Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trÆ°á»ng
___

 TrÆ°á»ng hợp Trần VÅ©

  Cần phải nhắc lại vá»›i ngÆ°á»i viết truyện rằng: không phải tác giả viết nên tác phẩm mà tác phẩm tá»± xác định qua ngÆ°á»i viết, và cho dù sáng suốt đến đâu ngÆ°á»i viết cÅ©ng trải qua má»™t kinh nghiệm vượt quá sức mình.
Maurice Blanchot
     Má»™t câu há»i thÆ°á»ng hay đến vá»›i ngÆ°á»i Ä‘á»c: Truyện là gì? Viết nhÆ° thế nào? Ãối vá»›i những nhà nghiên cứu văn há»c thì văn chÆ°Æ¡ng, ngoài tiểu luận, có hai thể loại chính: HÆ° cấu và thÆ¡. Todorov đã có dịp trình bầy má»™t cách khoa há»c những định nghÄ©a và phân loại này trong Les genres du discours (Thể loại văn bản). Nguyá»…n Công Hoan thiết thá»±c và bình dân, tuyên bố: "Tiểu thuyết là má»™t truyện bịa y nhÆ° thật. Nhà tiểu thuyết là ngÆ°á»i biết bịa truyện"(1). Làm thế nào để bịa y nhÆ° thật? Nguyá»…n Công Hoan cho thêm bí quyết: muốn bịa y nhÆ° thật thì phải bịa bằng sá»± thật, nghÄ©a là, viết gì thì viết nhÆ°ng tất yếu phải dá»±a trên kinh nghiệm sống thá»±c, kinh nghiệm đã trải qua. DÆ°á»ng nhÆ° không chỉ má»™t Nguyá»…n Công Hoan nghÄ© nhÆ° thế, mà hầu nhÆ° nhà văn nào cÅ©ng dá»±ng truyện xoay quanh "chân lý" đó. Trần VÅ© là má»™t trÆ°á»ng hợp: Bịa không giống thá»±c và phải nói ngay: anh thành công trong cái "sá»± bịa đặt hoàn toàn" ấy.

*

     Trần VÅ© sinh ngày 2/10/1962 tại Sài Gòn. Vượt biển sang Pháp từ năm 1979, hiện sống tại Paris. Tác giả hai tập truyện ngắn: Ngôi Nhà Sau LÆ°ng Văn Miếu do Thá»i Văn xuất bản năm 1990 và Cái Chết Sau Quá Khứ do Hồng LÄ©nh xuất bản năm 1992, cÅ©ng tại California, Hoa Kỳ. Ngôi Nhà Sau LÆ°ng Văn Miếu má»›i là bÆ°á»›c đầu tìm kiếm. Cái Chết Sau Quá Khứ, bÆ°á»›c thứ nhì, xác định má»™t phong cách, má»™t giá trị. Cái Chết Sau Quá Khứ gồm chín truyện ngắn vá»›i những thể dạng khác nhau: Mùa MÆ°a Gai Sắc, viết vá» Nguyá»…n Huệ và Ngá»c Hân. Gia Phả: Linh Từ Quốc Mẫu Trần Thị và Trần Thủ Ãá»™. Cả hai thuá»™c loại giả sá»­. Giả sá»­ chứ không phải dã sá»­. Cánh Ãồng Mùa Gặt Khô, hồi ức, tâm ký. Những Bông Cẩm ChÆ°á»›ng Dại: Ãá»i giang hồ. Pháo Thuyá»n Trên Dòng Yang-Tsé: loạn luân. Benhur và Messela: vấn Ä‘á» hồi hÆ°Æ¡ng và há»™i nhập xứ sở. Buổi Sáng Sinh Phần: ngÆ°á»i nói chuyện vá»›i ma - đối thoại câm giữa hai miá»n Nam-Bắc. Phố Cổ Há»™i An và Cái Chết Sau Quá Khứ: ám ảnh dục tình, tá»™i ác, ảo giác, quá khứ đè lên hiện tại.

     Trong toàn tập chỉ có Cánh Ãồng Mùa Gặt Khô dá»±a trên thá»±c tại, phần còn lại hoàn toàn hÆ° cấu. Cánh Ãồng Mùa Gặt Khô là má»™t tâm ký rất hay, cái hay cổ Ä‘iển, hay vá»›i phần đông má»i ngÆ°á»i. Các truyện khác, còn tùy quan niệm đạo đức, chÆ°a chắc đã hay, nhÆ°ng mạo hiểm và có chất sáng tạo.

