Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ]
Sóng
từ trưá»ng II
Hiện tượng Bùi Giáng |
Sinh thá»i,
Bùi Giáng bảo: "Hãy để cho tôi yên,
tôi dại. Ãừng ai nói đến tôi. Và nhất là đừng có ai
bà n đến thÆ¡ tôi ." (1) Có lẽ vì tôn trá»ng
nhà thÆ¡, cho nên Ãt ai bà n đến thÆ¡ ông (2). Ca tụng Bùi Giáng
thì nhiá»u, nhưng phê bình Bùi Giáng thì Ãt.
Như thÆ¡, Bùi Giáng sống tiêu dao suốt cõi mù sa bên rừng, cả Ä‘á»i lục bát. Tại sao lục bát? Lục bát bởi vì, đối vá»›i Bùi Giáng: "Lục bát Việt Nam là cõi thi ca hoằng viá»…n nhất, kỳ ảo nhất cá»§a năm châu bốn biển, ba bẩy sông hồ." (3) Ãó là lá»™ng ngôn Bùi Giáng. Vá» bản thân mình, Bùi Giáng tá»± há»a: "Nhe răng cưá»i trong bóng tối... Không bao giá» bắt chuồn chuồn mà cứ bảo rằng mình luôn luôn bắt chuồn chuồn... Không thiết chi Ä‘á»c sách mà vẫn cặm cụi Ä‘á»c sách hoà i... Chán chưá»ng thi ca mà cứ là m thÆ¡ hoà i... Chuốc sầu vạn đại thì bảo rằng mua vui cÅ©ng được má»™t và i trống canh." (4) Ãó là mâu thuẫn Bùi Giáng. Há»i vá» tiểu sá», Bùi Giáng trả lá»i: Há»i tên? Rằng biển xanh dâu
Vẫn theo lá»i Mai Thảo, ông Thanh Tuệ, giám đốc nhà xuất bản An Tiêm, thuáºt lại: "Ảnh lang thang suốt ngà y, chẳng thấy lúc nà o ngồi viết hết. La cà hết nÆ¡i nà y đến nÆ¡i khác, uống rượu say ngất rồi vá» lầu lăn ra sà n ngá»§, nhiá»u ngà y bá» cả bữa ăn. Ãêm cÅ©ng không thức, chá»— nằm tối thẳm. Tôi in không kịp, nói ảnh tạm ngừng thì ảnh ngừng. Nói có máy, có giấy, nói buổi sáng, buổi chiá»u ảnh đã tá»›i ném bịch xuống cả năm bẩy trăm trang. Cứ thế Ä‘em sắp chữ thôi, đâu có thì giá» Ä‘á»c." Mai Thảo kể tiếp, khi là m số Văn, đặc biệt vá» Bùi Giáng: "Tôi há»i xin ông những bà i thÆ¡ má»›i nhất. Ông gáºt. Tưởng lấy ở túi vải ra. Hoặc nói vá» lấy, hoặc nói hôm sau. Tất cả Ä‘á»u không đúng. Ông há»i mượn má»™t cây bút, xin má»™t xấp giấy, má»™t chai bia lá»›n nữa, Ä‘oạn ngồi xuống và trước sá»± kinh ngạc cá»±c Ä‘iểm cá»§a chúng tôi, bắt đầu tại chá»— là m thÆ¡ [...] Lần đầu tiên tôi thấy Bùi Giáng viết, thoăn thoắt, vùn vụt, nhanh không thể tả. Như thÆ¡ không thể từ đầu, từ tim chảy xuống, xa quá, lâu quá, mà ngay từ ngá»n bút, từ đầu ngón thôi [...] Lần đó, tôi đã thấy, đã hiểu tại sao Bùi Giáng, cứ cánh bướm rong chÆ¡i, cứ phiêu bồng lãng du mà vẫn có ngay nghìn câu má»™t buổi." Vá» những cÆ¡n Ä‘iên Bùi Giáng, Phạm Xuân Ãà i kể trong lá»i tá»±a táºp ThÆ¡ Bùi Giáng (5): "Chỉ có thÆ¡ và những cÆ¡n Ä‘iên [...] Bây giá» (năm 1992) anh Ãt là m thÆ¡ lắm, còn các cÆ¡n Ä‘iên thì vẫn viếng thăm anh gần như định kỳ. Những lúc ấy anh Ä‘i nhiá»u nÆ¡i, nhưng thưá»ng xuất hiện ở vùng chợ Trương Minh Giảng (chá»— Ãại Há»c Vạn Hạnh, là nÆ¡i ngà y xưa anh thưá»ng trú ngụ) đứng giữa đưá»ng vung tay, Ä‘iá»u khiển xe cá»™, cá» chỉ rất linh động, đặc biệt đôi mắt sáng quắc bừng bừng [...] Có khi anh múa may trong má»™t lá»›p áo lòe loẹt, động tác mạnh mẽ chÃnh xác gần như múa võ, miệng hò hét như Ä‘ang nạt ná»™ vá»›i má»™t đối tượng vô hình." Ãó là hiện tượng Bùi Giáng, qua lá»i kể cá»§a những ngưá»i thân trong giá»›i văn há»c.
