Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ] [ Trang Chủ ] [ Tác giả ]
Bức tÆ°á»ng và quả trứng Phạm VÅ© Thịnh dịch Diá»…n văn của Murakami Haruki nháºn giải thưởng Jerusalem của Israel hôm 15/02/2009
KÃnh chà o quý vị. Hôm nay, tôi đến Jerusalem vá»›i tÆ° cách tiểu thuyết gia, nghÄ©a là má»™t chuyên gia bịa chuyện. Tất nhiên, chẳng phải chỉ có tiểu thuyết gia bịa chuyện mà thôi. ChÃnh trị gia cÅ©ng bịa chuyện, là điá»u ai cÅ©ng biết. Những nhà ngoại giao và những tÆ°á»›ng lãnh tùy lúc mà bịa chuyện trong giá»›i của há», không khác gì những ngÆ°á»i bán xe cÅ©, hà ng thịt, hay thợ xây cất. Tuy nhiên, chuyện bịa của tiểu thuyết gia thì khác vá»›i những giá»›i khác ở chá»— chẳng ai phê phán tiểu thuyết gia là vô đạo đức khi bịa chuyện cả. Mà thá»±c tế, tiểu thuyết gia cà ng khéo léo bịa đặt những chuyện bịa cà ng to lá»›n và tinh xảo, thì lại cà ng được quần chúng và các nhà phê bình khen ngợi. Tại sao lại nhÆ° thế?
Xin trả lá»i thế nà y: nhá» diá»…n tả khéo léo những chuyện bịa đặt, nghÄ©a là bịa ra những hÆ° cấu được biểu hiện nhÆ° tháºt, tiểu thuyết gia có thể Ä‘em sá»± tháºt ra má»™t vị trà má»›i và soi rá»i ánh sáng má»›i và o đấy. Trong hầu hết các trÆ°á»ng hợp, nắm được sá»± tháºt và diá»…n tả sá»± tháºt cho chÃnh xác là chuyện thấy rõ là bất khả. Vì váºy mà chúng ta ráng nhá» sá»± tháºt ra khá»i hang ổ ẩn náu, để nắm lấy Ä‘uôi mà lôi sá»± tháºt ra má»™t vị trà hÆ° cấu, và thay thế bằng hình thức tiểu thuyết. Tuy nhiên, để là m được nhÆ° thế, trÆ°á»›c tiên, chúng ta phải minh định sá»± tháºt nằm đâu, ngay trong chúng ta. Äó là điá»u kiện trá»ng yếu để bịa đặt được những chuyện bịa được tán thưởng.
Tuy nhiên, hôm nay thì tôi không có ý định bịa chuyện. Tôi xin gắng thà nh tháºt hết mình. Má»—i năm chỉ có và i ngà y tôi không báºn bịu bịa chuyện, hôm nay đúng và o má»™t trong số và i ngà y đó. Váºy thì, xin cho tôi nói tháºt vá»›i quý vị. Ở Nháºt Bản, có má»™t số khá nhiá»u ngÆ°á»i khuyên tôi đừng đến đây để nháºn giải thưởng Jerusalem. Có ngÆ°á»i còn doạ là há» sẽ phát Ä‘á»™ng tẩy chay sách của tôi nếu tôi đến nháºn giải nữa kia. Tất nhiên, lý do là cuá»™c chiến khốc liệt Ä‘ang diá»…n ra ở Gaza. Liên Hiệp Quốc báo cáo rằng trên má»™t ngà n ngÆ°á»i đã chết trong thà nh phố Gaza bị bao vây, trong số đó có nhiá»u thÆ°á»ng dân không có võ khÃ, cả trẻ em và ngÆ°á»i già lão.
Sau khi nháºn tin được giải thưởng nà y, đã nhiá»u lần tôi tá»± há»i: liệu đến Israel trong tình huống nhÆ° thế nà y và nháºn giải thưởng có phải là điá»u nên là m? liệu việc nà y có tạo ấn tượng là tôi ủng há»™ má»™t bên của cuá»™c tranh chấp, chấp nháºn chÃnh sách của má»™t quốc gia đã quyết định tung ra sức mạnh quân sá»± áp đảo của há»? Tất nhiên, tôi không muốn tạo ra ấn tượng nhÆ° thế. Tôi không chấp nháºn cuá»™c chiến tranh nà o, và tôi không ủng há»™ quốc gia nà o. Mặt khác, tất nhiên, tôi đâu có muốn thấy sách của tôi bị tẩy chay.
