Linh
Sơn
Không biết
tại sao mi tá»›i đây. Tình cá» trên xe lá»a, có ai nói đến
má»™t nÆ¡i tên là Linh SÆ¡n. Phải rồi. ChÃnh ngưá»i hà nh khách
ngồi đối diện. Mi bắt chuyện, há»i hắn: Ãi đâu? Hắn
đáp: Ãi Linh SÆ¡n. Lại há»i: Là đâu? Hắn trả lá»i: Linh SÆ¡n,
núi Linh ấy mà . Mi đã Ä‘i cùng khắp Trung Quốc từ Bắc chÃ
Nam đã thăm bao nhiêu sơn đỉnh nổi tiếng, nhưng nà o có nghe
thấy cái tên Linh SÆ¡n bao giá»! DÄ© nhiên là nếu tìm trong Atlas
du lịch thì đầy địa danh có chữ Linh nà o Linh Thai Linh Khưu
Linh Nham 1 ... cả Linh Sơn nữa. Những bộ cổ văn Sơn Hải
hay sách địa lý sông ngòi xưa cũng có nói đến Linh Sơn.
Linh SÆ¡n còn là nÆ¡i Ãức Pháºt đã cảnh giá»›i đệ tá» Ma
Ha Ca Diếp 2.
Mi lại
há»i: Linh SÆ¡n ở đâu?
Hắn đáp:
Ở thượng nguồn sông Du (3).
- LÃ m
sao đến đó?
- Thì
Ä‘i xe đò đến thôn Vu Di (4), rồi từ Vu Di tìm thuyá»n ngược
sông Du.
Ãó lÃ
địa chỉ cá»§a Linh SÆ¡n mà ngưá»i Ä‘á»c có thể ghi nháºn được
qua và i trang đầu tiểu thuyết.
Trong sách
nhà Pháºt, Linh SÆ¡n là tên ngá»n núi danh tiếng, gần thà nh
Vương xá (Rajagriha), nÆ¡i Pháºt ThÃch Ca giảng bá»™ Kinh Ãại
Thừa Diệu Pháp Liên Hoa. Linh SÆ¡n được và vá»›i cõi Pháºt.
Nhưng
còn Vu Di? Vu Di ẩn nghĩa gì? Thôn Vu Di có gần núi Vu Di, thuộc
tỉnh Giang Tây, quê hương tác giả? Tại sao Cao Hà nh Kiện
hay nhắc đến Vu Di Sơn?
Thôn Vu
Di sông Du, tự thân đã là một dịch kinh, một phép chuyển
biến trong trá»i đất.
Vu Di Sơn
còn là má»™t địa danh lịch sá», mà năm 1931, Mao Trạch Ãông
đã láºp bản doanh chÃnh phá»§ Xô Viết trung ương đầu tiên.
Rồi từ đó, ngà y 16/10/1934, một trăm ngà n Hồng Quân Trung
Hoa phá vòng vây Tưởng Giá»›i Thạch, khởi hà nh cuá»™c trưá»ng
chinh 12.000 cây số, từ Nam lên Bắc, trá»n má»™t năm để đến
đất Thiểm Tây. Kết quả: 100.000 ngưá»i còn lại 7.000. Khởi
đầu giai đoạn lịch sỠđẫm máu và nước mắt. Cao Hà nh
Kiện nhiá»u lần nói đến cuá»™c hà nh hương dà i 12.000 cây
số của mình. Trùng hợp ngẫu nhiên hay tâm niệm cố ý?
Linh Sơn
là đÃch cá»§a cuá»™c Ä‘i, Ä‘i đến nát bà n hay Ä‘i vá» cõi chết?
Linh Sơn còn là khởi điểm của tìm kiếm, tìm kiếm bản
thân hay tìm kiếm sá»± tháºt?
Vu Di há»
hà ng gì với Vu Sơn, Vu Giáp? Quê hương của mây mưa, quê hương
của fantasme, quê hương của ảo cảm dục tình. Sở Trương
Vương nằm má»™ng thấy mình ân ái vá»›i má»™t ngưá»i đẹp tuyệt
trần. Nà ng nói: Thiếp là thần nữ núi Vu Giáp, sáng là m mây,
tối là m mưa. Rặng Vu Sơn có đỉnh Vu Giáp sừng sững nằm
trên bá» Dương Tá». Tứ thá»i mây khá»a thân, ôm ngang vòng
núi, chứng từ cho cuá»™c lạc hoan không ngừng giữa trá»i vÃ
đất.
Vu Di thần
bÃ, có khả năng di chuyển, biến dịch, từ đất Giang Tây
lan sang các vùng khác, như Hồ Nam, Hồ Bắc, Tứ Xuyên, Quý
Châu... Chất liêu trai Vu Di, chuyển biến trong hồn ngưá»i,
như ngá»n Linh SÆ¡n chuyển mình trong tâm thức.
Khách
du tìm cuá»™c sống hôm nay bằng bước ngưá»i xưa, mò Ãạo
trong há»a ngục, vướng mắc dục tình trong má»™t
cuộc đi vừa nát bà n, vừa địa ngục? Hay Linh Sơn chỉ
là Lâu Ãà i Kafka trong má»™t Trung Hoa mở ra trên đống tro tà n
Cách Mạng Văn Hóa?
*
Chuyến
Ä‘i nà y, trước hết là cuá»™c đối thoại ná»™i tâm trưá»ng
thiên giữa ba nhân váºt: tôi hay ta, mi hay mình,
và nà ng hay cô ấy, cô bé ấy, bà ấy, mụ ấy.... Bản
tiếng Pháp dịch là je, tu và elle. Nguyên tác chắc
phải là ngộ, nị và tha.
Ta, mình;
ta, mi, chẳng qua là một.
"Mình với ta tuy hai mà một, ta
vá»›i mình tuy má»™t mà hai" như Tản Ãà nói chuyện vá»›i
ảnh.
Còn nà ng,
nà ng là ai? Nà ng là tha nhân, là ngưá»i khác, ngưá»i
khác phái, là l'autre.
Trong Le
Deuxième Sexe, Simone de Beauvoir đã có lần phân tÃch khái
niệm ngưá»i khác (l'autre) như sau: Ngưá»i nam coi ngưá»i
nữ như một đối tượng khác, một giống gì khác, không
phải há», ngoà i há».
