Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trưá»ng
___

 Tầng Trệt Thiên ÃÆ°á»ng,
 Bùi Hoằng Vị

     Tôi cầm Tầng Trệt Thiên ÃÆ°á»ng. Chá»§ nhật 13. Tháng tám trá»i nóng. Sách dày 63 trang, cả thảy 6 truyện -hình như không đâu nhận đăng- may mà in được, giấy vàng xỉn, loại giấy bản, màu rác, in có 500 cuốn.
     Má»™t tuần sau, thứ bẩy 18. Tháng tám, Paris trá»i vẫn nóng. Vẫn chưa hiểu sách nói gì. Ãiá»u chắc: Tay này hóm. Hóm lắm. Chúng ta thá»­ Ä‘á»c mấy dòng:
 Hai hữu thể có cánh, rã rượi, ố bẩn, như chưa má»™t lần bay lượn: Má»™t có cặp mông lá»›n lao và hung hãn, Ä‘ang đứng kiá»…ng chân lên đầu bàn, ghé tai vào cái đài bán dẫn made in Hell giấu trên nóc tá»§, vẻ lắng nghe, thỉnh thoảng quay lại bá»™ mặt xanh xao, mắt quầng thâm, thở dài... Má»™t kia, Ä‘ang ngồi ở ghế cạnh bàn, đầu cúi, viết không ngưng nghỉ... Những dòng chữ chẩy lênh láng, ngập má»™t tấc trên sàn, tràn cả ra cống rãnh ngoài cá»­a. Bầu khí thì oi, thoang thoảng mùi chuá»™t, và gián, và rác...
(Tầng Trệt Thiên ÃÆ°á»ng, tr. 5)
     Ãá»c cách nào, tùy ý. Hiểu thế nào, tùy ngưá»i. CÅ©ng có thể là không hiểu gì hết. Nhưng tất thẩy khó tránh cú sốc: Văn đấy à? Thế là rÆ¡i vào bẫy cá»§a Bùi. Bạn có thể tiếp tục Ä‘á»c hay vứt sách Ä‘i. Nhưng lại tiếc rẻ: Những dòng chữ chẩy lênh láng, ngập má»™t tấc trên sàn, tràn cả ra cống rãnh... Hoài cá»§a, tại sao ta không hốt? Mất gì? Thế là lại cầm sách lên, lại Ä‘á»c và lại bị sốc, lại không hiểu, lại muốn tìm hiểu, và lại thất bại... Thế là chúng mỉm cưá»i, cái cưá»i ngạo mạn cá»§a những con chữ trước những dốt nát cá»§a ngưá»i Ä‘á»c: Có gì đâu mà hiểu! Và đó là mục đích cá»§a cuốn sách, là thá»§ pháp, là phù phép lôi cuốn cá»§a phi lý, là lối sáng tạo độc đáo dá»±a trên tính cách vô nghÄ©a và hài hước trong chất sống, trong ngôn ngữ, trong sá»± không có gì để hiểu và không có gì để tìm hiểu trong Ä‘á»i sống. Samuel Beckett nói toẹt ra cái khổ ải ấy: "Không có gì để diá»…n tả, không biết diá»…n tả vá»›i cái gì, từ cái gì, không có ý muốn diá»…n tả, thế mà bắt buá»™c phải diá»…n tả vá»›i những thứ đó" (Il n'y a rien à exprimer, rien avec quoi exprimer, rien de quoi exprimer, aucun désir exprimer, tout cela avec l'obligation d'exprimer).

     Hình như há» Bùi có xài chút hiện sinh, ở những chá»— lằng nhằng, đại loại như: à thức thuần túy thuá»™c vá» bản thân. Sống là thể nghiệm bằng trá»±c cảm. Chính cái trá»±c cảm ấy quyết định má»i hành vi cá»§a con ngưá»i. Tính chất tá»± do là tuyệt đối, không có lý tính nào kiểm soát hoặc giải thích được. Ãó là nguyên tắc. Thá»±c tế không hẳn thế: Mấy ai đặt vấn đỠtá»± do? Con ngưá»i tồn tại bất chấp hoàn cảnh, và như thế, tồn tại để làm gì? Tác phẩm đặt vấn đỠTồn tại.

