Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trưá»ng II
___

 Cao Hành Kiện

     Cao Hành Kiện sinh ngày 4/1/1940, giữa chiến tranh Hoa-Nhật tại Cam Châu, thuá»™c tỉnh Giang Tây (miá»n đông nam Trung Quốc). Cha làm ở ngân hàng và mẹ là diá»…n viên. Tốt nghiệp viện ngoại ngữ Bắc Kinh, vá» Pháp văn. Ãã dịch nhiá»u tác giả Pháp ra Hán văn, nhất là các nhà thÆ¡ hiện đại và tác giả kịch phi lý như Prévert, Michaux, Ponge, Perec, Ionesco, Beckett v.v...

     Trong thá»i kỳ cách mạng văn hóa (1966-1976), Cao Hành Kiện bị Ä‘i cải tạo và phải đốt má»™t va-li bản thảo. Mãi đến 1979, Cao má»›i được quyá»n in tác phẩm đầu tiên và được xuất ngoại Ä‘i Pháp và Ã.
      Từ 1980 đến 1987, xuất hiện những truyện ngắn, tiểu luận, kịch bản cá»§a Cao trên các báo văn há»c ở Trung Quốc. Bài viết tá»±a đỠTiểu Luận Ãầu Tiên Vá» Kỹ Thuật Tiểu Thuyết Hiện Ãại (Premier essai sur les techniques du roman moderne -1981) đã gây tranh luận sôi nổi.
      Năm 1982, vá»›i vở kịch Báo Ãá»™ng (Signal d'alarme), má»™t thá»­ nghiệm đầu tiên theo truyá»n thống kịch Tây phương, được má»™t số công chúng Bắc Kinh tiếp nhận, Cao đã tung ra nhận xét: "Tuyên truyá»n và nghệ thuật là hai Ä‘iá»u khác nhau."
      1983, Ãợi Bus (Arrêt d'autobus), má»™t vở kịch khác cá»§a Cao, kiểu Ãợi Godot (En attendant Godot) cá»§a Samuel Beckett, được trình diá»…n ở Bắc Kinh, Cao trở thành má»™t hiện tượng "ô nhiá»…m tinh thần", chạy theo phương Tây, "cần phải loại trừ". Tác phẩm được coi là "sản phẩm độc hại nhất từ khi thành lập nước Cá»™ng Hòa Nhân Dân Trung Quốc".
      Năm 1986, vở kịch Bá» Bên Kia (L'autre rive) cá»§a Cao bị cấm, trong đó Cao lên án tập thể đè bẹp cá nhân. Cao Hành Kiện Ä‘i lang thang trong 10 tháng ở vùng Tứ Xuyên, và từ cuá»™c hành hương này, nẩy mầm tiểu thuyết Linh SÆ¡n (La montagne de l'âme), tác phẩm chá»§ yếu cá»§a Cao, được dịch ra tiếng Thụy Ãiển, xuất bản năm 1990, dịch và xuất bản tiếng Pháp năm 1995.

      Tỵ nạn chính trị tại Pháp từ năm 1988. Mưá»i năm sau, Cao má»›i được nhập quốc tịch Pháp. Cao Hành Kiện tiếp tục viết văn bằng Hoa ngữ, trừ má»™t vài kịch bản viết thẳng tiếng Pháp. Kịch bản Tẩu Thoát (La fuite) viết năm 1984 tại Pháp vá» biến cố Thiên An Môn đã khiến Cao bị tịch thu tài sản ở Bắc Kinh và toàn bá»™ tác phẩm bị cấm ở quốc ná»™i. Các bạn khuyến khích ông viết thẳng tiếng Pháp và tác phẩm Pháp văn đầu tiên là Bên Lá» Cuá»™c Ãá»i (Au bord de la vie) được trình diá»…n ở festival d'Avignon, liên hoan kịch nghệ hàng năm cá»§a Pháp. Tiếp đó là các vở Má»™ng Du (Le somnambule) và Bốn Tứ Tấu Cho Má»™t Cuối Tuần (Quatre quatuors pour un week end). Những vở kịch cá»§a Cao được Lansman in tại Bỉ.

      Sau Linh SÆ¡n, Cao viết tá»± truyện Thánh Kinh Cá»§a Má»™t Ngưá»i Cô ÃÆ¡n (Le livre d'un homme seul -Aube, 2000), má»™t tá»± truyện hư cấu trữ tình giữa má»™t ngưá»i đàn ông Tầu già dặn và má»™t cô gái Ãức Do Thái trẻ. Cao muốn gá»­i gấm ở đây, thân phận cá»§a những con ngưá»i suốt Ä‘á»i bị lưu đầy triệt hạ như má»™t Cao, nam, như má»™t Do Thái, nữ. Cao vừa viết, vừa vẽ, vừa làm đạo diá»…n. Há»™i há»a là phương tiện thứ nhì để Cao diá»…n đạt tâm hồn Trung Quốc cá»§a mình trong tác phẩm nghệ thuật và cÅ©ng là phương tiện độ nhật cá»§a Cao trong cuá»™c sống chật vật cá»§a má»™t nghệ sÄ© ngoại quốc ở Paris.
      Cao cho biết: Tiá»n nhuận bút các tác phẩm văn há»c (kịch và tiểu thuyết) không Ä‘em lại cho ông đồng nào. Các nhà xuất bản chỉ in chúng ra như má»™t cá»­ chỉ thiện chí để á»§ng há»™ tôi.
      Mỉa mai thay khi thấy Marion Hennebert, giám đốc nhà xuất bản Aube, tuyên bố đã phải trả cho dịch giả (ngưá»i Pháp) cuốn Linh SÆ¡n 100 000 francs. Còn tác giả? Các tác giả "nhược tiểu" như Cao, như Thiệp ... được bao nhiêu không thấy bà nói đến, phải chăng đó là những món tiá»n không đáng kể, không đáng nói đến như số phận "nhược tiểu" các quốc gia đã sản xuất ra há».
 

      Vá» Thánh Kinh Cá»§a Má»™t Ngưá»i Cô ÃÆ¡n, Cao nhận định: "Con ngưá»i tạo ra lịch sá»­ và văn hóa. Con ngưá»i trước tiên. Rồi ký ức đến sau.
 Di sản chỠđợi và cần phải có, không phải là thứ ký ức bóp méo được chỉ định bởi quyá»n lá»±c toàn trị, mà là ký ức thá»±c thụ, sống động hÆ¡n và khác biệt hÆ¡n. Ãó là những ký ức cá nhân và Ä‘a dạng. Cuốn sách này là chứng nhân cá»§a "tôi", giữa những chứng nhân khác. Ngưá»i ta không thể hình dung được sức mạnh mà nhà cầm quyá»n hiện nay đè nặng trên tư tưởng con ngưá»i. Ngoài chuyện kiểm duyệt vẫn còn gay gắt, sá»± tá»± kiểm duyệt mình đè nặng ngưá»i trí thức Trung Hoa. Và càng ngày càng khó tránh kiểu nói lưỡi gá»— (langue de bois). Quốc gia và Cá»™ng sản thay nhau ká» dao cận cổ: Má»™t khi mà lịch sá»­ vẫn còn ú á»›, nói chi đến thá»±c tế hàng ngày, thì văn há»c lưu vong bắt buá»™c và cần phải hiện diện.
 Vá» nước Trung Hoa, ngưá»i ta đã bắt đầu tố cáo việc ăn thịt ngưá»i, nhưng còn những bạo hành khốc liệt hÆ¡n vẫn nằm trong bóng tối. Giết trá»n cả làng, từ ông già đến bé thÆ¡. Ãàn ông, đàn bà, trẻ con, nếu bị nghi ngá» là địa chá»§ hay nông dân giầu có, há» giết hết. Những gì đã xẩy ra không thể tưởng tượng được, không thể hình dung được.... Vá» những chuyện ấy, ngay cả cái mà ngưá»i ta gá»i là "văn chương hàn gắn vết thương" cÅ©ng không đả động đến."

