Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ]
Sóng
từ trÆ°á»ng
Tầng
Trệt Thiên ÃÆ°á»ng,
|
Tôi cầm Tầng Trệt Thiên ÃÆ°á»ng.
Chủ nháºt 13. Tháng tám trá»i nóng. Sách dà y 63 trang, cả thảy
6 truyện -hình nhÆ° không đâu nháºn đăng- may mà in được,
giấy và ng xỉn, loại giấy bản, mà u rác, in có 500 cuốn.
Má»™t tuần sau, thứ bẩy 18. Tháng tám, Paris trá»i vẫn nóng. Vẫn chÆ°a hiểu sách nói gì. Ãiá»u chắc: Tay nà y hóm. Hóm lắm. Chúng ta thá» Ä‘á»c mấy dòng: Hai hữu thể có cánh, rã rượi, ố bẩn, nhÆ° chÆ°a má»™t lần bay lượn: Má»™t có cặp mông lá»›n lao và hung hãn, Ä‘ang đứng kiá»…ng chân lên đầu bà n, ghé tai và o cái Ä‘Ã i bán dẫn made in Hell giấu trên nóc tủ, vẻ lắng nghe, thỉnh thoảng quay lại bá»™ mặt xanh xao, mắt quầng thâm, thở dà i... Má»™t kia, Ä‘ang ngồi ở ghế cạnh bà n, đầu cúi, viết không ngÆ°ng nghỉ... Những dòng chữ chẩy lênh láng, ngáºp má»™t tấc trên sà n, trà n cả ra cống rãnh ngoà i cá»a. Bầu khà thì oi, thoang thoảng mùi chuá»™t, và gián, và rác...Ãá»c cách nà o, tùy ý. Hiểu thế nà o, tùy ngÆ°á»i. CÅ©ng có thể là không hiểu gì hết. NhÆ°ng tất thẩy khó tránh cú sốc: Văn đấy à ? Thế là rÆ¡i và o bẫy của Bùi. Bạn có thể tiếp tục Ä‘á»c hay vứt sách Ä‘i. NhÆ°ng lại tiếc rẻ: Những dòng chữ chẩy lênh láng, ngáºp má»™t tấc trên sà n, trà n cả ra cống rãnh... Hoà i của, tại sao ta không hốt? Mất gì? Thế là lại cầm sách lên, lại Ä‘á»c và lại bị sốc, lại không hiểu, lại muốn tìm hiểu, và lại thất bại... Thế là chúng mỉm cÆ°á»i, cái cÆ°á»i ngạo mạn của những con chữ trÆ°á»›c những dốt nát của ngÆ°á»i Ä‘á»c: Có gì đâu mà hiểu! Và đó là mục Ä‘Ãch của cuốn sách, là thủ pháp, là phù phép lôi cuốn của phi lý, là lối sáng tạo Ä‘á»™c đáo dá»±a trên tÃnh cách vô nghÄ©a và hà i hÆ°á»›c trong chất sống, trong ngôn ngữ, trong sá»± không có gì để hiểu và không có gì để tìm hiểu trong Ä‘á»i sống. Samuel Beckett nói toẹt ra cái khổ ải ấy: "Không có gì để diá»…n tả, không biết diá»…n tả vá»›i cái gì, từ cái gì, không có ý muốn diá»…n tả, thế mà bắt buá»™c phải diá»…n tả vá»›i những thứ đó" (Il n'y a rien à exprimer, rien avec quoi exprimer, rien de quoi exprimer, aucun désir exprimer, tout cela avec l'obligation d'exprimer). Hình nhÆ° há» Bùi có xà i chút hiện sinh, ở những chá»— lằng nhằng, đại loại nhÆ°: à thức thuần túy thuá»™c vá» bản thân. Sống là thể nghiệm bằng trá»±c cảm. ChÃnh cái trá»±c cảm ấy quyết định má»i hà nh vi của con ngÆ°á»i. TÃnh chất tá»± do là tuyệt đối, không có lý tÃnh nà o kiểm soát hoặc giải thÃch được. Ãó là nguyên tắc. Thá»±c tế