Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ]
Sóng
từ trưá»ng II
Ná»—i cô vá»ng Mai Ninh |
Truyện ngắn Ẩm Ướt Những Cơn
Mưa, theo lá»i tác giả là truyện ngắn khai bút cá»§a Mai
Ninh(1), đã xác định một phong cách viết: hướng vỠnhững
niá»m Ä‘au sâu khuất cá»§a con ngưá»i. Từ truyện ngắn nà y,
chớm nở những mảnh puzzle Mai Ninh như những mẩu cô đơn
má»c lên trong trá»i đất: đó là những pháºn ngưá»i, cùng
yêu, cùng sống, nhưng không thể "đột nháºp" và o nhau, và o
bá» dầy tâm thức cá»§a nhau; như cáºu tóc dà i và chà ng há»a
sĩ, một cặp tình trai mở quán ăn có cái tên rất lạ "Vali
tham ăn"; như Lise và cô bạn, má»™t cặp tình gái; như M., ngưá»i
xưng tôi trong truyện, Ä‘an Ä‘áºm những cô đơn và bà máºt
gần gụi vóc dáng tác giả.
Mai Ninh dưá»ng như muốn khai mở phần đất cô đơn trong hồn mình, hồn ngưá»i, như má»™t vùng bà máºt, thẳm sâu, đầy chông gai trở trắc, đầy huyết mạch thông lưu, nhưng đồng thá»i cÅ©ng lại muốn rắc lên nó má»™t lá»›p sương mù, muốn vá»ng vá» nó như má»™t tuyệt vá»ng. Ná»—i cô vá»ng Mai Ninh Những nhân váºt Mai Ninh gặp nhau, thá» yêu thương, thá» tìm hiểu, thá» tình bạn, thá» tình yêu, nhưng rồi tất cả Ä‘á»u chỉ là sống "thá»". Những khối cô đơn ấy không thể tan nháºp và o nhau, dù há» có thay đổi cách kết hợp cuá»™c sống từ đồng tÃnh trở sang lưỡng tÃnh cho vừa lòng xã há»™i lắm Ä‘iá»u hay vừa ý lương tâm cổ há»§ cá»§a mình. Những cá nhân "mất hướng", "lệch trục sống" ấy, dù có muốn tìm má»™t hướng má»›i "chÃnh trục" hÆ¡n cÅ©ng là không tưởng bởi há» chỉ tìm được những kết hợp tạm thá»i, chá» lần tan rã sắp tá»›i. Từ Mai Ninh, ngưá»i Ä‘á»c tiếp nháºn những ná»—i Ä‘au cá»§a cuá»™c sống hợp âm trong má»™t tấu khúc nghiệt oan, rồi tất cả lịm dần, chìm Ä‘i, tắt ngấm như những ná»—i chết cá»§a tâm hồn. Tình trai, tình gái cùng chết trong tình ngưá»i. Truyện ngắn Hợp Âm Trong Vùng Sân
Khuất (2) là một khúc tứ tấu cho nỗi cô đơn, nỗi chết
đó. Bốn thân pháºn chia nhau má»™t khoảng sân: Má»™t ông già ,
má»™t cô gái, má»™t cáºu thanh niên, má»™t gã trung niên. Gã trung
niên chá»§ quán, cỡ 40 tuổi, ngưá»i gốc Ã, ưa huýt sáo bản
Come back to Sorrento buổi chiá»u; ông già tối nà o cÅ©ng nghe bản
Concerto thứ 26 cá»§a Mozart. Cáºu thanh niên chừng 20 tuổi, hình
như ngưá»i Bắc Âu, hình như há»c Beaux Arts, có biệt danh B.A,
ưa bạn trai và nhạc Jazz và cô gái rơi xuống như một fausse
note: nhân váºt xưng tôi, sống má»™t mình, nà ng ưa giá»ng Barbara,
Brel, Beattles, Baez...