|
Bùi Giáng
là ai? Bùi Văn Vịnh, em của Bùi Giáng, cho biết (6): Bùi Giáng
sinh ngà y 17 tháng 12 năm 1926 tại là ng Thanh Châu, huyện Duy
Xuyên, tỉnh Quảng Nam.
Thuở nhá», há»c trưá»ng Bảo An tại Ãiện Bà n, Quảng Nam, trung há»c ở trưá»ng Thuáºn Hóa, Huế. Năm 1950, Ä‘áºu Tú Tà i II văn chương ở Liên Khu V. Sau đó ra Liên Khu IV há»c tiếp đại há»c. Nhưng sau khi nghe qua bà i diá»…n văn khai giảng cá»§a ông viện trưởng, Bùi Giáng quay vá» Quảng Nam và bắt đầu quãng Ä‘á»i được gá»i là "Mưá»i lăm năm chăn dê ở núi đồi Trung Việt". Tháng năm 1952, Bùi Giáng vá» Huế thi Tú Tà i tương đương và và o Sà i gòn ghi danh Ãại Há»c Văn Khoa. Lần nà y, sau khi nhìn danh sách giáo sư giảng dáºy ở Văn Khoa, Bùi Giáng quyết định chấm dứt việc há»c ở trưá»ng và bắt đầu viết khảo luáºn, sáng tác, dịch thuáºt và đi dạy há»c tại các trưá»ng tư thục. Từ 1957 đến 1997, Bùi Giáng có khoảng 55 tác phẩm đã in vá» thÆ¡, dịch và triết. Như lá»i Mai Thảo, Thanh Tâm Tuyá»n, Thanh Tuệ, thÆ¡ có đến nghìn bà i. Và ná»™i trong má»™t ngà y, có thể ném bịch má»™t và i trăm trang sách. Ãúng là má»™t ká»· lục có má»™t không hai. |
|
Chúng
ta thỠtìm hiểu bản chất của kỷ lục ấy qua một và i
trang sách cá»§a Bùi Giáng trong Con ÃÆ°á»ng Ngả Ba Bước Ãi
Của Tư Tưởng, do An Tiêm xuất bản lần thứ nhất tại
Sà i gòn năm 1972, và tái bản tại hải ngoại.