không hẳn thế: Mấy ai đặt vấn Ä‘á» tá»± do? Con ngÆ°á»i tồn tại bất chấp hoà n cảnh, và nhÆ° thế, tồn tại để là m gì? Tác phẩm đặt vấn Ä‘á» Tồn tại. * Ở Tầng Trệt Thiên ÃÆ°á»ng hay balcon địa ngục ấy, Bùi phung phÃ, xả láng cái gá»i là "tá»± do tuyệt đối" của mình để "giao lÆ°u" giữa má»™ng và thá»±c để "Ä‘i", "bay", biến những nhân váºt của mình thà nh hữu thể có cánh, tạo ra những thá»±c chất há»—n tạp, "phức âm", Ä‘a nghÄ©a, đại loại nhÆ° Nấm mồ Thượng Ãế, hữu thể chói lóa, há»™i cầm bút, há»™i cầm phấn, tiếng thét vượt thá»i gian v...v... Tất cả Ä‘á»u dá»±a trên nguyên tắc trượt nghÄ©a. Ở Tầng Trệt Thiên ÃÆ°á»ng, cụ Kiá»u hồi sinh kể cho con cháu nghe Ä‘oạn Ä‘á»i phong trần của mình, cái nghá» già nhÆ° trái đất, già nhÆ° nhân loại, trong đó các cụ Kim, cụ Thúc, cụ Từ, cụ Mã, cụ Sở, cụ Hồ... cứ thần tình sống lại, vượt thá»i gian, vá»›i những sở trÆ°á»ng, sở Ä‘oản của má»—i ngÆ°á»i trong thủ pháp chiếm hữu cái nguồn Ä‘á»i -Courbet gá»i là Origine du monde-: Má»™t thể hồi ký xuyên thế hệ, viết từ "luyện ngục bà ", phong cách Bùi Hoằng Vị. Vá» phần kỹ thuáºt, Bùi sá» dụng kỹ thuáºt thá»i trang của thế ká»· nà y: Bút pháp Ä‘iện ảnh Dos Passos. Chỉ thuần dữ kiện, không có "nhá»i bà n". Những dữ kiện khác nhau, không cùng thá»i gian, không cùng địa Ä‘iểm, không phát xuất từ má»™t con ngÆ°á»i, xen kẽ và o nhau: thứ bút pháp đầu Ngô mình Sở. Ãang kể chuyện thiên Ä‘Ã ng, chá»›p xoẹt má»™t cái, mắt caméra chuyển sang kênh địa ngục, bắt quả tang những kẻ dại dá»™t dám lẩn "thiên Ä‘Æ°á»ng", dùng thuyá»n mò vá» "chÃn suối": "thảy Ä‘á»u bÆ¡ phá», liệt nhược". Rồi nhoáng má»™t cái, mắt caméra chÄ©a ngay và o ruá»™t tác giả, kẻ Ä‘ang cầm bút viết lia lịa kia "nghe nói, ở tầng trệt thiên Ä‘Æ°á»ng, từ má»™t ná»—i Ä‘au giả, má»™t hữu thể có cánh đã để chảy lênh láng những giòng thÆ¡, là m ngáºp lụt má»i cống rãnh" (tr. 8). Thoắt cái, mắt caméra hệt nhÆ° mắt công an, lại vừa quay vừa "nháºn định" luôn bối cảnh, thần trà của kẻ ấy, kẻ Ä‘ang viết, Ä‘ang tÆ° duy, Ä‘ang là m thÆ¡: "Tá»± tá» bằng thÆ¡. ThÆ¡ dâng lên từng milimét, chắc chắn sẽ ngáºp đến cằm, đến miệng, đến mÅ©i, và thế là hết, chỉ còn hai con mắt, thao láo, dần dần bất Ä‘á»™ng, ngÆ°ng thần. Ãồng thá»i, mức thÆ¡ không dâng lên nữa. Phải mất lâu lắm, thÆ¡ má»›i rút hết Ä‘i, qua ngả cống rãnh, và trên ná»n nhà chỉ còn lại sõng sượt má»™t mình thi nhân, vá»›i đôi cánh tan nát" (tr. 10). Ãây không "siêu thá»±c", đây là thá»±c
tại của các nhà thơ xung phong, của những nhà thơ bội thực
chữ, của những nhà thơ chết vỠchữ.
