Sa mạc Hoàng Cầm lung linh giữa mơ và thực, là cõi lên đồng âm thanh, là phường bát âm chữ nghĩa, là cơn cuồng phong lịch sử loạn mầu trong từ trường đồng thiếp, những dân ca, phong tục, truyền thuyết... Hiện tại nhập hồn quá khứ gọi nhau trong những vũ điệu bất thường hoang dại:

  Ðường nắng bay từng đám hỏa hoàng
  san sát rừng gươm
  Gia bình - Bạch hạc
  tràn lên thốc ngược cờ đốc- đồng Kinh Bắc

  Trước mặt cào cào rộn cánh
  tốc xiêm y trăm sắc cung tần
  Trên lưng nắng hạn xém yên cương
  Dưới bụng dầm dề cỏ rướn mình
                   uống nước mưa thổ hoàng bách chiến

  Giặc cuồng vắt chân tháo chạy
  Ðầu lâu lăn lóc vó
  vụn xương hàm cắm mốc biên thùy
                   tít tắp
  từ Tiên Yên Hà Cối
                   đến Hà Giang dựng Cổng - Giời xanh
                                                              (Ngựa 2)

     Về Kinh Bắc ở thời điểm 59-60, sau Nhân Văn, mang màu sắc chối từ. Về đây là kính nhi viễn chi hiện tại, là chào những bạc lừa khủng bố, gút-bai Hà Nội nhiễu phương "đại hạn tháng ba, lúa rang châu chấu" (Ðêm Hỏa) về tìm lại thời xa, một thời trên hiện tại, thời siêu hiện tại, thời Kinh Bắc.
     Về, đây là cáo ấn từ quan, về ẩn dật. Về, đây còn là về mách mẹ, về khấn tổ tiên, về báo cáo với thánh hiền những lăng loàn của thời hiện tại. Về Kinh Bắc: Hoàng Cầm vấn kế địa linh nhân kiệt:

  Lông ngỗng trải bờ lau
  Sông Cầu xuôi bến Hát
  (Gió lông ngỗng)

     Tập thơ mở đầu bằng lời khấn mẹ:

  Cúi lậy mẹ con trở về Kinh Bắc

  Ðê mười tám khúc Văn Giang
  Chuông Bách môn đổ xô gò má
  Mây thành thổi lửa
  Nẻo Ðông Triều khép mở gió kỳ lân
  Chớp rạch dáng tiên vén xiêm xõa ngủ
  Thoắt chìm
  Gấu đẩy đá Thiên Thai

  Về Kinh Bắc phải đâu con nghẹn khóc
  Con không cười
  Con thoảng nhớ thoảng quên.

  Về Kinh Bắc phải đâu con hé miệng

  Về Kinh Bắc phải đâu con nhắm mắt

  Về Kinh Bắc tìm chơi đàn kiến lửa

  Trăng lên chém đầu ngọn gió
  Cành si bưng chậu máu chát chao
  ...
  Chợt mê thét giữa sân
  Nét mác chữ thiên toạc lưng trâu mộng

  Máu đổ
  Mây đùn
  Gió lộng

  Sớm mai đi
                      (Ðêm Hỏa)

     Từ Hận Nam Quan, Kiều Loan, Bên Kia Sông Ðuống... Hoàng Cầm đã đa mang giấc mộng tráng sĩ một đi không trở lại.
     Về Kinh Bắc lần này, chẳng qua chỉ là khúc tráng ca xuyên sa mạc của một hồn cọp dữ, gào thét những vấn nạn buổi đổi đời, "rực lửa Phong Châu", "Diêm Vương mở hội". Cọp về hỏi lại Luy Lâu đất tổ, hỏi Ba Vì, hỏi gái Cầu Lim, hỏi trai Yên Thế. Nhưng trả lời người thơ chỉ có: Thuận Thành cố đô mưa rơi không ngớt, và Cổ Loa cú rúc chòi canh, còn tất cả đã ra đi, đã âm thầm bỏ cuộc: An Dương Vương bọt bể bồ hòn, The Hà Ðông đón kiệu, bỏ quê xim, Gái Cầu Lim Nội Duệ đã đi, Trai Cầu Vồng Yên Thế đã đi.... Trừ Hoàng Cầm.
     Cuộc gọi hồn không ai đáp lại. Nhà thơ tiếp tục hành trình vào đêm, sâu hơn nữa, xa hơn nữa, càng đi, lòng càng bốc hỏa:

  Xé trang Luận Ngữ
  lau gươm
  lên đường
  ...
  hỏi tội nghịch thần
  mắt Chúa đảo thiên
  Kéo áo che ngai
  Né mũi kiếm vô hình xốc tới
  Phanh hầm nhét vội một vầng dương

  Cắn nhọn móng tay
  Thơ cùm lim khắc máu
  ...
  Vùng chặt xích bẻ gông
  phá cửa
  cướp ngựa hình tham tri
  phóng lên ải bắc
                  (Ðèn Nhang 1)

