Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trưá»ng II
___

 Ná»—i cô vá»ng Mai Ninh

     Truyện ngắn Ẩm Ướt Những CÆ¡n Mưa, theo lá»i tác giả là truyện ngắn khai bút cá»§a Mai Ninh(1), đã xác định má»™t phong cách viết: hướng vá» những niá»m Ä‘au sâu khuất cá»§a con ngưá»i. Từ truyện ngắn này, chá»›m nở những mảnh puzzle Mai Ninh như những mẩu cô đơn má»c lên trong trá»i đất: đó là những phận ngưá»i, cùng yêu, cùng sống, nhưng không thể "đột nhập" vào nhau, vào bá» dầy tâm thức cá»§a nhau; như cậu tóc dài và chàng há»a sÄ©, má»™t cặp tình trai mở quán ăn có cái tên rất lạ "Vali tham ăn"; như Lise và cô bạn, má»™t cặp tình gái; như M., ngưá»i xưng tôi trong truyện, Ä‘an đậm những cô đơn và bí mật gần gụi vóc dáng tác giả.
     Mai Ninh dưá»ng như muốn khai mở phần đất cô đơn trong hồn mình, hồn ngưá»i, như má»™t vùng bí mật, thẳm sâu, đầy chông gai trở trắc, đầy huyết mạch thông lưu, nhưng đồng thá»i cÅ©ng lại muốn rắc lên nó má»™t lá»›p sương mù, muốn vá»ng vá» nó như má»™t tuyệt vá»ng. Ná»—i cô vá»ng Mai Ninh
     Những nhân vật Mai Ninh gặp nhau, thá»­ yêu thương, thá»­ tìm hiểu, thá»­ tình bạn, thá»­ tình yêu, nhưng rồi tất cả Ä‘á»u chỉ là sống "thá»­". Những khối cô đơn ấy không thể tan nhập vào nhau, dù há» có thay đổi cách kết hợp cuá»™c sống từ đồng tính trở sang lưỡng tính cho vừa lòng xã há»™i lắm Ä‘iá»u hay vừa ý lương tâm cổ há»§ cá»§a mình.
     Những cá nhân "mất hướng", "lệch trục sống" ấy, dù có muốn tìm má»™t hướng má»›i "chính trục" hÆ¡n cÅ©ng là không tưởng bởi há» chỉ tìm được những kết hợp tạm thá»i, chá» lần tan rã sắp tá»›i. Từ Mai Ninh, ngưá»i Ä‘á»c tiếp nhận những ná»—i Ä‘au cá»§a cuá»™c sống hợp âm trong má»™t tấu khúc nghiệt oan, rồi tất cả lịm dần, chìm Ä‘i, tắt ngấm như những ná»—i chết cá»§a tâm hồn. Tình trai, tình gái cùng chết trong tình ngưá»i.

     Truyện ngắn Hợp Âm Trong Vùng Sân Khuất (2) là má»™t khúc tứ tấu cho ná»—i cô đơn, ná»—i chết đó. Bốn thân phận chia nhau má»™t khoảng sân: Má»™t ông già, má»™t cô gái, má»™t cậu thanh niên, má»™t gã trung niên. Gã trung niên chá»§ quán, cỡ 40 tuổi, ngưá»i gốc Ã, ưa huýt sáo bản Come back to Sorrento buổi chiá»u; ông già tối nào cÅ©ng nghe bản Concerto thứ 26 cá»§a Mozart. Cậu thanh niên chừng 20 tuổi, hình như ngưá»i Bắc Âu, hình như há»c Beaux Arts, có biệt danh B.A, ưa bạn trai và nhạc Jazz và cô gái rÆ¡i xuống như má»™t fausse note: nhân vật xưng tôi, sống má»™t mình, nàng ưa giá»ng Barbara, Brel, Beattles, Baez...
     Há» chia nhau má»™t cái sân, cùng tấu vá»›i nhau má»™t Ä‘oản khúc. Dạo đầu là lạ lẫm, gắt gá»ng, trống đánh xuôi, kèn thổi ngược. Nhưng khi đã quen vá»›i những giá» giấc và tập tính trái khoáy cá»§a nhau đã "hợp âm" rồi thì bắt đầu khuất biệt. Chá»§ quán Sorrento vá» Ã tang mẹ. Anh chàng đẹp trai BA thưa dần bạn trai và ít xuống lầu. Ãt lâu sau BA chết. Hợp Âm Trong Vùng Sân Khuất giao hưởng âm thanh, màu sắc, hương thÆ¡m... cá»§a những mẩu Ä‘á»i cô đơn lạc lõng ấy.
     Spaghetti Ä‘i, Ä‘em theo hương chanh, hương cam, hương bưởi vá» Sorrento gập ghá»nh thÆ¡ má»™ng. Bắc Âu phóng đãng Ä‘em vá» cõi chết ná»—i bí mật trong nếp sống Beaux Arts tá»± do buông thả cá»§a mình, còn lại cô gái và ông già tóc trắng vá»›i những giá»t nước mắt khô rÆ¡i trên những "cảnh sống âm thầm trượt qua nhau" (trang 51), không bắt được nhau, và cÅ©ng không nhập được vào dòng sống.