Có thể nói trong cuốn sách nà y, cái gá»i là điên cá»§a Bùi Giáng phát hiện rõ rệt dưới hình thức loạn ngôn, ngá»™ chữ cao độ. Vá» Heidegger, Bùi Giáng viết: "Tất cả con đưá»ng tư tưởng cá»§a Heidegger là má»i lối nhiếp dẫn bước Ä‘i vá» những vùng u kÃn trong cổ lục uyên nguyên." (trang 13) Vá» Nietzsche, ông viết: "Nietzsche không phải là đại hải đại dương. Nietzsche đã đón và o lòng mình má»™t dòng sông dÆ¡ bẩn. Và từ đó? Từ đó, Nietzsche biến thà nh má»™t loại ngưá»i mạt háºu theo má»i nghÄ©a thái tháºm ly kỳ. Con ngưá»i mạt háºu và hư vô chá»§ nghÄ©a, con ngưá»i mạt háºu và sa mạc tinh hoa, con ngưá»i mạt háºu và Mạt Háºu "Tá» Sinh Môn" Hoạt Tinh Thể, con ngưá»i mạt háºu và Siêu Hình Há»c Lãnh Ãịa, con ngưá»i mạt háºu và Ãịnh Mệnh Phối Tiết Sá» Lịch Tồn Lưu, Ãịnh Mệnh Phối Tiết Sá» Lịch Tồn Lưu và Siêu Hình Há»c theo nghÄ©a Sá» Lịch chân lý cá»§a Hiện Thể như là Hiện Thể, Sá» Lịch chân lý cá»§a Hiện Thể và Ãịnh Mệnh Tồn Lưu thoái tà ng ư máºt, Tồn Lưu thoái tà ng ư máºt và Hằng Thể bước và o vòng di vong trầm má»™t, từ di vong trầm má»™t, còn chút háºu tình ân ốc nà o sẽ "trá»™t mầm" cho má»™t tráºn Dịch Chuyển thông hà nh cá»§a Ãịnh Mệnh hay không? hay là Siêu Hình Há»c vẫn mãi mãi kiên trì tồn láºp trong cuá»™c đù đỡn "trệ lưu ư ngoại" bất khả tư nghì khuyết phạp từ Hoạt Tinh Thể cá»§a Hư Vô? ..." (trang 17) VÃ
cứ như thế, Bùi Giáng sản xuất 499 trang Con ÃÆ°á»ng Ngả
Ba, Bước Ãi Cá»§a Tư Tưởng.
Ãiểm
thÃch thú nhất cá»§a ngưá»i Ä‘á»c trong cuốn sách nà y là những
trÃch Ä‘oạn thÆ¡ Bùi Giáng, phần lá»›n là những câu thÆ¡ hay,
tá»a ra những suy tư sâu lắng vá» bản chất con ngưá»i.
Dù đặc
sệt những tên tuổi triết gia, nặng ký trÃch dẫn thiên kinh,
vạn Ä‘iển, dù có má»™t số ý trá»™i lên vá» vấn đỠđá»c
sách, Ä‘á»c Nguyá»…n Du, Ä‘á»c Bùi Giáng, vá» sá»± gặp gỡ giữa
những nhà tư tưởng lá»›n, đả kÃch má»™t số nhà xuất bản
không tôn trá»ng văn bản cá»§a tác giả, Con ÃÆ°á»ng Ngả
Ba vẫn không phải là cuốn sách bà n vá» triết há»c, hoặc
đưa ra một hệ thống tư tưởng mạch lạc; mà có thể nói
đây chỉ là cuốn phiếm luáºn bà hiểm, ngôn ngữ thần
chú, nhại triết há»c, nhạo ngưá»i Ä‘á»c. Cho nên khi Tạ Tỵ
viết: "Bùi Giáng đối thoại với Nietzsche, Sophocle, Parménide,
Khổng Tá», Lão Tá», Sartre, Camus..." thì e rằng Tạ
Tỵ quá lá»i. Sá»± tìm kiếm siêu hình nÆ¡i Bùi Giáng, như chỉ
dừng ở phần vỠcủa ngôn từ: tồn sinh, tồn lưu, hằng
thể, hư vô, logos, ... mà không đi và o nội tâm của suy tưởng.
Hoặc có lẽ Bùi Giáng chỉ muốn rỡn chơi. Nếu ông có nhắc
tới Như Lai, Bồ Tát, Heidegger, Parménide, Platon, Socrate cũng
chỉ như ông nói đến Nam Phương Hoà ng Háºu, Dương Quý Phi,
Marilyn Monroe, đưá»i ươi, chuồn chuồn, châu chấu v.v... váºy
thôi, trong má»™t trạng thái "tẩu há»a nháºp ma", má»™t tinh thần
anarchiste toà n diện. Má»™t "ngưá»i phá", để nói theo ngôn ngữ
Trần Dần. "Ngưá»i phá" trong cái nghÄ©a tiêu cá»±c cá»§a nó,
chứ không phải trong cái nghÄ©a sáng tạo, Ãt nhất là ở cuốn
sách Con ÃÆ°á»ng Ngả Ba.
