Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]
Thụy Khuê

Sóng từ trÆ°á»ng
___

 Võ Thị Hảo,
vầng trăng mồ côi

   Võ Thị Hảo xuất hiện năm 1993 qua tập truyện ngắn Biển Cứu Rá»—i do nhà xuất bản Hà Ná»™i phát hành. Tác phẩm Ä‘oạn tuyệt cuá»™c chiến đã qua và khai chiến vá»›i hòa bình hiện tại. MÆ°á»i hai truyện ngắn vá»›i bút pháp chắc nịch, những nhân vật rá»n rợn, Ä‘iên ngÆ°á»i, trong không khí hậu chiến của má»™t đất nÆ°á»›c ham sống, sợ chết, má»™t đất nÆ°á»›c muốn vÆ°Æ¡n lên nhÆ°ng cứ rÅ© ra, gục xuống, ôm bụng cÆ°á»i sặc sụa, cÆ°á»i ằng ặc trong bàn tay đùa dai của tá»­ thần chÆ¡i trò ú tim bóp cổ.

   Võ thị Hảo thuá»™c thế hệ chối bá» cổ tích, không tin "thần thoại chiến trÆ°á»ng". Chị viết vá»›i niá»m tin của chị vá» má»™t xã há»™i tan chiến nhÆ°ng chÆ°a tàn chiến.

   NgÆ°á»i Ä‘á»c có thể tìm thấy trong văn phong Võ Thị Hảo cái tàn nhẫn, chất huyá»n thoại phảng phất cÆ¡n mÆ°a Nguyá»…n Huy Thiệp, bóng mây Phạm Thị Hoài. Cay Ä‘á»™c và ẩn dụ trở thành phong trào, thành phong cách thá»i đại, dấu ấn của thế hệ này. Ãúng thôi. NhÆ°ng ở Võ Thị Hảo còn có má»™t hÆ¡i hÆ°á»›m khác: Khó thấy tác giả nào "cÆ°á»i" nhiá»u nhÆ° thế, mô tả cái cÆ°á»i kỹ càng nhÆ° thế. Từ nụ cÆ°á»i hoá đá của ngÆ°á»i đàn ông tên Tiếu: "Ãôi mắt biểu lá»™ má»™t ná»—i Ä‘au khổ bất thÆ°á»ng nhÆ° đã đông cứng. Còn cái miệng thì trá»› trêu làm sao, luôn mỉm má»™t nụ cÆ°á»i bất biến [....] Nụ cÆ°á»i ấy giữa khuôn mặt ấy, thật là má»™t nghịch lý, nhÆ° là Ä‘ang khóc vá»›i ná»—i Ä‘au xé ruá»™t mà có kẻ tàn ác nào đó cứ nhất định cù vào nách cho ta phải cÆ°á»i rÅ© ra má»›i thôi" (NgÆ°á»i Gánh NÆ°á»›c Thuê, trang 89). Ãến nụ cÆ°á»i lạnh nhÆ° thép của ngÆ°á»i chinh phu không biết cÆ°á»i: "NgÆ°á»i chồng cố hết sức để mỉm cÆ°á»i. Ãã lâu lắm rồi anh không làm cá»­ chỉ đó nên bây giá» anh không biết bắt đầu má»™t nụ cÆ°á»i nhÆ° thế nào. Khó nhá»c lắm, anh má»›i nhá»› ra rằng, khi cÆ°á»i, ngÆ°á»i ta phải để lá»™ ít nhất là má»™t hàm răng. Anh nhếch môi, để lá»™ hai hàm răng chắc khá»e.
     NhÆ°ng anh quên rằng, khi ngÆ°á»i ta cÆ°á»i, chính đôi mắt cÆ°á»i trÆ°á»›c, cái miệng cÆ°á»i sau, thậm chí chỉ cÆ°á»i bằng mắt cÅ©ng đủ. Mà đôi mắt muốn cÆ°á»i, trÆ°á»›c hết tâm hồn phải cÆ°á»i đã, cho nên, cố gắng để mỉm cÆ°á»i, trông anh lại thêm vẻ dữ dằn Ä‘e dá»a của má»™t con sói". (Hồn Trinh Nữ, trang 35). Tá»™i nghiệp cho anh, chiến tranh không chết, nhÆ°ng chính những năm hòa bình, phục vụ triá»u đình, sÆ¡n hào hải vị và thủ Ä‘oạn hãm hại nhau, đã giết anh, đã biến ngÆ°á»i thanh niên nhút nhát năm xÆ°a thành gã đàn ông có "cái nhìn lóe thép" và cái miệng "không biết cÆ°á»i".

