khác gì trò lấp liếm của bọn thợ vẽ". So-un bảo vợ.
-"Cuối cùng, ta đã hiểu ra được rồi. Có lẽ ta chỉ là
tên đàn ông hễ vẽ tranh thì là thợ vẽ, mà hễ nắm thanh
kiếm lên thì chỉ là người quen tay cầm kiếm đó thôi".
So-un đã thấm thía
sự khác biệt giữa mình và Musashi. Musashi đã được trời
phú cho thiên tính là khí hồn cao rộng, khí hồn ấy biến
thành kiếm thuật, thành tranh. So-un cũng đã được sinh ra
với khí hồn trác việt so với người thường, nhưng khí
hồn đi đường khí hồn, kiếm thuật đi đường kiếm thuật,
kỹ thuật hội hoạ đi đường kỹ thuật hội hoạ, riêng
rẽ rời rạc, không hoà hợp được làm một như trường
hợp Musashi. Vì vậy, khí hồn bay riêng đi nơi nào rồi, ở
hội Thư hoạ, tranh So-un vẽ không biểu hiện được khí hồn
trác việt ấy, mà chỉ chăm chú vào khía cạnh kỹ thuật
vẽ tranh mà thôi, còn khi So-un thi triển kiếm thuật thì chỉ
là sự xảo diệu trong cách quơ kiếm quơ gậy đó thôi, chứ
khí hồn thiên bẩm hiếm có kia chẳng hàm chứa chút gì trong
kiếm thuật ấy cả. So-un nghĩ thế mà bảo vợ:
-"Kiku à, ta hiểu
ra được đôi phần rồi".
Từ đó, suốt khoảng
một tháng trời, So-un thẫn thờ, không vẽ một bức tranh
nào mà cũng chẳng hề động đến thanh kiếm. Một tháng trôi
qua, đột nhiên So-un cầm bút lên vẽ. Nhưng vẽ một bức
tranh trông xấu tệ đến Kiku cũng phải ngạc nhiên.
So-un nói: -"Từ
đây, ta tập luyện trở lại, quên hết mọi kỹ thuật cũ,
coi như mới được tái sinh".
Gia cảnh càng ngày
càng bần cùng hơn. Không chỉ thế thôi, lại nhằm lúc Edo
có dịch tả hoành hành, Kiku bị nhuốm bệnh. Tay chân lạnh
ngắt, rồi tê liệt, liên tục thượng thổ hạ tả, chỉ
trong một ngày là chết.
So-un bỏ ăn bỏ
uống. Đối với người có tính khí bạo liệt như So-un, việc
mất đi người vợ như Kiku ắt hẳn là nỗi đau khổ khủng
khiếp lắm. Đổi danh hiệu thành So-un là đúng vào thời kỳ
này. Trước bài vị của Kiku, So-un đã thề nguyện bỏ tên
cũ Baikei, tái sinh thành một người khác, bỏ rượu, bỏ thói
hung bạo cũ.
Chỉ có rượu thì
sau một tháng trời gắng nhịn không uống một giọt nào,
So-un đã phải xin trước bài vị của Kiku để được uống
trở lại.
Từ đó, bắt đầu
dần dần được mời đến các hội Thư hoạ trở lại, rồi
may mắn nhất là được Fujido tước hầu Izumi-no-kami, Lãnh
Chúa phiên trấn Tsu ở đất Ise vời đến cấp cho bổng lộc
tương đương với 25 hộc. Tất nhiên không phải trong cương
vị kiếm khách, mà là hoạ gia của phiên trấn đấy. Thế
nhưng So-un đã từ chối ngay:
-"Tôi biết ơn ngài
đến sa nước mắt, nhưng việc này thì không thể nào bái
lĩnh được".
Lý do đã hiểu
ra là: đã bao nhiêu năm rồi bắt vợ là Kiku chịu cảnh sống
cơ cực, rồi lại nhìn vợ chết đi trong cảnh khốn cùng,
nên So-un không sao đành lòng mà hưởng phú quý khi vợ mình
vừa mất. Vả lại, tuy thân phận là người đã quy ẩn, nhưng
vẫn còn giữ hộ tịch ở phiên trấn Ashikaga, đó là lý do
So-un đã đưa ra để từ tạ.