Phải chăng Bùi Giáng chỉ muốn "hù dá»a" ngưá»i Ä‘á»c không chuyên môn? Hay ông muốn nhại, diá»…u, những hệ thống suy tưởng mà má»™t số trà thức quen dùng như mẫu má»±c hoạt động tinh thần? Biến chúng thà nh má»™t thứ charabia, ngôn ngữ vấn đáp chuồn chuồn, châu chấu, nói trẹ, nói xà m, nói bá láp và ông có khả năng sản xuất má»—i ngà y và i trăm trang như thế? Thái độ anarchiste toà n diện nà y mở rá»™ng trong Ä‘á»i sống, trở thà nh má»™t bản năng phản kháng quẫy Ä‘á»i: Cởi quần áo giữa lá»›p há»c, tắm nÆ¡i công cá»™ng, ngá»§ vỉa hè, trở thà nh clochard (hà nh khất say rượu), mặc áo rằn ri lÃnh ngụy, để chỉ đưá»ng..., tất cả những "cÆ¡n Ä‘iên" ấy cá»§a Bùi Giáng chứng minh sá»± sáng suốt cá»§a má»™t Bùi Giáng không Ä‘iên. Không Ä‘iên
vì ông chỉ đẩy đến cùng trạng thái hiện sinh, chứng nghiệm
ý thức trần trụi vỠbản thể. Cởi dần năm bẩy lớp
quần áo chẳng qua chỉ là hình ảnh "rút gá»n hiện tượng",
bóc vỠcác tầng lớp bỠngoà i của "hiện tượng" để tìm
ra bản chất trong hiện tượng luáºn Husserl.
Trong những
đệ tá» cá»§a hiện sinh thá»i ấy, Bùi Giáng là ngưá»i Ä‘i
xa nhất trong hà nh động tự hủy và hà nh xác. Tự hủy để
chứng minh: Cá nhân con ngưá»i đã chán ngấy cuá»™c sống, nó
có má»™t quyết định tá»± do lá»±a chá»n, và sá»± há»§y hoại bản
thân là sá»± lá»±a chá»n tiến gần nhất đến tá»± do tuyệt
đối.
Bùi Giáng
là ngưá»i ngoại đạo duy nhất dám là m lÅ©ng Ä‘oạn môi trưá»ng
ổn định bằng thái độ tự hủy. Cái điên của Bùi Giáng
là cái điên sáng suốt trong một tình thế không có
cứu cánh nà o khác nếu không tìm vá» bản thể cá»§a con ngưá»i.
|
Thơ
Bùi Giáng, hiện sinh trong Ä‘oạn trưá»ng và định mệnh
Những "dạ thưa", những "tồn sinh", những "phố thị", những "cố quáºn", "đưá»i ươi", đã trở thà nh những cốt cách, những địa chỉ rất Bùi Giáng: Dạ thưa phố Huế bây giá»ThÆ¡ Bùi Giáng, ngay từ thuở đầu đã rong chÆ¡i, lãng mạn, đã tinh nghịch, nhẹ nhà ng, hóm hỉnh, luôn luôn là những lá»i vấn đáp lẩn thẩn vỠý nghÄ©a cuá»™c Ä‘á»i, vá» lẽ tồn sinh, vá» những chuyện phù du, dâu bể, ẩn khuất má»™t dục tình khép mở Xuân Hương: Cá ở ngoà i khe có Ãt nhiá»uhoặc: Bá» hai chân xuống má»™t vùngNhững dòng thÆ¡ trên đây, theo như lá»i Mai Thảo, Bùi Giáng đã là m má»™t mạch, tại chá»—, xuất bút thà nh thÆ¡. Huyá»n thoại Bùi Giáng, thi sÄ© bẩm sinh, poète né, trong tháºp niên 60-70, được xác định như má»™t hiện tượng văn há»c độc đáo. Như thể ông đã biết trước đưá»ng Ä‘i nước bước cá»§a thÆ¡. Có khả năng thiên bẩm vá» sá»± lang thang ngÆ¡ ngẩn cá»§a chữ trên Ä‘á»i, và chỉ cần huÆ¡ tay, bắt chúng, nhốt và o câu lục bát, như Bình Nguyên Lá»™c "nhốt gió", là có ngay thÆ¡ Bùi Giáng: Má»™t hôm đếm má»™t ra bahay: Ngưá»i con gái lá»™i qua khe