      Phóng viên báo Le Monde há»i tại sao ông tá»± há»§y nhiá»u bản thảo cá»§a mình. Cao đưa hai lý do: Hoặc không hài lòng vá»›i những Ä‘iá»u ông viết dưới áp lá»±c, phải tá»± duyệt mình. Hoặc phải đốt bản thảo vì sợ bị khám trong những thá»i Ä‘iểm gắt gao nhất.

      Há»i: Có gì khác nhau giữa văn và vẽ? Cao cho biết: "Ở chừng mức âm thanh. Tôi nghe. Trong văn chương tôi săn chữ như những âm. Ở há»a, động tác đến tá»± thân thể. Tôi vẽ trong khi nghe nhạc. Rồi vung bút."

*
Linh Sơn

     Không biết tại sao mi tá»›i đây. Tình cá» trên xe lá»­a, có ai nói đến má»™t nÆ¡i tên là Linh SÆ¡n. Phải rồi. Chính ngưá»i hành khách ngồi đối diện. Mi bắt chuyện, há»i hắn: Ãi đâu? Hắn đáp: Ãi Linh SÆ¡n. Lại há»i: Là đâu? Hắn trả lá»i: Linh SÆ¡n, núi Linh ấy mà. Mi đã Ä‘i cùng khắp Trung Quốc từ Bắc chí Nam đã thăm bao nhiêu sÆ¡n đỉnh nổi tiếng, nhưng nào có nghe thấy cái tên Linh SÆ¡n bao giá»! DÄ© nhiên là nếu tìm trong Atlas du lịch thì đầy địa danh có chữ Linh nào Linh Thai Linh Khưu Linh Nham 1 ... cả Linh SÆ¡n nữa. Những bá»™ cổ văn SÆ¡n Hải hay sách địa lý sông ngòi xưa cÅ©ng có nói đến Linh SÆ¡n. Linh SÆ¡n còn là nÆ¡i Ãức Phật đã cảnh giá»›i đệ tá»­ Ma Ha Ca Diếp 2.
     Mi lại há»i: Linh SÆ¡n ở đâu?
     Hắn đáp: Ở thượng nguồn sông Du (3).
     - Làm sao đến đó?
     - Thì Ä‘i xe đò đến thôn Vu Di (4), rồi từ Vu Di tìm thuyá»n ngược sông Du.
 

     Ãó là địa chỉ cá»§a Linh SÆ¡n mà ngưá»i Ä‘á»c có thể ghi nhận được qua vài trang đầu tiểu thuyết.
     Trong sách nhà Phật, Linh SÆ¡n là tên ngá»n núi danh tiếng, gần thành Vương xá (Rajagriha), nÆ¡i Phật Thích Ca giảng bá»™ Kinh Ãại Thừa Diệu Pháp Liên Hoa. Linh SÆ¡n được ví vá»›i cõi Phật.
     Nhưng còn Vu Di? Vu Di ẩn nghÄ©a gì? Thôn Vu Di có gần núi Vu Di, thuá»™c tỉnh Giang Tây, quê hương tác giả? Tại sao Cao Hành Kiện hay nhắc đến Vu Di SÆ¡n?
     Thôn Vu Di sông Du, tá»± thân đã là má»™t dịch kinh, má»™t phép chuyển biến trong trá»i đất.
     Vu Di SÆ¡n còn là má»™t địa danh lịch sá»­, mà năm 1931, Mao Trạch Ãông đã lập bản doanh chính phá»§ Xô Viết trung ương đầu tiên. Rồi từ đó, ngày 16/10/1934, má»™t trăm ngàn Hồng Quân Trung Hoa phá vòng vây Tưởng Giá»›i Thạch, khởi hành cuá»™c trưá»ng chinh 12.000 cây số, từ Nam lên Bắc, trá»n má»™t năm để đến đất Thiểm Tây. Kết quả: 100.000 ngưá»i còn lại 7.000. Khởi đầu giai Ä‘oạn lịch sá»­ đẫm máu và nước mắt. Cao Hành Kiện nhiá»u lần nói đến cuá»™c hành hương dài 12.000 cây số cá»§a mình. Trùng hợp ngẫu nhiên hay tâm niệm cố ý?

     Linh SÆ¡n là đích cá»§a cuá»™c Ä‘i, Ä‘i đến nát bàn hay Ä‘i vá» cõi chết? Linh SÆ¡n còn là khởi Ä‘iểm cá»§a tìm kiếm, tìm kiếm bản thân hay tìm kiếm sá»± thật?
     Vu Di há» hàng gì vá»›i Vu SÆ¡n, Vu Giáp? Quê hương cá»§a mây mưa, quê hương cá»§a fantasme, quê hương cá»§a ảo cảm dục tình. Sở Trương Vương nằm má»™ng thấy mình ân ái vá»›i má»™t ngưá»i đẹp tuyệt trần. Nàng nói: Thiếp là thần nữ núi Vu Giáp, sáng làm mây, tối làm mưa. Rặng Vu SÆ¡n có đỉnh Vu Giáp sừng sững nằm trên bá» Dương Tá»­. Tứ thá»i mây khá»a thân, ôm ngang vòng núi, chứng từ cho cuá»™c lạc hoan không ngừng giữa trá»i và đất.
     Vu Di thần bí, có khả năng di chuyển, biến dịch, từ đất Giang Tây lan sang các vùng khác, như Hồ Nam, Hồ Bắc, Tứ Xuyên, Quý Châu... Chất liêu trai Vu Di, chuyển biến trong hồn ngưá»i, như ngá»n Linh SÆ¡n chuyển mình trong tâm thức.
     Khách du tìm cuá»™c sống hôm nay bằng bước ngưá»i xưa, mò Ãạo trong há»a ngục, vướng mắc dục tình trong má»™t cuá»™c Ä‘i vừa nát bàn, vừa địa ngục? Hay Linh SÆ¡n chỉ là Lâu Ãài Kafka trong má»™t Trung Hoa mở ra trên đống tro tàn Cách Mạng Văn Hóa?

*




     Chuyến Ä‘i này, trước hết là cuá»™c đối thoại ná»™i tâm trưá»ng thiên giữa ba nhân vật: tôi hay ta, mi hay mình, và nàng hay cô ấy, cô bé ấy, bà ấy, mụ ấy.... Bản tiếng Pháp dịch là je, tu và elle. Nguyên tác chắc phải là ngá»™, nị và tha.
     Ta, mình; ta, mi, chẳng qua là má»™t. "Mình vá»›i ta tuy hai mà má»™t, ta vá»›i mình tuy má»™t mà hai" như Tản Ãà nói chuyện vá»›i ảnh.
     Còn nàng, nàng là ai? Nàng là tha nhân, là ngưá»i khác, ngưá»i khác phái, là l'autre.
     Trong Le Deuxième Sexe, Simone de Beauvoir đã có lần phân tích khái niệm ngưá»i khác (l'autre) như sau: Ngưá»i nam coi ngưá»i nữ như má»™t đối tượng khác, má»™t giống gì khác, không phải há», ngoài há».