     Võ Thị Hảo đã Ä‘i sâu, quá sâu vào cõi cÆ°á»i. Cõi ấy âm u, lạnh lẽo, bất trắc, cô tịch và đáng sợ hÆ¡n cõi khóc.
     Biển Cứu Rá»—i, truyện má»™t ngÆ°á»i lính trở vá», nhÆ°ng số phận không dành cho anh má»™t nàng Tô thị vá»ng phu. Mà đợi anh, chỉ có những đứa trẻ khác bố, không cha, tàn tích của những cuá»™c giao hoan vá»™i vã -trên con Ä‘Æ°á»ng quốc lá»™ số má»™t, Ä‘á»™ng mạch của chiến tranh- của ngÆ°á»i vợ lạc loài, ngÆ¡ ngác, bán trôn nuôi miệng, chá» chồng.

     Chá» anh, còn có nụ cÆ°á»i hÆ¡i sữa, đổi chác của đứa con gái ruá»™t 15 tuổi, đồng nghiệp của mẹ, gặp bố mà không biết là cha. Nụ cÆ°á»i chào khách của nó Ä‘uổi anh ra khá»i cõi ngÆ°á»i, cõi thanh bình. Anh bèn vá» vá»›i hoang đảo, sống nhÆ° loài cầm thú, sống bệnh hoạn và hoang loạn. Nói chuyện vá»›i bóng mình trong gÆ°Æ¡ng để nghe rõ giá»ng nói lạ hoắc của chính mình, giá»ng nói thá»i sau chiến, giá»ng nói của những số phận quá» quạng Ä‘i cho hết ná»­a Ä‘á»i còn lại.

     VÅ© Ãiệu Ãiạ Ngục là vÅ© Ä‘iệu của bà mẹ Ä‘iên, dÆ¡ tay vá»›i cầu vồng mà nhẩy. "Ãá» lên trá»i đó con Æ¡i!" Bà tìm trên khung trá»i đỠáu tá»™i lá»—i hình dáng ngÆ°á»i con gái đã chết. Con bà, trong quãng thá»i gian ngắn ngủi tạm trá» cuá»™c Ä‘á»i, thất nghiệp triá»n miên, đã hành nghá» bán máu nuôi thân, cho đến khi "cạn vốn". Tá»± tá»­.

     Và Rừng CÆ°á»i, là cái cÆ°á»i méo mó man dại của chiến tranh, của những cô gái TrÆ°á»ng SÆ¡n mà "những dòng nÆ°á»›c khe màu Ä‘en xanh thá»› lợ đã dần dà vặt trụi tóc há»". Ở đây không có liệt oanh, liệt sÄ©, chỉ tuyá»n rừng vá»›i ngÆ°á»i vượn lõa thể, vừa cÆ°á»i vừa khóc, tay dứt tóc xé quần xé áo. Ở đây chỉ có những nụ cÆ°á»i sằng sặc quánh đặc lá cây của "những ngÆ°á»i đàn bà vác cày, cầm súng, Ä‘i lấp hố bom", "bị buá»™c phải trở thành đàn ông". Và ngÆ°á»i con gái duy nhất may mắn sót lại của rừng cÆ°á»i sẽ mãn kiếp bị loại khá»i vòng tình ái, chỉ sống vá»›i những giấc mÆ¡ triá»n miên vá» mái tóc đã bị rừng già cÆ°á»›p giật: "từ trong đám tóc rối ấy lẩy ra hai giá»t nÆ°á»›c mắt trong veo và rắn câng nhÆ° thủy tinh, đập mãi không vỡ". (trang 77)

