Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ]
Sóng
từ trưá»ng
Trưá»ng hợp Trần VÅ© |
* Trong toà n táºp chỉ có Cánh Ãồng Mùa Gặt Khô dá»±a trên thá»±c tại, phần còn lại hoà n toà n hư cấu. Cánh Ãồng Mùa Gặt Khô là má»™t tâm ký rất hay, cái hay cổ Ä‘iển, hay vá»›i phần đông má»i ngưá»i. Các truyện khác, còn tùy quan niệm đạo đức, chưa chắc đã hay, nhưng mạo hiểm và có chất sáng tạo. * "Những ngón tay tỉ mỉ kẻ viá»n mắt, đánh tháºt sắc khóe mắt vốn đã sắc lịm bén như nước lam, nhìn ai thưá»ng há»›p hồn ngưá»i đó [...] Ngá»c Hân sai thị tỳ cùng nô tà i khiêng kiệu đưa nà ng ra cá»a Tuyên VÅ© xem bêu xác Trịnh Khải [...] đầu mắc má»™t nÆ¡i, xác phanh má»™t góc [...] từ cặp mắt trợn ngược, nốt ruồi dư mà lúc sinh tiá»n Khải thưá»ng hay vân vê, đến lá»— dao sâu hoắm ở cổ há»ng và những sợi gân còn vướng mắc Ä‘ong đưa lòng thòng bên dưới. Ngá»c Hân cảm thấy hả dạ, cúi xuống lần lần khăn san cầm ở tay ra vẻ xúc động nhưng kỳ thá»±c là để che nụ cưá»i thá»a mãn, cá»±c sung sướng. Lần đầu tiên nà ng khám phá ra hiệu quả cá»§a những xác chết có thể giãi bà y má»i uất ức trong ngưá»i mình" (trang 13-17)Và đây là chân dung Nguyá»…n Huệ: "Huệ chỉ nghÄ© tá»›i việc giết ngưá»i để lấy phần cá»§a ngưá»i chết [...] Vai to bè hÆ¡n vai tê giác, mặt vuông ván gá»—. Huệ cất tiếng nói. Giá»ng ồ á» vỡ ra như tiếng thác đổ và o giữa khuya [...] Khạc nhổ, lầm bầm chá»i rá»§a, đóng mạnh rương, rồi trở ra bà n gục mặt và o thau rượu. Huệ uống tá»›i lúc ngá»§ quên trong thau." (trang 11-26)Cảnh chà o Ä‘á»i cá»§a Linh Từ Quốc Mẫu Trần Thị, vợ Trần Thá»§ Ãá»™: "Cuống rốn nắm trong tay mụ đỡ hiểu được số mệnh, vùng vẫy, cá»±a quáºy, tháo thân, cuống rún như con rắn nước liá»u lÄ©nh kháng cá»± trước lúc bị chặt đầu. Miểng chai xắn xuống, cứa mãi, cứa mãi, thịt rách, gân đứt, máu phụt, vợ Trần Lý căng, đạp, thét la oằn oại gà o trong mất mát [...] Máu tiếp tục phun. Nước mắt tôi chảy cho Trần Thị: Và o Ä‘á»i giữa máu mê hung bạo." (trang 118)Cái Chết Sau Quá Khứ không chỉ chứa chất những trang bạo lá»±c máu mê, mà còn có những Ä‘oạn ngoạn mục như tiếng nước chảy: "Tiếng nước rá» xuống sâu, nghe váng âm hắt dá»™i giữa trưa vắng tịch mịch, chợt vang vang thà nh bước chân cá»§a những tên khổng lồ Ä‘uổi bắt thá»i gian." (trang 119)Quái gở như cảnh Trần Thá»§ Ãá»™ phi ngá»±a: "Chiá»u đó, bầu trá»i bẩn lắm [...] Ãá»™ thúc ngá»±a như Ä‘iên như dại. Nắng ruổi theo sau, há»›t hải [...] Lúc