Sự việc này được
người ta biết và cảm phục, nên giá trị tác phẩm của
So-un tăng cao, và các hội Thư hoạ tranh nhau mời So-un. Người
ta tán thưởng tác phẩm của So-un là: "nét vẽ thô sơ nhưng
chứa đựng khí chất to lớn". Thật ra, khí hồn thiên phú
trác việt của So-un vẫn chưa biểu lộ được đầy đủ
trong tác phẩm. Bởi kỹ thuật hội hoạ So-un đã tập luyện
được thì quá xảo diệu, lấn át mất phần khí hồn, nên
dù có cố công gói ghém khí hồn vào đi nữa, tác phẩm cũng
chỉ đạt được đến một mức độ nghệ thuật nhất định.
Không đạt đến mức của Niten được. Bản thân So-un hiểu
được điều đó hơn ai hết.
Hai người bạn
Gyozai và Undo không chỉ làm biến đổi phong cách hội hoạ,
mà còn làm biến đổi cả cuộc đời của So-un nữa. Bởi
Undo là môn đệ của Yanagawa Seigan (1789 - 1858, nhà thơ).
Seigan là chí sĩ Cần Vương (phò Thiên hoàng) quá khích,
đến nỗi bị phái Tá Mạc (ủng hộ Mạc Phủ) gọi
là "tên bán sỉ những âm mưu hiểm ác", đã chết bệnh ngay
trước khi sắp bị bắt vì biến cố Ansei-no-taigoku (1858
- 1860). Undo làm thơ không hay, nhưng chí hướng thừa kế
từ sư phụ thì rất nhiệt thành, nên chẳng biết từ bao
giờ, đã cảm hoá được cả So-un thành một người theo thuyết
Cần Vương. Để rồi sau này, So-un trở thành một chí sĩ
Cần Vương còn nhiệt thành hơn cả Undo nữa.
Theo với tình hình
sôi sục cuối thời Mạc Phủ, So-un đã bôn tẩu bốn phương,
đặc biệt là đã kết thân với các chí sĩ Cần Vương thuộc
liên minh Choshu-Mito; đám này thỉnh thoảng lại hội họp bí
mật ở tửu lâu Manpachi dưới danh nghĩa hội Thư hoạ cũng
là do So-un sắp xếp cả. Có lần So-un đã nói với Katsura
Kogoro thuộc phiên trấn Choshu rằng:
-"Phải chi tôi sinh
ra ở phiên trấn của ngài, thì hẳn là giờ này đã kết
hợp các phiên trấn phía tây lại thành đạo quân đi đánh
Mạc Phủ, nổi trống ba quân mà tấn công thành Edo rồi. Chứ
phiên trấn Ashikaga của tôi thì chỉ cỡ 11 ngàn hộc, chẳng
làm gì nên chuyện cả".
Thật ra, thuyết
Đảo Mạc (đánh đổ Mạc Phủ) của So-un thì có phần
trẻ con.
Thời bấy giờ
đã có chuyện truyền tụng như thế này: một hôm ở tửu
lâu Manpachi ngoài hội Thư hoạ còn có một nhóm khách khác
đang ăn uống ồn ào ở phòng bên cạnh. So-un cũng biết mặt
bọn ấy, là đám môn sinh nhà Iba thuộc phái kiếm Shingyo Itto.
Nhà Iba đời đời là gia thần của Mạc Phủ nên trong đám
môn sinh của nhà ấy có nhiều con cháu của thuộc hạ Mạc
Phủ, võ đường của họ nổi tiếng là cao sang. Thêm vào
đó, bọn này ưa làm ra vẻ hùng dũng nên trang phục quần
cộc võ sinh dắt hai thanh kiếm dài ngắn lồ lộ chĩa ra ngoài,
ai thoáng thấy họ bước đi trên đường cũng nhận ngay ra
được là môn sinh nhà Iba đấy.
Trong đám ấy có
Hattori Kanae, con nối dõi chức
Hatamoto, bộ tướng của
Chúa Tokugawa, lãnh lương ba ngàn hộc, lại là người bảo
trợ cho "Cụm gai Rankei", đã cùng nhau loan truyền bịa đặt
chuyện So-un phát điên lúc trước. Hôm đó, tên Hattori này
từ nhà cầu trở lại, đã đi ngang qua So-un, rồi gây sự
rằng So-un đã chạm vào vai hắn. Có lẽ hắn ỷ vào số đông
bè lũ, định xúm vào cho So-un ăn đòn hội chợ.
-"Thợ vẽ, tránh
ra!". Hattori quát lớn.
Thói thường, người
thường đi ngang qua một vị có vai vế cỡ Hatamoto trên
hành lang, thì cho dù là ở tửu điếm đi nữa, cũng phải
ép người qua một bên mà khom lưng chờ vị đó đi qua, mới
đúng lễ nghĩa. So-un thời đó đã bỏ thói loạn bạo rồi,
nên chỉ nói: -"Xin thất lễ", rồi định bước qua êm thấm.