Thượng
Ãế tạo ra Adam và Eve, khai sinh đà n bà như má»™t loại "phụ
tùng", Eve chỉ là cái xương sưá»n cá»§a Adam. Nà ng phạm tá»™i
ăn trái cấm, ngưá»i bèn đầy Ä‘á»a như má»™t kẻ nô lệ:
"Mi sẽ sinh con trong đớn đau, chồng mi sẽ ngự trị trên
mi." Ãó là gốc gác cá»§a nam quyá»n, má»™t lạm quyá»n có
cÆ¡ sở Thượng Ãế. Ngưá»i nam tá»± xác định mình như
má»™t thá»±c thể độc láºp (tiếng Pháp, chữ l'homme, đà n ông,
được dùng để chỉ "con ngưá»i", trong "con ngưá»i" (l'homme),
không có chữ nữ). Nếu ngưá»i nam tá»± xác định như má»™t
thá»±c thể độc láºp, thì ngưá»i nữ bị xác định
như má»™t thá»±c thể phụ tùng, má»™t phái tÃnh hạng nhì
(deuxième sexe), thứ dân, phó dân, như ngưá»i da trắng đối
vá»›i ngưá»i da Ä‘en.
Theo truyá»n
thuyết Trung Hoa, bà Nữ Oa lấy "lục phủ ngũ tạng" của mình
để tạo nên con ngưá»i. Tuy Nữ Oa là mẹ nhân loại, nhưng
Khổng Tá» lồng ngưá»i phụ nữ trong vị trà tòng phu, tòng
phụ, tòng tá», không khác gì Thượng Ãế cá»§a phương Tây.
Khái niệm
vỠtha nhân, vỠnà ng, như một thực thể tự do, có
thẩm quyá»n xác định chÃnh mình, được há» Cao trải dà i
trong tác phẩm như muốn biện há»™ cho bình quyá»n bằng "đưá»ng
lối" Hà nh Kiện, khác cách viết Beauvoir, Ãông phương hÆ¡n,
kÃn đáo hÆ¡n.
Cao HÃ nh
Kiện đã cho "nà ng", tha nhân, ngưá»i khác kia, cái quyá»n đối
thoại "bình đẳng", có má»™t Ä‘á»i sống xác thịt "bình đẳng",
có những fantasme "bình đẳng", như bản thân tác giả. Tất
cả những "bình đẳng" không bình thưá»ng ấy xẩy ra trong
một xã hội Trung Hoa rất cộng sản, rất phong kiến mà con
ngưá»i là má»™t phó dân và bản thân ngưá»i phụ nữ trở
thà nh một thứ phó-phó dân, phó dân bình phương. Tác phẩm
có những dòng tuyệt vá»i (chương 19) : trong tá»™t đỉnh cá»§a
cô đơn, của ảo cảm dục tình, khách du "mây mưa" với nà ng,
nà ng là bóng âm, nà ng là con thuyá»n, nà ng là hồ nước, nà ng
là xác thịt, nà ng là cá, nà ng là bóng tối, nà ng là ngá»n
lá»a, nà ng là tráºn hồng thá»§y đã cuốn tuổi thÆ¡ Ä‘i...
Ãi tìm
Linh SÆ¡n, vừa là má»™t cuá»™c vạn lý trưá»ng chinh tháºt vÃ
ảo vỠcác nơi chốn khác nhau, trong quá khứ, trên các mảnh
đất lạ kỳ, đã trải bao tang thương biến đổi cá»§a pháºn
ngưá»i; vừa là má»™t cuá»™c Ä‘i ná»™i tâm tìm bản thể, phanh
phui, giải phẫu cái tôi, trong mối tương quan nam-nữ, giữa
tình yêu và xác thịt, trên dưới 12.000 cây số như Cao Hà nh
Kiện đã Ä‘i, suốt dá»c sông Dương Tá», qua các miá»n Tứ
Xuyên, Quý Châu, Hồ Bắc, Hồ Nam, Giang Tây, trong thá»i kỳ
bị khai trừ khá»i cõi viết Bắc Kinh.
*
Hà nh trình
từ đây, chia ba:
Ãi, trên
đưá»ng trưá»ng, "Ä‘i thá»±c tế", trong hiện tại do "ta" kể
lại.
Ãi, trong
nội tâm, hà nh trình tư tưởng, hà nh trình fantasme, hà nh trình
ảo giác dục tình, hà nh trình dÄ© vãng, hà nh trình lịch sá»,
hà nh trình trong những kiếp ngưá»i, do "mi" kể lại.
Ãi, hà nh
trình của tha nhân, kẻ khác-phái, do "nà ng" kể lại. Nà ng
biến thiên không ngừng: nay là một thiếu nữ, mai là một
thiếu phụ, mốt là một hồn ma... tất cả kể chuyện mình,
chuyện những bất hạnh riêng tư cá»§a ngưá»i phụ nữ .
"Khi
mi tìm đưá»ng đến Linh SÆ¡n, ta Ä‘i dạo dá»c dòng Dương Tá»,
tìm sá»± tháºt." (Chương 2, trang 25 5)
Vượt núi,
trèo đèo, trên suốt triá»n Dương Tá» trên đưá»ng tìm "sá»±
tháºt". "Ta" đã gặp bao nhiêu vùng đất, bao nhiêu dân tá»™c,
bao nhiêu con ngưá»i? Còn "mi", "mi" kể lại những xúc cảm
cá»§a "ta", những ký ức, những đối đầu, những mảnh Ä‘á»i
rã nát trên những vùng đất "ta" đã đi qua.
Gần hết
ba phần tư hà nh trình, tác giả má»›i bắt đầu thổ lá»™ bÃ
quyết nghệ thuáºt cá»§a mình:
"Mi biết rằng ta chẳng là m gì khác hơn
là độc thoại vá»›i chÃnh mình để quên ná»—i cô đơn. [...]
Trong
cuộc độc thoại nội tâm nà y, "Mi" là đối tượng của câu
chuyện, tháºt ra, chÃnh ta đã lắng nghe ta, "mi" chỉ là cái
bóng của ta.
Trong
khi ta lắng nghe cái "mi" của ta, ta đã cho mi tạo nên "nà ng",
bởi vì mi cũng như ta, mi không chịu nổi cô đơn, mi cũng
phải tìm ai nói chuyện.
Mi
đã tìm đến "nà ng", cũng như ta đã tìm đến "mi".
"NÃ ng"
từ "mi" mà ra, để phản hồi, xác định "cái tôi" của ta.