* Ãến đây ngÆ°á»i Ä‘á»c bắt đầu lá» má» cảm thấy rằng: Ngồi ở Tầng Trệt Thiên ÃÆ°á»ng, Bùi Hoằng Vị đã tà tà hóa kiếp cho các giá trị Æ°u việt. Các vị anh hùng kiệt xuất, qua tay Bùi, Ä‘á»u có khả năng trở thà nh xác chết: Nắng lên thà nh tá» thi chết héo, mÆ°a xuống thà nh tá» thi chết sình. Và chỉ có má»™t sá»± thá»±c hiện hữu: "Ào à o siêu việt, lên trên tất cả là lÅ© ruồi. LÅ© ruồi không đếm được. LÅ© ruồi không ra thÆ°á»ng trú, không ra tạm trú, song hiển nhiên là có tháºt" (tr.13). Có khinh miệt nà o táo tợn vá» "sá»± sống" đến thế? Và dÆ°á»ng nhÆ° tất cả những gì liên quan đến địa hạt sùng bái, Ä‘á»u có thể bị hóa kiếp, đổi mà u: "Ãúng lúc ấy, bà cụ đẹp lão lại thá»u thà o: Và ng! Má»™t cái sao nữa vừa lặng lẽ băng qua bầu trá»i đêm ngoà i cá»a sổ. Má»™t cái sao mà u hổ phách". Sau 20 năm "giải phóng", phÆ°Æ¡ng Nam chỉ được quyá»n tá»± do câm nÃn, đây là những cÆ¡n mÆ¡ "mÆ°a rÆ¡i sao"(1), cÆ¡n má»™ng nhặt ánh sao rÆ¡i(2) đầu tiên, đến từ phÃa Nam, có khả năng bắn sao, băng sao, đổi xếch sao, xua tan những "cÆ¡n há»a má»™ng"(3) đến từ phÃa Bắc, xÆ°a nay vẫn là m chủ bầu trá»i. Ngá»n bút trẻ, thừa thắng xông lên biến những "việc tháºt, ngÆ°á»i tháºt" thà nh những sá»± váºt và sá»± việc không có khả năng tồn tại đến năm 2000. Cả đến những sá»± nghiệp vÄ© đại nhất vá» văn há»c, Bùi cÅ©ng phê: "Ở ông ấy chỉ có hai cái vÄ© đại: khổ hạnh và kiêu căng, đấy là đặc trÆ°ng của những ngÆ°á»i chỉ Ä‘á»c má»™t quyển sách" (tr.42). Vá» sá»± dốt nát, Bùi nháºn định: "Sá»± dốt nát đã từng là má»™t mode phổ quát ngay từ những thế ká»· đầu tiên, và bây giá», cuối thế ká»· XX liệt và o hà ng quốc bá»u" (tr.18). Và đây là tình huống của trăm há» Hồng Bà ng: "Há» Mã, thì má»™t bá»n Ä‘Ã n em bán đứng. Há» Sở, ngã trầm trá»ng trong lúc Ä‘ang quất ngá»±a truy phong. Há» Kim, vì thấp khá»›p sau hÆ¡n ná»a Ä‘á»i quỳ mãi bái lá»… chốn quan trÆ°á»ng. Há» Thúc, do tổn thÆ°Æ¡ng hệ miá»…n nhiá»…m, bất chấp Hoạn Cô NÆ°Æ¡ng đã bá» hà ng nghìn lượng và ng, van vái tứ phÆ°Æ¡ng (cố nhiên bà lại suýt phải ra cá»a quan, bị tình nghi chÃnh phạm). Há» Từ, nhÆ° ai nấy Ä‘á»u biết, đã kịp chết đứng trÆ°á»›c đợt cải huấn đầu tiên. Còn há» Hồ, cuối cùng cÅ©ng đã nhanh chóng tìm được má»™t kiểu nghỉ ngÆ¡i xứng đáng vá»›i sá»± nghiệp oai hùng của mình" (Cổ tÃch từ luyện ngục bà , tr. 58). Ở cái chợ ngÆ°á»i truyá»n kiếp buôn nhau, chuyện hôm nay vá»›i chuyện ngà y xÆ°a, đâu là thá»±c, đâu là ảo? "Luyện ngục bà " là hình thức thà nh công nhất của Bùi Hoằng Vị trong cách pha trá»™n Quá»· vá»›i NgÆ°á»i, Thiên