Dù sao, cuối cùng, sau khi đã cân nhắc tháºn trá»ng, tôi quyết định đến đây. Má»™t lý do trong quyết định đó là vì có quá nhiá»u ngÆ°á»i khuyên tôi đừng là m nhÆ° thế. Có lẽ, giống nhÆ° những tiểu thuyết gia khác, tôi nghiêng vá» phÃa là m ngược hẳn lại Ä‘iá»u gì ngÆ°á»i ta bảo tôi là m. Nếu ngÆ°á»i ta bảo tôi, nhất là khi há» doạ tôi "Äừng đến đấy", "Äừng là m chuyện ấy", thì tôi lại muốn "đến đấy" và "là m chuyện ấy". TÃnh tôi nhÆ° thế, quý vị có thể bảo đó là tÃnh khà của tiểu thuyết gia. Tiểu thuyết gia là má»™t giống ngÆ°á»i đặc biệt. Há» không tháºt lòng tin thứ gì há» chÆ°a thấy táºn mắt hay sá» táºn tay.
Và đó là lý do tôi đến đây. Tôi chá»n đến đây hÆ¡n là không đến. Tôi chá»n việc nhìn táºn mắt hÆ¡n là không nhìn. Tôi chá»n việc nói lên vá»›i quý vị hÆ¡n là im lặng.
Xin cho phép tôi Ä‘Æ°a lên má»™t thông Ä‘iệp, có tÃnh cách tháºt cá nhân. Äó là má»™t Ä‘iá»u mà tôi luôn luôn giữ trong trà khi sáng tác tiểu thuyết. Tuy tôi chÆ°a há» nghÄ© đến chuyện viết lên má»™t mảnh giấy mà dán lên tÆ°á»ng nhà , nhÆ°ng Ä‘iá»u ấy cÅ©ng đã được khắc lên bức tÆ°á»ng tâm trà của tôi, nhÆ° thế nà y:
"Giữa má»™t bức tÆ°á»ng cao kiên cố và má»™t quả trứng Ä‘áºp và o đấy, tôi luôn luôn chá»n đứng vá» phÃa quả trứng".
Vâng, mặc cho bức tÆ°á»ng có lý đến thế nà o Ä‘i nữa, và mặc cho quả trứng có sai lầm đến đâu Ä‘i nữa, tôi vẫn đứng vá» phÃa quả trứng. Ai khác sẽ phán định phÃa nà o đúng, phÃa nà o sai. Có lẽ thá»i gian hay lịch sá» sẽ là m việc phán định đó. Chứ nếu có tiểu thuyết gia nà o mà đứng vá» phÃa bức tÆ°á»ng để viết tiểu thuyết, thì cho dù vá»›i lý do gì Ä‘i nữa, tác phẩm của há» liệu có được chút giá trị gì chăng?
Thế ẩn dụ nà y có ý nghÄ©a gì? Trong và i trÆ°á»ng hợp, ý nghÄ©a đó tháºt Ä‘Æ¡n giản và rõ rà ng. Oanh tạc cÆ¡, xe tăng, phi đạn, bom lân tinh, là bức tÆ°á»ng cao ấy. Còn quả trứng kia, chÃnh là những thÆ°á»ng dân không võ trang bị cán bẹp, bị đốt cháy, bị bắn chết. Äó là má»™t ý nghÄ©a của ẩn dụ nà y.
NhÆ°ng chẳng phải chỉ có thế. Ẩn dụ nà y còn có ý nghÄ©a sâu xa hÆ¡n. Xin nghÄ© nhÆ° thế nà y: Má»—i má»™t ngÆ°á»i chúng ta, không nhiá»u thì Ãt, là quả trứng ấy. Má»—i chúng ta là má»™t linh hồn có má»™t không hai, không thể thay thế, được bao bá»c trong má»™t lá»›p vá» dá»… vỡ. Äiá»u nà y đúng vá»›i bản thân tôi, và đúng vá»›i má»—i ngÆ°á»i trong quý vị nữa.