"Mi",
ngưá»i đối thoại vá»›i ta, mi đã biến cải theo kinh nghiệm
và trà tưởng tượng của ta liên quan giữa "mi" và "nà ng",
khiến ngưá»i ta không phân biệt được cái nà o thoát thai
từ tưởng tượng, cái nà o thoát thai từ kinh nghiệm.
Ãến
chÃnh ta, ta cÅ©ng không phân biệt được phần nà o trong Ä‘á»i,
phần nà o trong mơ, trong kỷ niệm và cảm xúc của ta, thì
là m sao mi, mi có thể phân biệt được giữa kinh nghiệm vÃ
tưởng tượng? Và sự phân biệt nà y có cần thiết chăng?
Ngoà i ra, Ä‘iá»u đó cÅ©ng chẳng có nghÄ©a gì thá»±c thụ.
"NÃ ng"
được tạo ra từ kinh nghiệm sống và tưởng tượng của
mi, tá»± biến đổi thà nh đủ loại ảo giác, khát vá»ng. Nà ng
nhẩy múa để quyến rũ mi, duy nhất chỉ vì mi muốn quyến
rũ nà ng, mi không chịu được cô đơn.
(Chương 52, trang 421)
Trên đây,
Cao Hà nh Kiện vừa phân chất mối tương quan giữa ta, mi
và nà ng, vừa đưa ra quan niệm sáng tác như một sự
phân thân và hợp nhất giữa ba "nhân váºt" ta, mi và nà ng hay
là : thực tế, ký ức và tưởng tượng. Ngoà i ra tác giả
còn lá»±a chá»n cái "tôi" cá nhân như má»™t thá»±c thể xác định.
Khấu trừ cái "chúng ta" mà ông coi như một hình thức
"mạo nháºn", má»™t thứ sản phẩm vô dụng cá»§a táºp Ä‘oà n.
Cao viết: "Nếu nói "chúng ta", ta nghi ngá»
ngay, bởi vì có bao nhiêu "cái tôi" trong chúng ta [...] Không
có gì giả dối bằng "chúng ta". [...] Do đó, ta luôn luôn tránh
chữ "chúng ta" vỠvịt và đạo đức giả, không ngừng được
thổi phồng. Nếu một ngà y nà o đó, ta phải dùng nó, thì
đó sẽ là dấu hiệu của sự hèn hạ, cằn cỗi vô bổ,
vô biên.
(Chương 52, trang 423)
*
Trải gần
700 trang sách, từng trang, má»—i địa danh, má»—i chốn trá», má»—i
tÃch tắc dừng chân hay má»—i thá»i gian chảy dà i trên đưá»ng
trưá»ng Ä‘á»u là má»™t cÆ¡ duyên, dẫn đến sá»± thá»±c, đến
những mẩu Ä‘á»i, những mẩu lịch sá», đến những dã man
thô bạo, đến những trắc ẩn riêng tư, cá»§a má»™t thá»i,
cá»§a má»™t Ä‘á»i còn Ä‘á»ng lại trên mảnh đất Trung Hoa cá»§a
tác giả.
Trên đưá»ng
viá»…n du và o quá khứ và ng son cá»§a ná»n văn hóa lâu Ä‘á»i nhất
hoà n cầu, khách du đã thấy muôn nghìn hình ảnh, dấy lên
từ những truyá»n thuyết xa xưa và hiện đại: Từ những
cá»a thiên đà ng đến những vùng địa ngục u tối cá»§a trần
gian: cánh đồng bát ngát lúa và ng, rừng phong bạt ngà n nguyên
thủy, từ những thầy mo, những vùng khỉ ho cò gáy, đến
những vấn đỠbảo vệ môi trưá»ng trên sông Dương Tá»
... những nỗi nhục nhằn, tủi nhục của cô gái bị cán
bá»™ Ãảng hãm hiếp. Tác phẩm nhà o nặn má»™t thá»±c tại sống
ngà y nay trong quá khứ và tưởng tượng. Giao hòa giữa truyá»n
thống cổ điển Trung Hoa và lối viết của thế kỷ nà y,
vá»›i chá»§ Ä‘Ãch Ä‘em tưởng tượng, Ä‘em những giấc mÆ¡ và o
văn há»c, Ä‘iá»u mà đưá»ng lối hiện thá»±c xã há»™i chá»§ nghÄ©a
chối từ.
Một vì
sao Bạch Hổ, một giải Ngân Hà , một Tây Vương Mẫu, một
Bạch Ãế Thà nh, má»™t Khổng Minh Gia Cát, má»™t thân pháºn Vu
Sơn, một địa chỉ Cà n Long, một Thái Bình Thiên Quốc, một
cuộc oanh tạc, một cô gái điếm bị dầy xéo, một nữ y
tá liêu trai đầy oan nghiệt trong cuá»™c Ä‘á»i, má»™t Nữa Oa,
một Phục Hy, một khẩu hiệu, một tà n sát trong cải cách
ruộng đất, một căn nhà Lỗ Tấn ở Thiệu Hưng, một ngôi
má»™ Ãại VÅ© Trị Thá»§y vá»›i tấm bia đầy ý nghÄ©a vá» hai
chữ lịch sá». Má»™t Khuất Nguyên ôm ná»—i oan khuất xuống
dòng Mịch La. Má»™t dã man trong Cách Mạng Văn Hóa, má»™t trưá»ng
cán bá»™ Ãảng. Má»™t cổ lệ cá»§a dân tá»™c Khương, Di... Má»™t
ni cô má»—i tối mổ bụng rá»a lòng Ä‘á»i Tấn. Má»™t ngưá»i
đà n bà tá»± tá». Má»™t buổi lá»… nhạc đạo Lão, má»™t số pháºn
hùng miêu Panda, má»™t đứa bé bị bá» rÆ¡i giữa đưá»ng. Má»™t
há»™i tìm ngưá»i rừng. Má»™t Ä‘áºp Tam Hiệp lấp lên mấy ngà n
năm di tÃch lịch sá»....
Luôn luôn
cuá»™c Ä‘i gắn bó vá»›i cuá»™c Ä‘á»i.
Khách
du, trước đây bác sĩ đoán nhầm là bị ung thư. Từ miệng
tỠthần hồi sinh, "ta" đã đổi thay cuộc sống, bỠtất
cả để Ä‘i tìm sá»± tháºt vá» cuá»™c Ä‘á»i. Nan bệnh phải chăng
chỉ là cÆ¡n ác má»™ng mưá»i năm Cách Mạng Văn Hóa?