Nhưng thái độ ấy đã chạm nọc Hattori, hắn quát:
-"Đồ bộ tốt
mạt hạng!".
So-un quay phắt lại:
-"Thì đã sao nào?
Bộ tốt, hay cao quan, chẳng qua cũng chỉ là danh xưng giả
hình trên đời này. Thiên tử ở kinh đô đó kìa, cũng đâu
có phân biệt bộ tốt hay cao quan, ai cũng là thần dân, bình
đẳng cả đấy chứ, phải không nào?".
So-un đưa thuyết
Cần Vương đang thịnh hành ra giảng cho đối phương, nhưng
toàn thân đã rúng động vì giận dữ.
-"Bước ra cổng
đi!". Hattori quát lớn.
Đã có phe của
hắn, 8 người vây lấy So-un.
-"Ra ngay đây!".
So-un nói.
Nhưng nghe thế,
"Undo bợm rượu" và "Đười ươi Gyozai" đã vội vàng phóng
đến, giữ chặt So-un, kéo vào trong phòng mà năn nỉ đến
rưng rưng nước mắt: -"Van cậu! Nhẫn nhịn tí đi mà!".
So-un cũng hiểu
chứ. Công lao khó nhọc của hai người bạn đã bôn ba khắp
nơi để vận động cho So-un được chấp nhận trở lại hoạ
đàn, không khéo lại trở thành vô ích, nếu xảy ra chuyện
ẩu đả ngay đây, làm cho So-un trở lại thành người điên
trong mắt người ta.
-"So-un, khiếp sợ
rồi à?".
Bọn Hattori mở
toang cánh cửa, từ ngoài hành lang mắng chửi vào.
So-un nằm vật ra
chiếu, hai bàn tay bịt kín tai, mắt nhắm nghiền lại.
-"Ê, bộ tốt, sao
nào?". Bọn Hattori mắng nhiếc. -"Ngươi nói lời dối trá rằng
dưới Thiên hoàng thì thần dân bình đẳng gì đấy, chứ
tuy cũng là đao kiếm cả, nhưng tay kiếm của điện hạ nhà
ta thì làm sao mà giống cho được củ cải đê tiện bọn
ngươi được chứ! Thế nào, so thử xem sao nhé?"
-"Không nghe!". So-un
vẫn bịt kín tai, hai chân dẫm đành đạch.
Bọn Hattori bước
vào phòng, vây So-un lại, rồi một tên trong bọn đá vào mặt
So-un. So-un né tránh, nhưng việc đó đã khiến So-un nổi điên
lên như ngày xưa. So-un bật dậy, chạy nhảy trong phòng, luồn
lách dưới mấy lưỡi kiếm, đến lúc cướp được thanh
kiếm từ tay một tên nào đấy thì đã bị thương đến nhỏ
máu xuống chiếu rồi.
-"Bọn khốn kiếp!
Ta chém chết hết tụi bây!"
So-un gầm lên. Lưỡi
kiếm dưới tay So-un loáng sáng, cánh tay phải của Hattori Kanae
bay bổng lên không rồi rơi bịch xuống chiếu, bàn tay vẫn
còn nắm thanh kiếm.
Thời ấy, thế
chém vào cổ tay địch của So-un đã vang danh khắp Edo, ngay
cả những tay kiếm xuất sắc lắm khi so kiếm với So-un cũng
phải thủ kín chỗ bao tay cầm kiếm.
So-un chỉ chuyển
mình từng chút thôi, nhưng mỗi lần chuyển động, lưỡi
kiếm vút đi sáng loáng, trong khoảnh khắc đã có ba người
bị chém đứt cổ tay. Cả bọn hoảng sợ, hè nhau chạy trốn
ra hành lang, dồn đống ở đầu cầu thang, rồi 2, 3 tên ngã
lăn đùng xuống cầu thang.
-"Mang cánh tay đi
nào!". So-un nhặt mấy cánh tay rơi rụng ấy lên, ném từ cầu
thang xuống.
Vụ náo động này
vậy mà đã không thành to chuyện. Đối với tửu lâu Manpachi,
cả hai bên đều là khách quen, nên đã dặn người làm giữ
kín miệng. Tất nhiên, chẳng phải làm thế để giúp gì cho
So-un, tuy đương nhiên, chủ tửu lâu cũng đã nghĩ về hậu
quả của việc bọn Hattori, những kẻ quyền quý như thế
mà bị thương tích, nên cũng cám cảnh cho So-un có thể bị
xử phạt, nhẹ lắm cũng phải mổ bụng, còn nặng thì bị
tước bỏ thân thế võ sĩ mà giáng cấp đời đời làm thứ
dân.