vó ngá»±a cá»§a Ãá»™ rầm ráºp dẫm và o trong sân thì mặt trá»i đã trở nên cá»±c hung hãn, mặt trá»i như có đúc và ng đặc cứng cháºt căng trên da mặt Ãá»™ phừng phừng lá»a giáºn." (trang 123)Trong sáng như đôi mắt cá»§a u già : "Ãôi mắt u buồn lắm. Ãôi mắt u nhìn kỹ trong veo như đáy sông Thao." (trang 132)Chúng ta có thể nhân lên những và dụ tương tá»±. Những trÃch Ä‘oạn trên đây lạ lùng và không phản ánh hiện thá»±c. Kể cả hình ảnh sống động như "cuống rốn vùng vẫy, cá»±a quáºy, tháo thân" đến thÆ¡ má»™ng như "mắt u già trong veo như đáy sông Thao" Ä‘á»u không dá»±a trên má»™t thá»±c tại bình thưá»ng. Nếu nói là bịa thì đúng là bịa: Ngá»c Hân công chúa là m gì biết vẽ mắt? Ai biết diện mạo tÃnh tình Nguyá»…n Huệ? Nước sông Thao là m sao mà trong được? Sông Thao nước đục ngưá»i Ä‘enAi không biết sông Thao thì há»i sách, sách mách: "Sông Thao, dòng trên Nhị Hà , chở nặng phù sa nên mà u nước đục, đỠnhư mà u son" (Ãịa Chà VÄ©nh Phú). Váºy thì có bịa. Biết rằng bịa nhưng những câu văn kia vẫn lôi cuốn chúng ta bởi lối viết chặt chẽ, cá»±c Ä‘oan, có nghệ thuáºt, có chất thÆ¡ nhá» những ẩn dụ hung dữ phóng ra bất ngá» "thổi hồn" -chữ cá»§a Hoà ng Ngá»c Hiến- và o cái cuống rốn, mặt trá»i, tia nắng, giá»t nước... bắt chúng đầu thai là m ngưá»i vá»›i má»™t tâm hồn mãnh liệt, má»™t sức sống cuồng nhiệt. Cái mãnh liệt, cái cuồng nhiệt đó, có thá»±c. Trần VÅ© dùng chân dung giả tưởng cá»§a Ngá»c Hân, Nguyá»…n Huệ để diá»…n tả má»™t hiện thá»±c không giả: sá»± bạo tà n trong chiến tranh, trong các nhân váºt lịch sá», trong thiên nhiên, vạn váºt và con ngưá»i. Trần VÅ© là hợp kim má»™t thế giá»›i giả tưởng. Văn chương Trần VÅ© có bóng ma Marquez váng vất vá»›i kỹ thuáºt há»—n hợp sách hình, phim chưởng, khoa há»c giả tưởng, hoạt há»a và máy vi Ä‘iện toán... để sáng chế ra cái gá»i là tout est possible -gì cÅ©ng là m được- kể cả việc chết sau quá khứ, nhị hóa nhân cách (dédoublement du personnage). Nhưng "cái bịa" cá»§a Trần VÅ© không phải là thứ bịa đặt tầm thưá»ng mà là bịa có tâm hồn, có ý thức sáng tạo và nghệ thuáºt, ngoà i tác dụng ảo hóa và thi hóa văn phong, còn là m tăng nồng độ ma quái trong lòng ngưá»i. * Trần VÅ©
kể: "không viết được những gì đang sống vì đi là m
vá»›i Tây, có gì mà viết!" Váºy là không há»™i nháºp.
Không há»™i nháºp đồng nghÄ©a vá»›i từ chối thá»±c tại -thá»±c
tại Ä‘á»i sống- để cấu tạo má»™t thá»±c tại khác, "thá»±c
tại bịa" của riêng mình.