Trải
bao dặm đưá»ng, rồi má»™t hôm cÅ©ng tá»›i Vu Di. Khách dừng
lại. Vu Di đâu có xa lạ gì vá»›i "ta"? Vu Di chÃnh là nÆ¡i chôn
rau cắt rốn:
"VÃ
đây, mi đã đến thôn Vu Di, trong cái phố dà i lát đá, hằn
sâu những vết bánh xe thồ, bỗng chốc, mi trở lại tuổi
thÆ¡, ở cái thôn nhá» trên núi mà mi đã sống gần suốt thá»i
niên thiếu." (Chương 3, trang 31)
Tại đây,
khách gặp ngưá»i nữ đầu tiên. "Mi gặp
nà ng gần đình nà y. Một sự chỠđợi không rõ rệt, một
hi vá»ng hão huyá»n, má»™t gặp gỡ ngẫu nhiên, không định
trước.
VÃ o
lúc hoà ng hôn mi trở lại bỠsông. Dưới chân mấy bực đá,
tiếng giặt giũ trong trẻo vang trên mặt nước. Nà ng đứng
cạnh đình. Như mi, nà ng nhìn những ngá»n núi trải dà i xa
tắp bên kia sông, và mi, mi không thể không ngắm nà ng."
(Chương 5, trang 47)
Từ sự
gặp gỡ đầu tiên nà y, bắt đầu cuộc đối thoại tay ba
giữa ta, mi và nà ng.
Nà ng, từ đây là một
thực thể liêu trai, ẩn hiện, vừa là kẻ đồng hà nh, vừa
là kẻ cùng mi chia sẻ những đỉnh Vu SÆ¡n, Vu Giáp. TrÃch
Ä‘oạn sau đây nói lên tÃnh chất biến thiên cá»§a nà ng,
vừa là mụ, vừa lÃ
em, vừa là phù thủy, vừa
là giai nhân trong một bối cảnh liêu trai hiện đại:
"Khi
đến đầu là ng, mi thấy một mụ già , tablier buộc ngang hông,
ngồi xổm trước cá»a nhà , ven sông. Tay dao, mụ Ä‘ang là m cá,
những con cá nhá» xÃu gần bằng ngón tay. Ãnh Ä‘uốc tùng nhảy
nhót, phản chiếu ánh dao. Xa xa, núi đồi khuất dần trong
bóng tối. Má»™t và i cụm mây tÃa Ä‘á», lang thang trên đỉnh
núi. Không má»™t bóng ngưá»i. Mi trở bước. Chắc ngá»n
Ä‘uốc tùng quyến rÅ© mi. Mi hướng vá» phÃa mụ già xin ngá»§
trá».
-
Khách vẫn đến trỠnhà tôi. Mụ bảo.
Hiểu
ý mi, mụ đặt dao xuống, chùi tay và o tablier, thoáng liếc
mi rồi dẫn và o, không nói một câu. Mụ và o nhà , nhóm đèn.
Mi Ä‘i theo. Sà n nhà rung ken két dưới chân hai ngưá»i. Ở tầng
trên tá»a mùi rÆ¡m vừa cắt.
-
Các phòng trên lầu Ä‘á»u vắng khách. Ãể tôi Ä‘i lấy chăn.
Núi đêm lạnh lắm. Mụ nói và đặt chiếc đèn dầu bên
rìa cá»a sổ rồi xuống.
NÃ ng
bảo nà ng không muốn ngủ tầng dưới, nà ng sợ. Nà ng cũng
không muốn ngá»§ cùng phòng vá»›i mi, nà ng cÅ©ng sợ. Mi nhưá»ng
cho nà ng chiếc đèn dầu, mi lấy chân đà n lại đống rơm
trên sà n rồi sang phòng bên cạnh. Mi nói mi không muốn ngủ
trên phản, mi thÃch quáºn tròn trong đống rÆ¡m. Nà ng bảo nà ng
sẽ ngủ đầu đối đầu với mi và cả hai có thể nói chuyện
qua vách. Vách không cao đến mái. Bóng ngá»n đèn dầu chiếu
sáng tới trần.
Mi
nói: Lạ nhỉ.
Mụ
già đem chăn lên.
NÃ ng
xin nước.
Mụ
già trở lại vá»›i má»™t xô nước nóng nhá».
Rồi
mi nghe tiếng nà ng khóa cá»a.
Ngá»±c
trần, vai vắt khăn bông, mi xuống thang. Không đèn đóm. Ngá»n
đèn dầu duy nhất trong nhà , vẫn ở phòng trên. Mụ chá»§ nhÃ
đứng trước bếp lò. Ãnh lá»a leo lét chiếu lên khuôn mặt
thản nhiên của mụ. Những cà nh nỠnổ lốp đốp, mùi cơm
chÃn tá»a lên.
Mi
lấy xô, Ä‘i vá» phÃa suối. Trên đỉnh núi, những đám mây
tÃa đỠcuối cùng đã biến Ä‘i, hoà ng hôn phá»§ trùm tất
cả. Ãnh sáng nổ, vỡ, lấp lánh trên những gợn nước trong
suốt lăn tăn. Sao nở trên trá»i, ếch nhái ỳ á»p khắp nÆ¡i.
Tiếng
cưá»i trẻ thÆ¡ đâm thá»§ng mà n đêm dà y đặc cá»§a núi rừng
trước mặt. Bên kia sông, trải dà i những thá»a ruá»™ng, má»™t
sân Ä‘áºp lúa đứng riêng trong bóng tối. Dưá»ng như có bá»n
trẻ đang chơi bịt mắt bắt dê trong sân. Một giải tối
phân chia sân vá»›i ruá»™ng. Má»™t tiếng cưá»i con gái vang lên.
Chắc chắn là cô bé ấy. Trong khoảng sáng tối giao thoa, tuổi
thơ bị bỠquên, sống lại, đối kháng mi, trực diện mi.
Rồi một ngà y, một trong những đứa trẻ kia cũng sẽ nhớ
lại tuổi thÆ¡ cá»§a mình. Rồi má»™t ngà y, cái giá»ng chát chúa
của những đứa quỷ nhỠđó sẽ trở nên chướng tai hơn,
hầu hạ hơn, nặng nỠhơn. [...]
Cáºu
bé chÆ¡i thuyá»n vá»›i khung thêu cá»§a bà bên bá» sông. Cô bé
gá»i, chú nhá» quay đầu lại vắt chân lên cổ chạy. Tiếng
chân lách cách trên đá lát đưá»ng nghe trong suốt. Rồi trong
má»™t lối nhá», mi lại thấy bóng nà ng vá»›i bÃm tóc Ä‘en huyá»n.