So-un nhờ Gyozai
thay áo quần cho, rồi ra khỏi tửu lâu bằng cửa sau. Undo
đưa theo, bảo:
-"Hãy tránh đất
Edo một thời gian!"
-"ƯØ". So-un gật
đầu. -"Tớ trở về Ashikaga đây".
-"Rồi sẽ có ngày
tình hình sẽ khá hơn mà".
Undo an ủi như thế,
nhưng cũng hiểu là có lẽ ngày đó khó mà có được. So-un
rời bỏ Edo lần này coi như biến mất khỏi hoạ đàn vĩnh
viễn rồi. Thật đáng tiếc cho một tài năng xuất chúng!
Undo nghĩ như thế.
*
So-un rời bỏ Edo,
trở về phiên trấn Ashikaga đất Yashu vào mùa xuân năm Bunkyu
thứ ba (1863). Phiên trấn này hậu đãi So-un là người
danh tiếng lừng lẫy ở chốn thị thành Edo. Tuy thân là một
võ sĩ quy ẩn không có bổng lộc gì của nhà Tazaki cấp bộ
tốt, nhưng So-un được Lãnh Chúa Toda tước Ooi-no-kami gọi
bằng "Tiên sinh", bất cứ lúc nào muốn gặp là vời vào gặp
ngay. Có thể xem như là làm cố vấn cho Lãnh Chúa đấy. Mà
chẳng phải là cố vấn về chuyện vẽ tranh, Lãnh Chúa hỏi
ý kiến So-un về quốc sự, về tình hình chính trị kia.
Trong tình thế lúc
bấy giờ, tất cả các phiên trấn nhỏ đều hoang mang về
xu hướng thời thế, không biết sẽ ra sao. Đương thời, trong
nội các của Phủ Chúa Tokugawa cũng đã có khuynh hướng muốn
dời cả về vùng kinh đô, Osaka, để hợp tác với Thiên hoàng
ở Kyoto, cùng các Lãnh Chúa có thế lực mà gắng gượng điều
hành việc nước. Huống hồ phiên trấn nhỏ cỡ Ashikaga chẳng
có lấy dinh cơ trú đóng ở kinh đô Kyoto, thì nhà Lãnh Chúa
Toda như hoàn toàn bị bịt tai bịt miệng trong tình thế bất
trắc ấy. Thế nên, tự nhiên mà cả phiên trấn dần dần
phải nương nhờ vào sự phán đoán tình thế của So-un là
người hiểu nhiều biết rộng việc đời.
Tiếng gọi là phiên
trấn chứ thật sự, nhân số thuộc hạ của Lãnh Chúa Toda
chỉ gồm có khoảng 30 gia thần trú ngụ tại xứ, với khoảng
60 người trú nhậm ở dinh của phiên trấn trên Edo, thêm chừng
100 người bộ tốt nữa mà thôi, nên còn thua cả lãnh tụ
của một băng đảng tội ác nào kha khá, có đông bộ hạ
một chút. Đã vậy, trong phiên trấn cũng đang chia thành hai
phe Cần Vương, và Tá Mạc; đám võ sĩ trú nhậm
ở Edo thì theo phe Tá Mạc, đám gia thần trú ngụ trong xứ
thì Cần Vương, không khác gì tình trạng của các phiên trấn
khác. Tuy nhiên, cuối cùng So-un đã thu tóm được mọi người
theo về cùng một chủ trương chung cho phiên trấn Ashikaga vào
khoảng năm Keio nguyên niên (1865):
Trong mọi việc,
phải trọng sắc lệnh của Thiên hoàng hơn là mệnh lệnh
của Mạc Phủ. Có thể nói là Ashikaga đã trở thành phiên
trấn duy nhất theo phe Cần Vương trong số 8 phiên trấn nhỏ
ở địa phương Kanto.
Lúc bấy giờ, lệ
bắt các Lãnh Chúa phải năm nay trú nhậm ở Edo, năm sau về
xứ (lệ Sankinkotai, do Phủ Chúa Tokugawa đặt ra)
đã bị bãi bỏ, kinh phí đáng lẽ đã phải dùng cho việc
dời đổi chỗ ở đó, bây giờ được chuyển sang dùng vào
việc tăng cường binh lực sẵn sàng cho việc đánh đuổi
người ngoại quốc (Jo-i, Nhương Di, đánh đuổi kẻ man
di mọi rợ). Lãnh Chúa mới đem việc ấy ra hỏi So-un:
-"Lãnh địa này
thu hoạch không bao nhiêu, mà cũng chẳng có của cải sẵn.