     Thượng Ãế tạo ra Adam và Eve, khai sinh đàn bà như má»™t loại "phụ tùng", Eve chỉ là cái xương sưá»n cá»§a Adam. Nàng phạm tá»™i ăn trái cấm, ngưá»i bèn đầy Ä‘á»a như má»™t kẻ nô lệ: "Mi sẽ sinh con trong đớn Ä‘au, chồng mi sẽ ngá»± trị trên mi." Ãó là gốc gác cá»§a nam quyá»n, má»™t lạm quyá»n có cÆ¡ sở Thượng Ãế. Ngưá»i nam tá»± xác định mình như má»™t thá»±c thể độc lập (tiếng Pháp, chữ l'homme, đàn ông, được dùng để chỉ "con ngưá»i", trong "con ngưá»i" (l'homme), không có chữ nữ). Nếu ngưá»i nam tá»± xác định như má»™t thá»±c thể độc lập, thì ngưá»i nữ bị xác định như má»™t thá»±c thể phụ tùng, má»™t phái tính hạng nhì (deuxième sexe), thứ dân, phó dân, như ngưá»i da trắng đối vá»›i ngưá»i da Ä‘en.
     Theo truyá»n thuyết Trung Hoa, bà Nữ Oa lấy "lục phá»§ ngÅ© tạng" cá»§a mình để tạo nên con ngưá»i. Tuy Nữ Oa là mẹ nhân loại, nhưng Khổng Tá»­ lồng ngưá»i phụ nữ trong vị trí tòng phu, tòng phụ, tòng tá»­, không khác gì Thượng Ãế cá»§a phương Tây.
     Khái niệm vá» tha nhân, vá» nàng, như má»™t thá»±c thể tá»± do, có thẩm quyá»n xác định chính mình, được há» Cao trải dài trong tác phẩm như muốn biện há»™ cho bình quyá»n bằng "đưá»ng lối" Hành Kiện, khác cách viết Beauvoir, Ãông phương hÆ¡n, kín đáo hÆ¡n.
     Cao Hành Kiện đã cho "nàng", tha nhân, ngưá»i khác kia, cái quyá»n đối thoại "bình đẳng", có má»™t Ä‘á»i sống xác thịt "bình đẳng", có những fantasme "bình đẳng", như bản thân tác giả. Tất cả những "bình đẳng" không bình thưá»ng ấy xẩy ra trong má»™t xã há»™i Trung Hoa rất cá»™ng sản, rất phong kiến mà con ngưá»i là má»™t phó dân và bản thân ngưá»i phụ nữ trở thành má»™t thứ phó-phó dân, phó dân bình phương. Tác phẩm có những dòng tuyệt vá»i (chương 19) : trong tá»™t đỉnh cá»§a cô đơn, cá»§a ảo cảm dục tình, khách du "mây mưa" vá»›i nàng, nàng là bóng âm, nàng là con thuyá»n, nàng là hồ nước, nàng là xác thịt, nàng là cá, nàng là bóng tối, nàng là ngá»n lá»­a, nàng là trận hồng thá»§y đã cuốn tuổi thÆ¡ Ä‘i...
     Ãi tìm Linh SÆ¡n, vừa là má»™t cuá»™c vạn lý trưá»ng chinh thật và ảo vá» các nÆ¡i chốn khác nhau, trong quá khứ, trên các mảnh đất lạ kỳ, đã trải bao tang thương biến đổi cá»§a phận ngưá»i; vừa là má»™t cuá»™c Ä‘i ná»™i tâm tìm bản thể, phanh phui, giải phẫu cái tôi, trong mối tương quan nam-nữ, giữa tình yêu và xác thịt, trên dưới 12.000 cây số như Cao Hành Kiện đã Ä‘i, suốt dá»c sông Dương Tá»­, qua các miá»n Tứ Xuyên, Quý Châu, Hồ Bắc, Hồ Nam, Giang Tây, trong thá»i kỳ bị khai trừ khá»i cõi viết Bắc Kinh.

*

     Hành trình  từ đây, chia ba:
     Ãi, trên đưá»ng trưá»ng, "Ä‘i thá»±c tế", trong hiện tại do "ta" kể lại.
     Ãi, trong ná»™i tâm, hành trình tư tưởng, hành trình fantasme, hành trình ảo giác dục tình, hành trình dÄ© vãng, hành trình lịch sá»­, hành trình trong những kiếp ngưá»i, do "mi" kể lại.
     Ãi, hành trình cá»§a tha nhân, kẻ khác-phái, do "nàng" kể lại. Nàng biến thiên không ngừng: nay là má»™t thiếu nữ, mai là má»™t thiếu phụ, mốt là má»™t hồn ma... tất cả kể chuyện mình, chuyện những bất hạnh riêng tư cá»§a ngưá»i phụ nữ .

 "Khi mi tìm đưá»ng đến Linh SÆ¡n, ta Ä‘i dạo dá»c dòng Dương Tá»­, tìm sá»± thật."  (Chương 2, trang 25 5)
     Vượt núi, trèo đèo, trên suốt triá»n Dương Tá»­ trên đưá»ng tìm "sá»± thật". "Ta" đã gặp bao nhiêu vùng đất, bao nhiêu dân tá»™c, bao nhiêu con ngưá»i? Còn "mi", "mi" kể lại những xúc cảm cá»§a "ta", những ký ức, những đối đầu, những mảnh Ä‘á»i rã nát trên những vùng đất "ta" đã Ä‘i qua.
     Gần hết ba phần tư hành trình, tác giả má»›i bắt đầu thổ lá»™ bí quyết nghệ thuật cá»§a mình:
     "Mi biết rằng ta chẳng làm gì khác hÆ¡n là độc thoại vá»›i chính mình để quên ná»—i cô đơn. [...]
 Trong cuá»™c độc thoại ná»™i tâm này, "Mi" là đối tượng cá»§a câu chuyện, thật ra, chính ta đã lắng nghe ta, "mi" chỉ là cái bóng cá»§a ta.
 Trong khi ta lắng nghe cái "mi" cá»§a ta, ta đã cho mi tạo nên "nàng", bởi vì mi cÅ©ng như ta, mi không chịu nổi cô đơn, mi cÅ©ng phải tìm ai nói chuyện.
 Mi đã tìm đến "nàng", cÅ©ng như ta đã tìm đến "mi".
 "Nàng" từ "mi" mà ra, để phản hồi, xác định "cái tôi" cá»§a ta.
 "Mi", ngưá»i đối thoại vá»›i ta, mi đã biến cải theo kinh nghiệm và trí tưởng tượng cá»§a ta liên quan giữa "mi" và "nàng", khiến ngưá»i ta không phân biệt được cái nào thoát thai từ tưởng tượng, cái nào thoát thai từ kinh nghiệm.
 Ãến chính ta, ta cÅ©ng không phân biệt được phần nào trong Ä‘á»i, phần nào trong mÆ¡, trong ká»· niệm và cảm xúc cá»§a ta, thì làm sao mi, mi có thể phân biệt được giữa kinh nghiệm và tưởng tượng? Và sá»± phân biệt này có cần thiết chăng? Ngoài ra, Ä‘iá»u đó cÅ©ng chẳng có nghÄ©a gì thá»±c thụ.
 "Nàng" được tạo ra từ kinh nghiệm sống và tưởng tượng cá»§a mi, tá»± biến đổi thành đủ loại ảo giác, khát vá»ng. Nàng nhẩy múa để quyến rÅ© mi, duy nhất chỉ vì mi muốn quyến rÅ© nàng, mi không chịu được cô đơn.
                          (Chương 52, trang 421)
     Trên đây, Cao Hành Kiện vừa phân chất mối tương quan giữa ta, mi và nàng, vừa đưa ra quan niệm sáng tác như má»™t sá»± phân thân và hợp nhất giữa ba "nhân vật" ta, mi và nàng hay là: thá»±c tế, ký ức và tưởng tượng. Ngoài ra tác giả còn lá»±a chá»n cái "tôi" cá nhân như má»™t thá»±c thể xác định. Khấu trừ cái "chúng ta" mà ông coi như má»™t hình thức "mạo nhận", má»™t thứ sản phẩm vô dụng cá»§a tập Ä‘oàn. Cao viết: "Nếu nói "chúng ta", ta nghi ngá» ngay, bởi vì có bao nhiêu "cái tôi" trong chúng ta [...] Không có gì giả dối bằng "chúng ta". [...] Do đó, ta luôn luôn tránh chữ "chúng ta" vá» vịt và đạo đức giả, không ngừng được thổi phồng. Nếu má»™t ngày nào đó, ta phải dùng nó, thì đó sẽ là dấu hiệu cá»§a sá»± hèn hạ, cằn cá»—i vô bổ, vô biên.
  (Chương 52, trang 423)