*

     Ở Tầng Trệt Thiên ÃÆ°á»ng  hay balcon địa ngục ấy, Bùi phung phí, xả láng cái gá»i là "tá»± do tuyệt đối" cá»§a mình để "giao lưu" giữa má»™ng và thá»±c để "Ä‘i", "bay", biến những nhân vật cá»§a mình thành hữu thể có cánh, tạo ra những thá»±c chất há»—n tạp, "phức âm", Ä‘a nghÄ©a, đại loại như Nấm mồ Thượng Ãế, hữu thể chói lóa, há»™i cầm bút, há»™i cầm phấn, tiếng thét vượt thá»i gian v...v... Tất cả Ä‘á»u dá»±a trên nguyên tắc trượt nghÄ©a.

     Ở Tầng Trệt Thiên ÃÆ°á»ng, cụ Kiá»u hồi sinh kể cho con cháu nghe Ä‘oạn Ä‘á»i phong trần cá»§a mình, cái nghá» già như trái đất, già như nhân loại, trong đó các cụ Kim, cụ Thúc, cụ Từ, cụ Mã, cụ Sở, cụ Hồ... cứ thần tình sống lại, vượt thá»i gian, vá»›i những sở trưá»ng, sở Ä‘oản cá»§a má»—i ngưá»i trong thá»§ pháp chiếm hữu cái nguồn Ä‘á»i -Courbet gá»i là Origine du monde-: Má»™t thể hồi ký xuyên thế hệ, viết từ "luyện ngục bà", phong cách Bùi Hoằng Vị.

     Vá» phần kỹ thuật, Bùi sá»­ dụng kỹ thuật thá»i trang cá»§a thế ká»· này: Bút pháp Ä‘iện ảnh Dos Passos. Chỉ thuần dữ kiện, không có "nhá»i bàn". Những dữ kiện khác nhau, không cùng thá»i gian, không cùng địa Ä‘iểm, không phát xuất từ má»™t con ngưá»i, xen kẽ vào nhau: thứ bút pháp đầu Ngô mình Sở. Ãang kể chuyện thiên đàng, chá»›p xoẹt má»™t cái, mắt caméra chuyển sang kênh địa ngục, bắt quả tang những kẻ dại dá»™t dám lẩn "thiên đưá»ng", dùng thuyá»n mò vá» "chín suối": "thảy Ä‘á»u bÆ¡ phá», liệt nhược". Rồi nhoáng má»™t cái, mắt caméra chÄ©a ngay vào ruá»™t tác giả, kẻ Ä‘ang cầm bút viết lia lịa kia "nghe nói, ở tầng trệt thiên đưá»ng, từ má»™t ná»—i Ä‘au giả, má»™t hữu thể có cánh đã để chảy lênh láng những giòng thÆ¡, làm ngập lụt má»i cống rãnh" (tr. 8). Thoắt cái, mắt caméra hệt như mắt công an, lại vừa quay vừa "nhận định" luôn bối cảnh, thần trí cá»§a kẻ ấy, kẻ Ä‘ang viết, Ä‘ang tư duy, Ä‘ang làm thÆ¡: "Tá»± tá»­ bằng thÆ¡. ThÆ¡ dâng lên từng milimét, chắc chắn sẽ ngập đến cằm, đến miệng, đến mÅ©i, và thế là hết, chỉ còn hai con mắt, thao láo, dần dần bất động, ngưng thần. Ãồng thá»i, mức thÆ¡ không dâng lên nữa. Phải mất lâu lắm, thÆ¡ má»›i rút hết Ä‘i, qua ngả cống rãnh, và trên ná»n nhà chỉ còn lại sõng sượt má»™t mình thi nhân, vá»›i đôi cánh tan nát" (tr. 10).

     Ãây không "siêu thá»±c", đây là thá»±c tại cá»§a các nhà thÆ¡ xung phong, cá»§a những nhà thÆ¡ bá»™i thá»±c chữ, cá»§a những nhà thÆ¡ chết vá» chữ.
     Vẫn ở Tầng Trệt Thiên ÃÆ°á»ng, má»›i tháng ba (chưa phải tháng tư), chúng sinh đã cập rập đợi chá» những nhân chá»§ng E.T. đến "giải phóng" há».
     Nhá» sức mạnh cá»§a truyá»n thông. Thiên đưá»ng có khả năng tiếp cận vá»›i chín suối bằng các kênh sóng trên đài bán dẫn. Sá»± tiếp cận này vừa nói lên tính cách hiện đại xa lá»™ thông tin, xuyên suốt cá»§a thế ká»· này, vừa phô ra tính công an rất hiện thá»±c trong Ä‘á»i sống độc lập, thống nhất: thảy Ä‘á»u "mở cá»­a", Ä‘á»u "được biết", cho đến "khúc ruá»™t" cá»§a con ngưá»i; vừa nói lên khả năng tác hợp những thá»±c thể vô cùng khác nhau: Thiên đưá»ng và địa ngục có thể giao thông, giao thoa, có khi Ä‘i đến cả giao hợp, để tác thành các thứ bào thai, mắc chứng nan y cá»§a hai dòng há»: Bệnh thần kinh, bệnh dạ dày, bệnh cao huyết áp... và ngay cả cái má»› kiến thức "ngoại lai ở vùng tạm chiếm" cÅ©ng có thể kết hợp vá»›i cái khẩu khí hào hùng cá»§a sÄ© phu Bắc Hà để tạo thành những quái thai dị hợm, dị má»™ng.