Tiên sinh có mưu kế gì giúp cho không?"
-"Tiện nhân nghĩ
chế độ binh bị của Choshu có thể áp dụng được". So-un
đáp.
Phiên trấn Choshu
gom góp quân chí nguyện từ các lực lượng võ trang không
chính quy, gồm những người không thuộc giai cấp võ sĩ, để
huấn luyện chiến đấu theo cách thức Tây phương. Thế mà
dùng vào chiến đấu thực tế thì quân chí nguyện này lại
chứng tỏ khả năng cao hơn cả những đội tiên phong của
quân chính quy gồm những người thuộc giai tầng võ sĩ cao
cấp hơn.
Tuy nhiên, trong trường
hợp của phiên trấn Ashikaga thì phương sách mà So-un đề
xướng nghe chỉ là luận thuyết trống không. Bởi súng Tây
phương mỗi khẩu giá 25 lạng vàng, mà phiên trấn thì chẳng
có bao nhiêu vàng.
-"Không sao, tiện
nhân có kế sách rồi. Xin cứ giao cho So-un này, phiên trấn
sẽ có ngay một đội quân 200 người võ trang theo Tây phương
mà khỏi phải xuất một đồng nào cả".
Lãnh Chúa bằng
lòng giao việc cho So-un. Nhưng cũng có kẻ phản đối:
-"Đề án của So-un
nghe có vẻ là diệu án đấy, nhưng không thực tế chút nào
cả".
Vì vậy, So-un bực
bội mà bỏ qua kế sách ấy.
Hai năm sau, nhằm
vào tháng 10 năm Keio thứ 3 (1867), Chúa Tokugawa lúc bấy
giờ là Tướng quân Yoshinobu thình lình giao trả chính quyền
lại cho triều đình Thiên hoàng mất. Có thể nói đó là hành
vi độc đoán hoàn toàn từ phía Tướng quân (Shogun),
làm cho tất cả gia thần của Phủ chúa ở Edo và cả 300 Lãnh
Chúa chư hầu đều bàng hoàng, vì thực chất là họ bị bỏ
rơi giữa chợ. Vì thế, các phiên trấn đã trở lại tình
trạng sứ quân cát cứ từng địa phương của thời Chiến
quốc, ít nhất thì cũng tạm thời cho đến khi chính phủ
của Minh Trị Thiên hoàng được xác lập.
Trước nhất, phiên
trấn phải tìm cách tự vệ. Phiên trấn Ashikaga nhỏ bé ấy
cũng thấy lo sợ vì thực lực phòng vệ chỉ có khoảng 100
võ sĩ trong tình hình chính trị đầy bất trắc như thế này.
Thế rồi, ở đất Toba-Fushimi vùng kinh đô, liên quân ba phiên
trấn Cần Vương mạnh nhất là Satsuma, Choshu và Tosa đã xung
đột với quân phò Mạc Phủ, khiến Tướng quân Tokugawa thua
trận phải chạy về Edo. Lãnh Chúa của phiên trấn Ashikaga
phải chắp tay khẩn khoản So-un cứu giúp. Và thế là từ
đó, quyền chấp chưởng binh mã của phiên trấn Ashikaga đã
được giao trọn vào tay một hoạ gia xuất thân võ sĩ tầm
thường là Tazaki So-un. So-un năm đó 52 tuổi.
Diệu kế của So-un
có lẽ đã thành công được chính là nhờ vào tình trạng
đặc biệt của phiên trấn Ashikaga. Bởi lãnh địa này tuy
chỉ là một phiên trấn nhỏ, nhưng lại là đất công nghiệp
có nghề dệt máy lừng danh thiên hạ nên có rất nhiều nhà
buôn giàu có. So-un soạn ra một bố cáo gọi là "Cương lĩnh
về việc thiết lập đội quân Thành tâm Chí nguyện" rồi
lấy danh nghĩa của Lãnh Chúa mà phổ biến khắp trong phiên
trấn. Người nào hưởng ứng gia nhập vào đội quân Thành
tâm Chí nguyện này thì bất kể xuất thân từ giai cấp nào,
cũng được chấp nhận danh phận võ sĩ. Mà không phải chỉ
ở cấp bộ tốt mạt hạng, mà được kể vào cấp võ sĩ
cận thần của Lãnh Chúa nữa. Có điều, muốn được như
thế, phải tự chi phí mà sắp sửa quân trang cho mình, kể
cả một khẩu súng kiểu mới, nạp đạn ở cuối nòng, và
hai thanh kiếm dài ngắn. Chẳng phải là thứ rẻ! Súng giá
25 lạng vàng, đạn dược hết 3 lạng, ngoài ra hai thanh kiếm
và quân phục đẹp đẽ cũng mua luôn vào thì tổng cộng có
thể lên đến 200 lạng vàng.
