Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]
Thụy Khuê

Sóng từ trưá»ng
___

 Võ Thị Hảo,
vầng trăng mồ côi

   Võ Thị Hảo xuất hiện năm 1993 qua tập truyện ngắn Biển Cứu Rá»—i do nhà xuất bản Hà Ná»™i phát hành. Tác phẩm Ä‘oạn tuyệt cuá»™c chiến đã qua và khai chiến vá»›i hòa bình hiện tại. Mưá»i hai truyện ngắn vá»›i bút pháp chắc nịch, những nhân vật rá»n rợn, Ä‘iên ngưá»i, trong không khí hậu chiến cá»§a má»™t đất nước ham sống, sợ chết, má»™t đất nước muốn vươn lên nhưng cứ rÅ© ra, gục xuống, ôm bụng cưá»i sặc sụa, cưá»i ằng ặc trong bàn tay đùa dai cá»§a tá»­ thần chÆ¡i trò ú tim bóp cổ.

   Võ thị Hảo thuá»™c thế hệ chối bá» cổ tích, không tin "thần thoại chiến trưá»ng". Chị viết vá»›i niá»m tin cá»§a chị vá» má»™t xã há»™i tan chiến nhưng chưa tàn chiến.

   Ngưá»i Ä‘á»c có thể tìm thấy trong văn phong Võ Thị Hảo cái tàn nhẫn, chất huyá»n thoại phảng phất cÆ¡n mưa Nguyá»…n Huy Thiệp, bóng mây Phạm Thị Hoài. Cay độc và ẩn dụ trở thành phong trào, thành phong cách thá»i đại, dấu ấn cá»§a thế hệ này. Ãúng thôi. Nhưng ở Võ Thị Hảo còn có má»™t hÆ¡i hướm khác: Khó thấy tác giả nào "cưá»i" nhiá»u như thế, mô tả cái cưá»i kỹ càng như thế. Từ nụ cưá»i hoá đá cá»§a ngưá»i đàn ông tên Tiếu: "Ãôi mắt biểu lá»™ má»™t ná»—i Ä‘au khổ bất thưá»ng như đã đông cứng. Còn cái miệng thì trá»› trêu làm sao, luôn mỉm má»™t nụ cưá»i bất biến [....] Nụ cưá»i ấy giữa khuôn mặt ấy, thật là má»™t nghịch lý, như là Ä‘ang khóc vá»›i ná»—i Ä‘au xé ruá»™t mà có kẻ tàn ác nào đó cứ nhất định cù vào nách cho ta phải cưá»i rÅ© ra má»›i thôi" (Ngưá»i Gánh Nước Thuê, trang 89). Ãến nụ cưá»i lạnh như thép cá»§a ngưá»i chinh phu không biết cưá»i: "Ngưá»i chồng cố hết sức để mỉm cưá»i. Ãã lâu lắm rồi anh không làm cá»­ chỉ đó nên bây giá» anh không biết bắt đầu má»™t nụ cưá»i như thế nào. Khó nhá»c lắm, anh má»›i nhá»› ra rằng, khi cưá»i, ngưá»i ta phải để lá»™ ít nhất là má»™t hàm răng. Anh nhếch môi, để lá»™ hai hàm răng chắc khá»e.
     Nhưng anh quên rằng, khi ngưá»i ta cưá»i, chính đôi mắt cưá»i trước, cái miệng cưá»i sau, thậm chí chỉ cưá»i bằng mắt cÅ©ng đủ. Mà đôi mắt muốn cưá»i, trước hết tâm hồn phải cưá»i đã, cho nên, cố gắng để mỉm cưá»i, trông anh lại thêm vẻ dữ dằn Ä‘e dá»a cá»§a má»™t con sói". (Hồn Trinh Nữ, trang 35). Tá»™i nghiệp cho anh, chiến tranh không chết, nhưng chính những năm hòa bình, phục vụ triá»u đình, sÆ¡n hào hải vị và thá»§ Ä‘oạn hãm hại nhau, đã giết anh, đã biến ngưá»i thanh niên nhút nhát năm xưa thành gã đàn ông có "cái nhìn lóe thép" và cái miệng "không biết cưá»i".

     Võ Thị Hảo đã Ä‘i sâu, quá sâu vào cõi cưá»i. Cõi ấy âm u, lạnh lẽo, bất trắc, cô tịch và đáng sợ hÆ¡n cõi khóc.
     Biển Cứu Rá»—i, truyện má»™t ngưá»i lính trở vá», nhưng số phận không dành cho anh má»™t nàng Tô thị vá»ng phu. Mà đợi anh, chỉ có những đứa trẻ khác bố, không cha, tàn tích cá»§a những cuá»™c giao hoan vá»™i vã -trên con đưá»ng quốc lá»™ số má»™t, động mạch cá»§a chiến tranh- cá»§a ngưá»i vợ lạc loài, ngÆ¡ ngác, bán trôn nuôi miệng, chá» chồng.

     Chá» anh, còn có nụ cưá»i hÆ¡i sữa, đổi chác cá»§a đứa con gái ruá»™t 15 tuổi, đồng nghiệp cá»§a mẹ, gặp bố mà không biết là cha. Nụ cưá»i chào khách cá»§a nó Ä‘uổi anh ra khá»i cõi ngưá»i, cõi thanh bình. Anh bèn vá» vá»›i hoang đảo, sống như loài cầm thú, sống bệnh hoạn và hoang loạn. Nói chuyện vá»›i bóng mình trong gương để nghe rõ giá»ng nói lạ hoắc cá»§a chính mình, giá»ng nói thá»i sau chiến, giá»ng nói cá»§a những số phận quá» quạng Ä‘i cho hết ná»­a Ä‘á»i còn lại.