Mưá»i truyện ngắn, má»—i truyện như cá»i thêm và o vết thương thắm Ä‘á», khÆ¡i rách mãi ra. Má»—i nhân váºt Mai Ninh vừa đơn âm ná»—i buồn, vừa hợp âm những đợt sóng Ä‘á»i xô đẩy. Há» là những vết hư ảo cuá»™c Ä‘á»i, tình cá» gặp nhau, chạm nhau, trong má»™t không gian mù sương bất định. Những buổi hẹn trước, thưá»ng lá»—i hẹn, ngưá»i được chá» thưá»ng không đến, như Luân, trong truyện ngắn Ãêm Rượu Ãợi, đợi bóng mình. Mà cÅ©ng lại như có má»™t khoảng cách vô hình và vô tình nà o đó luôn luôn sẵn sà ng ngăn trở ngưá»i gần lại vá»›i ngưá»i, cÅ©ng lại như có má»™t phép mà u nà o khác là m những nhân tố, chẳng hẹn, chẳng định trước, xÃch lại gần nhau: "Không ngá», giữa không gian hư ảo sương mù ná»a đêm, trên cõi sông nước, đá cổ mÆ¡ hồ nà y tôi lại đứng bên nà ng, tháºt gần, cÆ¡ hồ chạm cả và o vuông khăn trắng cứ chá»±c bay theo là n gió nổi đưa từ biển. Tôi định nói má»™t câu gì tháºt nhẹ, lại thôi. Nà ng lặng yên, quay ngưá»i xuống cầu, tà áo lụa cuốn theo bước chân thăn thoắt. Thoáng chốc bóng tÃm như biến như hiện chấp chá»›i giữa các ngõ ngách đưá»ng Ä‘i lẩn khuất. Tôi có thể Ä‘i nhanh để bắt kịp nà ng nhưng tôi cháºm lại, bá»—ng thấy nà ng như con bướm đêm trở vá» giữa gạch đá ẩm đục cá»§a biển đầm để tìm má»™t nhụy hoa đã mất" (Biển Ãầm, trang 87)Những nhân váºt Mai Ninh, Ãt nhiá»u Ä‘á»u là những cánh bướm đêm, như Mélisa, như Luân, như G, như M, như N, há» vần vÅ© trong má»™t không gian nhục cảm thiên nhiên ná»a hư, ná»a thá»±c: "Thà nh phố nà y má»c từ biển lên núi, vừa nhấp nhô khép mình ẩn náu lại chÄ©a đứng sá»— sà ng. Biển xanh dưới chân chừng hoang mang, cứ chá»±c men lên, há»›p lấy những mà u tưá»ng hồng đủ gam Ä‘áºm nhạt"Hình như Mai Ninh Ä‘ang cầm bút lông vẽ má»™t bức tranh chuyển động bằng lá»i khiến ngưá»i Ä‘á»c có thể hình dung má»™t Sorrento, hay má»™t Le Mont Saint Michel... má»c lên từ biển. Những thà nh phố nà y có những giác quan dị lạ: "Có những trưa nằm im, chim chóc ngá»§. Tôi leo lên thà nh cá»a sổ rá»™ng, ngồi đó, chông chênh ngó nắng. Tháp chuông nhà thá» trắng trinh vượt rá»i những lá»›p nhà gợn hồng lên xuống. Biển bình an hút tôi vá» chân trá»i, giao tuyến cá»§a thá»±c và ảo. Mênh mông đấy nhưng vẫn là hình ảnh má»™t khoảnh khắc. Trá»i vừa kéo sang xuân, cây cối lá»ng lÆ¡ mà u tươi non. Mái ngói đỠcÅ©ng nhòa Ä‘i trong ánh sáng. Chỉ có vách núi mang mãi má»™t sắc thẫm sâu, nặng chùng cá»§a đá. Hà ng máºn má»c cao trước núi đã báo mầm thức giấc cùng tôi, bồn chồn.Nhân váºt xưng tôi, trong Ä‘oạn văn trên đây có thể là má»™t ngưá»i, cÅ©ng có thể là má»™t con mèo hay bất cứ má»™t váºt thể nà o khác "chông chênh ngó nắng". Và những váºt thể như cây máºn, chưa chắc đã là máºn tháºt hay chỉ là máºn trong tranh. Mai Ninh lồng không gian thá»±c và o tranh, rồi nhấc chúng từ tranh ra như má»™t sinh váºt sống. Ở chá»— đó, ngưá»i viết đã phù ảo hóa những váºt thể quanh mình, là m tÄ©nh cái động, là m động cái tÄ©nh để tạo thà nh má»™t thế giá»›i Mai Ninh đẹp, lạ, liêu trai và bà máºt. * Mây Má»™t Ngà y là má»™t chuyện hóa thân. Hai nhân váºt nữ, cùng