So-un đi vòng vòng
viếng các nhà buôn giàu có vốn là khách mua tranh của mình,
thuyết phục họ gầy dựng cho con em, cho cháu họ trở thành
võ sĩ samurai (là giai cấp cao nhất thời bấy giờ).
Tất
cả đã hoan hỉ hưởng ứng, con số chiêu mộ được lên
quá dự định 200 người. So-un cho người đi Yokohama mua súng
đạn, vũ khí về bắt bọn lính mới trả tiền.
Tư lệnh đội quân
mới này chính là So-un. Quân trang của binh sĩ tuy vẫn là quần
áo thùng thình, ống quần ống áo suông đuột, nhưng vì toàn
quân là sĩ quan cả, nên bên trên còn khoác thêm chiến bào
đủ kiểu hào hoa oai vệ, dắt hai thanh kiếm nạm vàng nạm
bạc, đầu đội nón trận màu hạt dẻ có ngù đỏ phía sau,
có vành che nắng viền hoa văn bằng vàng, cột dưới cằm
bằng dây luạ trắng.
-"Nhìn xem! trông
cứ như là cấp Hatamoto cả ấy!"
So-un vui sướng
mà nói như thế, trên mình ngựa trong ngày tập trận đầu
tiên của đội quân mới. Sau đó, cùng với sự sụp đổ
của Mạc Phủ, đây đó có những đám cướp nổi dậy, So-un
cỡi ngựa, thống suất quân sĩ đi các nơi dẹp yên được
cả.
So-un đắc ý vô
cùng, nghĩ rằng phải chi Kiku còn sống để khoe với vợ:
-"Kiku em ơi, nghĩ
cho cùng thì ta không phải là thầy vẽ mà cũng chẳng phải
là tay võ nghệ gì. Ta là như thế này đây!".
Trong số 8 phiên
trấn nhỏ ở địa phương Kanto này, không có lãnh địa nào
có được lực lượng quân sự trang bị đầy đủ súng ống
đến mức như Ashikaga cả. So-un phóng ngựa tung hoành, chỉ
huy ba quân, hạ lệnh bắn súng đồng loạt, nghĩ mình chẳng
khác gì những võ tướng oai hùng thời Chiến quốc. Ngay cả
khuôn mặt So-un lúc này cũng thay đổi. Không còn hung hãn nữa,
mà có vẻ nhu hoà. Có lẽ bản chất nguyên sơ của So-un đã
sống lại bên trong So-un rồi.
Sau đó không bao
lâu, đội quân cũ một ngàn tám trăm người của Mạc Phủ
đóng ở Edo không chịu phục tùng lệnh Mạc Phủ thần phục
chính phủ Thiên hoàng mới, đã do Tư lệnh Bộ binh Furuya Sakuzaemon
chỉ huy, thoát chạy khỏi Edo, định dùng bạo lực mà trấn
áp toàn vùng Kanto. Nói gì đi nữa, đây cũng là một đạo
quân lớn mạnh, trang bị đầy đủ vũ khí theo lối quân đội
Pháp, nên tiến lên phía bắc là khiến cho các phiên trấn
vùng Kanto run sợ. Đã có những phiên trấn như Oshi mở cửa
thành đón quân ấy vào. Quân Furuya tiến lên hướng Hanyu vùng
Musashi, sắp sửa tấn công phiên trấn Ashikaga. Có lẽ chúng
định chiếm lấy vàng bạc của dân giàu trong phiên trấn
này làm quân phí.
Furuya Sakuzaemon cho
quân xích hầu trà trộn vào phiên trấn Ashikaga để do thám
tình hình. Báo cáo về đã làm mọi người kinh ngạc. Bởi
quân sĩ thủ bị ở đó đều là võ sĩ cao cấp đội nón
trận có ngù đỏ phía sau cả, mà cả thảy có tới khoảng
200 người! Sĩ quan đến 200 người thì phải là quân lực
của một phiên trấn cỡ 5, 6 vạn hộc! Đương nhiên còn phải
có bộ tốt nữa, theo đó mà ước tính thì có thể có đến
trên 500 bộ tốt?