Và má»—i má»™t ngÆ°á»i trong chúng ta, tuy chừng má»±c có khác nhau, cÅ©ng Ä‘ang đối đầu vá»›i bức tÆ°á»ng cao và kiên cố ấy. Bức tÆ°á»ng ấy có tên. Äó là "Guồng máy". Guồng máy vốn là để bảo vệ chúng ta, nhÆ°ng thỉnh thoảng lại tá»± ý hà nh Ä‘á»™ng, bắt đầu giết hại chúng ta và bắt chúng ta phải giết hại ngÆ°á»i khác má»™t cách tà n nhẫn, hữu hiệu và có hệ thống.
Tôi chỉ có má»™t lý do để viết tiểu thuyết, đó là đem phẩm giá của tâm hồn má»—i con ngÆ°á»i cá thể lên bá» mặt mà soi rá»i ánh sáng và o đấy. Mục Ä‘Ãch của câu chuyện tiểu thuyết là gióng lên tiếng chuông cảnh giác và rá»i đèn và o Guồng máy, để phòng ngừa Guồng máy cuốn hút hồn phách của chúng ta và o mạng nhện của nó mà là m tổn thÆ°Æ¡ng mất. Tôi tháºt lòng tin rằng chức vụ của tiểu thuyết gia là viết lên những câu chuyện nhằm minh định giá trị cá biệt của má»—i tâm hồn cá nhân, qua những câu chuyện vá» sá»± sống và sá»± chết, vá» tình yêu; những câu chuyện khiến ngÆ°á»i ta khóc, khiến ngÆ°á»i ta run rẩy khiếp sợ, hay cÆ°á»i đến rung ngÆ°á»i. Vì lý do đó mà tiểu thuyết gia chúng ta tiếp tục không ngừng, ngà y nà y qua ngà y khác, bịa đặt ra những chuyện hÆ° cấu má»™t cách nghiêm túc tuyệt đối.
Cha tôi đã mất năm ngoái ở tuổi 90. Ông đã là má»™t nhà giáo vá» hÆ°u và là má»™t sÆ° tăng Pháºt giáo bán thá»i gian. Thá»i sinh viên háºu đại há»c ở Kyoto, cha tôi đã bị trÆ°ng binh và gá»i sang chiến đấu ở Trung Quốc. Là má»™t đứa trẻ sinh sau Thế chiến thứ hai, tôi quen thấy cha tôi dâng lá»i cầu nguyện dà i dòng và thà nh khẩn trÆ°á»›c bà n thá» Pháºt nhá» trong nhà , má»—i buổi sáng trÆ°á»›c giá» Ä‘iểm tâm. Có lần tôi há»i vì sao ông là m thế, cha tôi bảo là ông cầu nguyện cho những ngÆ°á»i đã chết trên chiến trÆ°á»ng. Ông bảo ông cầu nguyện cho tất cả những ngÆ°á»i đã chết ấy, cả bạn đồng minh lẫn quân địch. Ngắm lÆ°ng cha tôi quỳ trÆ°á»›c bà n thá», tôi hầu nhÆ° cảm nháºn được cái bóng của sá»± chết lởn vởn quanh ngÆ°á»i ông.
Cha tôi mất Ä‘i, mang theo cả những ký ức, ká»· niệm của ông, mà tôi không bao giá» biết được. NhÆ°ng bóng dáng của sá»± chết lởn vởn quanh ông vẫn còn lÆ°u lại trong ký ức của tôi. Äó là má»™t trong và i Ä‘iá»u mà tôi thừa kế được từ cha tôi, và là má»™t trong những thứ quan trá»ng nhất.