ẩn má»™t bóng tên: Mây và Vân, sống má»™t ngà y trá»n vẹn vá»›i nhau trong xác và hồn, giữa mÆ¡ và tháºt. Có thể gá»i là fantasme, gá»i là liêu trai. Gá»i là gì cÅ©ng được nhưng trước hết là má»™t phân thân: "Mây bây giỠđẫm mùi quen thuá»™c, mùi cá»§a chÃnh tôi 3 cá»§a kem thoa da và nước hoa táo xanh tôi ưa thÃch." (Mây Má»™t Ngà y, trang 15) Sá»± phân thân nà y dẫn đến má»™t hóa thân toà n bÃch: "Tôi, trong quần jean và áo thun ngắn, khác Mây, vá»›i bá»™ bà ba và ng nhạt. Tôi vắt chanh và o hai tô phở, Mây lùa đũa và i ba lần, liếc gã đà n ông mắt dà i là m tôi đâm bá»±c, giục ăn Ä‘i. Mây bá»—ng đẩy ngay bát phở qua bên, giá»ng gá»n lá»n. Không ngon bằng phở bà Lùn. Tôi báºt cưá»i. Sao không bằng. Mây chẳng đáp, cúi xuống mân mê cá»ng giá trắng muốt. Ãá»™t nhiên nà ng nói to. Phở bà Lùn năm trăm má»™t tô, mẹ bảo Vân gá»i cho Mây má»™t ngà n, Mây ăn năm trăm, còn để dà nh cho cu Tuấn. Rồi tá»± dưng Mây trợn mắt giáºn dữ. Mấy ngưá»i nói láo, lưá»ng gạt, ta biết nó chết, nó chết lâu rồi phải không? Ngưá»i đà n ông răng và ng không cưá»i nữa..." (Mây Má»™t Ngà y, trang 16) Ãó là không khà Mai Ninh, má»™t vùng thá»±c ảo chắp nối, má»™t vùng sống chết kết hợp. Chú ý đến những cá» chỉ cá»§a Tôi và Mây: rõ rà ng có hai "ngưá»i": "Tôi, trong quần jean và áo thun ngắn, khác Mây, vá»›i bá»™ bà ba và ng nhạt." Nếu tôi và Mây là hai ngưá»i thá»±c, thì tại sao lại phải có chữ "khác" ở đây? ChÃnh cái chữ "khác" ấy, đã nói lên tÃnh "chối", tÃnh "lừa", lừa mình (tác giả) và lừa ngưá»i khác (độc giả), vá» thá»±c chất cá»§a không khà Mai Ninh: Má»™t mà hai, hai mà má»™t. Những động tác nối tiếp sau đó là cá»§a má»™t ngưá»i mặc dù vá»›i hai chá»§ thể: "Tôi vắt chanh và o hai tô phở, Mây lùa đũa và i ba lần... Mây bá»—ng đẩy ngay bát phở qua bên ... Mấy ngưá»i nói láo, ta biết nó chết..."Có má»™t chá»§ thể chÃnh Ä‘ang ngồi trước bát phở, nhưng động tác và suy nghÄ© cá»§a ngưá»i nà y lại bị chi phối bởi má»™t "chá»§ thể" khác, như má»™t thứ "lệnh" phát ra từ tâm linh, từ ý thức hay tâm thức cá»§a cái thể xác kia. Ãồng thá»i, hợp âm cá»§a cái linh và cái xác kia lại cùng bừng tỉnh má»™t lúc để nháºn thấy "mình" tức là "nó" đã chết rồi, chết lâu rồi. Sá»± "ngá»™" nà y cho thấy Ãt nhất có hai "mÆ¡" chùng cháºp. Má»™t kẻ xé hai: cô đơn nói chuyện vá»›i cô đơn, sống nói chuyện vá»›i chết. Tạo nên má»™t cách "vá»ng" má»›i: vá»ng hồn, vá»ng xác. Má»™t thế đồng thiếp trong tâm hồn, có thể xẩy ra cho bất cứ ai mà không để lại dấu vết "hiện hữu". Chỉ má»™t mình mình biết, má»™t mình mình hay. Mai Ninh tạo ra thế giá»›i đó, má»™t thế giá»›i: Chỉ mình mình biết. Mình mình hay. * Ở má»™t khÃa cạnh hiện thá»±c váºt
chất hơn, hầu như tất cả những chất liệu biển, đá,
mưa, nắng, cô đơn, nỗi buồn, cái chết... kết hợp nhau
trong chữ nghÄ©a để tạo thà nh những nhân váºt cá»§a Mai Ninh.
Cái mà tác giả gá»i là hợp âm, chÃnh là hợp âm cá»§a những
chất liệu nà y: Chất liệu đầu tiên là biển với
hai thà nh tố nước và sóng, chúng chao đảo trong toà n bộ
truyện ngắn cá»§a Mai Ninh như má»™t từ trưá»ng nguyên thá»§y.