* Bạo lá»±c và dục tÃnh kết hợp vá»›i nhau trong thế liên hoà n: Sade là má»™t trưá»ng hợp mà Blanchot cho là thà nh quả cá»§a niá»m cô đơn tuyệt đối. Thống kê Kinsey cung cấp những con số: trong giá»›i anh chị (la pègre, underworld): 49,4% cần thá»a mãn thể xác cao độ (haute fréquence), tá»· lệ nà y giảm hẳn đối vá»›i ngưá»i lao động bình thưá»ng. Giá»›i trà thức, má»™ đạo còn giảm hÆ¡n nữa. Phân tÃch sâu hÆ¡n tương quan giữa dục tÃnh, bạo lá»±c, thế quyá»n, sức lao động, sá»± sống và sá»± chết, Jean Baudrillard và Georges Bataille(2) dùng hai luáºn Ä‘iểm: Ãiểm thứ nhất: Quyá»n lá»±c xây dá»±ng trên sức lao động cá»§a con ngưá»i, tức là xây dá»±ng trên cái chết cháºm (mort lente). Là m việc là đem sinh lá»±c cá»§a mình để đổi lấy đồng tiá»n, nói khác Ä‘i, đồng lương má»—i tháng chúng ta lãnh được chẳng qua chỉ là giá bán sinh lá»±c cá»§a mình để tiến dần đến cái chết. Lao động đối láºp hai khái niệm chết dần (mort lente) và chết bất đắc kỳ tá» (mort violente). Từ xã há»™i du mục đến bây giá», dưới hình thức nà y hay hình thức khác, các thế quyá»n luôn luôn dùng bạo lá»±c cưỡng bách con ngưá»i lao động để sinh sống: tức là ngăn chặn sá»± chết ngay bằng sá»± chết cháºm. Váºy bạo lá»±c và cái chết nằm trong sá»± sống.Váºy phần đất cá»§a dục tÃnh cÅ©ng là địa hạt giao tranh khốc liệt giữa các tinh trùng, là lãnh vá»±c cá»§a bạo lá»±c (violence) và xâm lấn (violation). "Anh hùng" chẳng qua chỉ là má»™t tinh trùng đã tiêu diệt được các tinh trùng khác để chiếm hữu đối tượng trứng và trở thà nh kẻ chiến thắng. Nguyá»…n
Văn Trung đưa ra má»™t luáºn Ä‘iểm khác: Bản chất con ngưá»i
là chinh phục thiên nhiên để sống còn. Chinh phục cÅ©ng lÃ
sáng tạo. Bạo lực là một hình thức sáng tạo; bạo lực
nằm trong sáng tạo(3)
Viết lại những vi phạm cấm Ä‘iá»u cá»§a con ngưá»i, Trần VÅ© là má»™t trưá»ng hợp phức loạn tri năng (anarchiste), chống lại má»i tÃnh cách bà i bản cá»§a đạo đức xã há»™i. Trần VÅ© bà y ra những hình ảnh, ẩn dụ, chữ nghÄ©a "giết ngưá»i": "Mắt chị không nhìn ai mà cÅ©ng như lấy dao lia tứ phÃa." (trang 63)Những hình ảnh trên đây là m sá»ng sốt quần chúng bình thưá»ng, được viết bằng ngòi bút lạnh lùng ráo hoảnh, tán táºm lương tâm, bất bình thưá»ng. Có gì cắt, cứa, khiêu, khÃch, châm, chÃch, gai, sắc, hoắt, nhá»n trong bút pháp ấy: bạo lá»±c không chỉ đến qua những xen bạo tà n mô tả, qua lối sấp ngá»a trinh thám, qua bố cục dồn dáºp xen kẽ dục tình và tá»™i ác, biến thiên những bất ngá» cá»±c kỳ thác loạn. Mà còn ngầm trong chữ nghÄ©a, thấm và o chúng ta như độc dược uống nhầm khiến "tất cả dã man ngấm hết và o mình". Khảo sát ngôn ngữ nhà văn, ngưá»i Ä‘á»c có thể cho rằng Trần VÅ© bị bạo lá»±c ám ảnh, nhưng không ngá» rằng chÃnh cái văn phong bạt mạng, ma quái ấy "há»›p hồn" chúng ta -phản ứng giao thoa- hai chiá»u. Bản chất hiá»n là nh, nhút nhát, không là m nát má»™t con ruồi, Trần VÅ© chống trả những độc ác cá»§a cuá»™c Ä‘á»i bằng những fantasme, tá»±a như Sade, chống lại sá»± cô đơn tuyệt đối trong ngục tù, oan ức trá»n Ä‘á»i bằng ý niệm bạo dâm, hoang tưởng, triệt hạ tất cả đối tượng không phải là mình, ngoà i mình. Nhiá»u
ngưá»i cho rằng Trần VÅ© bắt chước Nguyá»…n Huy Thiệp. Rất
có thể. Mà lại không chắc đúng. Trần Vũ và Nguyễn Huy
Thiệp không giống nhau, ngoại trừ việc dùng lịch sỠlà m
tay sai cho những Ä‘iá»u muốn nói. Ngoà i sá»± khác nhau vá» tà i
năng, bản sắc, chỉ riêng việc dùng lịch sỠhỠcũng đã
khác nhau. Nguyễn Huy Thiệp đánh đổ thần tượng quá khứ
để duyệt y bù nhìn hiện tại, dùng chổi quá khứ để quét
hiện tại và dá»n tương lai. Nguyá»…n Huy Thiệp dùng lịch sá»
vá»›i chá»§ Ä‘Ãch nhân bản, cải tiến xã há»™i. Nguyá»…n Huy Thiệp
tin và o con ngưá»i.