Trên những lối mòn thôn Vu Di, gió đông lạnh buốt. Gánh
nước nặng chĩu trên vai, nà ng bước từng bước nhỠtrên
đá lát đưá»ng. Hai xô nước đè nặng lên đôi vai mảnh
dẻ, vị thà nh niên. Nà ng Ä‘au lưng. Nghe tiếng mi gá»i, nà ng
dừng bước. Nước gợn sóng trong xô, trà n xuống đưá»ng
đá. Nà ng quay đầu lại và cưá»i vá»›i mi. Rồi lại nhẹ bước.
Nà ng mang giầy vải tÃm. Trong bóng tối, bá»n trẻ hò hét,
những âm thanh rõ rà ng, nhưng mi không nắm chắc ý nghĩa. Hình
như vang âm không ngừng hai tiếng ya ya ...
Trong
một khoảnh khắc, kỷ niệm tuổi thơ lại hiện ra.
Phẫn
nộ, những chiếc máy bay gầm thét lao xuống. Chớp nhoáng,
những cánh sắt đen rà sát đầu mi. Dưới cây táo dại, mi
gục đầu và o ngực mẹ, gai táo xé rách áo để lộ hai cánh
tay tròn trÄ©nh. Rồi vú mi bế mi, mi thÃch nép mình và o vú.
Hai đầu vú thây lẩy đong đưa vú rắc thêm tà muối và o
mảnh cÆ¡m cháy và ng thÆ¡m ngáºy Ä‘ang nướng trên bếp lá»a.
Mi thÃch trốn và o bếp vá»›i vú. Trong bóng tối nhấp nhánh
cặp mắt đỠthắm của đôi thỠtrắng mi nuôi. Một con
bị lon 6 cắn chết trong lồng, còn con kia biến mất. Ãt lâu
sau, mi tìm thấy nó vá»›i bá»™ lông nhÆ¡ nhá»›p, nổi bá»nh trong
hố xÃ. Trong sân có má»™t cây xanh má»c lên giữa đám gạch
ngói vụn rêu phủ sau nhà . Mi không bao giỠnhìn được cao
hÆ¡n cháng ba cháng tư cà nh cây mức đỉnh tưá»ng. Nếu nhìn
được cao hơn, thì không biết mi sẽ khám phá ra cái gì. Mi
chỉ có thể kiễng chân để nhòm và o cái lỗ trên thân cây.
Mi liệng đá và o đấy. Ngưá»i ta bảo rằng cây cối cÅ©ng
có hồn phách như ngưá»i: Chúng sợ bị cù. Nếu mi thá»c gáºy
và o cái lá»— ấy, cây sẽ phá lên cưá»i, như lúc mi cù nách
vú; vú cụp chặt cánh tay lại và vú cưá»i muốn đứt hÆ¡i.
Mi lại nhớ vú thiếu một cái răng. " Ê, ê, vú khuổng! Vú
khuổng răng! Vú là ya ya!" Láºp tức vú nổi giáºn, Vú quay
Ä‘i. Ãất tung cao như đống khói Ä‘en, phá»§ kÃn nà o đầu,
nà o thân, nà o mặt. Mẹ đứng dáºy phá»§i bụi cho mi, mi không
hỠhấn gì. Nhưng mi nghe thấy tiếng hú dà i thê thảm của
má»™t ngưá»i đà n bà khác, gần như man dại. Rồi mi bị kẹp
giữa chân ngưá»i lá»›n, cạnh đám va li và hòm xiểng, lúc
lắc không ngừng trên đưá»ng núi, trong chiếc xe váºn tải
phá»§ vải dầu. Những giá»t mưa chẩy trên má mi. Mẹ kiếp!
Tất cả xuống đẩy! Bánh xe xoay trong bùn bắn tung lên ngưá»i.
Mẹ kiếp! Mi bắt chước ngưá»i tà i xế, tiếng chá»i thá»
đầu tiên cá»§a mi. Mi chá»i thá» bùn đã lá»™t giầy mi! Ya ya...
tiếng trẻ vang trong sân lúa. Chúng cưá»i, hét, chạy Ä‘uổi
nhau. Chẳng còn tuổi thơ, đối diện với mi, chỉ còn bóng
tối của núi đồi ở lại ...
Khi
mi vá» lại trước cá»a phòng nà ng, mi van nà i nà ng mở cá»a.
Nà ng bảo mi đừng là m dữ. Nà ng cần tĩnh lặng, nà ng không
thấy ham muốn, nà ng cần có thì giá», nà ng cần quên, nà ng
cần thông cảm chứ không cần tình yêu, nà ng chỉ muốn có
ai để bầy tá» ná»—i lòng. Nà ng hy vá»ng mi sẽ không là m vỡ
mối giao tình giữa hai ngưá»i, nà ng vừa gá»i gấm lòng tin
nơi mi, nà ng nói nà ng muốn đi cùng mi và o Linh Sơn, nà ng sẽ
dà nh thì giỠcho mi. Nhưng không phải lúc nà y. Nà ng mong mi
thứ lỗi, nà ng không muốn, nà ng không thể.
Mi
nói rằng mi không muốn gì hết, mi chỉ thấy ở khe vách có
má»™t chút ánh sáng bên cạnh. Váºy không chỉ có mình em, còn
có má»™t ngưá»i khác ở cùng tầng nà y. Mi bảo nà ng lại xem.
-
Không! Ãừng bầy đặt chuyện, đừng là m em sợ.
Mi
nói mi thấy rõ rà ng có ánh sáng chiếu qua khe vách. Mi bảo
đảm là có má»™t phòng khác, phÃa sau. Mi ra khá»i phòng, rÆ¡m
trải dưới sà n bám chặt chân mi. DÆ¡ tay lên, mi có thể sá»
tá»›i mái ngói. Muốn tiến xa hÆ¡n, phải cúi ngưá»i xuống.
Mi
vừa nói, vừa sá» soạng: có má»™t cá»a nhá».
-
Anh nhìn thấy gì? Từ trong phòng nà ng há»i vá»ng ra.
-
Không thấy gì hết. Cá»a không có khe hở. à , cá»a khóa.
-
Khiếp quá!
Tiếng
nà ng nói sau vách.
Mi
trở lại phòng. Tìm thấy một thúng tre, khá lớn, mi lộn
ngược thúng trên đống rơm, rồi leo lên trên, vịn hai tay
và o xà nhà .