     Mưá»i truyện ngắn, má»—i truyện như cá»i thêm vào vết thương thắm Ä‘á», khÆ¡i rách mãi ra. Má»—i nhân vật Mai Ninh vừa đơn âm ná»—i buồn, vừa hợp âm những  đợt sóng Ä‘á»i xô đẩy. Há» là những vết hư ảo cuá»™c Ä‘á»i, tình cá» gặp nhau, chạm nhau, trong má»™t không gian mù sương bất định. Những buổi hẹn trước, thưá»ng lá»—i hẹn, ngưá»i được chá» thưá»ng không đến, như Luân, trong truyện ngắn Ãêm Rượu Ãợi, đợi bóng mình. Mà cÅ©ng lại như có má»™t khoảng cách vô hình và vô tình nào đó luôn luôn sẵn sàng ngăn trở ngưá»i gần lại vá»›i ngưá»i, cÅ©ng lại như có má»™t phép màu nào khác làm những nhân tố, chẳng hẹn, chẳng định trước, xích lại gần nhau:

 "Không ngá», giữa không gian hư ảo sương mù ná»­a đêm, trên cõi sông nước, đá cổ mÆ¡ hồ này tôi lại đứng bên nàng, thật gần, cÆ¡ hồ chạm cả vào vuông khăn trắng cứ chá»±c bay theo làn gió nổi đưa từ biển. Tôi định nói má»™t câu gì thật nhẹ, lại thôi. Nàng lặng yên, quay ngưá»i xuống cầu, tà áo lụa cuốn theo bước chân thăn thoắt. Thoáng chốc bóng tím như biến như hiện chấp chá»›i giữa các ngõ ngách đưá»ng Ä‘i lẩn khuất. Tôi có thể Ä‘i nhanh để bắt kịp nàng nhưng tôi chậm lại, bá»—ng thấy nàng như con bướm đêm trở vá» giữa gạch đá ẩm đục cá»§a biển đầm để tìm má»™t nhụy hoa đã mất"    (Biển Ãầm, trang 87)
     Những nhân vật Mai Ninh, ít nhiá»u Ä‘á»u là những cánh bướm đêm, như Mélisa, như Luân, như G, như M, như N, há» vần vÅ© trong má»™t không gian nhục cảm thiên nhiên ná»­a hư, ná»­a thá»±c:
 "Thành phố này má»c từ biển lên núi, vừa nhấp nhô khép mình ẩn náu lại chÄ©a đứng sá»— sàng. Biển xanh dưới chân chừng hoang mang, cứ chá»±c men lên, há»›p lấy những màu tưá»ng hồng đủ gam đậm nhạt"
                      (Vách Mận Trắng, trang 116)
     Hình như Mai Ninh Ä‘ang cầm bút lông vẽ má»™t bức tranh chuyển động bằng lá»i khiến ngưá»i Ä‘á»c có thể hình dung má»™t Sorrento, hay má»™t Le Mont Saint Michel... má»c lên từ biển. Những thành phố này có những giác quan dị lạ:
 "Có những trưa nằm im, chim chóc ngá»§. Tôi leo lên thành cá»­a sổ rá»™ng, ngồi đó, chông chênh ngó nắng. Tháp chuông nhà thá» trắng trinh vượt rá»i những lá»›p nhà gợn hồng lên xuống. Biển bình an hút tôi vá» chân trá»i, giao tuyến cá»§a thá»±c và ảo. Mênh mông đấy nhưng vẫn là hình ảnh má»™t khoảnh khắc. Trá»i vừa kéo sang xuân, cây cối lá»­ng lÆ¡ màu tươi non. Mái ngói đỠcÅ©ng nhòa Ä‘i trong ánh sáng. Chỉ có vách núi mang mãi má»™t sắc thẫm sâu, nặng chùng cá»§a đá. Hàng mận má»c cao trước núi đã báo mầm thức giấc cùng tôi, bồn chồn.
 Váng vất chưa qua bá»—ng đâu cÆ¡n gió quạt tá»›i bất ngá». Khi tôi quay trở lại căn nhà, những nụ hoa mận má»ng búp mà tôi nổi hứng phác chÆ¡i trên tấm bố trước khi Ä‘i bá»—ng nhiên bị nở tung bá»nh bệch."
                      (Vách Mận Trắng, trang 121)
     Nhân vật xưng tôi, trong Ä‘oạn văn trên đây có thể là má»™t ngưá»i, cÅ©ng có thể là má»™t con mèo hay bất cứ má»™t vật thể nào khác "chông chênh ngó nắng". Và những vật thể như cây mận, chưa chắc đã là mận thật hay chỉ là mận trong tranh. Mai Ninh lồng không gian thá»±c vào tranh, rồi nhấc chúng từ tranh ra như má»™t sinh vật sống. Ở chá»— đó, ngưá»i viết đã phù ảo hóa những vật thể quanh mình, làm tÄ©nh cái động, làm động cái tÄ©nh để tạo thành má»™t thế giá»›i Mai Ninh đẹp, lạ, liêu trai và bí mật.

*

     Mây Má»™t Ngày là má»™t chuyện hóa thân. Hai nhân vật nữ, cùng ẩn má»™t bóng tên: Mây và Vân, sống má»™t ngày trá»n vẹn vá»›i nhau trong xác và hồn, giữa mÆ¡ và thật. Có thể gá»i là fantasme, gá»i là liêu trai. Gá»i là gì cÅ©ng được nhưng trước hết là má»™t phân thân: "Mây bây giỠđẫm mùi quen thuá»™c, mùi cá»§a chính tôi 3 cá»§a kem thoa da và nước hoa táo xanh tôi ưa thích."  (Mây Má»™t Ngày, trang 15)

     Sá»± phân thân này dẫn đến má»™t hóa thân toàn bích: "Tôi, trong quần jean và áo thun ngắn, khác Mây, vá»›i bá»™ bà ba vàng nhạt. Tôi vắt chanh vào hai tô phở, Mây lùa đũa vài ba lần, liếc gã đàn ông mắt dài làm tôi đâm bá»±c, giục ăn Ä‘i. Mây bá»—ng đẩy ngay bát phở qua bên, giá»ng gá»n lá»n. Không ngon bằng phở bà Lùn. Tôi bật cưá»i. Sao không bằng. Mây chẳng đáp, cúi xuống mân mê cá»ng giá trắng muốt. Ãá»™t nhiên nàng nói to. Phở bà Lùn năm trăm má»™t tô, mẹ bảo Vân gá»­i cho Mây má»™t ngàn, Mây ăn năm trăm, còn để dành cho cu Tuấn. Rồi tá»± dưng Mây trợn mắt giận dữ. Mấy ngưá»i nói láo, lưá»ng gạt, ta biết nó chết, nó chết lâu rồi phải không? Ngưá»i đàn ông răng vàng không cưá»i nữa..."  (Mây Má»™t Ngày, trang 16)