*

     Trần VÅ© dùng kỹ thuật làm sở trÆ°á»ng, gạt bá» phần cảm tính, bút pháp khô, lạnh, plastique và ác. Nhịp văn nhanh và lôi cuốn. Trá»±c tiếp Ä‘i vào tác phẩm, chúng ta có thể Ä‘á»c má»™t vài trích Ä‘oạn. Vá» Ngá»c Hân công chúa, Trần VÅ© viết:
 "Những ngón tay tỉ mỉ kẻ viá»n mắt, đánh thật sắc khóe mắt vốn đã sắc lịm bén nhÆ° nÆ°á»›c lam, nhìn ai thÆ°á»ng há»›p hồn ngÆ°á»i đó [...] Ngá»c Hân sai thị tỳ cùng nô tài khiêng kiệu Ä‘Æ°a nàng ra cá»­a Tuyên VÅ© xem bêu xác Trịnh Khải [...] đầu mắc má»™t nÆ¡i, xác phanh má»™t góc [...] từ cặp mắt trợn ngược, nốt ruồi dÆ° mà lúc sinh tiá»n Khải thÆ°á»ng hay vân vê, đến lá»— dao sâu hoắm ở cổ há»ng và những sợi gân còn vÆ°á»›ng mắc Ä‘ong Ä‘Æ°a lòng thòng bên dÆ°á»›i. Ngá»c Hân cảm thấy hả dạ, cúi xuống lần lần khăn san cầm ở tay ra vẻ xúc Ä‘á»™ng nhÆ°ng kỳ thá»±c là để che nụ cÆ°á»i thá»a mãn, cá»±c sung sÆ°á»›ng. Lần đầu tiên nàng khám phá ra hiệu quả của những xác chết có thể giãi bày má»i uất ức trong ngÆ°á»i mình" (trang 13-17)
     Và đây là chân dung Nguyá»…n Huệ:
 "Huệ chỉ nghÄ© tá»›i việc giết ngÆ°á»i để lấy phần của ngÆ°á»i chết [...] Vai to bè hÆ¡n vai tê giác, mặt vuông ván gá»—. Huệ cất tiếng nói. Giá»ng ồ á» vỡ ra nhÆ° tiếng thác đổ vào giữa khuya [...] Khạc nhổ, lầm bầm chá»­i rủa, đóng mạnh rÆ°Æ¡ng, rồi trở ra bàn gục mặt vào thau rượu. Huệ uống tá»›i lúc ngủ quên trong thau." (trang 11-26)
     Cảnh chào Ä‘á»i của Linh Từ Quốc Mẫu Trần Thị, vợ Trần Thủ Ãá»™:
 "Cuống rốn nắm trong tay mụ đỡ hiểu được số mệnh, vùng vẫy, cá»±a quậy, tháo thân, cuống rún nhÆ° con rắn nÆ°á»›c liá»u lÄ©nh kháng cá»± trÆ°á»›c lúc bị chặt đầu. Miểng chai xắn xuống, cứa mãi, cứa mãi, thịt rách, gân đứt, máu phụt, vợ Trần Lý căng, đạp, thét la oằn oại gào trong mất mát [...] Máu tiếp tục phun. NÆ°á»›c mắt tôi chảy cho Trần Thị: Vào Ä‘á»i giữa máu mê hung bạo." (trang 118)
     Cái Chết Sau Quá Khứ không chỉ chứa chất những trang bạo lá»±c máu mê, mà còn có những Ä‘oạn ngoạn mục nhÆ° tiếng nÆ°á»›c chảy:
 "Tiếng nÆ°á»›c rá» xuống sâu, nghe váng âm hắt dá»™i giữa trÆ°a vắng tịch mịch, chợt vang vang thành bÆ°á»›c chân của những tên khổng lồ Ä‘uổi bắt thá»i gian." (trang 119)
     Quái gở nhÆ° cảnh Trần Thủ Ãá»™ phi ngá»±a:
 "Chiá»u đó, bầu trá»i bẩn lắm [...] Ãá»™ thúc ngá»±a nhÆ° Ä‘iên nhÆ° dại. Nắng ruổi theo sau, há»›t hải [...] Lúc vó ngá»±a của Ãá»™ rầm rập dẫm vào trong sân thì mặt trá»i đã trở nên cá»±c hung hãn, mặt trá»i nhÆ° có đúc vàng đặc cứng chật căng trên da mặt Ãá»™ phừng phừng lá»­a giận." (trang 123)
     Trong sáng nhÆ° đôi mắt của u già:
 "Ãôi mắt u buồn lắm. Ãôi mắt u nhìn kỹ trong veo nhÆ° đáy sông Thao." (trang 132)
     Chúng ta có thể nhân lên những ví dụ tÆ°Æ¡ng tá»±. Những trích Ä‘oạn trên đây lạ lùng và không phản ánh hiện thá»±c. Kể cả hình ảnh sống Ä‘á»™ng nhÆ° "cuống rốn vùng vẫy, cá»±a quậy, tháo thân" đến thÆ¡ má»™ng nhÆ° "mắt u già trong veo nhÆ° đáy sông Thao" Ä‘á»u không dá»±a trên má»™t thá»±c tại bình thÆ°á»ng. Nếu nói là bịa thì đúng là bịa: Ngá»c Hân công chúa làm gì biết vẽ mắt? Ai biết diện mạo tính tình Nguyá»…n Huệ? NÆ°á»›c sông Thao làm sao mà trong được?
  Sông Thao nÆ°á»›c đục ngÆ°á»i Ä‘en
     (ca dao)
  Sông Thao nÆ°á»›c Ä‘á» nhÆ° son
  NgÆ°á»i Ä‘i có nhá»› nÆ°á»›c non quê mình
     (ca dao)
     Ai không biết sông Thao thì há»i sách, sách mách: "Sông Thao, dòng trên Nhị Hà, chở nặng phù sa nên màu nÆ°á»›c đục, Ä‘á» nhÆ° màu son" (Ãịa Chí VÄ©nh Phú). Vậy thì có bịa. Biết rằng bịa nhÆ°ng những câu văn kia vẫn lôi cuốn chúng ta bởi lối viết chặt chẽ, cá»±c Ä‘oan, có nghệ thuật, có chất thÆ¡ nhá» những ẩn dụ hung dữ phóng ra bất ngá» "thổi hồn" -chữ của Hoàng Ngá»c Hiến- vào cái cuống rốn, mặt trá»i, tia nắng, giá»t nÆ°á»›c... bắt chúng đầu thai làm ngÆ°á»i vá»›i má»™t tâm hồn mãnh liệt, má»™t sức sống cuồng nhiệt. Cái mãnh liệt, cái cuồng nhiệt đó, có thá»±c. Trần VÅ© dùng chân dung giả tưởng của Ngá»c Hân, Nguyá»…n Huệ để diá»…n tả má»™t hiện thá»±c không giả: sá»± bạo tàn trong chiến tranh, trong các nhân vật lịch sá»­, trong thiên nhiên, vạn vật và con ngÆ°á»i.
 Trần VÅ© là hợp kim má»™t thế giá»›i giả tưởng. Văn chÆ°Æ¡ng Trần VÅ© có bóng ma Marquez váng vất vá»›i kỹ thuật há»—n hợp sách hình, phim chưởng, khoa há»c giả tưởng, hoạt há»a và máy vi Ä‘iện toán... để sáng chế ra cái gá»i là tout est possible -gì cÅ©ng làm được- kể cả việc chết sau quá khứ, nhị hóa nhân cách (dédoublement du personnage). NhÆ°ng "cái bịa" của Trần VÅ© không phải là thứ bịa đặt tầm thÆ°á»ng mà là bịa có tâm hồn, có ý thức sáng tạo và nghệ thuật, ngoài tác dụng ảo hóa và thi hóa văn phong, còn làm tăng nồng Ä‘á»™ ma quái trong lòng ngÆ°á»i.