-
Anh thấy gì, nói lẹ lên! Nà ng nà i nỉ trong phòng bên cạnh.
-
Anh thấy má»™t ngá»n đèn dầu, bấc Ä‘ang cháy. Ãèn đặt trong
cái ổ treo trên tưá»ng. Má»™t bà n thá» tổ tiên ở cuối phòng.
Mụ chá»§ nhà nà y chắc chắn là má»™t mụ phù thá»§y, mụ gá»i
hồn ngưá»i chết và giam hồn ngưá»i sống. Mụ phải thôi
miên ngưá»i sống để ma quá»· nháºp và o há».
-
Ãừng nói nữa! Nà ng van nà i. Mi nghe thấy tiếng thân thể
nà ng trượt sát vách.
Mi
nói rằng khi còn trẻ, mụ nà y không có vẻ gì là mụ phù
thá»§y. Mụ đã, như tất cả má»i phụ nữ cùng tuổi, hoà n
toà n bình thưá»ng.... (Chương 17, trang 147-152)
Câu chuyện
tiếp theo "mi" kể vá» cuá»™c Ä‘á»i chìm nổi cá»§a mụ "phù thá»§y".
TrÃch Ä‘oạn trên đây khá tiêu biểu cho nghệ thuáºt tiểu
thuyết của Cao Hà nh Kiện: Một bối cảnh liêu trai, một cuộc
đối thoại vừa nội tâm, vừa ngoại giới. Thực hư xen kẽ.
Mộng ảo và thần kỳ giao nhau.
Ngoà i
vai chÃnh là "mi", những "nhân váºt" nữ trong Ä‘oạn nà y Ä‘á»u
được
chỉ bằng má»™t chữ: tha, elle. Ngưá»i Ä‘á»c có thể đếm
được Ãt nhất sáu ngưá»i đà n bà khác nhau: chá»§ nhà (cÅ©ng
là mụ phù thủy); nà ng, cô gái đi theo "mi"; mẹ "mi"; vú "mi";
cô bé tuổi thơ; cô gánh nước ở Vu Di,.... vì tiếng Việt
phân biệt danh xưng nên đoạn văn trên dịch sang Việt ngữ
có vẻ rõ nghĩa hơn đoạn văn tiếng Pháp. Nguyên bản chữ
Hán và bản dịch tiếng Pháp Ä‘á»u là tha - elle, và chÃnh ở
cái chá»— tối nghÄ©a ấy lại tá»a ra má»™t ý nghÄ©a văn há»c
khác: Những tha nhân kia, phải chăng là một? Là sự hóa thân,
biến dạng của nhau?
Khi má»›i
đến đầu là ng, "mi" đi một mình, "mi" tưởng "mi" chỉ thấy
có một mụ già , là ng vắng ngắt, không có ai. Nhưng sau khi
"mi" và o nhà "mụ", đột nhiên "nà ng" xuất hiện, nà ng không
muốn ngủ tầng dưới, nà ng sợ. Rồi mi xuống suối, vẫn
một mình, bỗng nhiên cái là ng im vắng kia lại rộn rà ng tiếng
trẻ. Nơi chốn xa lạ với núi rừng âm u đã biến thà nh là ng
cũ Vu Di, với đám trẻ thơ nghịch ngợm, la hét những âm
thanh không rõ rệt "ya ya". Một cô bé xuất hiện: Mối tình
tuổi thơ. Giây sau, cô bé trở thà nh thiếu nữ gánh nước:
Mối tình thá»i niên thiếu. Thoắt cái máy bay đổ xuống ká»·
niệm. Rồi những giây phút hạnh phúc tuyệt vá»i cá»§a dÄ©
vãng tan tà nh... Cái chết cá»§a những con thá», sá»± độc ác
đầu tiên mi nhìn thấy trong Ä‘á»i. Cây cá» cÅ©ng linh thiêng,
cÅ©ng cảm xúc, như ngưá»i vú dị ứng hai tiếng ya ya. Lại
trở vỠvới bom đạn, mi vô sự, nhưng còn vú, vú đâu? Có
phải vú là tiếng hú man dại lẫn trong tiếng bom? Hay vú lÃ
tiếng đầu ngưá»i, thân ngưá»i, Ä‘ang bị lấp dần trong lòng
đất?
Tất cả
là một bản giao hưởng các hình hà i lóe lên, bùng cháy, rồi
tan vỡ như má»™t há»a diệm sÆ¡n âm thanh, mầu sắc. Tất cả
quyến tròn những giây phút đau thương, hoan lạc, tan tác của
má»™t Ä‘á»i ngưá»i, cá»§a nhiá»u Ä‘á»i ngưá»i.
Cuộc đối
thoại tay ba đã mổ xẻ tâm hồn, đã mong tìm đến sá»± tháºt.
Linh SÆ¡n có phải là địa đà ng cá»§a sá»± tháºt? Hay Linh SÆ¡n
chỉ là vá»ng ảnh cá»§a tâm hồn? Là âm vang cá»§a hạnh phúc?
Là bóng khuất của tình yêu? Một bát quái trăm mặt như ý
nghÄ©a cá»§a những chữ huyá»n bà ghi trên má»™ Ãại VÅ© Trị
Thá»§y:
Lịch
sỠlà một bà ẩn.
Lịch
sỠchỉ là nói dối.
Lịch
sá» chỉ là chuyện nhảm nhÃ.
Lịch
sỠlà tiên tri.
Lịch
sỠlà một trái đắng.
Lịch
sỠcứng như sắt.
Lịch
sá» má»m như bá»™t
Lịch
sỠchỉ là cái khăn liệm.
..........
(Chương 71, trang 597)
Gần hết
cuộc hà nh trình, qua hơn 600 trang sách, khách gặp một ông
già đạo cốt, chống gáºy. Khách há»i:
-
Thưa cụ, xin cụ chỉ cho Linh Sơn ở đâu.
-
Anh từ đâu đến? Ông già há»i gặng.
Hắn
trả lá»i hắn từ Vu Di lại.
-
Vu Di? Cụ già suy nghĩ một lát. à phải rồi, gần sông.
Hắn
nói đúng hắn vừa từ phÃa bá» sông lại, hắn có nhầm đưá»ng
không? Ông già nhÃu mà y:
-
ÃÆ°á»ng thì đúng. Kẻ Ä‘i đưá»ng ấy thì nhầm.