     12 truyện ngắn, 12 mảnh Ä‘á»i nghiá»n nát đẫm máu, khiếp đảm mà viết cứ dá»­ng dÆ°ng nhÆ° không, nhÆ° chÆ¡i, nhÆ° đùa. Cái đáng ngại của thế hệ này là thế. Thế hệ ba Ä‘á»i chổng mông chá» chồng, từ bà đến cháu. "Thế hệ chúng con Ä‘i đến tận cùng nên nhiá»u khi tàn nhẫn". Thế hệ "hoãn chết" hay "cho vào cối giã cÅ©ng không chết". Nụ cÆ°á»i bật ra chỉ vì "cô thấy buồn buồn ở nách nhÆ° bị ai cù, và cô bật tiếng cÆ°á»i". DÆ°á»›i mắt há», thiên nhiên cÅ©ng má»™t sòng quá»· khốc, khát máu, thèm xÆ°Æ¡ng, không khác con ngÆ°á»i: "hoàng hôn chậm chạp thè chiếc lưỡi Ä‘á» liếm lên vạt đồi tranh", "rừng cÆ°á»i đã no nê máu và nÆ°á»›c mắt". Há» truy tố những kẻ "lạm dụng ánh sáng để làm Ä‘iá»u sằng bậy" và dồn đêm tối cho những kẻ bất hạnh, mù loà. Há» phanh phui thủ Ä‘oạn "thổi linh hồn vào nhiá»u thân xác" bằng những "bài ca kỳ dị chẳng tốn hÆ¡i sức bao nhiêu", để tạc nên những hình ná»™m gá»— "có hàm răng trắng sáng loé lên trên khuôn mặt đầy nhá»±a cây Ä‘en nhẻm", loại hình ná»™m không tim. Tim vỡ.

     Thế hệ ấy, nhìn vá» quá khứ của "cả má»™t đất nÆ°á»›c rùng rùng ra trận, chân Ä‘i dép lốp, tay cầm súng, ngá»±c Ä‘eo những lá thÆ°. Những trang văn nói vá» thÆ°, bay cùng những lá thÆ° thất lạc và không thất lạc, có ngÆ°á»i nhận và không còn ngÆ°á»i nhận cứ bay đầy trá»i nhÆ° lá rụng. Và trong đó, tôi má»›i thấy rõ tôi, vàng bủng, Ä‘ang chạy, Ä‘Æ°a má»™t phong thÆ° lên miệng mút mút và hô "xung phong" trÆ°á»›c khi ngã xuống." (Máu Của Lá, trang 65).

     Thế hệ ấy, viết nên những dòng kiểm thảo thế giá»›i dối gian, chế tạo ảo tưởng bằng những lá tình thÆ°, tình thÆ° xung phong, tình thÆ° giết ngÆ°á»i. Ãem tình yêu làm bung xung cho má»™t trò chÆ¡i tàn nhẫn. Thế hệ ấy "vÄ©nh biệt Hà Ná»™i không phải của con".

     Ãen tối nhÆ° thế, dứt khoát nhÆ° thế, bi quan và u uất nhÆ° thế, nhÆ°ng thế hệ ấy lại bá»™i phần hàn gắn, bá»™i phần yêu thÆ°Æ¡ng và thÆ¡ má»™ng. Há» chÆ¡i trò đếm mây, há» chia cho nhau những mầu mây trong ánh mắt và há» tặng nhau má»™t vầng trăng mồ côi. Thế hệ ấy, niá»m cô Ä‘Æ¡n bất hạnh và hoan lạc ấy có trong đôi mắt đắm mây của Võ Thị Hảo, trong tấm lòng thiết tha, nhân ái, đòi quyá»n sống cho ba thế hệ vá»ng phu và đấu tranh cho má»™t tình yêu chÆ°a thật sá»± được nhìn thấy ánh sáng mặt trá»i. Tình yêu vẫn còn đẫm lạnh ngòi sÆ°Æ¡ng chiến tranh và ánh sáng vàng vá»t của thá»i bình chÆ°a đủ sức hoàn sinh tái tạo.

  Paris 10-4-1994
© 1991-1998 Thụy Khuê


Trở Vá»   ]