Nhà Toda phiên trấn
Ashikaga này thì giỏi lắm cũng chỉ khoảng một vạn hộc
chứ gì? Furuya không tin được nên đã tự mình đi xích hầu
dọ thám, thấy được tận mắt quả như thế thật nên lại
càng kinh ngạc. Toàn quân là sĩ quan cao cấp võ trang bằng
súng ống Tây phương cả, mà súng lại là kiểu mới nạp
đạn cuối nòng, đúng là kiểu súng Minié tối tân!
Furuya bèn thay đổi
chiến thuật, chờ cho bộ đội đi sau đến tăng viện, tạm
thời đóng quân ở xóm quán trọ Yanada cách Ashikaga hơn một
dặm (khoảng 4 km) về phía đông nam, sai sứ giả đến
Ashikaga ra lệnh phải đầu hàng.
Trong phiên trấn
Ashikaga, phái chịu đầu hàng cũng đông. Bởi địch thủ là
đại quân 1800 binh, làm sao mà địch cho lại. Nhưng So-un không
muốn đầu hàng, chỉ gửi một sứ giả giỏi biện thuyết
đến trại quân Furuya nói rằng: -"Cũng muốn làm theo lời
ngài, nhưng trong phiên trấn, ý kiến chưa thống nhất được,
đang ở trong tình trạng bất ổn. Xin chờ cho ít lâu, sẽ
thống nhất ý kiến mà mở cửa rước quân ngài vào", mục
đích là để câu giờ.
Lúc bấy giờ, So-un
đã biết được tình hình là quan quân của triều đình phái
đi bình định các địa phương phía đông dưới sự chỉ
huy của Itagaki Taisuke, sĩ phu của phiên trấn Tosa, đã chiến
thắng đạo quân Tá Mạc của Kondo Isami ở phiên trấn Katsunuma
vùng Koshu, đang tiến về phía đông, sắp sửa đến vùng Takasaki
rồi. Lúc đó là ngày 3 tháng 3 năm Mậu Thìn (1868). Quả
nhiên đến ngày 5, đã có một tiểu đội tiên phong của quân
triều đình vào đến Tatebayashi.
So-un muốn cấp
tốc liên lạc với đạo quân này nên một mình một ngựa
rời Ashikaga, đột nhập khu vực bản doanh của Furuya là Yanada,
khéo léo luồn lách mà qua được xóm quán trọ này, nhắm
hướng Tatebayashi phóng chạy. Lúc đó, quân Furuya đã hay được,
một trăm tay súng bắn vói sau lưng So-un, một phát trúng yên
ngựa, một phát trúng bao kiếm, nhưng So-un kịp phóng chạy
vô sự mà đến được Tatebayashi để liên lạc với quân
triều đình.
Sáng ngày 8 tháng
3, quân triều đình, là bộ đội liên hợp của các phiên
trấn Cần Vương Tosa, Satsuma, Choshu, Ogaki, Hikone đã chiến
đấu và đánh tan quân Furuya ở Yanada.
Lãnh Chúa Ashikaga
chắp tay bái tạ So-un:
-"Được thế này
là nhờ công lao của So-un tiên sinh đó".
Trận đánh ở xóm
quán trọ Yanada đã có trên trăm binh sĩ của quân Furuya chết
hay bị thương, quân triều đình chỉ có 3 người bị thương.
Còn phiên trấn Ashikaga nhờ vào đội lính kiểng 200 người
của So-un mà không cần bắn một viên đạn, không ai chết
hay bị thương cả mà vẫn đạt được chiến thắng đáng
gọi là "không cần đánh vẫn thắng" ấy.
"So-un là danh tướng"
trở thành sự thực được loan truyền lên đến tận Edo,
lọt vào tai hai người bạn Undo và Gyozai. Undo sửng sốt:
-"Người ấy đã
thay đổi đến thế kia à?"
Chứ nếu vẫn như
là thời kỳ "Baikei quậy" trước đây thì trong hoàn cảnh
như thế, hẳn là Baikei ấy đã rút kiếm xông ngay vào trận
địa của địch mà chém giết náo động, khiến cho nhiều
người cả hai bên chết hay bị thương rồi.