*

     Ãến đây ngưá»i Ä‘á»c bắt đầu lá» má» cảm thấy rằng: Ngồi ở Tầng Trệt Thiên ÃÆ°á»ng, Bùi Hoằng Vị đã tà tà hóa kiếp cho các giá trị ưu việt. Các vị anh hùng kiệt xuất, qua tay Bùi, Ä‘á»u có khả năng trở thành xác chết: Nắng lên thành tá»­ thi chết héo, mưa xuống thành tá»­ thi chết sình. Và chỉ có má»™t sá»± thá»±c hiện hữu: "Ào ào siêu việt, lên trên tất cả là lÅ© ruồi. LÅ© ruồi không đếm được. LÅ© ruồi không ra thưá»ng trú, không ra tạm trú, song hiển nhiên là có thật" (tr.13).

     Có khinh miệt nào táo tợn vá» "sá»± sống" đến thế? Và dưá»ng như tất cả những gì liên quan đến địa hạt sùng bái, Ä‘á»u có thể bị hóa kiếp, đổi màu: "Ãúng lúc ấy, bà cụ đẹp lão lại thá»u thào: Vàng!  Má»™t cái sao nữa vừa lặng lẽ băng qua bầu trá»i đêm ngoài cá»­a sổ. Má»™t cái sao màu hổ phách".

     Sau 20 năm "giải phóng", phương Nam chỉ được quyá»n tá»± do câm nín, đây là những cÆ¡n mÆ¡ "mưa rÆ¡i sao"(1), cÆ¡n má»™ng nhặt ánh sao rÆ¡i(2) đầu tiên, đến từ phía Nam, có khả năng bắn sao, băng sao, đổi xếch sao, xua tan những "cÆ¡n há»a má»™ng"(3) đến từ phía Bắc, xưa nay vẫn làm chá»§ bầu trá»i.

     Ngá»n bút trẻ, thừa thắng xông lên biến những "việc thật, ngưá»i thật" thành những sá»± vật và sá»± việc không có khả năng tồn tại đến năm 2000. Cả đến những sá»± nghiệp vÄ© đại nhất vá» văn há»c, Bùi cÅ©ng phê: "Ở ông ấy chỉ có hai cái vÄ© đại: khổ hạnh và kiêu căng, đấy là đặc trưng cá»§a những ngưá»i chỉ Ä‘á»c má»™t quyển sách" (tr.42).

     Vá» sá»± dốt nát, Bùi nhận định: "Sá»± dốt nát đã từng là má»™t mode phổ quát ngay từ những thế ká»· đầu tiên, và bây giá», cuối thế ká»· XX liệt vào hàng quốc bá»­u" (tr.18).

     Và đây là tình huống cá»§a trăm há» Hồng Bàng: "Há» Mã, thì má»™t bá»n đàn em bán đứng. Há» Sở, ngã trầm trá»ng trong lúc Ä‘ang quất ngá»±a truy phong. Há» Kim, vì thấp khá»›p sau hÆ¡n ná»­a Ä‘á»i quỳ mãi bái lá»… chốn quan trưá»ng. Há» Thúc, do tổn thương hệ miá»…n nhiá»…m, bất chấp Hoạn Cô Nương đã bá» hàng nghìn lượng vàng, van vái tứ phương (cố nhiên bà lại suýt phải ra cá»­a quan, bị tình nghi chính phạm). Há» Từ, như ai nấy Ä‘á»u biết, đã kịp chết đứng trước đợt cải huấn đầu tiên. Còn há» Hồ, cuối cùng cÅ©ng đã nhanh chóng tìm được má»™t kiểu nghỉ ngÆ¡i xứng đáng vá»›i sá»± nghiệp oai hùng cá»§a mình" (Cổ tích từ luyện ngục bà, tr. 58).