*

     Trần VÅ© rá»i xa đất nÆ°á»›c lúc 17 tuổi. Ngôn ngữ của anh là tiếng Việt, nhÆ°ng tiếng mẹ đẻ ấy, Trần VÅ© không được xài cho đã. Trong công việc hàng ngày, 80% sá»­ dụng tiếng Pháp, tiếng Việt may lắm chiếm 20% thá»i gian còn lại nói vá»›i ngÆ°á»i thân, còn thì chỉ dùng trong giấc ngủ, trong Ä‘á»™c thoại vá»›i chính mình. Ngôn ngữ của Trần VÅ© là thứ tiếng "giả tưởng", tiếng tưởng mình nói, nhÆ°ng thật ra mình chỉ tưởng tượng Ä‘ang nói.

     Trần VÅ© kể: "không viết được những gì Ä‘ang sống vì Ä‘i làm vá»›i Tây, có gì mà viết!" Vậy là không há»™i nhập.  Không há»™i nhập đồng nghÄ©a vá»›i từ chối thá»±c tại -thá»±c tại Ä‘á»i sống- để cấu tạo má»™t thá»±c tại khác, "thá»±c tại bịa" của riêng mình.
     Tuổi trẻ của Trần VÅ© nhìn những diá»…n biến trên đất nÆ°á»›c trong hai, ba thập niên vừa qua khác vá»›i những ngÆ°á»i làm nên giai Ä‘oạn lịch sá»­ đó, ở cả đôi bá». Những giá trị mà thế hệ già dùng sinh mạng để mua hay chuá»™c, đối vá»›i thế hệ trẻ chúng vô nghÄ©a, giả trá, đáng ngá». Do đó, có sá»± từ chối lịch sá»­, từ chối đạo đức rút ra từ lịch sá»­, để viết nên "giả sá»­", bá»™ mặt trái của sá»­ thật và sá»± thật.

*

     Nếu hÆ° cấu là khía cạnh thứ nhất trong văn chÆ°Æ¡ng Trần VÅ©, thì bạo lá»±c và dục tính là bá»™ mặt thứ nhì trong tác phẩm Trần VÅ©. Muốn giải thể khía cạnh này, có lẽ cần phải tìm hiểu bản chất và tÆ°Æ¡ng quan giữa bạo lá»±c và dục tính trong Ä‘á»i sống con ngÆ°á»i.
     Bạo lá»±c và dục tính kết hợp vá»›i nhau trong thế liên hoàn: Sade là má»™t trÆ°á»ng hợp mà Blanchot cho là thành quả của niá»m cô Ä‘Æ¡n tuyệt đối. Thống kê Kinsey cung cấp những con số: trong giá»›i anh chị (la pègre, underworld): 49,4% cần thá»a mãn thể xác cao Ä‘á»™ (haute fréquence), tá»· lệ này giảm hẳn đối vá»›i ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng bình thÆ°á»ng. Giá»›i trí thức, má»™ đạo còn giảm hÆ¡n nữa. Phân tích sâu hÆ¡n tÆ°Æ¡ng quan giữa dục tính, bạo lá»±c, thế quyá»n, sức lao Ä‘á»™ng, sá»± sống và sá»± chết, Jean Baudrillard và Georges Bataille(2) dùng hai luận Ä‘iểm:
Ãiểm thứ nhất: Quyá»n lá»±c xây dá»±ng trên sức lao Ä‘á»™ng của con ngÆ°á»i, tức là xây dá»±ng trên cái chết chậm (mort lente). Làm việc là Ä‘em sinh lá»±c của mình để đổi lấy đồng tiá»n, nói khác Ä‘i, đồng lÆ°Æ¡ng má»—i tháng chúng ta lãnh được chẳng qua chỉ là giá bán sinh lá»±c của mình để tiến dần đến cái chết. Lao Ä‘á»™ng đối lập hai khái niệm chết dần (mort lente) và chết bất đắc kỳ tá»­ (mort violente). Từ xã há»™i du mục đến bây giá», dÆ°á»›i hình thức này hay hình thức khác, các thế quyá»n luôn luôn dùng bạo lá»±c cưỡng bách con ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng để sinh sống: tức là ngăn chặn sá»± chết ngay bằng sá»± chết chậm. Vậy bạo lá»±c và cái chết nằm trong sá»± sống.

Ãiểm thứ nhì: Dục tính được phân biệt dÆ°á»›i hai khía cạnh: khía cạnh tận hưởng khoái lạc và khía cạnh sinh sản. Khía cạnh sinh sản lại diá»…n biến trên hai đẳng Ä‘á»™: Sá»± kết hợp giữa trứng và tinh trùng tạo nên má»™t sinh thể má»›i, đồng thá»i kéo theo sá»± hủy diệt hằng hà sa số tinh trùng khác.

     Vậy phần đất của dục tính cÅ©ng là địa hạt giao tranh khốc liệt giữa các tinh trùng, là lãnh vá»±c của bạo lá»±c (violence) và xâm lấn (violation). "Anh hùng" chẳng qua chỉ là má»™t tinh trùng đã tiêu diệt được các tinh trùng khác để chiếm hữu đối tượng trứng và trở thành kẻ chiến thắng.