     Ãó là không khí Mai Ninh, má»™t vùng thá»±c ảo chắp nối, má»™t vùng sống chết kết hợp. Chú ý đến những cá»­ chỉ cá»§a Tôi và Mây: rõ ràng có hai "ngưá»i": "Tôi, trong quần jean và áo thun ngắn, khác Mây, vá»›i bá»™ bà ba vàng nhạt." Nếu tôi và Mây là hai ngưá»i thá»±c, thì tại sao lại phải có chữ "khác" ở đây? Chính cái chữ "khác" ấy, đã nói lên tính "chối", tính "lừa", lừa mình (tác giả) và lừa ngưá»i khác (độc giả), vá» thá»±c chất cá»§a không khí Mai Ninh: Má»™t mà hai, hai mà má»™t. Những động tác nối tiếp sau đó là cá»§a má»™t ngưá»i mặc dù vá»›i hai chá»§ thể:

 "Tôi vắt chanh vào hai tô phở, Mây lùa đũa vài ba lần... Mây bá»—ng đẩy ngay bát phở qua bên ... Mấy ngưá»i nói láo, ta biết nó chết..."
     Có má»™t chá»§ thể chính Ä‘ang ngồi trước bát phở, nhưng động tác và suy nghÄ© cá»§a ngưá»i này lại bị chi phối bởi má»™t "chá»§ thể" khác, như má»™t thứ "lệnh" phát ra từ tâm linh, từ ý thức hay tâm thức cá»§a cái thể xác kia. Ãồng thá»i, hợp âm cá»§a cái linh và cái xác kia lại cùng bừng tỉnh má»™t lúc để nhận thấy "mình" tức là "nó" đã chết rồi, chết lâu rồi.
     Sá»± "ngá»™" này cho thấy ít nhất có hai "mÆ¡" chùng chập. Má»™t kẻ xé hai: cô đơn nói chuyện vá»›i cô đơn, sống nói chuyện vá»›i chết. Tạo nên má»™t cách "vá»ng" má»›i: vá»ng hồn, vá»ng xác. Má»™t thế đồng thiếp trong tâm hồn, có thể xẩy ra cho bất cứ ai mà không để lại dấu vết "hiện hữu". Chỉ má»™t mình mình biết, má»™t mình mình hay. Mai Ninh tạo ra thế giá»›i đó, má»™t thế giá»›i: Chỉ mình mình biết. Mình mình hay.

*

     Ở má»™t khía cạnh hiện thá»±c vật chất hÆ¡n, hầu như tất cả những chất liệu biển, đá, mưa, nắng, cô đơn, ná»—i buồn, cái chết... kết hợp nhau trong chữ nghÄ©a để tạo thành những nhân vật cá»§a Mai Ninh. Cái mà tác giả gá»i là hợp âm, chính là hợp âm cá»§a những chất liệu này: Chất liệu đầu tiên là biển vá»›i hai thành tố nước và sóng, chúng chao đảo trong toàn bá»™ truyện ngắn cá»§a Mai Ninh như má»™t từ trưá»ng nguyên thá»§y. Và chất liệu sau cùng là cái chết, cái chết ở đây là lối mở, mở vào cái ảo, cái không biết, cái vô cùng.
     Biển và chết, tá»± khởi thá»§y đã là nguồn cá»™i cá»§a những giấc mÆ¡. Bachelard có những dòng thật hay vá» biển và chết: "Như thế, sá»± vÄ©nh biệt ở bá» biển vừa là vÄ©nh biệt Ä‘au đớn nhất và cÅ©ng văn chương nhất trong những vÄ©nh biệt. Chất thÆ¡ cá»§a nó khai thác cái đáy sâu, xưa cá»§a hào hùng và mÆ¡ má»™ng. Nó đánh thức trong ta những vang âm Ä‘au thương nhất. Tất cả khía cạnh tâm hồn đêm tối cá»§a chúng ta được giải thích bằng huyá»n thoại cá»§a cái chết, xây dá»±ng như má»™t cuá»™c khởi hành trên nước. Ãối vá»›i ngưá»i mÆ¡ má»™ng, khởi hành và cái chết sẽ chuyển hóa không ngừng. Vá»›i má»™t số trưá»ng hợp má»™ng mÆ¡ khác, nước là má»™t chuyển động má»›i má»i gá»i vào những chuyến Ä‘i chưa thá»±c hiện bao giá». Cuá»™c khởi hành hữu hình này kéo ta khá»i cuá»™c sống hữu hình trên trái đất. Cao thượng, dị kỳ biết bao, câu thÆ¡ sau đây cá»§a Baudelaire, chứa đựng má»™t hình ảnh bất ngá», như muốn đột nhập vào hồng tâm cá»§a má»—i bí mật trong ta:
 Hỡi thần chết! Thuyá»n trưởng cố tri, giỠđã Ä‘iểm! Hãy nhổ neo!" (4)