Ãà ng vá»›i Ãịa Ngục, hôm qua vá»›i hôm nay. Ở cái sổ Ä‘oạn trÆ°á»ng vạn kiếp của Bùi, má»i nhu cầu Ä‘á»u quy vá» má»™t đỉnh cao trà tuệ: Sá»± tá»a lạc của sếch. Ãiá»u nà y không má»›i. Freud đã bảo trÆ°á»›c cả trăm năm. NhÆ°ng ta nói váºy là nhảm. Là phạm thượng. * Bây giỠđến Cái Bồn. Không biết nó là cái gì. Bồn nÆ°á»›c chăng? Bồn rá»a chân hay là bồn rác? Lại trượt nghÄ©a. NhÆ°ng chắc chắn "nó là má»™t nhu cầu nghiêm túc, má»™t đặc sản của văn minh, đồng thá»i, má»™t biểu tượng thâm trầm, Ä‘á»™c quyá»n cho những đô thị nhiá»u sao" (Nghiệp, tr.14). Cái bồn là nguồn sống, là cá»a sinh, là mục tiêu của các cuá»™c xâm lăng chiếm hữu, và cÅ©ng là lãnh địa sa thải, rưởi rác, là sá»± tá»± sinh, tá»± tạo, tá»± diệt của con ngÆ°á»i. Ở đó, sống là tranh phân, chiếm Ä‘oạt những nà ng Kiá»u. Chiến tranh để lại những tá» thi rữa nát, biến chất thà nh nÆ°á»›c "kiá»m toan", tá»± kiá»m tá»a, tá»± diệt mình, diệt ngÆ°á»i đồng loại, bằng chÃnh xÆ°Æ¡ng thịt thối rữa của mình, trong môi trÆ°á»ng ẩm Æ°á»›t, béo bổ cho những gã ruồi, thÆ°á»ng trú hoặc tạm trú. Bên cạnh cái bồn, có má»™t cá thể Ä‘á»™c nhất "muốn ói", đó là má»™t đứa bé: má»™t lÆ°Æ¡ng tri tà hon. Còn tất thẩy Ä‘á»u mÅ© ni che tai, Ä‘á»u là bá»n quần thần câm Ä‘iếc chuyên xả rác, bán thịt, buôn ngÆ°á»i, kÃch thÃch môi trÆ°á»ng ruồi nhặng sinh xôi nẩy nở. Chúng tồn tại nhÆ° con ngÆ°á»i tồn tại. Tồn tại nhÆ° thế để là m gì? Câu há»i của Bùi đặt ra, lạc trong tác phẩm, lạc trong cái Bồn, lạc trong đống rác, lạc trong đám kẻ sÄ© hung hăng, lạc trong há»™i hè cầm bút, lạc trong các sứ mệnh, lạc trong các đỉnh cao trà tuệ... Câu há»i đặt ra bên giÆ°á»ng bệnh của bốn kẻ hấp hối, bốn cá thể hiếm hoi đã cưỡng lại luáºt chÆ¡i chung: dám có lÆ°Æ¡ng tri, dám mở cá»a báo trÆ°á»›c ngà y táºn thế. Tầng Trệt Thiên ÃÆ°á»ng là nụ
cÆ°á»i thê thảm phát xuất từ ná»—i Ä‘au không gá»™t được.
Tác giả bắt ngÆ°á»i Ä‘á»c tá»± cÆ°á»i mình, tá»± khinh mình,
tá»± ghét mình bằng những hình ảnh vô tráºt tá»±, bà hiểm,
có tÃnh cách tâm thần, lạc loạn. Những đứt Ä‘oạn, những
bệnh hoạn, những Ä‘iá»u không hiểu được trong táºp truyện
ấy là chÃnh chúng ta: Không hiểu được những việc mình
là m. Sá»± ngu dốt của con ngÆ°á»i sẽ triệt hạ con ngÆ°á»i.
Bùi Hoằng Vị đã đẩy đến cùng, tÃnh cách phi lý của Ä‘á»i
sống ở những thiên Ä‘Æ°á»ng mà ảo tưởng ánh sáng đã là m
mù tối lương tri, biến dạng sự sống. Và như thế,
Paris tháng 10-1996
Chú thÃch
(1)Chữ của Thanh Tâm Tuyá»n (2) Chữ của VÅ© Thà nh (3) Chữ của Nguyá»…n Tuân © 1991-1998 Thụy Khuê |
[ Trở VỠ] |