     Nguyá»…n Văn Trung Ä‘Æ°a ra má»™t luận Ä‘iểm khác: Bản chất con ngÆ°á»i là chinh phục thiên nhiên để sống còn. Chinh phục cÅ©ng là sáng tạo. Bạo lá»±c là má»™t hình thức sáng tạo; bạo lá»±c nằm trong sáng tạo(3)
.
     Chúng ta sinh ra là những thá»±c thể cá biệt, chia cắt nhau, gián Ä‘oạn nhau, và chết Ä‘i trong cô Ä‘Æ¡n, không chia sẻ. Ãá»™ng tác dục tính -cÆ¡ nguyên của sinh sản- giết chết cô Ä‘Æ¡n, gián Ä‘oạn, cho chúng ta cảm giác liên tục (trong chốc lát) qua sá»± hợp kết hai thể xác, hai linh hồn, gắn bó hai tế bào: tinh trùng và trứng -tá»± hủy- để tác thành má»™t sinh vật má»›i. Con ngÆ°á»i vào Ä‘á»i trong bối cảnh máu me hung bạo: sinh con ngÆ°á»i mẹ phải Ä‘á»›n Ä‘au, xuất huyết, đôi khi phải bÆ°á»›c qua cá»­a tá»­. Vì sá»± chết, và từ sá»± chết mà thoát thai sá»± sống, nhÆ°ng khát vá»ng giết ngÆ°á»i làm đảo lá»™n tất cả các hình thái xã há»™i dá»±a trên lao Ä‘á»™ng và lẽ phải. Từ đó nẩy sinh những cấm kỵ (interdit) và đồng thá»i những vi phạm cấm kỵ (transgression): chiến tranh, săn bắn, loạn luân, cuồng ẩm (orgie), tế thần... Ä‘á»u thuá»™c vào lãnh địa vi phạm cấm Ä‘iá»u.
     Chúa dạy "đừng giết ngÆ°á»i" (tu ne tueras point). Phật dạy "từ bi hỉ xả" nhÆ°ng xÆ°a nay  chiến tranh tôn giáo là những chiến tranh tàn bạo nhất. Nguyên tắc "tá»­ vì đạo" giải thích những cái chết rùng rợn nhất: Tá»± thiêu bên cạnh những "Phật tá»­" bình tâm tụng kinh chứng kiến, trợ giúp, quay phim và chụp ảnh ở những nÆ°á»›c "có văn hóa" thật ra chỉ là hình thức biến dạng của sát sinh tế thần nÆ¡i những bá»™ lạc dã man "vô văn hóa".
     Thế liên kết, liên hoàn giữa bạo lá»±c và dục tình, bạo lá»±c và tín Ä‘iá»u, bạo lá»±c và cấm kỵ, bạo lá»±c và sáng tạo, xuất hiện thÆ°á»ng xuyên trong tác phẩm Trần VÅ©. Tại sao?

*

     Viết lại những vi phạm cấm Ä‘iá»u của con ngÆ°á»i, Trần VÅ© là má»™t trÆ°á»ng hợp phức loạn tri năng (anarchiste), chống lại má»i tính cách bài bản của đạo đức xã há»™i. Trần VÅ© bày ra những hình ảnh, ẩn dụ, chữ nghÄ©a "giết ngÆ°á»i":

 "Mắt chị không nhìn ai mà cÅ©ng nhÆ° lấy dao lia tứ phía." (trang 63)

"Yêu nÆ°á»›c không vụ lợi, bán mình cho tổ quốc không lấy tiá»n." (trang 61)

"Lửa té tát lên mặt, lửa đỠkè hai con mắt lão, lửa phà cả vào mồm vào miệng lão, bắt lấy hơi rượu cay lão đương tợp lấy tợp để, tu uống ừng ực như con vắt thèm máu." (trang 195)

 "Ãợi cho tất cả dã man ngấm hết vào mình Loan." (trang 181)

"Thịt da lão đã má»c trở lại. Thịt má»c trên xÆ°Æ¡ng, mỡ bao lấy thịt, da bao lấy mỡ." (trang 211)

"Giá»ng cÆ°á»i khé khắt hăng hắc nhÆ° nÆ°á»›c sôi quá Ä‘á»™, tiếng cÆ°á»i luá»™c bá»ng tim tôi." (trang 203)