*

     Trải gần 700 trang sách, từng trang, má»—i địa danh, má»—i chốn trá», má»—i tích tắc dừng chân hay má»—i thá»i gian chảy dài trên đưá»ng trưá»ng Ä‘á»u là má»™t cÆ¡ duyên, dẫn đến sá»± thá»±c, đến những mẩu Ä‘á»i, những mẩu lịch sá»­, đến những dã man thô bạo, đến những trắc ẩn riêng tư, cá»§a má»™t thá»i, cá»§a má»™t Ä‘á»i còn Ä‘á»ng lại trên mảnh đất Trung Hoa cá»§a tác giả.
     Trên đưá»ng viá»…n du vào quá khứ vàng son cá»§a ná»n văn hóa lâu Ä‘á»i nhất hoàn cầu, khách du đã thấy muôn nghìn hình ảnh, dấy lên từ những truyá»n thuyết xa xưa và hiện đại: Từ những cá»­a thiên đàng đến những vùng địa ngục u tối cá»§a trần gian: cánh đồng bát ngát lúa vàng, rừng phong bạt ngàn nguyên thá»§y, từ những thầy mo, những vùng khỉ ho cò gáy, đến những vấn đỠbảo vệ môi trưá»ng trên sông Dương Tá»­ ... những ná»—i nhục nhằn, tá»§i nhục cá»§a cô gái bị cán bá»™ Ãảng hãm hiếp. Tác phẩm nhào nặn má»™t thá»±c tại sống ngày nay trong quá khứ và tưởng tượng. Giao hòa giữa truyá»n thống cổ Ä‘iển Trung Hoa và lối viết cá»§a thế ká»· này, vá»›i chá»§ đích Ä‘em tưởng tượng, Ä‘em những giấc mÆ¡ vào văn há»c, Ä‘iá»u mà đưá»ng lối hiện thá»±c xã há»™i chá»§ nghÄ©a chối từ.
     Má»™t vì sao Bạch Hổ, má»™t giải Ngân Hà, má»™t Tây Vương Mẫu, má»™t Bạch Ãế Thành, má»™t Khổng Minh Gia Cát, má»™t thân phận Vu SÆ¡n, má»™t địa chỉ Càn Long, má»™t Thái Bình Thiên Quốc, má»™t cuá»™c oanh tạc, má»™t cô gái Ä‘iếm bị dầy xéo, má»™t nữ y tá liêu trai đầy oan nghiệt trong cuá»™c Ä‘á»i, má»™t Nữa Oa, má»™t Phục Hy, má»™t khẩu hiệu, má»™t tàn sát trong cải cách ruá»™ng đất, má»™t căn nhà Lá»— Tấn ở Thiệu Hưng, má»™t ngôi má»™ Ãại VÅ© Trị Thá»§y vá»›i tấm bia đầy ý nghÄ©a vá» hai chữ lịch sá»­. Má»™t Khuất Nguyên ôm ná»—i oan khuất xuống dòng Mịch La. Má»™t dã man trong Cách Mạng Văn Hóa, má»™t trưá»ng cán bá»™ Ãảng. Má»™t cổ lệ cá»§a dân tá»™c Khương, Di... Má»™t ni cô má»—i tối mổ bụng rá»­a lòng Ä‘á»i Tấn. Má»™t ngưá»i đàn bà tá»± tá»­. Má»™t buổi lá»… nhạc đạo Lão, má»™t số phận hùng miêu Panda, má»™t đứa bé bị bá» rÆ¡i giữa đưá»ng. Má»™t há»™i tìm ngưá»i rừng. Má»™t đập Tam Hiệp lấp lên mấy ngàn năm di tích lịch sá»­....
     Luôn luôn cuá»™c Ä‘i gắn bó vá»›i cuá»™c Ä‘á»i.
     Khách du, trước đây bác sÄ© Ä‘oán nhầm là bị ung thư. Từ miệng tá»­ thần hồi sinh, "ta" đã đổi thay cuá»™c sống, bá» tất cả để Ä‘i tìm sá»± thật vá» cuá»™c Ä‘á»i. Nan bệnh phải chăng chỉ là cÆ¡n ác má»™ng mưá»i năm Cách Mạng Văn Hóa?
     Trải bao dặm đưá»ng, rồi má»™t hôm cÅ©ng tá»›i Vu Di. Khách dừng lại. Vu Di đâu có xa lạ gì vá»›i "ta"? Vu Di chính là nÆ¡i chôn rau cắt rốn:

 "Và đây, mi đã đến thôn Vu Di, trong cái phố dài lát đá, hằn sâu những vết bánh xe thồ, bá»—ng chốc, mi trở lại tuổi thÆ¡, ở cái thôn nhá» trên núi mà mi đã sống gần suốt thá»i niên thiếu."  (Chương 3, trang 31)
     Tại đây, khách gặp ngưá»i nữ đầu tiên. "Mi gặp nàng gần đình này. Má»™t sá»± chỠđợi không rõ rệt, má»™t hi vá»ng hão huyá»n, má»™t gặp gỡ ngẫu nhiên, không định trước.
 Vào lúc hoàng hôn mi trở lại bá» sông. Dưới chân mấy bá»±c đá, tiếng giặt giÅ© trong trẻo vang trên mặt nước. Nàng đứng cạnh đình. Như mi, nàng nhìn những ngá»n núi trải dài xa tắp bên kia sông, và mi, mi không thể không ngắm nàng."   (Chương 5, trang 47)

     Từ sá»± gặp gỡ đầu tiên này, bắt đầu cuá»™c đối thoại tay ba giữa ta, mi và nàng. Nàng, từ đây là má»™t thá»±c thể liêu trai, ẩn hiện, vừa là kẻ đồng hành, vừa là kẻ cùng mi chia sẻ những đỉnh Vu SÆ¡n, Vu Giáp. Trích Ä‘oạn sau đây nói lên tính chất biến thiên cá»§a nàng, vừa là mụ, vừa là em, vừa là phù thá»§y, vừa là giai nhân trong má»™t bối cảnh liêu trai hiện đại:

 "Khi đến đầu làng, mi thấy má»™t mụ già, tablier buá»™c ngang hông, ngồi xổm trước cá»­a nhà, ven sông. Tay dao, mụ Ä‘ang làm cá, những con cá nhá» xíu gần bằng ngón tay. Ãnh Ä‘uốc tùng nhảy nhót, phản chiếu ánh dao. Xa xa, núi đồi khuất dần trong bóng tối. Má»™t vài cụm mây tía Ä‘á», lang thang trên đỉnh núi. Không má»™t bóng ngưá»i. Mi trở bước.  Chắc ngá»n Ä‘uốc tùng quyến rÅ© mi. Mi hướng vá» phía mụ già xin ngá»§ trá».
 - Khách vẫn đến trá» nhà tôi. Mụ bảo.
 Hiểu ý mi, mụ đặt dao xuống, chùi tay vào tablier, thoáng liếc mi rồi dẫn vào, không nói má»™t câu. Mụ vào nhà, nhóm đèn. Mi Ä‘i theo. Sàn nhà rung ken két dưới chân hai ngưá»i. Ở tầng trên tá»a mùi rÆ¡m vừa cắt.
 - Các phòng trên lầu Ä‘á»u vắng khách. Ãể tôi Ä‘i lấy chăn. Núi đêm lạnh lắm. Mụ nói và đặt chiếc đèn dầu bên rìa cá»­a sổ rồi xuống.
 Nàng bảo nàng không muốn ngá»§ tầng dưới, nàng sợ. Nàng cÅ©ng không muốn ngá»§ cùng phòng vá»›i mi, nàng cÅ©ng sợ. Mi nhưá»ng cho nàng chiếc đèn dầu, mi lấy chân đàn lại đống rÆ¡m trên sàn rồi sang phòng bên cạnh. Mi nói mi không muốn ngá»§ trên phản, mi thích quận tròn trong đống rÆ¡m. Nàng bảo nàng sẽ ngá»§ đầu đối đầu vá»›i mi và cả hai có thể nói chuyện qua vách. Vách không cao đến mái. Bóng ngá»n đèn dầu chiếu sáng tá»›i trần.
 Mi nói: Lạ nhỉ.
 Mụ già Ä‘em chăn lên.
 Nàng xin nước.
 Mụ già trở lại vá»›i má»™t xô nước nóng nhá».
 Rồi mi nghe tiếng nàng khóa cá»­a.
 Ngá»±c trần, vai vắt khăn bông, mi xuống thang. Không đèn đóm. Ngá»n đèn dầu duy nhất trong nhà, vẫn ở phòng trên. Mụ chá»§ nhà đứng trước bếp lò. Ãnh lá»­a leo lét chiếu lên khuôn mặt thản nhiên cá»§a mụ. Những cành ná» nổ lốp đốp, mùi cÆ¡m chín tá»a lên.
 Mi lấy xô, Ä‘i vá» phía suối. Trên đỉnh núi, những đám mây tía đỠcuối cùng đã biến Ä‘i, hoàng hôn phá»§ trùm tất cả. Ãnh sáng nổ, vỡ, lấp lánh trên những gợn nước trong suốt lăn tăn. Sao nở trên trá»i, ếch nhái ỳ á»p khắp nÆ¡i.
 Tiếng cưá»i trẻ thÆ¡ đâm thá»§ng màn đêm dày đặc cá»§a núi rừng trước mặt. Bên kia sông, trải dài những thá»­a ruá»™ng, má»™t sân đập lúa đứng riêng trong bóng tối. Dưá»ng như có bá»n trẻ Ä‘ang chÆ¡i bịt mắt bắt dê trong sân. Má»™t giải tối phân chia sân vá»›i ruá»™ng. Má»™t tiếng cưá»i con gái vang lên. Chắc chắn là cô bé ấy. Trong khoảng sáng tối giao thoa, tuổi thÆ¡ bị bá» quên, sống lại, đối kháng mi, trá»±c diện mi. Rồi má»™t ngày, má»™t trong những đứa trẻ kia cÅ©ng sẽ nhá»› lại tuổi thÆ¡ cá»§a mình. Rồi má»™t ngày, cái giá»ng chát chúa cá»§a những đứa quá»· nhỠđó sẽ trở nên chướng tai hÆ¡n, hầu hạ hÆ¡n, nặng ná» hÆ¡n. [...]
 Cậu bé chÆ¡i thuyá»n vá»›i khung thêu cá»§a bà bên bá» sông. Cô bé gá»i, chú nhá» quay đầu lại vắt chân lên cổ chạy. Tiếng chân lách cách trên đá lát đưá»ng nghe trong suốt. Rồi trong má»™t lối nhá», mi lại thấy bóng nàng vá»›i bím tóc Ä‘en huyá»n. Trên những lối mòn thôn Vu Di, gió đông lạnh buốt. Gánh nước nặng chÄ©u trên vai, nàng bước từng bước nhá» trên đá lát đưá»ng. Hai xô nước đè nặng lên đôi vai mảnh dẻ, vị thành niên. Nàng Ä‘au lưng. Nghe tiếng mi gá»i, nàng dừng bước. Nước gợn sóng trong xô, tràn xuống đưá»ng đá. Nàng quay đầu lại và cưá»i vá»›i mi. Rồi lại nhẹ bước. Nàng mang giầy vải tím. Trong bóng tối, bá»n trẻ hò hét, những âm thanh rõ ràng, nhưng mi không nắm chắc ý nghÄ©a. Hình như vang âm không ngừng hai tiếng ya ya ...
 Trong má»™t khoảnh khắc, ká»· niệm tuổi thÆ¡ lại hiện ra.
 Phẫn ná»™, những chiếc máy bay gầm thét lao xuống. Chá»›p nhoáng, những cánh sắt Ä‘en rà sát đầu mi. Dưới cây táo dại, mi gục đầu vào ngá»±c mẹ, gai táo xé rách áo để lá»™ hai cánh tay tròn trÄ©nh. Rồi vú mi bế mi, mi thích nép mình vào vú. Hai đầu vú thây lẩy Ä‘ong đưa vú rắc thêm tí muối vào mảnh cÆ¡m cháy vàng thÆ¡m ngậy Ä‘ang nướng trên bếp lá»­a. Mi thích trốn vào bếp vá»›i vú. Trong bóng tối nhấp nhánh cặp mắt đỠthắm cá»§a đôi thá» trắng mi nuôi. Má»™t con bị lon 6 cắn chết trong lồng, còn con kia biến mất. Ãt lâu sau, mi tìm thấy nó vá»›i bá»™ lông nhÆ¡ nhá»›p, nổi bá»nh trong hố xí. Trong sân có má»™t cây xanh má»c lên giữa đám gạch ngói vụn rêu phá»§ sau nhà. Mi không bao giá» nhìn được cao hÆ¡n cháng ba cháng tư cành cây mức đỉnh tưá»ng. Nếu nhìn được cao hÆ¡n, thì không biết mi sẽ khám phá ra cái gì. Mi chỉ có thể kiá»…ng chân để nhòm vào cái lá»— trên thân cây. Mi liệng đá vào đấy. Ngưá»i ta bảo rằng cây cối cÅ©ng có hồn phách như ngưá»i: Chúng sợ bị cù. Nếu mi thá»c gậy vào cái lá»— ấy, cây sẽ phá lên cưá»i, như lúc mi cù nách vú; vú cụp chặt cánh tay lại và vú cưá»i muốn đứt hÆ¡i. Mi lại nhá»› vú thiếu má»™t cái răng. " Ê, ê, vú khuổng! Vú khuổng răng! Vú là ya ya!" Lập tức vú nổi giận, Vú quay Ä‘i. Ãất tung cao như đống khói Ä‘en,  phá»§ kín nào đầu, nào thân, nào mặt. Mẹ đứng dậy phá»§i bụi cho mi, mi không há» hấn gì. Nhưng mi nghe thấy tiếng hú dài thê thảm cá»§a má»™t ngưá»i đàn bà khác, gần như man dại. Rồi mi bị kẹp giữa chân ngưá»i lá»›n, cạnh đám va li và hòm xiểng, lúc lắc không ngừng trên đưá»ng núi, trong chiếc xe vận tải phá»§ vải dầu. Những giá»t mưa chẩy trên má mi. Mẹ kiếp! Tất cả xuống đẩy! Bánh xe xoay trong bùn bắn tung lên ngưá»i. Mẹ kiếp! Mi bắt chước ngưá»i tài xế, tiếng chá»­i thỠđầu tiên cá»§a mi. Mi chá»­i thá» bùn đã lá»™t giầy mi! Ya ya... tiếng trẻ vang trong sân lúa. Chúng cưá»i, hét, chạy Ä‘uổi nhau. Chẳng còn tuổi thÆ¡, đối diện vá»›i mi, chỉ còn bóng tối cá»§a núi đồi ở lại ...