Há»i tên? Rằng biển xanh dâuBốn câu tá»± há»a trên đây dưá»ng như đã gói trá»n bản chất thÆ¡ ca và tư tưởng Bùi Giáng. Má»™t bản chất Ä‘a mang ná»—i hiện sinh hoang tưởng trong má»™t "đạo khá»" gắn bó vá»›i Ä‘oạn trưá»ng tái tân thanh (chữ cá»§a Bùi Giáng) tiếp nháºn Nguyá»…n Du như má»™t thông đạo, thông thư, thông mệnh văn há»c. Thân pháºn dâu bể cá»§a con ngưá»i, ná»—i hoà i nghi vá» số kiếp, ta từ đâu lại? Ta là ai? Những trầm luân, biến đổi là m sao Ä‘o, đếm, đặt tên được? Ãến bản thân ta, ta còn không biết, nữa là ... Nếu trưá»ng phái hiện sinh (Sartre) bác bá» tÃnh chất định mệnh, thì ở Bùi Giáng, định mệnh (Kiá»u) và hiện sinh giao hưởng vá»›i nhau thà nh má»™t cấu trúc tư tưởng má»›i, tạo nên những vần thÆ¡ Ä‘áºm dấu Ãạm Tiên, hắt ra những ánh siêu thá»±c: Em chết bên bá» lúaBùi Giáng có những câu thÆ¡ rất cao, rất tÄ©nh, rất sâu, thanh thản, gợi đến hư vô trong má»™t không gian lãng mạn trữ tình, Ãt thấy xuất hiện trong thÆ¡ Việt. Buổi trưa Ä‘i và o giữa lòng lá nhá»Không gian Bùi Giáng, má»™t cõi hư không đầy dấu há»i, bồng bế nhau Ä‘i, năm nà y qua tháng khác, má»™t cõi trùng sinh, di động luân hồi. Những nhịp bước trên đưá»ng còn dá»™i mãiTừ Nguyá»…n Du, Bùi Giáng trÃch tạo nên má»™t mô tÃp bạc mệnh hiện đại, mầu sắc siêu thá»±c, tà i tá» và tà i hoa, má»™t chất thÆ¡ giao thoa Nguyá»…n Du Bùi Giáng Lá»›p phiêu bồng má»c trăng ngà nNÆ¡i Bùi Giáng còn má»™t mô tÃp bạc mệnh, cuồng khất, tổng hợp Ä‘oạn trưá»ng, tồn sinh, ngông ngôn, rất liá»u và rất loạn, mà cÅ©ng là vá»ng âm cá»§a niá»m hoang mang tuyệt đối: Hồng quần rất má»±c bước ra Nhưng bi
kịch cá»§a Bùi Giáng là ông láºp lại chÃnh mình.
Trong gần ná»a thế ká»· là m thÆ¡, Bùi Giáng để lại hà ng ngà n bà i, có những câu thÆ¡ tuyệt hay, nhưng chÃnh sá»± láºp lại những khám phá ngôn ngữ buổi đầu khiến thÆ¡ ông trở thà nh khuôn sáo, vá» mặt từ ngữ cÅ©ng như tư tưởng. Những dạ thưa, tồn sinh, trùng lai, phố thị cá»§a Bùi Giáng, tà huy cá»§a Nguyá»…n Gia Thiá»u, mù sa, trăm năm cá»§a Nguyá»…n Du... ban đầu là m xuyến xao ngưá»i Ä‘á»c: Em vá» rÅ© áo mù sa, trút quần phong nhụy cho tà huy bay. Nhưng vì láºp lại nhiá»u lần chúng bị phá giá. Hiện tượng phá giá nà y có mặt ngay ở những tác phẩm đầu và chá»§ yếu cá»§a Bùi Giáng. Từ Mưa Nguồn, Lá Hoa Cồn, năm 62, 63 đã thấy xuất hiện tÃnh chất Ä‘oạn trưá»ng, tồn sinh như tinh thần chÃnh trong tư tưởng Bùi Giáng: Nguyá»…n Du, Tản Ãà gặp gỡ Heidegger, Breton phóng sinh má»™t tạng chán Ä‘á»i má»›i lạ. Bà i Rượu Uống trong Lá Hoa Cồn, má»™t thứ Ä‘oạn trưá»ng ngông rất lãng mạn siêu thá»±c, tiêu biểu cho tÃnh chất lang thang trong cấu trúc thÆ¡ Bùi Giáng: Thưa em rượu uống bây giá»Bà i thÆ¡ gồm năm nhịp nối tiếp nhau bằng Ä‘iệp khúc Thưa em rượu uống bây giá». Mở đầu Thưa em rượu uống bây giá», Ä‘iệp khúc mấu