     Thâm ngôn cá»§a Bachelard dưá»ng như được viết ra để giải thích nhiá»u trạng thái phức tạp cá»§a tâm hồn liên quan đến giấc mÆ¡ và biển cả.
     Biển và chết đã là ná»n tảng cho bản giao hưởng cá»§a Mai Ninh trong Mưa Ãá Âm Dương, tạo nên những nét nhạc bấp bênh, bên bá» vá»±c thẳm cá»§a tá»­ thần, bên bá» vá»±c sâu cá»§a trá»i đất, trong cái vÅ© bão cá»§a sóng, gió và mưa... Cuá»™c Ä‘i trẩy từ má»™t vùng biển hữu hình nào đó -sao chẳng Normandie?- dữ dá»™i, sóng luôn luôn gầm thét thịnh ná»™, những cÆ¡n bão sóng, những cÆ¡n gió hú vá»ng vá» từ vá»±c sâu trầm khuất dưới đáy đại dương hay đến tá»± trá»i như những cÆ¡n mưa tận thế.

 "Phượng đứng chết rÅ© trên mặt cát cuốn xoáy. Nước dâng lên ào ạt rồi rút Ä‘i tức khắc thành luồng chảy xiết. Mưa như chưa bao giá» mưa thế, như biển sắp cạn khô nên trá»i đất nổi cÆ¡n cứu độ. Mưa táp tÆ¡i bá»i cùng gió. Phượng dang hai cánh tay, chiếc poncho ròng nước phần phật tung bay. Cánh vẫy thành dÆ¡i, dÆ¡i hoang từ núi khuất chỉ xuất hiện giữa ban ngày khi mặt trá»i bị dìm chết trong mưa á»§ng xám. Phượng mở miệng đón những hạt nước rá»›t từ trên không, nhá» dòng từ đầu mÅ©i và cuốn chùm tóc vắt qua môi. Nước có vị mặn chát cá»§a sá»± rã rá»i và cá»§a những ruá»™ng muối trải dài trên con đưá»ng nàng đã Ä‘i qua. Hai cánh dÆ¡i chao Ä‘i trong ngá»n gió bá»—ng chuyển chiá»u, vật xoài Phượng úp mặt vào lòng cát."
                      (Mưa Ãá Âm Dương, trang 106)
     Ai đã từng đặt chân đến Le Mont Saint Michel, đến thăm gió, sóng vá»›i những bí mật cá»§a vùng này sẽ thấu được ná»—i buồn trong Mưa Ãá Âm Dương. Không chắc gì Mai Ninh đã có chá»§ đích viết vá» vùng biển này, hay vá» má»™t Sorrento u tịch và trắc trở khác, nhưng biển, nÆ¡i Mai Ninh, như phát tá»± tâm, từ hồng tâm bí mật cá»§a con ngưá»i. Từ biển, phát xuất má»™t từ trưá»ng, bào ảnh cá»§a má»™t cuá»™c Ä‘i, má»™t cuá»™c tình dữ dá»™i giữa đá và biển, giữa Phượng và Kình, giữa âm và dương.
     Như bước vào cõi nguyên khai, như Ä‘i thẳng từ truyá»n thuyết, Phượng Hoàng được Kình Ngư đẩy vào "cuá»™c hành trình Ä‘i tìm cá»­a nguồn khởi từ đêm ấy".
     Cuá»™c chạy tìm này cÅ©ng là cuá»™c Ä‘uổi bắt giữa con ngưá»i và định mệnh. Ngư, kình cá chạy trốn định mệnh cá»§a mình. Ãịnh mệnh ác nghiệt cá»§a má»™t ngày, má»™t giá», má»™t phút, má»™t giây đã chao đảo cuá»™c Ä‘á»i Ngư, đã chia rẽ anh em Ngư, đã tuyệt tình Ngư-Phượng. Ngày ấy, hai anh em  Ngư còn trẻ, chạy chÆ¡i trên vùng biển núi hoang dại. Thằng em dương ná» bắn chim, ngưá»i anh đứng trên đồi chênh vênh ngắm nhìn trá»i nước và vá»±c thẳm.