     Ở cái chợ ngưá»i truyá»n kiếp buôn nhau, chuyện hôm nay vá»›i chuyện ngày xưa, đâu là thá»±c, đâu là ảo? "Luyện ngục bà" là hình thức thành công nhất cá»§a Bùi Hoằng Vị trong cách pha trá»™n Quá»· vá»›i Ngưá»i, Thiên Ãàng vá»›i Ãịa Ngục, hôm qua vá»›i hôm nay. Ở cái sổ Ä‘oạn trưá»ng vạn kiếp cá»§a Bùi, má»i nhu cầu Ä‘á»u quy vá» má»™t đỉnh cao trí tuệ: Sá»± tá»a lạc cá»§a sếch. Ãiá»u này không má»›i. Freud đã bảo trước cả trăm năm. Nhưng ta nói vậy là nhảm. Là phạm thượng.

*

     Bây giỠđến Cái Bồn. Không biết nó là cái gì. Bồn nước chăng? Bồn rá»­a chân hay là bồn rác? Lại trượt nghÄ©a. Nhưng chắc chắn "nó là má»™t nhu cầu nghiêm túc, má»™t đặc sản cá»§a văn minh, đồng thá»i, má»™t biểu tượng thâm trầm, độc quyá»n cho những đô thị nhiá»u sao"  (Nghiệp, tr.14).  Cái bồn là nguồn sống, là cá»­a sinh, là mục tiêu cá»§a các cuá»™c xâm lăng chiếm hữu, và cÅ©ng là lãnh địa sa thải, rưởi rác, là sá»± tá»± sinh, tá»± tạo, tá»± diệt cá»§a con ngưá»i. Ở đó, sống là tranh phân, chiếm Ä‘oạt những nàng Kiá»u. Chiến tranh để lại những tá»­ thi rữa nát, biến chất thành nước "kiá»m toan", tá»± kiá»m tá»a, tá»± diệt mình, diệt ngưá»i đồng loại, bằng chính xương thịt thối rữa cá»§a mình, trong môi trưá»ng ẩm ướt, béo bổ cho những gã ruồi, thưá»ng trú hoặc tạm trú.

      Bên cạnh cái bồn, có má»™t cá thể độc nhất "muốn ói", đó là má»™t đứa bé: má»™t lương tri tí hon. Còn tất thẩy Ä‘á»u mÅ© ni che tai, Ä‘á»u là bá»n quần thần câm Ä‘iếc chuyên xả rác, bán thịt, buôn ngưá»i, kích thích môi trưá»ng ruồi nhặng sinh xôi nẩy nở. Chúng tồn tại như con ngưá»i tồn tại.

     Tồn tại như thế để làm gì? Câu há»i cá»§a Bùi đặt ra, lạc trong tác phẩm, lạc trong cái Bồn, lạc trong đống rác, lạc trong đám kẻ sÄ© hung hăng, lạc trong há»™i hè cầm bút, lạc trong các sứ mệnh, lạc trong các đỉnh cao trí tuệ... Câu há»i đặt ra bên giưá»ng bệnh cá»§a bốn kẻ hấp hối, bốn cá thể hiếm hoi đã cưỡng lại luật chÆ¡i chung: dám có lương tri, dám mở cá»­a báo trước ngày tận thế.

     Tầng Trệt Thiên ÃÆ°á»ng là nụ cưá»i thê thảm phát xuất từ ná»—i Ä‘au không gá»™t được. Tác giả bắt ngưá»i Ä‘á»c tá»± cưá»i mình, tá»± khinh mình, tá»± ghét mình bằng những hình ảnh vô trật tá»±, bí hiểm, có tính cách tâm thần, lạc loạn. Những đứt Ä‘oạn, những bệnh hoạn, những Ä‘iá»u không hiểu được trong tập truyện ấy là chính chúng ta: Không hiểu được những việc mình làm. Sá»± ngu dốt cá»§a con ngưá»i sẽ triệt hạ con ngưá»i. Bùi Hoằng Vị đã đẩy đến cùng, tính cách phi lý cá»§a Ä‘á»i sống ở những thiên đưá»ng mà ảo tưởng ánh sáng đã làm mù tối lương tri, biến dạng sá»± sống. Và như thế,
     Tồn tại để làm gì?

Paris tháng 10-1996
Chú thích
(1)Chữ cá»§a Thanh Tâm Tuyá»n
(2) Chữ của Vũ Thành
(3) Chữ của Nguyễn Tuân
 

© 1991-1998 Thụy Khuê



Trở Vá»   ]