chốt, mở cá»a dẫn đến câu thÆ¡ thứ nhì: Là trăm năm gục hai bá» tá» sinh. Cả hai nằm trong cấu trúc song song, tổng hợp quan niệm ngông, Ä‘oạn trưá»ng và hiện sinh cá»§a toà n bà i. Câu ba, câu bốn: Ãá»™ng há» hững chúa Ä‘iêu linh, Em là m Hoà ng Háºu má»c tình cá» phÆ¡i, đệm thêm chất lẳng lÆ¡ dục tÃnh, nhưng đã loãng Ä‘i vì loại hình nà y được Bùi Giáng dùng nhiá»u. Rồi Chìm hÆ¡i thở đục trong lá»i sương xanh, má»™t câu rất hay bị đặt bên má»™t câu lãng xẹt: Nhà ma cá»a quá»· Ä‘i Ä‘á»i. Nếu chúng ta Ä‘á»c đến nhịp thÆ¡ thứ nhì: Thưa em rượu uống bây giá»cÅ©ng vẫn thấy nguyên những nhược Ä‘iểm như nhịp thÆ¡ đầu, tức là trong phần thÆ¡ đệm có những vá»™i và ng, dá»… dãi, ghép chữ, ghép ý rất sáo: Tà i hoa tiếng vá»ng Ä‘iêu linh, Phạm Ãan Phượng chết theo Quỳnh Như sao. Ở những nhịp sau, thì ngay chÃnh Ä‘iệp khúc mấu chốt: Thưa em rượu uống bây giá»Ä‘ã có sá»± láºp lại chÃnh mình, như thể nhà thÆ¡ tiện tay bắt được chữ nà o vá»™i bá» ngay và o lục bát, không mà ng nhìn lại những câu thÆ¡ đầu nữa. * Tất nhiên
láy là má»™t quy ước rất thưá»ng trong thi ca. Nhưng láy chỉ
là m tăng giá trị thÆ¡ khi nó đưa đến những dồn dáºp hoặc
trong cảm xúc, hoặc trong nhịp điệu, hoặc trong sinh động...
Tức là láy phải đưa tới một trạng thái căng thẳng, tới
má»™t váºn tốc khác trong tiến trình âm và ý.
Nà y chồng, nà y vợ, nà y chalà má»™t trong những cách láy cá»§a Nguyá»…n Du, vừa tăng váºn tốc miêu tả, vừa gia tốc sức ép cá»§a hiện thá»±c, rà nh rà nh, chÃnh xác, chỉ mặt, chỉ tên. Hoặc: Là m cho cho mệt cho mêLáy ở đây lÅ©y thừa máºt độ ác liệt cá»§a Tú Bà . Hoặc: Buồn trông cá»a bể chiá»u hômMá»—i lần láy nà y là má»™t lần Nguyá»…n Du chuyển cảnh, chuyển tình. Sá»± láy lại, nÆ¡i Bùi Giáng, rất thưá»ng khi chỉ là láy dáºp dình tại chá»—, láy lưá»i, thấy hợp vần, tiện thể thì láy. Láy hồ đồ Ãt khi mang tá»›i trạng thái má»›i, cảm xúc má»›i, hoặc má»™t sức ép gia tăng, mà chỉ cho ta má»™t cảm tưởng dằng dai, lai tạp: Hãy mang tôi tá»›i giữa Ä‘á»i
Jacques
Brel, năm 1966, khi tuyên bố ngừng hát ở tá»™t đỉnh danh vá»ng,
trả lá»i câu há»i: "Tại sao ông ngừng
hát lúc nà y?" Brel bảo: "Tôi
ngừng vì muốn giữ lòng ngay thẳng vá»›i thÃnh giả và vá»›i
chÃnh mình. Bởi vì khi ngưá»i nghệ sÄ© như tôi, đã nắm vững
được tất cả những yếu tố kỹ thuáºt là m lay động lòng
ngưá»i, thì ngưá»i đó sẽ có khuynh hướng ăn gian (tricher),
phong tá»a ngưá»i nghe bằng tất cả những ká»· sảo cá»§a mình,
và khi tôi biết mình sắp đi đến chỗ bước và o kỷ sảo
, tôi ngừng." Tất nhiên, Brel chỉ ngừng hát hai năm
và năm 68, khi ông trở lại với âm nhạc, đã với một tinh
thần khác, hẳn Brel biết mình đã đoạn tuyệt được với
ý định dùng ká»· sảo để thu phục lòng ngưá»i. Và Brel ở
lại với âm nhạc thêm sáu năm nữa.