* Trần VÅ© mô tả bá»™ mặt ngầm ấy để là m gì? Anh viết để Ä‘áºp phá cái phi nghÄ©a cá»§a chÃnh nghÄ©a, cá»§a đạo đức, cá»§a tôn giáo... do con ngưá»i đặt ra để che dấu phần ác ngầm cá»§a chÃnh mình. Mà cÅ©ng có thể anh chỉ viết để chÆ¡i thôi. Dù sao lá bà i cá»§a Trần VÅ© cÅ©ng là con dao hai lưỡi: KhÆ¡i bá»™ mặt bạo tà n có thể quáºy lên động lá»±c thúc đẩy bạo tà n. Trong môi trưá»ng đông đặc vi trùng, má»™t xúc tác có thể khÆ¡i động muôn và n ô nhiá»…m.. Ngoà i ra, việc sá» dụng lịch sá» trong văn há»c là chuyện rất bình thưá»ng. Có nhiá»u thái độ sá» dụng lịch sá»: có thể dùng lịch sỠđể viết tiểu thuyết ly kỳ, có thể dùng lịch sỠđể tuyên truyá»n cho má»™t chÃnh nghÄ©a nà o đó, có thể dùng lịch sỠđể rút tỉa bà i há»c quá khứ cho hiện tại, và còn có thể dùng lịch sỠđể Ä‘áºp phá ảo tưởng thá»±c tại như trưá»ng hợp Trần VÅ©. Dùng cách nà o chăng nữa, khi ngưá»i viết đạt được trình độ nghệ thuáºt chÃn chắn, thì có thà nh công. Chuyện bôi nhá» lịch sá» là má»™t cách nói dá»…, nói vá»™i. Bởi lịch sá» cá»§a má»™t dân tá»™c, ở đâu, và trong thá»i Ä‘iểm nà o -không cần bôi- cÅ©ng đã nhá» nhem, phản trắc và đầy tá»™i ác. Hamlet, Le Cid... những anh hùng ca lá»›n cá»§a nhân loại chỉ phản ánh sá»± bạo tà n cá»§a con ngưá»i trong tình cha con huyết thống, trong oán thù truyá»n kiếp: giết nhau nhân danh tình yêu, danh dá»±, tổ quốc... Lịch sá» nước ta: nhà Trần lấy việc loạn luân là m quốc sách, tôn thất nhà Nguyá»…n dùng cách giết vua là m thượng sách. Nguyá»…n Huệ, cha đẻ những chiến công oanh liệt và Nguyá»…n Ãnh tác giả kỳ công thống nhất đất nước còn là thá»§ phạm những cá»±c hình phanh thây xé xác (Nguyá»…n Hữu Chỉnh, VÅ© Văn Nháºm...), xá» giảo, voi dà y (Trần Quang Diệu, Bùi Thị Xuân...), đấy là những cái chết có danh, "có tá»™i". Ngoà i ra, há» còn là tác giả cá»§a bao nhiêu cái chết vô danh, vô tá»™i? Diện mạo anh hùng cá»§a các nhân váºt lịch sá» mà ngưá»i ta thần tượng hóa, tiếc rằng chỉ má»›i có má»™t ná»a: PhÆ¡i ra áo gấm trạng nguyên rá»±c rỡ huy hoà ng và cất Ä‘i bá»™ mặt sát nhân tà n ác. Lịch sá» còn quên nhìn kỹ háºu trưá»ng, đến bản chất cá»§a chiến tranh: má»™t dịch vụ giết ngưá»i có tổ chức, được chÃnh thức công nháºn, tổ quốc ghi Æ¡n. Ãiá»u đó đúng cho cả ngưá»i chinh phục -tức kẻ ngoại xâm- lẫn ngưá»i chống chinh phục - là những vị anh hùng dân tá»™c. Ai viết nên bá»™ mặt tà n bạo ấy, tức là đã Ä‘i xa hÆ¡n lịch sá», để xâm nháºp và o lãnh vá»±c con ngưá»i. Paris 18-10-1993
Chú thÃch
(1) Ãá»i Viết Văn Cá»§a Tôi, Nguyá»…n Công Hoan, NXB Há»™i Nhà Văn, Hà Ná»™i, 1994. (2) Jean Baudrillard, L'Echange symbolique et la Mort, Ed. Gallimard, 1989. Georges Bataille, L'Erotisme, Editions Minuit, 1992. (3) Nguyá»…n Văn Trung, Ca Tụng Thân Xác, Nam SÆ¡n xuất bản, Sà igòn, 1967. © 1991-1998 Thụy Khuê |
[ Trở VỠ] |