Thời Minh Trị mở
ra. So-un trở lại thành hoạ gia. Vẫn lưu lại Ashikaga, không
hề lên Edo. Khi nào hứng thì vẽ tranh, còn bình thường thì
chỉ là một ông già chuyện trò cười nói bình thường với
người lân cận mà thôi. Tác phẩm của Tazaki So-un bắt đầu
truyền lại được cho đời sau là từ thời kỳ đó. Phong
cách hội hoạ đã khác hẳn với thời kỳ ở Edo, lúc này
tranh của So-un bắt đầu đượm một khí vị kỳ vĩ khác
hẳn trước. Tuy không chú tâm như thế, mà dù lối vẽ có
khác nhau, nhưng dần dần tranh của So-un bắt đầu hàm chứa
cảm giác sống động lạ thường, tương tự như người ta
thường cảm nhận được từ tranh của hoạ bá Niten mà cũng
là kiếm hào Musashi.
Chính đương sự
So-un thường cười bảo người chung quanh rằng:
-"Thời thế Duy
Tân náo động ấy đã giúp ta giải độc được hết sạch
rồi".
Nghĩa là quá trình
trở thành Đại tướng tư lệnh quân đội trên thực chất
của phiên trấn Ashikaga ấy đã giải trừ được tất cả
độc khí của thân phận một "tay vẽ tranh xuất thân bộ
tốt" từ lâu tiềm tàng trong con người So-un. Dù gì đi nữa,
có vẻ là vào thời kỳ ấy, tuy chính bản thân So-un thì không
để ý, nhưng võ nghệ, kỹ thuật hội hoạ và khí hồn của
So-un đã hoà chung làm một trong bản thể là Tazaki So-un ấy
rồi.
Edo đã trở thành
Tokyo (Đông kinh). Hoạ đàn của chốn đế đô này đã
quên lãng So-un mất rồi. Tuy sự thực thì chính hoạ đàn
cũng chịu ảnh hưởng của thời thế biến động vì cơn
sốt Duy Tân mà lâm vào tình trạng gần như đóng kín cửa.
Mãi đến năm Minh Trị thứ 8, 9 (1875, 1876) mới trở
lại náo nhiệt được như cũ.
Tháng 5 năm Minh
Trị thứ 9, ở tửu lâu vùng Asakusa, lâu ngày mới có một
hội Thư hoạ khai mạc, hầu như tất cả các nhân vật danh
tiếng trong giới thư hoạ đương thời đều tham gia. Hội
Thư hoạ ấy có triển lãm một bức tranh không có ấn ký
của tác giả. Tranh vẽ con ngựa. Chỉ là một bức tranh nhỏ,
nhưng phẩm cách kỳ vĩ đến nỗi tạo được cảm giác áp
bách lên toàn thể hội trường, khiến người xem nín thở
nghẹn lời. Nhưng chẳng biết tác giả là ai.
Người ta bàn tán
náo nhiệt một hồi rồi Gyozai bước vào nói:
-"Vẽ tranh đến
được mức độ này thì ngày xưa có Niten, còn đời bây giờ
thì chỉ có So-un ở xứ Ashikaga chứ chẳng ai khác được".
Mà quả thật đó
là tác phẩm của So-un.
Gyozai ngắm bức
tranh ấy một hồi thì đâm nhớ người bạn cũ lạ lùng,
nên tức khắc sai một người chuyên cung cấp dụng cụ hội
hoạ lên đường đi gấp đến phiên trấn Ashikaga. Để chuyển
lời khuyên So-un hãy trở lại Tokyo, chứ sao lại phải chịu
mai một tài năng ở cái phiên trấn nhỏ bé quê mùa ấy.
Thế nhưng So-un
không chịu dời đi. Giữ người sứ giả ấy lại làm bạn
rượu, So-un uống một trận thoả thích, rồi nói:
-"Có sao đâu. Tokyo
thì đã có gã đàn ông cỡ Gyozai, một người là đủ quá
rồi. Đâu cần đến ta phải lên đó làm gì nữa".
Đến cuối đời,
So-un cũng không rời đất Ashikaga, đến năm Minh Trị thứ
31 (1898) thì mất, thọ 83 tuổi.
Người đời sau
gọi ông là "Niten của thời Minh Trị". Nghĩa là kiếm thuật
không bằng được Musashi, nhưng kỹ năng hội hoạ thì xấp
xỉ Niten rồi.
Sau khi chết, So-un
được truy tặng hàm Tòng Ngũ phẩm do công trạng trong công
cuộc Duy Tân.
(Tạp chí Shosetsu
Shincho - Tiểu thuyết Tân triều, số tháng 7 năm 1964)