Bụi thu má» ai phá»§i vá»›i hai tayhoặc: Em vá» mấy thế ká»· saukhá»i bị lá»t và o khu rừng hoang, ôm đồm những lá»i thÆ¡ vá»™i và ng, má»c lên như cá» dại. * Ãm ảnh Ä‘oạn trưá»ng, tư tưởng và ngôn ngữ Nguyá»…n Du theo Ä‘uổi Bùi Giáng suốt Ä‘á»i. Những táºp thÆ¡ má»›i nhất, in ở hải ngoại những năm gần đây cà ng lá»™ rõ. Trong những cuốn ThÆ¡ Bùi Giáng (sÄ‘d), Bùi Giáng 94 (in tại California năm 95), và má»™t phần táºp Chá»›p Biển (sÄ‘d), Bùi Giáng tìm vá» ngưá»i thầy Nguyá»…n Du như má»™t cứu cánh. Hầu như má»—i bà i thÆ¡ cá»§a ông Ä‘á»u có Ãt nhất má»™t chữ hoặc má»™t câu cá»§a Nguyá»…n Du. Và cấu trúc toà n bà i thưá»ng dá»±a và o ý má»™t câu Kiá»u: Rằng xưa ký ức đà n bÃÃm ảnh "mù sa", ám ảnh "chỉn e", ám ảnh "vân mòng", "mai sau", "trăm năm", "ngẫu nhÄ©", "phong tình", "cổ lục", "dặm vá»", "tá» sinh"... trở thà nh lá»›p da thứ nhì cá»§a Bùi Giáng: Rừng phong thu đã nhuốm mà uTừ cảnh sang tình, từ mÆ¡ sang thá»±c, ám ảnh ngôn ngữ trở thà nh ám ảnh tư tưởng. Bùi Giáng đã cạn dần hồn mình và sống hồn Nguyá»…n Du trong Ä‘oạn cuối Ä‘á»i: Em Ä‘i từ tỉnh má»™ng đầuNhững câu há»i mà Bùi Giáng trải suốt Ä‘á»i thÆ¡, thắc mắc, tìm kiếm, đặt nghi vấn vá» cõi Ä‘i, cõi ở, cõi có, cõi không, biết đâu hôm nay Bùi Giáng chẳng đã tìm được Nguyá»…n Du ở má»™t cõi trùng lai nà o đó, và ông Ä‘ang chất vấn ngưá»i thầy vá» ná»—i Ä‘oạn trưá»ng ấy, từ trăm năm nà o?
|
Chú thÃch:
(1) trÃch theo Thanh Tâm Tuyá»n, Bùi Giáng, Hồn ThÆ¡ Bị Vây Khổn, Văn, số đặc biệt Bùi Giáng, tháng 5 năm 1973. (2) Trừ má»™t số bà i như bà i cá»§a Tạ Tỵ, trong cuốn Mưá»i Khuôn Mặt Văn Nghệ Hôm Nay, in năm 1972, tại Sà i gòn, tái bản ở Hoa Kỳ và các bà i viết cá»§a Thanh Tâm Tuyá»n, Cao Huy Khanh, Trần Hữu Cư, Nam Chữ, Tuệ Sỹ, Trần Tuấn Kiệt và Thục Khưu trên báo Văn, số đặc biệt Bùi Giáng, tháng 5 năm 1973 tại Sà i gòn. (3) trÃch theo Thanh Tâm Tuyá»n, s Ä‘ d. (4) trÃch theo Thanh Tâm Tuyá»n, s Ä‘ d. (5) nhà xuất bản Thế Ká»· in năm 1994 tại Hoa Kỳ. (6) trong cuốn Chá»›p Biển, thÆ¡ Bùi Giáng in tại Canada năm 1996. © 1995-2001 Thụy Khuê |
[ Trở VỠ] |