Tôi chỉ có má»™t Ä‘iá»u muốn thÆ°a vá»›i quý vị hôm nay. Tất cả chúng ta là ngÆ°á»i, là những cá thể vượt lên trên má»i thứ quốc tịch, chủng tá»™c hay tôn giáo, và chúng ta Ä‘á»u là những quả trứng dá»… vỡ trá»±c diện vá»›i má»™t bức tÆ°á»ng kiên cố tên là "Guồng máy". Nhìn cách nà o Ä‘i nữa cÅ©ng thấy chúng ta chẳng có hy vá»ng thắng được. Bức tÆ°á»ng quá cao, quá kiên cố, và quá lạnh lùng. Nếu quả tháºt chúng ta có chút cÆ¡ may nà o thắng được, thì hẳn phải là từ niá»m tin của chúng ta và o tÃnh cá biệt tuyệt đối không thể thay thế của linh hồn của chÃnh chúng ta và của má»i ngÆ°á»i khác, và từ niá»m tin của chúng ta và o hÆ¡i ấm có được khi linh hồn của chúng ta được nối kết vá»›i nhau.
Xin suy nghÄ© má»™t chút vá» Ä‘iá»u nà y: Má»—i má»™t ngÆ°á»i trong chúng ta sở hữu má»™t linh hồn có thá»±c và sống Ä‘á»™ng. Guồng máy thì không có. Chúng ta không thể để cho Guồng máy lợi dụng chúng ta. Chúng ta không thể để cho Guồng máy tá»± tiện hà nh Ä‘á»™ng. Guồng máy không tạo ra chúng ta, chÃnh chúng ta má»›i tạo ra Guồng máy. Äó là trá»n vẹn Ä‘iá»u tôi muốn thÆ°a vá»›i quý vị.
Tôi biết Æ¡n quý vị vá» giải thưởng Jerusalem. Tôi rất vui mừng vì sách của tôi được Ä‘á»c ở nhiá»u nÆ¡i trên thế giá»›i. Và tôi muốn tá» lòng biết Æ¡n của tôi đến Ä‘á»™c giả Israel. Các bạn chÃnh là lý do lá»›n nhất cho tôi có mặt tại đây. Tôi hy vá»ng rằng chúng ta chia sẻ được vá»›i nhau Ä‘iá»u gì đấy tháºt có ý nghÄ©a. Và tôi vui mừng có được dịp nà y để thÆ°a chuyện vá»›i quý vị ở đây hôm nay. Chân thà nh cảm Æ¡n quý vị.
Murakami Harukitheo bản: http://mdn.mainichi.jp/mdnnews/news/20090302p2a00m0na004000c.html
Phạm Vũ Thịnh dịch 23/02/2009
bổ sung từ: http://www.salon.com/books/feature/2009/02/20/haruki_murakami/index.html"Jerusalem Prize" Remarks : Mainichi Daily News Mar 02, 2009
http://mdn.mainichi.jp/mdnnews/news/20090302p2a00m0na004000c.html
(http://www.salon.com/books/feature/2009/02/20/haruki_murakami/index.html)Good evening. I have come to Jerusalem today as a novelist, which is to say as a professional spinner of lies.
Of course, novelists are not the only ones who tell lies. Politicians do it, too, as we all know. Diplomats and generals tell their own kinds of lies on occasion, as do used car salesmen, butchers and builders. The lies of novelists differ from others, however, in that no one criticizes the novelist as immoral for telling lies. Indeed, the bigger and better his lies and the more ingeniously he creates them, the more he is likely to be praised by the public and the critics. Why should that be?
My answer would be this: namely, that by telling skilful lies--which is to say, by making up fictions that appear to be true--the novelist can bring a truth out to a new place and shine a new light on it. In most cases, it is virtually impossible to grasp a truth in its original form and depict it accurately. This is why we try to grab its tail by luring the truth from its hiding place, transferring it to a fictional location, and replacing it with a fictional form. In order to accomplish this, however, we first have to clarify where the truth-lies within us, within ourselves. This is an important qualification for making up good lies.
Today, however, I have no intention of lying. I will try to be as honest as I can. There are only a few days in the year when I do not engage in telling lies, and today happens to be one of them.
So let me tell you the truth. In Japan a fair number of people advised me not to come here to accept the Jerusalem Prize. Some even warned me they would instigate a boycott of my books if I came. The reason for this, of course, was the fierce fighting that was raging in Gaza. The U.N. reported that more than a thousand people had lost their lives in the blockaded city of Gaza, many of them unarmed citizens--children and old people.