     VÅ© Ãiệu Ãiạ Ngục là vÅ© Ä‘iệu cá»§a bà mẹ Ä‘iên, dÆ¡ tay vá»›i cầu vồng mà nhẩy. "Ãá» lên trá»i đó con Æ¡i!" Bà tìm trên khung trá»i đỠáu tá»™i lá»—i hình dáng ngưá»i con gái đã chết. Con bà, trong quãng thá»i gian ngắn ngá»§i tạm trá» cuá»™c Ä‘á»i, thất nghiệp triá»n miên, đã hành nghá» bán máu nuôi thân, cho đến khi "cạn vốn". Tá»± tá»­.

     Và Rừng Cưá»i, là cái cưá»i méo mó man dại cá»§a chiến tranh, cá»§a những cô gái Trưá»ng SÆ¡n mà "những dòng nước khe màu Ä‘en xanh thá»› lợ đã dần dà vặt trụi tóc há»". Ở đây không có liệt oanh, liệt sÄ©, chỉ tuyá»n rừng vá»›i ngưá»i vượn lõa thể, vừa cưá»i vừa khóc, tay dứt tóc xé quần xé áo. Ở đây chỉ có những nụ cưá»i sằng sặc quánh đặc lá cây cá»§a "những ngưá»i đàn bà vác cày, cầm súng, Ä‘i lấp hố bom", "bị buá»™c phải trở thành đàn ông". Và ngưá»i con gái duy nhất may mắn sót lại cá»§a rừng cưá»i sẽ mãn kiếp bị loại khá»i vòng tình ái, chỉ sống vá»›i những giấc mÆ¡ triá»n miên vá» mái tóc đã bị rừng già cướp giật: "từ trong đám tóc rối ấy lẩy ra hai giá»t nước mắt trong veo và rắn câng như thá»§y tinh, đập mãi không vỡ". (trang 77)

     12 truyện ngắn, 12 mảnh Ä‘á»i nghiá»n nát đẫm máu, khiếp đảm mà viết cứ dá»­ng dưng như không, như chÆ¡i, như đùa. Cái đáng ngại cá»§a thế hệ này là thế. Thế hệ ba Ä‘á»i chổng mông chá» chồng, từ bà đến cháu. "Thế hệ chúng con Ä‘i đến tận cùng nên nhiá»u khi tàn nhẫn". Thế hệ "hoãn chết" hay "cho vào cối giã cÅ©ng không chết". Nụ cưá»i bật ra chỉ vì "cô thấy buồn buồn ở nách như bị ai cù, và cô bật tiếng cưá»i". Dưới mắt há», thiên nhiên cÅ©ng má»™t sòng quá»· khốc, khát máu, thèm xương, không khác con ngưá»i: "hoàng hôn chậm chạp thè chiếc lưỡi đỠliếm lên vạt đồi tranh", "rừng cưá»i đã no nê máu và nước mắt". Há» truy tố những kẻ "lạm dụng ánh sáng để làm Ä‘iá»u sằng bậy" và dồn đêm tối cho những kẻ bất hạnh, mù loà. Há» phanh phui thá»§ Ä‘oạn "thổi linh hồn vào nhiá»u thân xác" bằng những "bài ca kỳ dị chẳng tốn hÆ¡i sức bao nhiêu", để tạc nên những hình ná»™m gá»— "có hàm răng trắng sáng loé lên trên khuôn mặt đầy nhá»±a cây Ä‘en nhẻm", loại hình ná»™m không tim. Tim vỡ.

     Thế hệ ấy, nhìn vá» quá khứ cá»§a "cả má»™t đất nước rùng rùng ra trận, chân Ä‘i dép lốp, tay cầm súng, ngá»±c Ä‘eo những lá thư. Những trang văn nói vá» thư, bay cùng những lá thư thất lạc và không thất lạc, có ngưá»i nhận và không còn ngưá»i nhận cứ bay đầy trá»i như lá rụng. Và trong đó, tôi má»›i thấy rõ tôi, vàng bá»§ng, Ä‘ang chạy, đưa má»™t phong thư lên miệng mút mút và hô "xung phong" trước khi ngã xuống." (Máu Cá»§a Lá, trang 65).

     Thế hệ ấy, viết nên những dòng kiểm thảo thế giá»›i dối gian, chế tạo ảo tưởng bằng những lá tình thư, tình thư xung phong, tình thư giết ngưá»i. Ãem tình yêu làm bung xung cho má»™t trò chÆ¡i tàn nhẫn. Thế hệ ấy "vÄ©nh biệt Hà Ná»™i không phải cá»§a con".

     Ãen tối như thế, dứt khoát như thế, bi quan và u uất như thế, nhưng thế hệ ấy lại bá»™i phần hàn gắn, bá»™i phần yêu thương và thÆ¡ má»™ng. Há» chÆ¡i trò đếm mây, há» chia cho nhau những mầu mây trong ánh mắt và há» tặng nhau má»™t vầng trăng mồ côi. Thế hệ ấy, niá»m cô đơn bất hạnh và hoan lạc ấy có trong đôi mắt đắm mây cá»§a Võ Thị Hảo, trong tấm lòng thiết tha, nhân ái, đòi quyá»n sống cho ba thế hệ vá»ng phu và đấu tranh cho má»™t tình yêu chưa thật sá»± được nhìn thấy ánh sáng mặt trá»i. Tình yêu vẫn còn đẫm lạnh ngòi sương chiến tranh và ánh sáng vàng vá»t cá»§a thá»i bình chưa đủ sức hoàn sinh tái tạo.

  Paris 10-4-1994
© 1991-1998 Thụy Khuê


Trở Vá»   ]