 Khi mi vá» lại trước cá»­a phòng nàng, mi van nài nàng mở cá»­a. Nàng bảo mi đừng làm dữ. Nàng cần tÄ©nh lặng, nàng không thấy ham muốn, nàng cần có thì giá», nàng cần quên, nàng cần thông cảm chứ không cần tình yêu, nàng chỉ muốn có ai để bầy tá» ná»—i lòng. Nàng hy vá»ng mi sẽ không làm vỡ mối giao tình giữa hai ngưá»i, nàng vừa gá»­i gấm lòng tin nÆ¡i mi, nàng nói nàng muốn Ä‘i cùng mi vào Linh SÆ¡n, nàng sẽ dành thì giá» cho mi. Nhưng không phải lúc này. Nàng mong mi thứ lá»—i, nàng không muốn, nàng không thể.
 Mi nói rằng mi không muốn gì hết, mi chỉ thấy ở khe vách có má»™t chút ánh sáng bên cạnh. Vậy không chỉ có mình em, còn có má»™t ngưá»i khác ở cùng tầng này. Mi bảo nàng lại xem.
 - Không! Ãừng bầy đặt chuyện, đừng làm em sợ.
 Mi nói mi thấy rõ ràng có ánh sáng chiếu qua khe vách. Mi bảo đảm là có má»™t phòng khác, phía sau. Mi ra khá»i phòng, rÆ¡m trải dưới sàn bám chặt chân mi. DÆ¡ tay lên, mi có thể sá» tá»›i mái ngói. Muốn tiến xa hÆ¡n, phải cúi ngưá»i xuống.
 Mi vừa nói, vừa sá» soạng: có má»™t cá»­a nhá».
 - Anh nhìn thấy gì? Từ trong phòng nàng há»i vá»ng ra.
 - Không thấy gì hết. Cá»­a không có khe hở. à, cá»­a khóa.
 - Khiếp quá!
 Tiếng nàng nói sau vách.
 Mi trở lại phòng. Tìm thấy má»™t thúng tre, khá lá»›n, mi lá»™n ngược thúng trên đống rÆ¡m, rồi leo lên trên, vịn hai tay vào xà nhà.
 - Anh thấy gì, nói lẹ lên! Nàng nài nỉ trong phòng bên cạnh.
 - Anh thấy má»™t ngá»n đèn dầu, bấc Ä‘ang cháy. Ãèn đặt trong cái ổ treo trên tưá»ng. Má»™t bàn thá» tổ tiên ở cuối phòng. Mụ chá»§ nhà này chắc chắn là má»™t mụ phù thá»§y, mụ gá»i hồn ngưá»i chết và giam hồn ngưá»i sống. Mụ phải thôi miên ngưá»i sống để ma quá»· nhập vào há».
 - Ãừng nói nữa! Nàng van nài. Mi nghe thấy tiếng thân thể nàng trượt sát vách.
 Mi nói rằng khi còn trẻ, mụ này không có vẻ gì là mụ phù thá»§y. Mụ đã, như tất cả má»i phụ nữ cùng tuổi, hoàn toàn bình thưá»ng....  (Chương 17, trang 147-152)
     Câu chuyện tiếp theo "mi" kể vá» cuá»™c Ä‘á»i chìm nổi cá»§a mụ "phù thá»§y". Trích Ä‘oạn trên đây khá tiêu biểu cho nghệ thuật tiểu thuyết cá»§a Cao Hành Kiện: Má»™t bối cảnh liêu trai, má»™t cuá»™c đối thoại vừa ná»™i tâm, vừa ngoại giá»›i. Thá»±c hư xen kẽ. Má»™ng ảo và thần kỳ giao nhau.
     Ngoài vai chính là "mi", những "nhân vật" nữ trong Ä‘oạn này Ä‘á»u được chỉ bằng má»™t chữ: tha, elle. Ngưá»i Ä‘á»c có thể đếm được ít nhất sáu ngưá»i đàn bà khác nhau: chá»§ nhà (cÅ©ng là mụ phù thá»§y); nàng, cô gái Ä‘i theo "mi"; mẹ "mi"; vú "mi"; cô bé tuổi thÆ¡; cô gánh nước ở Vu Di,.... vì tiếng Việt phân biệt danh xưng nên Ä‘oạn văn trên dịch sang Việt ngữ có vẻ rõ nghÄ©a hÆ¡n Ä‘oạn văn tiếng Pháp. Nguyên bản chữ Hán và bản dịch tiếng Pháp Ä‘á»u là tha - elle, và chính ở cái chá»— tối nghÄ©a ấy lại tá»a ra má»™t ý nghÄ©a văn há»c khác: Những tha nhân kia, phải chăng là má»™t? Là sá»± hóa thân, biến dạng cá»§a nhau?
     Khi má»›i đến đầu làng, "mi" Ä‘i má»™t mình, "mi" tưởng "mi" chỉ thấy có má»™t mụ già, làng vắng ngắt, không có ai. Nhưng sau khi "mi" vào nhà "mụ", đột nhiên "nàng" xuất hiện, nàng không muốn ngá»§ tầng dưới, nàng sợ. Rồi mi xuống suối, vẫn má»™t mình, bá»—ng nhiên cái làng im vắng kia lại rá»™n ràng tiếng trẻ. NÆ¡i chốn xa lạ vá»›i núi rừng âm u đã biến thành làng cÅ© Vu Di, vá»›i đám trẻ thÆ¡ nghịch ngợm, la hét những âm thanh không rõ rệt "ya ya". Má»™t cô bé xuất hiện: Mối tình tuổi thÆ¡. Giây sau, cô bé trở thành thiếu nữ gánh nước: Mối tình thá»i niên thiếu. Thoắt cái máy bay đổ xuống ká»· niệm. Rồi những giây phút hạnh phúc tuyệt vá»i cá»§a dÄ© vãng tan tành... Cái chết cá»§a những con thá», sá»± độc ác đầu tiên mi nhìn thấy trong Ä‘á»i. Cây cá» cÅ©ng linh thiêng, cÅ©ng cảm xúc, như ngưá»i vú dị ứng hai tiếng ya ya. Lại trở vá» vá»›i bom đạn, mi vô sá»±, nhưng còn vú, vú đâu? Có phải vú là tiếng hú man dại lẫn trong tiếng bom? Hay vú là tiếng đầu ngưá»i, thân ngưá»i, Ä‘ang bị lấp dần trong lòng đất?
     Tất cả là má»™t bản giao hưởng các hình hài lóe lên, bùng cháy, rồi tan vỡ như má»™t há»a diệm sÆ¡n âm thanh, mầu sắc. Tất cả quyến tròn những giây phút Ä‘au thương, hoan lạc, tan tác cá»§a má»™t Ä‘á»i ngưá»i, cá»§a nhiá»u Ä‘á»i ngưá»i.