     Má»™t con phượng hoàng lướt qua, bay vá» phía ngưá»i anh, em giÆ¡ ná» bắn "viên đạn đá nhá»n hoắt lao Ä‘i. Chỉ má»™t giây thôi, má»™t tiếng kêu thất thanh rá»›t Ä‘i từ trên đồi, rút xuống vá»±c, rồi tắt ngấm. Cùng lúc ấy, con chim may mắn thoát đạn đập cánh hoảng hốt bay vút lên ngá»n cây."   (Mưa Ãá Âm Dương, trang 113)
     Ngưá»i bắn chim là Ngư và con chim là Phượng.
     Sá»± gặp gỡ xé thân, bất thần và xuất thần dữ dá»™i như mÅ©i tên hòn đạn giữa Phượng và Ngư mở đầu cuá»™c tình, má»™t tìm kiếm những vết thương, khởi thá»§y những bí mật cá»§a cuá»™c Ä‘á»i. Sau phút trao thân đớn Ä‘au "Phượng xõa tóc, hai cánh tả tÆ¡i bay vá» phía mặt trá»i lóe sáng." (trang 113) và "Ngư đột ngá»™t bá» Ä‘i, cÆ¡ thể cuá»™n dài như thân cá, duá»—i theo dòng nước rút ra biển" (trang 106).
     Mưa Ãá Âm Dương là má»™t thể nghiệm bút pháp rất má»›i mà nhiá»u hình thức tư tưởng huyá»n thoại triết lý Ãông Tây gặp gỡ trong má»™t bài thÆ¡ há»™i há»a dài: Hai nhân vật chính, Phượng và Ngư là những ảo vật, luôn luôn biến dạng, thoát thân, từ hình này sang hình khác, từ thân này sang thân khác, lúc há» là chim, là cá, lúc há» là đá, là sóng, lúc há» là cát, là biển, lúc há» là đêm, là ngày, là núi cao, là vá»±c thẳm.
     Bản tình ca tha thiết cá»§a nhục thể, quằn quại, chênh vênh quyến rÅ© mê hoặc đưa nhau vào cõi chết. Há» gặp nhau trong hành động há»§y diệt đầu tiên: Ngư cầm súng bắn Phượng và hai kẻ cô đơn, thương nặng ấy tìm nhau trong há»§y diệt cuối cùng: sá»± nhập hồn giữa tình yêu và cái chết.

Paris tháng 3/2001
Thụy Khuê
Chú thích:
(1) in trên Hợp Lưu số 36, tháng 8 và 9 năm 1997
(2) trong tuyển tập Hợp Âm Trong Vùng Sân Khuất, Thá»i Má»›i, Toronto, Canada 2000.
(3) tôi là Vân
(4) trích và dịch L'eau et les rêves, Bachelard, Biblio Essais - Poche 1998, trang 90

© 1995-2001 Thụy Khuê
 



 [  Trở Vá»   ]