Any number of times after receiving notice of the award, I asked myself whether traveling to Israel at a time like this and accepting a literary prize was the proper thing to do, whether this would create the impression that I supported one side in the conflict, that I endorsed the policies of a nation that chose to unleash its overwhelming military power. (This is an impression, of course, that I would not wish to give. I do not approve of any war, and I do not support any nation.) Neither, of course, do I wish to see my books subjected to a boycott.
Finally, however, after careful consideration, I made up my mind to come here. One reason for my decision was that all too many people advised me not to do it. Perhaps, like many other novelists, I tend to do the exact opposite of what I am told. If people are telling me-- and especially if they are warning me-- "Don’t go there," "Don’t do that," I tend to want to "go there" and "do that". It’s in my nature, you might say, as a novelist. Novelists are a special breed. They cannot genuinely trust anything they have not seen with their own eyes or touched with their own hands.
And that is why I am here. I chose to come here rather than stay away. I chose to see for myself rather than not to see. I chose to speak to you rather than to say nothing.
Please do allow me to deliver a message, one very personal message. It is something that I always keep in mind while I am writing fiction. I have never gone so far as to write it on a piece of paper and paste it to the wall: rather, it is carved into the wall of my mind, and it goes something like this:
"Between a high, solid wall and an egg that breaks against it, I will always stand on the side of the egg."
Yes, no matter how right the wall may be and how wrong the egg, I will stand with the egg. Someone else will have to decide what is right and what is wrong; perhaps time or history will do it. But if there were a novelist who, for whatever reason, wrote works standing with the wall, of what value would such works be?
What is the meaning of this metaphor? In some cases, it is all too simple and clear. Bombers and tanks and rockets and white phosphorus shells are that high wall. The eggs are the unarmed civilians who are crushed and burned and shot by them. This is one meaning of the metaphor.
But this is not all. It carries a deeper meaning. Think of it this way. Each of us is, more or less, an egg. Each of us is a unique, irreplaceable soul enclosed in a fragile shell. This is true of me, and it is true of each of you. And each of us, to a greater or lesser degree, is confronting a high, solid wall. The wall has a name: it is "The System." The System is supposed to protect us, but sometimes it takes on a life of its own, and then it begins to kill us and cause us to kill others--coldly, efficiently, systematically.
I have only one reason to write novels, and that is to bring the dignity of the individual soul to the surface and shine a light upon it. The purpose of a story is to sound an alarm, to keep a light trained on the System in order to prevent it from tangling our souls in its web and demeaning them. I truly believe it is the novelist's job to keep trying to clarify the uniqueness of each individual soul by writing stories--stories of life and death, stories of love, stories that make people cry and quake with fear and shake with laughter. This is why we go on, day after day, concocting fictions with utter seriousness.
My father passed away last year at the age of ninety. He was a retired teacher and a part-time Buddhist priest. When he was in graduate school in Kyoto, he was drafted into the army and sent to fight in China. As a child born after the war, I used to see him every morning before breakfast offering up long, deeply-felt prayers at the small Buddhist altar in our house. One time I asked him why he did this, and he told me he was praying for the people who had died in the battlefield. He was praying for all the people who died, he said, both ally and enemy alike. Staring at his back as he knelt at the altar, I seemed to feel the shadow of death hovering around him.
My father died, and with him he took his memories, memories that I can never know. But the presence of death that lurked about him remains in my own memory. It is one of the few things I carry on from him, and one of the most important.
I have only one thing I hope to convey to you today. We are all human beings, individuals transcending nationality and race and religion, and we are all fragile eggs faced with a solid wall called The System. To all appearances, we have no hope of winning. The wall is too high, too strong--and too cold. If we have any hope of victory at all, it will have to come from our believing in the utter uniqueness and irreplaceability of our own and others’ souls and from our believing in the warmth we gain by joining souls together.
Take a moment to think about this. Each of us possesses a tangible, living soul. The System has no such thing. We must not allow the System to exploit us. We must not allow the System to take on a life of its own. The System did not make us: we made the System.
That is all I have to say to you.
I am grateful to have been awarded the Jerusalem Prize. I am grateful that my books are being read by people in many parts of the world. And I would like to express my gratitude to the readers in Israel. You are the biggest reason why I am here. And I hope we are sharing something, something very meaningful. And I am glad to have had the opportunity to speak to you here today. Thank you very much.
Murakami Haruki
[ Trở VỠ]