     Cuá»™c đối thoại tay ba đã mổ xẻ tâm hồn, đã mong tìm đến sá»± thật. Linh SÆ¡n có phải là địa đàng cá»§a sá»± thật? Hay Linh SÆ¡n chỉ là vá»ng ảnh cá»§a tâm hồn? Là âm vang cá»§a hạnh phúc? Là bóng khuất cá»§a tình yêu? Má»™t bát quái trăm mặt như ý nghÄ©a cá»§a những chữ huyá»n bí ghi trên má»™ Ãại VÅ© Trị Thá»§y:

 Lịch sá»­ là má»™t bí ẩn.
 Lịch sá»­ chỉ là nói dối.
 Lịch sá»­ chỉ là chuyện nhảm nhí.
 Lịch sá»­ là tiên tri.
 Lịch sá»­ là má»™t trái đắng.
 Lịch sá»­ cứng như sắt.
 Lịch sá»­ má»m như bá»™t
 Lịch sá»­ chỉ là cái khăn liệm.
 ..........
 (Chương 71, trang 597)
     Gần hết cuá»™c hành trình, qua hÆ¡n 600 trang sách, khách gặp má»™t ông già đạo cốt, chống gậy. Khách há»i:
 - Thưa cụ, xin cụ chỉ cho Linh SÆ¡n ở đâu.
 - Anh từ đâu đến? Ông già há»i gặng.
 Hắn trả lá»i hắn từ Vu Di lại.
 - Vu Di? Cụ già suy nghÄ© má»™t lát. à phải rồi, gần sông.
 Hắn nói đúng hắn vừa từ phía bá» sông lại, hắn có nhầm đưá»ng không? Ông già nhíu mày:
 - ÃÆ°á»ng thì đúng. Kẻ Ä‘i đưá»ng ấy thì nhầm.
 (Chương 76, trang 631)
     Chữ "hắn" xuất hiện lần đầu và duy nhất, chứng tá» từ đây có sá»± chia biệt giữa "ta" và "mi". Lá»i lão ông, như má»™t mật mã, nhập nhằng ý nghÄ©a, như cảm tưởng ban đầu, như cảm tưởng sau chót cá»§a ngưá»i viết và ngưá»i Ä‘á»c: Chúng ta luôn luôn bị lạc, bị lầm... Có má»™t con đưá»ng, má»™t đạo, má»™t lá»™ ... dẫn đến Linh SÆ¡n, nhưng kẻ Ä‘i tìm, kẻ mượn con đưá»ng ấy, luôn luôn thấy mình chệch hướng...
     Ngưá»i Ä‘á»c thấm cái "lạc", "chệch" cá»§a khách du, qua má»—i trang, má»—i chữ ... như khách đã lạc mất ngưá»i guide, trong khu rừng nguyên thá»§y, không bản đồ, không địa bàn, vá»›i hoa đỗ quyên bạt ngàn, trắng như tuyết, trong như ngá»c, trải tận đến chân trá»i...
 

     Cao Hành Kiện đã dành hÆ¡n bẩy năm trá»i để viết Linh SÆ¡n (bắt đầu từ hè 1982 ở Bắc Kinh, kết thúc mùa thu 89 ở Paris). Mặc dù được ngưá»i Tây phương coi như má»™t tác giả avant garde cá»§a Trung Quốc, Linh SÆ¡n vẫn là má»™t tác phẩm tương đối cổ Ä‘iển. Tác giả có sá»­ dụng má»™t số kỹ thuật tiểu thuyết hiện đại: truyện không có chuyện, má»—i chương là má»™t bối cảnh khác lạ, vá»›i ống kính chiếu vào các "xen" hoàn toàn khác nhau, nối Ä‘uôi nhau, đầu Ngô mình Sở, như cuá»™c chạy loạn trong tư tưởng con ngưá»i.
     Nhưng có má»™t nghịch lý, là ở vài nÆ¡i rất hiếm, mà ảnh hưởng Tây phương lá»™ rõ, như trong Ä‘oạn đối thoại phi lý kiểu Beckett (chương 19, trang 166), chất phi lý dưá»ng như không hợp cảnh, đã phá cái không khí Bồ Tùng Linh cá»±c kỳ thÆ¡ má»™ng và biến thiên trong ba trang trước. Lại ở chương 26, khi tác giả vận dụng phương pháp "nhận diện bản thể" kiểu Roquentin trong Buồn Nôn cá»§a Sartre, ngưá»i Ä‘á»c lại cảm thấy như má»™t nốt nhạc lá»—i nhịp trong bản giao hưởng tuyệt vá»i cá»§a toàn bá»™ tác phẩm. Bởi cấu trúc tâm hồn cá»§a tiểu thuyết vẫn là cổ Ä‘iển, Ãông phương, má»™t tâm linh thầm lặng, trầm tÄ©nh, vắng cái humour cay nghiệt kiểu Beckett, Ionesco, vắng cái hiện sinh trần trụi phanh phui kiểu Sartre. Mà có há» gì. Ãông phương có những tài nguyên khác: Má»™t yên bình tá»± tại gần như bất động trước má»i biến chuyển cá»§a cuá»™c Ä‘á»i. Ãó là tâm hồn tiểu thuyết Linh SÆ¡n.
     Tác phẩm gồm 81 chương, nhưng chương 81 có lẽ thừa. Nhu cầu cần giải thích nhiá»u khi không cần thiết, ý hướng đưa ngưá»i Ä‘á»c trở vá» vá»›i thá»±c tế đôi khi tai hại.
     Có thể coi tác phẩm là má»™t tập hợp cá»§a 80 truyện ngắn, hay "truyện thật ngắn". Má»—i chương nghiêng xuống má»™t khoảnh khắc hay má»™t Ä‘oạn Ä‘á»i ai, thá»i này hay thá»i khác, tất cả tạo nên cuá»™c Ä‘á»i, xưa và nay, vá»›i má»™t văn phong giao hòa thÆ¡, nhạc, há»a.
     Chương 80, tác giả viết vá» cái chết trong tưởng tượng cá»§a "mi". Ãây là má»™t cái chết vừa "thá»±c tế" cá»§a kẻ leo băng sÆ¡n, vừa não trạng, tâm linh. Kẻ sắp chết "thưởng thức" má»—i diá»…n tiến trong cảm giác cá»§a mình, trên đưá»ng gặp tá»­ thần, từng giây, từng phút như má»™t sá»± hành lạc tinh thần.
     Thể xác, tâm linh và giác quan thay nhau chá»›p hình, chập chùng trong nhau, xô đẩy nhau, tranh giành nhau, như má»™t bầy paparazi theo Ä‘uổi, săn tìm "sá»± thá»±c". Má»—i ảnh mà thị giác đưa ra, má»—i âm thanh mà thính giác tiếp thụ, má»—i cảm nhận mà xúc giác báo cáo, Ä‘á»u được tâm hồn phân chất, mổ xẻ đến cùng kiệt, rồi thi hóa, sắc hóa chúng Ä‘i, tạo thành má»™t bản thi nhạc há»™i há»a có khả năng biến động như Ä‘iện ảnh giao hưởng tuyệt vá»i giữa âm thanh và mầu sắc.
     Cảm tưởng thá»±c tế, má»™ng ảo, tâm linh treo ngành như tÆ¡ tóc giữa cái sống, cái chết, không chỉ toát ra như má»™t bất trắc, má»™t khá»§ng hoảng, má»™t kinh hoàng, mà còn là má»™t nhẹ nhàng thuần khiết, má»™t ma lá»±c vu sÆ¡n thuần túy não thùy.
     Chúng tôi muốn kết thúc hành trình vào tác phẩm Linh SÆ¡n bằng má»™t trong những Ä‘oản văn hay nhất cá»§a tác phẩm, chương 80. Khách du bước vào chặng cuối cá»§a cuá»™c Ä‘i và cÅ©ng là trạm cuối cá»§a cuá»™c Ä‘á»i:

 "Thở dốc ra, bước từng bước, mặc ngàn khó khăn, mi tiến vá» phía băng sÆ¡n. Sông băng ngá»c bích tăm tối và trong suốt. Trong da thịt đá, dưá»ng như vô vàn mạch máu Ä‘en, xanh ngá»c chạy ngoằn nghèo.
 Mi trưá»n trên mặt băng láng, lạnh tê liệt má, những mảnh đá vụn trước mắt long lanh muôn ánh lá»­a. HÆ¡i thở vừa tá»a ra khá»i miệng đã đóng đá trên lông mày. Má»™t ná»—i cô đơn vô cùng, đông lạnh chung quanh mi. [...]
 Dưới chân mi, trong vá»±c thẳm, má»™t con diá»u hâu Ä‘ang đảo lượn. Má»™t cuá»™c sống ngoài cuá»™c sống cá»§a mi hay chỉ là ảo ảnh nhưng Ä‘iá»u trá»ng yếu là mi vẫn còn nhận thấy nó.
 Mi trèo, trong những nẻo quanh co, mi vật lá»™n giữa sống và chết. Mi vẫn còn tồn tại, bởi trong huyết quản, máu vẫn chẩy Ä‘á»u, mi chưa hết kiếp.
 Trong im lặng vô biên, dưá»ng như mi nghe thấy má»™t âm vang trong vắt như thá»§y tinh, má»™t tiếng chuông nhá» xíu như ai gõ trên băng giá. [...]
 Má»™t cảm tưởng trong vắt má»›i lạ chưa từng biết, tất cả Ä‘á»u rất thuần khiết, lâng lâng khó diá»…n tả, má»™t Ä‘iệu nhạc thầm lặng trổi lên, trong suốt, được hòa âm, được sàng đãi, thanh lá»c, mi rÆ¡i, nhưng mi nổi trong khi rÆ¡i, mi thấy mình nhẹ nhàng, không gió, không trở ngại, tình cảm sâu sắc, cảm giác tươi mát tràn ngập thân thể, mi lắng tai và mi nghe thấy âm thanh vô thể tràn đầy khí quyển, đưá»ng chỉ trinh nguyên cá»§a ká»· niệm má»ng dần nhưng vẫn còn rõ trước mắt mi, nó má»ng như sợi tóc và giống như má»™t đưá»ng nứt có hai đầu trong bóng tối, mất dần hình hài và tan tác Ä‘i, trở nên má»™t vạch sáng li ti trước khi biến thành vô vàn hạt bụi bao bá»c lấy mi, rồi ánh sáng há»™i tụ lại trên những thuyá»n mây rách rưới, hoàn toàn khác nhau, ánh sáng chui vào xô động thuyá»n, biến chúng thành má»™t đám tinh vân như mây mù, rồi ánh sáng lại đổi nữa, đông lại để thành má»™t mặt trá»i tròn và tối, bắn ra những tia xanh, má»™t vầng dương không có mặt trá»i, thái dương ngả sang mầu tím, rồi mở ra, trái tim giá lại, trở thành đỠsẫm và tá»a ra thứ ánh sáng huyết dụ, mi nhắm mắt lại để chặn những tia sáng đừng tràn vào, nhưng mi bất lá»±c, những run rẩy và những khát vá»ng dâng lên trong tim mi, trước ngưỡng cá»­a tá»­ thần, mi nghe tiếng nhạc, âm thanh thành hình khuếch tán, vươn lên, xuyên qua mi, không thể biết mi ở đâu, âm thanh trong suốt và xuyên suốt xâm chiếm toàn thể thân xác mi, má»™t tần khúc ngắn hÆ¡n nhập vào mà mi không nắm được âm tiết nhưng mi cảm nhận được độ cao, nó liên quan vá»›i má»™t âm khác quyến vào, cả hai tá»a ra trở thành má»™t dòng sông, biến, trở, trở, biến, mặt trá»i xanh tối quay trong má»™t mặt trăng tối hÆ¡n, mi ngừng thở và ngừng nghÄ©, mi đã đứt hÆ¡i, mi đã đến tận cùng cá»§a cuá»™c Ä‘á»i, nhưng những làn sóng âm thanh má»—i lúc má»™t mãnh liệt, chúng đánh chìm mi, đẩy mi tá»›i cá»±c Ä‘iểm cá»§a khoái lạc thuần túy não thùy...
  (Chương 80, trích các trang 663-664, 665-666)
     Chỉ má»™t Ä‘oạn văn này thôi, Linh SÆ¡n cÅ©ng đã xứng đáng vá»›i -không phải giải Nobel, vì giải thưởng văn chương nào cÅ©ng vô nghÄ©a- sá»± tìm kiếm cá»§a Cao Hành Kiện trong suốt cuá»™c Ä‘á»i 60 năm: Linh SÆ¡n, má»™t chân trá»i nghệ thuật chưa từng có.
     Vá»›i má»™t sức mạnh ná»™i tâm dị kỳ, má»™t ná»—i Ä‘am mê thống khổ chưa từng thấy, tác giả cưỡng bách ngưá»i Ä‘á»c chạy theo dòng mạch viết, phải Ä‘á»c không ngừng, Ä‘á»c đến đứt hÆ¡i, Ä‘á»c đến  ngừng thở như má»™t kẻ bị tá»­ thần rượt bắt, như má»™t kẻ được thần nữ Vu SÆ¡n má»i gá»i... Ãó là sức mạnh tiá»m ẩn toát ra từ bản chất trinh nguyên băng giá cá»§a nghệ thuật, lấp lánh như băng sÆ¡n, tinh khiết như làn sóng chữ; những chữ nhá» bé đã phát ra ít nhất bốn từ trưá»ng: từ trưá»ng âm nhạc, vá»›i bản giao hưởng vô thanh, chuyển âm, biến tiết không ngừng trong bóng đêm tâm thức; từ trưá»ng Ä‘iện ảnh qua hình hài khách du cheo leo, chÆ¡i vÆ¡i giữa đỉnh cao và vá»±c thẳm giữa sống và chết; từ trưá»ng não trạng chảy dài trong đưá»ng tÆ¡ cảm xúc trưá»n từ mạch máu tá»›i tim; từ trưá»ng há»™i há»a qua biến thiên màu sắc, đất, trá»i, trăng, mây, vần vÅ© chuyển, dịch. Cả bốn từ trưá»ng ấy bùng lên, cùng phát triển, cùng gặp gỡ trong má»™t Ä‘oản chữ, góp lại không tá»›i má»™t trang. Ãt thấy ma thuật chữ nghÄ©a cá»§a má»™t bài thÆ¡ nào, ít thấy ảo thuật sắc, dục cá»§a má»™t bức tranh nào sánh kịp, đó là bản chất kỳ ảo, dịch kinh trong Linh SÆ¡n Cao Hành Kiện.Paris, tháng 11/2000
Chú thích:
(1) Linh Thai (Ling Tai), Linh Khưu (Ling qiu), Linh Nham (Ling Yan), Linh Sơn (Ling shan) dịch theo ghi âm tiếng Pháp. Bài này viết dựa trên bản dịch tiếng Pháp La montagne de l'âme của Noẽl và Liliane Dutrait, Editions de l'Aube, 2000.
(2) Maha Ca Diếp (Mahakasyapa): Ãệ nhất đệ tá»­ trong mưá»i đệ tá»­ lá»›n cá»§a Ãức Phật Thích Ca.
(3) Những chữ được phiên âm thành you (Du) và wuyi (Vu Di) Ä‘á»u có nhiá»u cách viết, má»—i cách viết có nghÄ©a khác nhau, vì không có bản chữ Hán bên cạnh để đỠlại, chúng tôi chá»n những nghÄ©a phù hợp vá»›i ý cá»§a tác giả toát ra trong toàn thể mạch truyện.
(4) xem chú thích trên đây.
(5) Chuyển ngữ theo bản Pháp văn, La montagne de l'âme, do Noel và Liliane Dutrait dịch, Editions de l'Aube, Collection Livres de poche, 2000.
(6) Con lon là má»™t loại cầy, mình dài, mõm nhá»n.
 

© 1995-2001 Thụy Khuê



 [  Trở Vá»   ]