(Chương 76, trang 631)
Chữ "hắn"
xuất hiện lần đầu và duy nhất, chứng tỠtừ đây có
sá»± chia biệt giữa "ta" và "mi". Lá»i lão ông, như má»™t máºt
mã, nháºp nhằng ý nghÄ©a, như cảm tưởng ban đầu, như cảm
tưởng sau chót cá»§a ngưá»i viết và ngưá»i Ä‘á»c: Chúng ta
luôn luôn bị lạc, bị lầm... Có má»™t con đưá»ng, má»™t đạo,
một lộ ... dẫn đến Linh Sơn, nhưng kẻ đi tìm, kẻ mượn
con đưá»ng ấy, luôn luôn thấy mình chệch hướng...
Ngưá»i
Ä‘á»c thấm cái "lạc", "chệch" cá»§a khách du, qua má»—i trang,
má»—i chữ ... như khách đã lạc mất ngưá»i guide, trong khu
rừng nguyên thủy, không bản đồ, không địa bà n, với hoa
đỗ quyên bạt ngà n, trắng như tuyết, trong như ngá»c, trải
táºn đến chân trá»i...
Cao HÃ nh
Kiện đã dà nh hÆ¡n bẩy năm trá»i để viết Linh SÆ¡n (bắt
đầu từ hè 1982 ở Bắc Kinh, kết thúc mùa thu 89 ở Paris).
Mặc dù được ngưá»i Tây phương coi như má»™t tác giả avant
garde của Trung Quốc, Linh Sơn vẫn là một tác phẩm tương
đối cổ Ä‘iển. Tác giả có sá» dụng má»™t số kỹ thuáºt
tiểu thuyết hiện đại: truyện không có chuyện, mỗi chương
là má»™t bối cảnh khác lạ, vá»›i ống kÃnh chiếu và o các
"xen" hoà n toà n khác nhau, nối đuôi nhau, đầu Ngô mình Sở,
như cuá»™c chạy loạn trong tư tưởng con ngưá»i.
Nhưng
có một nghịch lý, là ở và i nơi rất hiếm, mà ảnh hưởng
Tây phương lộ rõ, như trong đoạn đối thoại phi lý kiểu
Beckett (chương 19, trang 166), chất phi lý dưá»ng như không hợp
cảnh, đã phá cái không khà Bồ Tùng Linh cực kỳ thơ mộng
và biến thiên trong ba trang trước. Lại ở chương 26, khi tác
giả váºn dụng phương pháp "nháºn diện bản thể" kiểu Roquentin
trong Buồn Nôn cá»§a Sartre, ngưá»i Ä‘á»c lại cảm thấy
như một nốt nhạc lỗi nhịp trong bản giao hưởng tuyệt
vá»i cá»§a toà n bá»™ tác phẩm. Bởi cấu trúc tâm hồn cá»§a
tiểu thuyết vẫn là cổ Ä‘iển, Ãông phương, má»™t tâm linh
thầm lặng, trầm tĩnh, vắng cái humour cay nghiệt kiểu Beckett,
Ionesco, vắng cái hiện sinh trần trụi phanh phui kiểu Sartre.
Mà có há» gì. Ãông phương có những tà i nguyên khác: Má»™t
yên bình tá»± tại gần như bất động trước má»i biến chuyển
cá»§a cuá»™c Ä‘á»i. Ãó là tâm hồn tiểu thuyết Linh SÆ¡n.
Tác phẩm
gồm 81 chương, nhưng chương 81 có lẽ thừa. Nhu cầu cần
giải thÃch nhiá»u khi không cần thiết, ý hướng đưa ngưá»i
Ä‘á»c trở vá» vá»›i thá»±c tế đôi khi tai hại.
Có thể
coi tác phẩm là má»™t táºp hợp cá»§a 80 truyện ngắn, hay "truyện
tháºt ngắn". Má»—i chương nghiêng xuống má»™t khoảnh khắc hay
má»™t Ä‘oạn Ä‘á»i ai, thá»i nà y hay thá»i khác, tất cả tạo
nên cuá»™c Ä‘á»i, xưa và nay, vá»›i má»™t văn phong giao hòa thÆ¡,
nhạc, há»a.
Chương
80, tác giả viết vỠcái chết trong tưởng tượng của "mi".
Ãây là má»™t cái chết vừa "thá»±c tế" cá»§a kẻ leo băng sÆ¡n,
vừa não trạng, tâm linh. Kẻ sắp chết "thưởng thức" mỗi
diá»…n tiến trong cảm giác cá»§a mình, trên đưá»ng gặp tá»
thần, từng giây, từng phút như một sự hà nh lạc tinh thần.
Thể xác,
tâm linh và giác quan thay nhau chá»›p hình, cháºp chùng trong nhau,
xô đẩy nhau, tranh già nh nhau, như một bầy paparazi theo đuổi,
săn tìm "sự thực". Mỗi ảnh mà thị giác đưa ra, mỗi âm
thanh mà thÃnh giác tiếp thụ, má»—i cảm nháºn mà xúc giác
báo cáo, Ä‘á»u được tâm hồn phân chất, mổ xẻ đến cùng
kiệt, rồi thi hóa, sắc hóa chúng đi, tạo thà nh một bản
thi nhạc há»™i há»a có khả năng biến động như Ä‘iện ảnh
giao hưởng tuyệt vá»i giữa âm thanh và mầu sắc.
Cảm tưởng
thực tế, mộng ảo, tâm linh treo ngà nh như tơ tóc giữa cái
sống, cái chết, không chỉ toát ra như một bất trắc, một
khủng hoảng, một kinh hoà ng, mà còn là một nhẹ nhà ng thuần
khiết, một ma lực vu sơn thuần túy não thùy.
Chúng
tôi muốn kết thúc hà nh trình và o tác phẩm Linh Sơn bằng
một trong những đoản văn hay nhất của tác phẩm, chương
80. Khách du bước và o chặng cuối cá»§a cuá»™c Ä‘i và cÅ©ng lÃ
trạm cuối cá»§a cuá»™c Ä‘á»i:
"Thở
dốc ra, bước từng bước, mặc ngà n khó khăn, mi tiến vá»
phÃa băng sÆ¡n. Sông băng ngá»c bÃch tăm tối và trong suốt.
Trong da thịt đá, dưá»ng như vô và n mạch máu Ä‘en, xanh ngá»c
chạy ngoằn nghèo.