Và chất liệu sau cùng là cái chết, cái chết ở đây
là lối mở, mở và o cái ảo, cái không biết, cái vô cùng.
Thâm ngôn cá»§a Bachelard dưá»ng như được
viết ra để giải thÃch nhiá»u trạng thái phức tạp cá»§a
tâm hồn liên quan đến giấc mơ và biển cả.
"Phượng đứng chết rÅ© trên mặt cát cuốn xoáy. Nước dâng lên à o ạt rồi rút Ä‘i tức khắc thà nh luồng chảy xiết. Mưa như chưa bao giá» mưa thế, như biển sắp cạn khô nên trá»i đất nổi cÆ¡n cứu độ. Mưa táp tÆ¡i bá»i cùng gió. Phượng dang hai cánh tay, chiếc poncho ròng nước phần pháºt tung bay. Cánh vẫy thà nh dÆ¡i, dÆ¡i hoang từ núi khuất chỉ xuất hiện giữa ban ngà y khi mặt trá»i bị dìm chết trong mưa á»§ng xám. Phượng mở miệng đón những hạt nước rá»›t từ trên không, nhá» dòng từ đầu mÅ©i và cuốn chùm tóc vắt qua môi. Nước có vị mặn chát cá»§a sá»± rã rá»i và cá»§a những ruá»™ng muối trải dà i trên con đưá»ng nà ng đã Ä‘i qua. Hai cánh dÆ¡i chao Ä‘i trong ngá»n gió bá»—ng chuyển chiá»u, váºt xoà i Phượng úp mặt và o lòng cát."Ai đã từng đặt chân đến Le Mont Saint Michel, đến thăm gió, sóng vá»›i những bà máºt cá»§a vùng nà y sẽ thấu được ná»—i buồn trong Mưa Ãá Âm Dương. Không chắc gì Mai Ninh đã có chá»§ Ä‘Ãch viết vá» vùng biển nà y, hay vá» má»™t Sorrento u tịch và trắc trở khác, nhưng biển, nÆ¡i Mai Ninh, như phát tá»± tâm, từ hồng tâm bà máºt cá»§a con ngưá»i. Từ biển, phát xuất má»™t từ trưá»ng, bà o ảnh cá»§a má»™t cuá»™c Ä‘i, má»™t cuá»™c tình dữ dá»™i giữa đá và biển, giữa Phượng và Kình, giữa âm và dương. Như bước và o cõi nguyên khai, như Ä‘i thẳng từ truyá»n thuyết, Phượng Hoà ng được Kình Ngư đẩy và o "cuá»™c hà nh trình Ä‘i tìm cá»a nguồn khởi từ đêm ấy". Cuá»™c chạy tìm nà y cÅ©ng là cuá»™c Ä‘uổi bắt giữa con ngưá»i và định mệnh. Ngư, kình cá chạy trốn định mệnh cá»§a mình. Ãịnh mệnh ác nghiệt cá»§a má»™t ngà y, má»™t giá», má»™t phút, má»™t giây đã chao đảo cuá»™c Ä‘á»i Ngư, đã chia rẽ anh em Ngư, đã tuyệt tình Ngư-Phượng. Ngà y ấy, hai anh em Ngư còn trẻ, chạy chÆ¡i trên vùng biển núi hoang dại. Thằng em dương ná» bắn chim, ngưá»i anh đứng trên đồi chênh vênh ngắm nhìn trá»i nước và vá»±c thẳm. Má»™t con phượng hoà ng lướt qua, bay
vá» phÃa ngưá»i anh, em giÆ¡ ná» bắn "viên
đạn đá nhá»n hoắt lao Ä‘i. Chỉ má»™t giây thôi, má»™t tiếng
kêu thất thanh rớt đi từ trên đồi, rút xuống vực, rồi
tắt ngấm. Cùng lúc ấy, con chim may mắn thoát đạn Ä‘áºp
cánh hoảng hốt bay vút lên ngá»n cây."
(Mưa Ãá Âm Dương, trang 113)
|
Chú thÃch:
(1) in trên Hợp Lưu số 36, tháng 8 và 9 năm 1997 (2) trong tuyển táºp Hợp Âm Trong Vùng Sân Khuất, Thá»i Má»›i, Toronto, Canada 2000. (3) tôi là Vân (4) trÃch và dịch L'eau et les rêves, Bachelard, Biblio Essais - Poche 1998, trang 90 © 1995-2001 Thụy Khuê
|
[ Trở VỠ]