     Những hình ảnh trên đây làm sá»­ng sốt quần chúng bình thÆ°á»ng, được viết bằng ngòi bút lạnh lùng ráo hoảnh, tán tậm lÆ°Æ¡ng tâm, bất bình thÆ°á»ng. Có gì cắt, cứa, khiêu, khích, châm, chích, gai, sắc, hoắt, nhá»n trong bút pháp ấy: bạo lá»±c không chỉ đến qua những xen bạo tàn mô tả, qua lối sấp ngá»­a trinh thám, qua bố cục dồn dập xen kẽ dục tình và tá»™i ác, biến thiên những bất ngá» cá»±c kỳ thác loạn. Mà còn ngầm trong chữ nghÄ©a, thấm vào chúng ta nhÆ° Ä‘á»™c dược uống nhầm khiến "tất cả dã man ngấm hết vào mình". Khảo sát ngôn ngữ nhà văn, ngÆ°á»i Ä‘á»c có thể cho rằng Trần VÅ© bị bạo lá»±c ám ảnh, nhÆ°ng không ngá» rằng chính cái văn phong bạt mạng, ma quái ấy "há»›p hồn" chúng ta -phản ứng giao thoa- hai chiá»u.

    Bản chất hiá»n lành, nhút nhát, không làm nát má»™t con ruồi, Trần VÅ© chống trả những Ä‘á»™c ác của cuá»™c Ä‘á»i bằng những fantasme, tá»±a nhÆ° Sade, chống lại sá»± cô Ä‘Æ¡n tuyệt đối trong ngục tù, oan ức trá»n Ä‘á»i bằng ý niệm bạo dâm, hoang tưởng, triệt hạ tất cả đối tượng không phải là mình, ngoài mình.

*

     Nhiá»u ngÆ°á»i cho rằng Trần VÅ© bắt chÆ°á»›c Nguyá»…n Huy Thiệp. Rất có thể. Mà lại không chắc đúng. Trần VÅ© và Nguyá»…n Huy Thiệp không giống nhau, ngoại trừ việc dùng lịch sá»­ làm tay sai cho những Ä‘iá»u muốn nói. Ngoài sá»± khác nhau vá» tài năng, bản sắc, chỉ riêng việc dùng lịch sá»­ há» cÅ©ng đã khác nhau. Nguyá»…n Huy Thiệp đánh đổ thần tượng quá khứ để duyệt y bù nhìn hiện tại, dùng chổi quá khứ để quét hiện tại và dá»n tÆ°Æ¡ng lai. Nguyá»…n Huy Thiệp dùng lịch sá»­ vá»›i chủ đích nhân bản, cải tiến xã há»™i. Nguyá»…n Huy Thiệp tin vào con ngÆ°á»i.
     Trần VÅ© không có chủ đích đó và không tin vào con ngÆ°á»i. Anh dùng lịch sá»­ vì bản năng đập phá của mình, muốn tiêu diệt những ảo tưởng tốt đẹp vá» con ngÆ°á»i: ảo tưởng vá» nhân vật lịch sá»­, ảo tưởng vá» má»™t thứ phụ nữ nết na, hiá»n hậu, đẹp và sang, phục vụ tổ quốc nhÆ° Ngá»c Hân công chúa... Làm gì có thế? Ãằng sau bá»™ mặt đẹp, hẳn phải có má»™t "thú tính" nào đó - hoặc Ä‘anh ác, chua ngoa, hoặc lừa lá»c, dâm đãng - nếu không xuất đầu lá»™ diện trong cách xá»­ sá»±, thì cÅ©ng sống ngầm trong tiá»m thức, trong vô thức. Cái vô thức ấy, Trần VÅ© đẩy cho nó lá»™ ra và tÆ° chất của Ngá»c Hân, của Nguyá»…n Huệ mà Trần VÅ© mô tả là cái ác, bị dồn ép, cấm kỵ, nhÆ°ng vẫn nằm chá» trong vô thức của con ngÆ°á»i. Trần VÅ© chỉ táy máy xì cho nó thoát thai thành nhân vật tiểu thuyết.