Mi
trưá»n trên mặt băng láng, lạnh tê liệt má, những mảnh
đá vụn trước mắt long lanh muôn ánh lá»a. HÆ¡i thở vừa
tá»a ra khá»i miệng đã đóng đá trên lông mà y. Má»™t ná»—i
cô đơn vô cùng, đông lạnh chung quanh mi. [...]
Dưới
chân mi, trong vá»±c thẳm, má»™t con diá»u hâu Ä‘ang đảo lượn.
Một cuộc sống ngoà i cuộc sống của mi hay chỉ là ảo ảnh
nhưng Ä‘iá»u trá»ng yếu là mi vẫn còn nháºn thấy nó.
Mi
trèo, trong những nẻo quanh co, mi váºt lá»™n giữa sống và chết.
Mi vẫn còn tồn tại, bởi trong huyết quản, máu vẫn chẩy
Ä‘á»u, mi chưa hết kiếp.
Trong
im lặng vô biên, dưá»ng như mi nghe thấy má»™t âm vang trong
vắt như thá»§y tinh, má»™t tiếng chuông nhá» xÃu như ai gõ trên
băng giá. [...]
Má»™t
cảm tưởng trong vắt má»›i lạ chưa từng biết, tất cả Ä‘á»u
rất thuần khiết, lâng lâng khó diễn tả, một điệu nhạc
thầm lặng trổi lên, trong suốt, được hòa âm, được sà ng
đãi, thanh lá»c, mi rÆ¡i, nhưng mi nổi trong khi rÆ¡i, mi thấy
mình nhẹ nhà ng, không gió, không trở ngại, tình cảm sâu
sắc, cảm giác tươi mát trà n ngáºp thân thể, mi lắng tai
và mi nghe thấy âm thanh vô thể trà n đầy khà quyển, đưá»ng
chỉ trinh nguyên cá»§a ká»· niệm má»ng dần nhưng vẫn còn rõ
trước mắt mi, nó má»ng như sợi tóc và giống như má»™t đưá»ng
nứt có hai đầu trong bóng tối, mất dần hình hà i và tan
tác đi, trở nên một vạch sáng li ti trước khi biến thà nh
vô và n hạt bụi bao bá»c lấy mi, rồi ánh sáng há»™i tụ lại
trên những thuyá»n mây rách rưới, hoà n toà n khác nhau, ánh
sáng chui và o xô động thuyá»n, biến chúng thà nh má»™t đám
tinh vân như mây mù, rồi ánh sáng lại đổi nữa, đông lại
để thà nh má»™t mặt trá»i tròn và tối, bắn ra những tia xanh,
má»™t vầng dương không có mặt trá»i, thái dương ngả sang
mầu tÃm, rồi mở ra, trái tim giá lại, trở thà nh đỠsẫm
và tá»a ra thứ ánh sáng huyết dụ, mi nhắm mắt lại để
chặn những tia sáng đừng trà n và o, nhưng mi bất lực, những
run rẩy và những khát vá»ng dâng lên trong tim mi, trước ngưỡng
cá»a tá» thần, mi nghe tiếng nhạc, âm thanh thà nh hình khuếch
tán, vươn lên, xuyên qua mi, không thể biết mi ở đâu, âm
thanh trong suốt và xuyên suốt xâm chiếm toà n thể thân xác
mi, má»™t tần khúc ngắn hÆ¡n nháºp và o mà mi không nắm được
âm tiết nhưng mi cảm nháºn được độ cao, nó liên quan vá»›i
má»™t âm khác quyến và o, cả hai tá»a ra trở thà nh má»™t dòng
sông, biến, trở, trở, biến, mặt trá»i xanh tối quay trong
một mặt trăng tối hơn, mi ngừng thở và ngừng nghĩ, mi đã
đứt hÆ¡i, mi đã đến táºn cùng cá»§a cuá»™c Ä‘á»i, nhưng những
là n sóng âm thanh mỗi lúc một mãnh liệt, chúng đánh chìm
mi, đẩy mi tới cực điểm của khoái lạc thuần túy não
thùy...
(Chương 80, trÃch các
trang 663-664, 665-666)
Chỉ một
đoạn văn nà y thôi, Linh Sơn cũng đã xứng đáng với -không
phải giải Nobel, vì giải thưởng văn chương nà o cũng vô
nghÄ©a- sá»± tìm kiếm cá»§a Cao Hà nh Kiện trong suốt cuá»™c Ä‘á»i
60 năm: Linh SÆ¡n, má»™t chân trá»i nghệ thuáºt chưa từng có.
Vá»›i má»™t
sức mạnh nội tâm dị kỳ, một nỗi đam mê thống khổ chưa
từng thấy, tác giả cưỡng bách ngưá»i Ä‘á»c chạy theo dòng
mạch viết, phải Ä‘á»c không ngừng, Ä‘á»c đến đứt hÆ¡i,
Ä‘á»c đến ngừng thở như má»™t kẻ bị tá» thần rượt
bắt, như má»™t kẻ được thần nữ Vu SÆ¡n má»i gá»i... Ãó
là sức mạnh tiá»m ẩn toát ra từ bản chất trinh nguyên băng
giá cá»§a nghệ thuáºt, lấp lánh như băng sÆ¡n, tinh khiết như
là n sóng chữ; những chữ nhá» bé đã phát ra Ãt nhất bốn
từ trưá»ng: từ trưá»ng âm nhạc, vá»›i bản giao hưởng vô
thanh, chuyển âm, biến tiết không ngừng trong bóng đêm tâm
thức; từ trưá»ng Ä‘iện ảnh qua hình hà i khách du cheo leo,
chơi vơi giữa đỉnh cao và vực thẳm giữa sống và chết;
từ trưá»ng não trạng chảy dà i trong đưá»ng tÆ¡ cảm xúc
trưá»n từ mạch máu tá»›i tim; từ trưá»ng há»™i há»a qua biến
thiên mà u sắc, đất, trá»i, trăng, mây, vần vÅ© chuyển, dịch.
Cả bốn từ trưá»ng ấy bùng lên, cùng phát triển, cùng gặp
gỡ trong má»™t Ä‘oản chữ, góp lại không tá»›i má»™t trang. Ãt
thấy ma thuáºt chữ nghÄ©a cá»§a má»™t bà i thÆ¡ nà o, Ãt thấy ảo
thuáºt sắc, dục cá»§a má»™t bức tranh nà o sánh kịp, đó lÃ
bản chất kỳ ảo, dịch kinh trong Linh Sơn Cao Hà nh Kiện.Paris,
tháng 11/2000 |