  Chuột thành than đen xạm dọc sông Hồng
  Kẻ cướp run dưới Rạng - Ðông - Thần - Thoại.
                                                  (Nắng phù sa)

  Nâng lụa ngang mày câm tiếng khóc
                                      (Ðèn Nhang 2)

  Nghiến oán thù tím ngắt nắng Phong Châu
                                      (Ngựa 2)

     Dù Hoàng Cầm, người, có bảo: "Hồi đó tôi không mang trong lòng -dẫu chỉ một ly- nỗi oán hận, nỗi buồn phiền, hoặc trách móc hờn giận gì ai" (Vĩ thanh).
     Nhưng Hoàng Cầm, thơ, chắc có nghĩ đến việc hỏi tội "triều đình":

  Ai là giặc, và ai không là giặc?
                              (Kiều Loan)

  Giặc tan hoang xô chạy gãy cầu kiều
  Khắp sông Hồng vang dạy tiếng người kêu
  Nước đỏ thẫm nghẹn giòng không chảy nữa
  Thành Thăng Long năm ngày chưa tắt lửa
  Xác giặc đầy từ kẻ chợ đến biên cương
  Cờ nêu cao chiến thắng nhuốm chiêu dương
  Mà rút lại cũng chỉ là giấc mộng.
                                                      (Kiều Loan)

  Ði
  bứt lá xanh giữ cỗi cành gầy
  níu cuộng lá vàng qua trận bão

  Phân kim hạ kiệu
  khói ly đoài thoai thoải khúc hành vân.
                                          (Ðèn nhang 2)

  Vật núi núi lăn
  ngáng sông sông gãy
  ...
  Trống vẫn thúc
   sạt sườn Tam Ðảo đổ nghiêng
  Loa vẫn giải
   núi đồi trùng trùng đi bốn hướng.
                                          (Hội vật)

  Con đấy ư
               con đã về Kinh Bắc
  Những cỏ Bồng Thi
               với dế đầu si
  Những lá Diêu Bông
               với đôi xe hồng
  luân lưu thụ thai qua chín đời
               đằng đẵng
  ...
  Mẹ đau trở dạ
  Sinh ra con
  Tiếng tù và xé canh ba
  báo hiệu một cơn giông nín lặng
                                      (Luân hồi)

     Tình Cầm, âm thịnh dương suy.
     Cỏ bồng thi, cỏ gì? Phải chăng là cỏ Ðịnh Mệnh?

  Chị đưa Em đến bến này
  Cheo leo mỏm đá

  Trước vực
  Sau khe
  Thòng lọng tơ gì quấn gót
  Tua khăn bông còn buộc búp hoa lan

  Ù ù gió thổi
  Em vọng ai đâu mà hóa đá
  Không trói mà không đi
  không canh gà
  không thu không
  Mắt không mở
  đừng khép
  Kìa dây muống dại kín Em rồi
                              (Cỏ bồng thi)

  Mây buông vải trắng trên đầu hoa râm.
  (Kiều Loan)

  Giạt bèo vào đáy xanh đêm
  Vào mê biển gió ...
  vào em một đời.
                  (Gửi vào gió biển)

  Cái đau băm nát lời thơ máu trào
                      (Tinh anh thể phách)

  Em đi trăm núi nghìn sông
  Nào tìm thấy lá Diêu Bông bao giờ?

     Hoàng Cầm dan díu với hư vô, trên con đường vô cùng, vô cực:

  Anh đi về phía không em
                          (Hai ngả)

  Anh đi sắp đến vô cùng
                          (Hai ngả)

  Em đi lâu thế? Về đâu?
  Sao đi xa thế? Bao lâu em về?
                  (Thể phách tinh anh)

  Chị đây có phải em chăng
  Em đâu có thật em rằng chị không
  Xiết tay kết một vô cùng
  Lơi tay lại vẫn đôi dòng lửng lơ.
                                      (Gọi đôi)

  Trăm năm nhào quyện hư vô
  Biết đâu em vẫn lửng lơ hát buồn
                                          (Hai ngả)

  Hồn ma đế bá cũng lang thang

     Hoàng Cầm khao khát mẫu hệ. Tình Cầm hắt lên mặt trái của anh hùng, khiến "cỏ cây sa lệ núi rừng ngẩn ngơ" (Kiều Loan). Tình Cầm giãi bầy những mong manh, liệt nhược trong tâm hồn kẻ sĩ, cầu mong "giải yếm lòng trai mải phất cờ". Tình Cầm mơ một Kiều Loan tráng sĩ, giải phóng người nam khỏi mặc cảm độc quyền hào hùng, cường điệu:

  Chí lớn từ xưa chôn chật đất
  Riêng đàn đom đóm lại thênh thang.
                                      (Kiều Loan)

  Diêu Bông hời!
                          Ới Diêu Bông!

  ù ù gió thổi
  không canh gà
  không thu không.

Paris, tháng 6-1998
Thụy Khuê

© 1995-2001 Thụy Khuê