*

     Trần VÅ© mô tả bá»™ mặt ngầm ấy để làm gì? Anh viết để đập phá cái phi nghÄ©a của chính nghÄ©a, của đạo đức, của tôn giáo... do con ngÆ°á»i đặt ra để che dấu phần ác ngầm của chính mình. Mà cÅ©ng có thể anh chỉ viết để chÆ¡i thôi. Dù sao lá bài của Trần VÅ© cÅ©ng là con dao hai lưỡi: KhÆ¡i bá»™ mặt bạo tàn có thể quậy lên Ä‘á»™ng lá»±c thúc đẩy bạo tàn. Trong môi trÆ°á»ng đông đặc vi trùng, má»™t xúc tác có thể khÆ¡i Ä‘á»™ng muôn vàn ô nhiá»…m..

     Ngoài ra, việc sá»­ dụng lịch sá»­ trong văn há»c là chuyện rất bình thÆ°á»ng. Có nhiá»u thái Ä‘á»™ sá»­ dụng lịch sá»­: có thể dùng lịch sá»­ để viết tiểu thuyết ly kỳ, có thể dùng lịch sá»­ để tuyên truyá»n cho má»™t chính nghÄ©a nào đó, có thể dùng lịch sá»­ để rút tỉa bài há»c quá khứ cho hiện tại, và còn có thể dùng lịch sá»­ để đập phá ảo tưởng thá»±c tại nhÆ° trÆ°á»ng hợp Trần VÅ©. Dùng cách nào chăng nữa, khi ngÆ°á»i viết đạt được trình Ä‘á»™ nghệ thuật chín chắn, thì có thành công.

     Chuyện bôi nhá» lịch sá»­ là má»™t cách nói dá»…, nói vá»™i. Bởi lịch sá»­ của má»™t dân tá»™c, ở đâu, và trong thá»i Ä‘iểm nào -không cần bôi- cÅ©ng đã nhá» nhem, phản trắc và đầy tá»™i ác. Hamlet, Le Cid... những anh hùng ca lá»›n của nhân loại chỉ phản ánh sá»± bạo tàn của con ngÆ°á»i trong tình cha con huyết thống, trong oán thù truyá»n kiếp: giết nhau nhân danh tình yêu, danh dá»±, tổ quốc... Lịch sá»­ nÆ°á»›c ta: nhà Trần lấy việc loạn luân làm quốc sách, tôn thất nhà Nguyá»…n dùng cách giết vua làm thượng sách. Nguyá»…n Huệ, cha đẻ những chiến công oanh liệt và Nguyá»…n Ãnh tác giả kỳ công thống nhất đất nÆ°á»›c còn là thủ phạm những cá»±c hình phanh thây xé xác (Nguyá»…n Hữu Chỉnh, VÅ© Văn Nhậm...), xá»­ giảo, voi dày (Trần Quang Diệu, Bùi Thị Xuân...), đấy là những cái chết có danh, "có tá»™i". Ngoài ra, há» còn là tác giả của bao nhiêu cái chết vô danh, vô tá»™i?

     Diện mạo anh hùng của các nhân vật lịch sá»­ mà ngÆ°á»i ta thần tượng hóa, tiếc rằng chỉ má»›i có má»™t ná»­a: PhÆ¡i ra áo gấm trạng nguyên rá»±c rỡ huy hoàng và cất Ä‘i bá»™ mặt sát nhân tàn ác. Lịch sá»­ còn quên nhìn kỹ hậu trÆ°á»ng, đến bản chất của chiến tranh: má»™t dịch vụ giết ngÆ°á»i có tổ chức, được chính thức công nhận, tổ quốc ghi Æ¡n. Ãiá»u đó đúng cho cả ngÆ°á»i chinh phục -tức kẻ ngoại xâm- lẫn ngÆ°á»i chống chinh phục - là những vị anh hùng dân tá»™c.

     Ai viết nên bá»™ mặt tàn bạo ấy, tức là đã Ä‘i xa hÆ¡n lịch sá»­, để xâm nhập vào lãnh vá»±c con ngÆ°á»i.

Paris 18-10-1993
Chú thích
(1) Ãá»i Viết Văn Của Tôi, Nguyá»…n Công Hoan, NXB Há»™i Nhà Văn, Hà Ná»™i, 1994.
(2) Jean Baudrillard, L'Echange symbolique et la Mort, Ed. Gallimard, 1989.
Georges Bataille, L'Erotisme, Editions Minuit, 1992.
(3) Nguyễn Văn Trung, Ca Tụng Thân Xác, Nam Sơn xuất bản, Sàigòn, 1967.

© 1991-1998 Thụy Khuê



Trở Vá»   ]